303 BUCAK AĞZINDA ŞİMDİKİ ZAMAN ÇEKİMİ Osman YILDIZ * 1. Giriş: Şimdiki zaman (Osm. hâl, İng. present), fiilin gösterdiği iş, oluş ve kılışın içinde bulunulan zamanda yapıldığını ve süregelmekte olduğunu gösteren zamandır 1. Söz konusu kip, dilimizde (I4)yor eki ile karşılanmaktadır. Bildirimizde de bu ekin Bucak taki varyantları üzerinde durulacaktır. Standart Türkçe de şimdiki zamanı ifade eden diğer ekler ise, -makta ve mada ekleridir. Eski Türkçe ve Orta Türkçe dönemlerinde şimdiki zaman kavramı çoğunlukla geniş zaman eki (A/U)r eki ile karşılanmaktaydı. Yazı dilimizdeki (I4)yor morfemi, birleşik fiil kökenli A yorı-r un zamanla hece tekleşmesi (haplology) ve zarf-fiil -A nın daralıp ünlü uyumlarına girmesi ile meydana çıkmıştır: -A yorır > - Ayor > (I4)yor. Bu ek, XV. yüzyıl Batı Türkçesi metinlerinde sıkça görülmeğe başlar ve bu tarihten sonra da Anadolu sahasındaki asıl şimdiki zaman eki olarak yerini alır 2. Standart Türkiye Türkçesi ile Anadolu ağızları, kip ekleri bakımından karşılaştırıldığında, en çok değişkenlik gösteren kip şimdiki zamandır. Anadolu coğrafyasındaki etnik çeşitliliğe ve dağılıma paralel olarak yöreden yöreye farklı şimdiki zaman varyantları ile karşılaşılmaktadır: -yorur, yoru, -yor, -yo, -ya, -yu, -yı, -yi, - y, -i vs. Hatta, etnik kaynaşmanın çok ileri düzeyde olduğu yörelerimizde, şimdiki zaman için birden çok varyantı görebilmek mümkündür. Bu sebepledir ki, Anadolu ağızlarını belirleme ve sınıflandırma çalışmalarında, şimdiki zaman ekinin kullanımı, başvurulan en önemli ölçütlerden biri olmuştur 3. Ayrıca, yazı dilimize göre çeşitlilik arz eden Anadolu ağızlarındaki şimdiki zaman morfemleri, birçok araştırmacı tarafından da ele alınmıştır. Konu ile ilgili önemli çalışmalardan birkaçı şunlardır: Tuncer Gülensoy, Anadolu Ağızlarında Şimdiki Zaman Eki (Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu nun Hâtırasına Armağan, Ankara 1985, s. 281-296), Ahmet B. Ercilasun, Muğla Ağzında Kullanılan Bir Şimdiki Zaman Şekli (Şükrü Elçin Armağanı, Ankara 1983), Nurettin Demir, Alanya Ağızlarında Şimdiki Zaman Ekinin Varyantları (İlmî Araştırmalar, İstanbul 1999, S. 7, s. 57-64), vd. Burdur yöresi ağızları üzerinde yaptığımız çalışmalarda, bu ilimize bağlı Bucak ilçesinde birden çok şimdiki zaman ekinin kullanıldığını tespit ettik. Ses kaydı ve sorgulama metodu ile elde ettiğimiz bilgileri, bu yazımızda sizlere arz etmeye çalışacağım. 2. Bucak ın Coğrafi Konumu, Tarihçesi ve Etnik Yapısı: Teke Yöresi ve Göller Bölgesi içerisinde yer alan Bucak ilçesi, yurdumuzun güneybatısında, 37-38 derece kuzey paralelleri ile 30-31 derece doğu meridyen daireleri arasındadır. Akdeniz bölgesinin Antalya bölümünde yer alan ilçe, Burdur iline bağlı en büyük ilçedir. Bucak, kuzeyde Isparta, Burdur un Ağlasun ilçesi; doğuda Isparta nın Sütçüler ilçesi, güneyde Antalya ve Antalya nın Korkuteli ilçesi ve batıda Burdur la çevrelenmiştir 4. Bucak ilçesi ve çevresinin tarihi M.Ö. 1900 yıllarına kadar uzanmaktadır. Belirtilen tarihte Bucak ilçesine bağlı şimdiki Çamlık köyü yakınlarındaki Cremna Bölgesinde Pisidialıların yerleştiği bilinmektedir. Bu bakımdan ilçenin ilk yerleşim yerinin Cremna olduğu kuvvetle muhtemeldir. * Doç. Dr., Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi. 1 Zeynep Korkmaz, Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 1992, s. 142. 2 Şimdiki zaman ekinin tarihî gelişimi için bk. Vahit Türk, Türkçede şimdiki zaman kavramı, çekimleri ve ekleri, TDAY- Belleten 1996, Ankara 1999, s. 291-340. 3 Anadolu ağızları üzerinde yapılan tasnif çalışmaları ile bu tasniflerde kullanılan ölçüler için bk. Leyla Karahan, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, TDK Yayınları, Ankara 1996, s. IX-XVI. 4 Mustafa Çavuş, Cumhuriyetin 60. Yılında Bucak, İzmir 1983, s. 16.
