Bilinç seviyesinde dalgalanmaya/değişime yetecek seviyede ve/veya beyinin anatomik yapısında anomaliye sebep olacak oranda travma San Francisco Chronicle dan alınmıştır (7 Ekim 2003) Dr. Venkatesh Murthy den alınmıştır (18 Kasım 2005) Hazırlayan: Dr. Mehmet Ata Öztürk Marmara Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu mehmet.ozturk@marmara.edu.tr Diğer bir deyişle Beyine dışarıdan ani darbe 2 Beyin nöronlarında oluşan kimyasal reaksiyon ve sonuçları 1. Beyin sapı (Brain Stem) Kardiak Solunum Harekete geçme Hareket ve dokunma hissi 2. Beyincik Denge Koordinasyon Sports Illustrated dan alınmıştır (2005). Bilgiler UCLA Beyin Sakatlıkları Araştırmaları Merkezi nden Nörolojist David Hovda tarafından verilmiştir. 3 4 http://faculty.une.edu/com/fwillard/meninges/ 3. Beyin (Cerebrum) in farklı noktaları değişik vücut fonksiyonlarını kontrol eder Görsel Alan Görme, Görsel tespit & algılama Algılama Alanı Kısa dönem hafıza Denge Duygu Motor İşlev Alanı Kasların istemli harekete geçirimi Broca Alanı Konuşma kasları Oditör Alan Duyma Duygusal Alan Acı Açlık Kavga ya da uçma hissi Hissetmeyleİlişkili Alan Offikatör Alan Koku alma Hissetme Alanı Kaslardan ve deriden alınan his Somatosensör Algılama Alanı Ağırlığın, maddenin yapısının, ısının vb.nin obje algısı açısından değerlendirilmesi Wernicke Alanı Yazılı ve sözlü dil becerilerii Motor Fonksiyon Alanı Göz hareketleri ve oryantasyon Üst Mental İşlevler Konsantrasyon Planlama Muhakeme Duygusal ifade Yaratıcılık Farkındalık 5 Motor Fonksiyonlar Hareketin koordinasyonu Denge ve korunumu Postur 6 1
Fotoğraflar Doç. Dr. Georgia Frey ın bir sunumundan alınmıştır 50.000 Ölüm Vakaların yaklaşık 1000 de 5 inde ölüm Avrupa Birliği: 1.000.000 Kaynak: International Brain Injury Association Yaklaşık 80.000 TBY ilişkili kalıcı hasar 235.000 Hastaneye yatırılma 1.111.000 Acil Servis Başvurusu? Yardım almayan ya da diğer 7 Amerika da 1995-2001 yılları arasındaki ortalama rakamlar(cdc 2004) 8 TBY nin ana sebepleri: 1. Motorlu taşıt kazaları 2. Düşmeler ve spor yaralanmaları 3. Saldırı (Şiddet ve ateşli silahlar) Patlamalar 1 nolu askeri sebep 1995-2001 arası yıllık ortalama rakamlar; (CDC raporu) 700 600 TBY için risk faktörleri: Ekekler bayanlara oranla 1.5 ile 2 kat risk altında 0-4 yaş, 15-19 yaş, ve yaşlılık (>75) Ateş hattındaki askeri görevler TBY riskini artırır 1995-2001 arası yıllık ortalama rakamlar; (CDC raporu) 1400 1200 Rate per 100,000 500 400 300 200 100 0 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 75 + Age Group (years) Motorlu Vehicle taşıt - Traffic Falls Düşme & Assault Spor Saldırı Rate per 100,000 1000 800 600 400 200 0 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 75 + Age Group (years) BAYLAR Male BAYANLAR Female 9 10 Kapalı Hasar Açık Hasar 11 12 2