304 I.BURDUR SEMPOZYUMU Geçmişten günümüze Bucak sırası ile Pisidialılar, Frigler, Selekoslar, Yunanlılar, Romalılar, Bizanslar, Selçuklular, Teke Oğulları, Hamid Oğulları ve Osmanlıların egemenliği altında yaşamıştır. Geçmiş dönemlerde Oğuzhan 5 diye bilinen Bucak, Cumhuriyetin ilânından sonra, 30. 05. 1926 tarih ve 877 sayılı kanunla bugünkü adını almış ve Burdur iline bağlı bir ilçe olmuştur. Türklerin 1071 deki Malazgirt zaferinden sonra XIII-XV. yüzyıllarda yöreye kesintisiz bir Oğuz göçü olmuş; tarihi kayıt ve araştırmalara göre birçok Oğuz boyu ile Türkmen, Yörük aşiret ve cemaatleri yerleşmiştir. Tespitlerimize göre bu etnik unsurlar şunlardır: a) Oğuz Boyları: Büğdüz, bugün Demirli diye adlandırılan Kayı Boyu, Yuva şeklinde söylenen Yıva Boyu, Yüreğil şeklinde isimlendirilen Yüreğir Boyu ve Kargı şeklinde bilinen Kargın Boyları. a) Türkmen, Yörük Aşiret ve Cemaatleri: Sarıkeçili, Bayad, Kayı, Kayı Ece ve Emirhan Oğlanları Yörükleri ile Etrak-ı Kargın, Kışla, Küreciyan, Kızıl İshaklar ve Ürkütlü Cemaati 6. 2) Bucak ta Şimdiki Zaman Ekinin Varyantları ve Çekimi: Bilindiği gibi etnik yapı ile dil arasında sıkı bir ilişki vardır 7. Anadolu ağızlarının az veya çok birbirinden farklı dil özellikleri içermelerinin sebebi, bu diyalektleri konuşan insanların farklı kökenlerden gelmiş olmasıdır. Yukarıda verdiğimiz bilgilerden de anlaşılacağı gibi, Bucak ahalisi birçok Oğuz boy, aşiret ve cemaatinden müteşekkildir. Her biri kendine özgü ağız özelliklerine sahip bu değişik etnik unsurlardan dolayı, Bucak ta çeşitli ağız grupları meydana gelmiştir. Yaptığımız araştırmalar neticesinde, Bucak ilçesinde bu ağız gruplarına dayalı birden fazla şimdiki zaman ekinin bulunduğu görülmüştür. Şimdiki zaman eklerinin değişik varyantlarda kullanıldığı yerler şunlardır: Bucak merkez ilçesi; Ürkütlü kasabası; Taşyayla, Kestel, Heybeli ve İncirdere köyleri. Bu yerleşim birimlerinde tespit ettiğimiz şimdiki zaman ekleri ve çekimlenişleri şöyledir: I) Bucak Merkez Ağzı: Şimdiki zaman eki olarak (Ī4)r eki kullanılır. Ünlüyle biten fiillere -r eki getirilir ve kip ekinden önceki ünlü uzun telaffuz edilir. Ünsüzle biten fiillere ise, uzun ünlülü Ī2r/-Ū2r eki getirilir. -(Ī4)r+ şahıs ekleri 1. Şahıs Teklik: -(Ī4)rI2n bilīrin, başlārın, açīrin, okīrin, susārın, dutūrin, yürǖrin, acīrin, uyūrin 2. şahıs Teklik: -(Ī4)rI2ŋ bilīriŋ, okīriŋ, başlārıŋ, açīriŋ, susārıŋ, dutūriŋ, yürǖriŋ, acīriŋ, uyūriŋ 3. şahıs Teklik: -(Ī4)rI2 5 Tarihî kayıtlarda