Dr. Georgia Frey ın bir sunumundan uyarlanmıştır Dura altı kanama (damarlardan çıkan kanın yaralanmamış deri altında toplanması) Duranın üstünde/ dışında kanama Yaygın aksonal (sinir hücresi uzantısı) yaralanma Araknoid (beyin zarı) altı kanama Normal Darbe Kanama (Hemoraj) 13 14 Beyin sarsıntısının anatomisi Beyin serebrospinal sıvı içinde yüzer ve kafatası tarafından korunur Darbeyle oluşan güce karşı beyin, sadece kafatası ile korunamaz Beyin kafatasının içinde döner ve bükülür (bölgesel ya da dağınık hasar ihtimali) 15 16 Glasgow Koma Ölçeği (GKS) Hafif-ağır ölçeği Not ölçeği Nörolojik testler İkincil hasar Travma sonrası amnezi (hafıza kaybı) Koma süresi Hasar bölgesi Yaş Sonuca etki edenler: Yaş Komanın uzunluğu Travma sonrası hafıza kaybı Hasar tipi Tıbbı müdahale Aile desteği Glasgow Koma Ölçeği (GKS) Pediatrik GKS Puanlama 3-8 (Ağır) 7-10 (Orta) 11-15 (Hafif) 17 18 3
1. Çok çabuk ve tamamen düzelme (semptomlar = davranışta sorun, başağrısı, algı eksikliği) 2. Yavaş rehabilite edilen fiziksel ve iletişim engelleri. (Fiziksel ve kognitif tedavi süreci gerektirir) 3. Çabuk ve iyi düzelme (Ancak ciddi ve uygunsuz sosyal değişim) 4. Yaygın beyin hasarları (Solunum ve kardiak problemler) 5. Geri dönüşsüz durum (Kalıcı bitkisel yaşam) http://www.acilveilkyardim.com/acilbakim/yaraolcek.htm adresinden faydalanılmıştır 19 20 Fiziksel bozukluk Beyin sarsıntısı riskinin yüksek olduğu sporlar: Boks Amerikan Futbolu Jimnastik Buz hokeyi Motor sporları Kayak/snow board Futbol Dalış 21 Koordinasyon/denge Planlama & sıralama Kasta spastisite Başağrıları Konuşma bozuklukları Paraliz Hafif felç Nöbet Algı bozuklukları Ortopedik sorun 22 Bilişsel (Kognitif) Sosyal, Duygusal, Davranış Hafıza İlgi & konsantrasyon Algı Muhakeme İletişim/konuşma Ruh hali değişikliği/salınımları Ani hareket kontrolü Çekingenlik Motivasyon Ben-merkezli Depresif Aşırı gülme/ağlama Cinsel fonksiyon kayıpları Sosyal ilişki kurmada güçlük 23 24 4
Dr. Georgia Frey ın bir sunumundan uyarlanmıştır Dr. Georgia Frey ın bir sunumundan uyarlanmıştır Hafıza teknikleri ve ekipmanları Çok fazla hayal kırıklığı yaratacak müsabaka ve etkinliklerden uzak durma Tüm karmaşık durumlar için yardıma izin Basit, kesin talimatlar En talepkar dersleri günün ilk derslerine verin Birden fazla ara Hareketleri tekrar tekrar gösterin, beyni yeniden eğitmek TV izlemek gibi işlevsiz etkinliklerden uzak tutun Hassas algıların farkında olun Öğrenilmiş çaresizliğe çanak tutmayın Karar verme için seçme alternatifleri sunun ve kontrolü bir miktar elinizde bulundurun Etkinlikler yaş seviyesine uygun olmalıdır Düzelmenin sınırlı olacağı iddalarına kulak asmayın. Elbette bazı zorluklar ve mücadeleler olacaktır ama beynin hangi sınıra kadar düzeleceğinden emin olamayız Devam edebilecektir! Hayal kırıklıklarına karşı ve ani duygu hali değişikliklerine karşı empati kurun, anlamaya gayret edin. Depresyonun yaygın olduğunu unutmayın 25 26 Gerçek hikayeler ve görüntüleri Beden eğitimciler ve antrenörler için bilgi ve malzeme paketini ücretsiz olarak indirmek için: http://www.cdc.gov/concussion/headsup/youth.html 27 5