doğrudan doğruya ilçenin eski adının Oğuzhan olduğuna dair bir kayıt yoktur. Ancak, halk arasında eskiden beri ilçe Oğuzhan adıyla bilinmekte ve bu adın verilişi hakkında çeşitli rivayetler söylenegelmektedir. Oğuzhan adının yöreye verilişi ile ilgili bu rivayetler için bk. Yusuf Ekinci, Burdur, Ankara 1995, s. 131; Türk Ansiklopedisi, C. VIII, s. 278; Burdur İli Cumhuriyet Öncesi Ve Sonrası Eğitim (1923-1998), Burdur Valiliği Milli Eğitim Müdürlüğü Yayınları, Burdur 1999, s. 77. 6 Bucak tarihi ve ilçenin etnik yapısı ile ilgili ayrıntılı bilgi için bk. Hüseyin Özçelik, Dünden Bugüne Oğuzhan, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Isparta 1999; Behset Karaca, XV. Ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı, Fakülte Kitabevi, Isparta 2002; Yusuf Ekinci, Burdur, Ankara 1995; Naci Kum, Burdur İli, Burdur Halkevi Dergisi, C. III, S. 2, s. 5-7; Nuri Köstüklü, Hamid Sancağı ve Türkiye, Konya 1993; İzzet Erbay, Burdur İli İskân Tarihi ve Yer Adları, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Mezuniyet Tezi, İstanbul 1967; Mustafa Çavuş, Cumhuriyetin 60. Yılında Bucak, İzmir 1983; Kemal Göde, Tarih İçinde Oğuz Boyları ve Göller Bölgesindeki İzleri, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 8, s.15-56. 7 Etnik yapı ve dil arasındaki ilişki için bk. Zeynep Korkmaz, Anadolu Ağızlarının Etnik Yapı İle İlişkisi Sorunu, TDAY- Belleten 1971, Ankara 1971, s. 21-32; Aynı müellif, Anadolu ve Rumeli Ağızlarının Tarihî Devirlerle Bağlantısı Üzerine, Ağız Araştırmaları Şöleni, TDK Yayınları, Ankara 1997, s. 62-69.
305 bilīri, okīri, başlārı, açīri, susārı, dutūri, yürǖri, acīri, uyūri 1. Şahıs Çokluk: -(Ī4)rI2z bilīriz, okīriz, başlārız, açīriz, susārız, dutūriz, yürǖriz, acīriz, uyūriz 2. Şahıs Çokluk: -(Ī4)rI2ŋI2z bilīriŋiz, okīriŋiz, başlārıŋız, açīriŋiz, susārıŋız, dutūriŋiz, yürǖriŋiz, acīriŋiz, uyūriŋiz -(Ī4)rI2lAr: bilīriler, okīriler, başlārılar, açīriler, susārılar, dutūriler, yürǖriler, acīriler, uyūrile II) Taşyayla Köyü Ağzı: Bu köy ağzında yaşlılar ve genç nesle has, kendi içlerinde daha çok tercih edip Kullandıkları iki şimdiki zaman eki vardır. Yaşlıların kullandıkları şimdiki zaman eki, ünsüzle biten ince ve kalın sıradan fiillerde uzun ünlülü ā dır. Bu şekliyle ek, damak uyumunu (palatal harmony) ihlâl eder. Ünlü ile biten fiillerde de, kelimenin son ünlüsü uzun telaffuz edilerek, üzerine şahıs ekleri getirilir. Aynı morfem, 3. teklik şahıs çekimlerinde -ā ~ -āy alternanslı şekilleriyle çekimlenebilmektedir. a) -V#/ -Ā+şahıs ekleri -Vn/ -ān: bilān, okūn, başlān, yürān, açān, acān, susān, uyān, tutān -Vŋ/ -āŋ: bilāŋ, okūŋ, başlāŋ, yürāŋ, açāŋ, acāŋ, susāŋ, uyāŋ, tutāŋ -V ~ -Vy/ -ā ~ -āy: bilā ~ bilāy, okūy, başlā ~ başlāy, yürāy, açāy ~ açā, acāy ~ acā, susāy ~ susā, uyā, tutāy ~ tutā -Vz /-āz: bilāz, okūz, başlāz, yürāz, açāz, acāz, susāz, uyāz, tutāz -VŋI4z / -āŋız: bilāŋız, okūŋuz, başlāŋız, yürāŋız, açāŋız, acāŋız, susāŋız, uyāŋız, tutāŋız -Vlar/ -ālar: bilālar, okūlar, başlālar, yürālar, açālar, acālar, susālar, uyālar, tutālar Eğitimi yaşlılara göre daha ileri düzeyde olan genç nesil ise, standart Türkçe nin etkisi ile daha çok, -(I4)yor ekine de kaynaklık eden -A yorır ın fonetik gelişiminden doğan (ē)yo şimdiki zaman ekini kullanmaktadır. Böylece, konuşmasını yazı dilindeki mukabili şekle, bir derece yakınlaştırır. Bu morfemde, ek başındaki ünlü, sürekli uzundur ve genellikle damak uyumunu (palatal harmony) ihlâl ederek, kalın sıradan kelimelere de -ē biçiminde getirilir. Ek sonundaki r sesi, sürekli düşürülür. b) (ē)yo+şahıs ekleri -(ē)yom: bilēyom, okēyom, başlāyom, yürēyom, açēyom, acēyom, susāyom ~ susēyom, uyēyom, tutēyom
306 I.BURDUR SEMPOZYUMU -(ē)yoŋ: bilēyoŋ, okēyoŋ, başlāyoŋ, yürēyoŋ, açēyoŋ, acēyoŋ, susāyoŋ, uyēyoŋ, tutēyoŋ -(ē)yo: bilēyo, okēyo, başlāyo, yürēyo, açēyo, acēyo, susāyo, uyēyo, tutēyo -(ē)yoz: bilēyoz, okēyoz, başlāyoz, yürēyoz, açēyoz, acēyoz, susāyoz, uyēyoz, tutēyoz -(ē)yoŋuz: bilēyoŋuz, okēyoŋuz, başlāyoŋuz, yürēyoŋuz, açēyoŋuz, acēyoŋuz, susāyoŋuz, uyēyoŋuz, tutēyoŋuz -(ē)yolar: bilēyolar, okēyolar, başlāyolar, yürēyolar, açēyolar, acēyolar, susāyolar, uyēyolar, tutēyolar III) Kestel Köyü Ağzı: Kestel ağzında şimdiki zaman eki (I2)ya dır. Ek ünlü uyumlarına girmez. Ünsüzle biten fiillere -ıya/ - iya; ünsüzle biten fiillere ise, kelimenin son ünlüsünü ekteki y sesinin etkisi ile daraltarak -ya morfemleriyle bağlanır. -(I2)ya+şahıs ekleri -(I2)yan: biliyan, okıyan, başlıyan, susıyan, yüriyan, uyıyan, açıyan, tutıyan, acıyan -(I2)yaŋ: biliyaŋ, okıyaŋ, başlıyaŋ, susıyaŋ, yüriyaŋ, uyıyaŋ, açıyaŋ, tutıyaŋ, acıyaŋ -(I2)ya: biliya, okıya, başlıya, susıya, yüriya, uyıya, açıya, tutıya, acıya -(I2)yaz: biliyaz, okıyaz, başlıyaz, susıyaz, yüriyaz, uyıyaz, açıyaz, tutıyaz, acıyaz -(I2)yaŋız: biliyaŋız, okıyaŋız, başlıyaŋız, susıyaŋız, yüriyaŋız, uyıyaŋız, açıyaŋız, tutıyaŋız, acıyaŋız -(I2)yalar: biliyalar, okıyalar, başlıyalar, susıyalar, yüriyalar, uyıyalar, açıyalar, tutıyalar, acıyalar IV) Heybeli Köyü Ağzı:
307 Heybeli ağzında şimdiki zaman eki (ē)ya dır. Bu yöre ve Kestel Köyü ağızları şimdiki zaman eki bakımından büyük benzerlik sergilerler. İki ağız arasındaki tek fark, ek başındaki ünlünün Kestel de I2, Heybeli de ē li olmasıdır. Bu ağızda, fiilin ünlü ile bitmesi hâlinde, kipten önceki bu kelime sonu ünlüsü sürekli olarak uzun ē ile telaffuz edilir. -(ē)ya+şahıs ekleri -(ē)yan: okēyan, bilēyan, başlēyan, susēyan, yürēyan, uyēyan, açēyan, tutēyan, acēyan -(ē)yaŋ: okēyaŋ, bilēyaŋ, başlēyaŋ, susēyaŋ, yürēyaŋ, uyēyaŋ, açēyaŋ, tutēyaŋ, acēyaŋ -(ē)ya: okēya, bilēya, başlēya, susēya, yürēya, uyēya, açēya, tutēya, acēya -(ē)yaz: okēyaz, bilēyaz, başlēyaz, susēyaz, yürēyaz, uyēyaz, açēyaz, tutēyaz, acēyaz -(ē)yaŋız: okēyaŋız, bilēyaŋız, başlēyaŋız, susēyaŋız, yürēyaŋız, uyēyaŋız, açēyaŋız, tutēyaŋız, acēyaŋız -(ē)yalar: okēyalar, bilēyalar, başlēyalar, susēyalar, yürēyalar, uyēyalar, açēyalar, tutēyalar, acēyalar V) Ürkütlü Kasabası Ağzı: Ürkütlü ağzında şimdiki zaman eki, -(I4)yo şeklindedir. Standart Türkçe ile aynı yapıdadır. Tek farkı, ekin sonundaki r ünsüzünün sürekli düşmesidir. -(I4)yo+şahıs ekleri: -(I4)yom: biliyom, okuyom, başlıyom, açıyom, acıyom, tutuyom, susuyom, yürüyom, uyuyom -(I4)yon: biliyon, okuyon, başlıyon, açıyon, acıyon, tutuyon, susuyon, yürüyon, uyuyon -(I4)yo: biliyo, okuyo, başlıyo, açıyo, acıyo, tutuyo, susuyo, yürüyo, uyuyo -(I4)yoz: biliyoz, okuyoz, başlıyoz, açıyoz, acıyoz, tutuyoz, susuyoz, yürüyoz, uyuyoz -(I4)yonuz: biliyonuz, okuyonuz, başlıyonuz, açıyonuz, acıyonuz, tutuyonuz, susuyonuz, yürüyonuz, uyuyonuz
308 I.BURDUR SEMPOZYUMU -(I4)yolar: biliyolar, okuyolar, başlıyolar, açıyolar, acıyolar, tutuyolar, susuyolar, yürüyolar, uyuyolar VI) İncirdere Köyü Ağzı: İncirdere ağzında şimdiki zaman eki (Ī4)yI2 dır. Ünlü ile biten fiillere -yi2 eki getirilir ve kipten önceki kelime sonu ünlüsü uzun telaffuz edilir. Ünsüz ile biten fiillerde ise, ek, Ī2 / -Ū2yI2 şeklinde olur. Bu yöre ağzındaki şimdiki zaman eki, dudak uyumuna (labial harmony) girmez. (Ī4)yI2+şahıs ekleri (Ī4)yI2n: bilīyin, okūyun, başlāyın, acīyın, açīyın, dutīyın, susāyın, uyūyın, yürǖyin (Ī4)yI2ŋ: bilīyiŋ, okūyuŋ, başlāyıŋ, acīyıŋ, açīyıŋ, dutīyıŋ, susāyıŋ, uyūyıŋ, yürǖyiŋ (Ī4)yI2: bilīyi, okūyu, başlāyı, acīyı, açīyı, dutīyı, susāyı, uyūyı, yürǖyi (Ī4)yI2z: bilīyiz, okūyuz, başlāyız, acīyız, açīyız, dutīyız, susāyız, uyūyız, yürǖyiz (Ī4)yI2ŋI2z: bilīyiŋiz, okūyuŋız, başlāyıŋız, acīyıŋız, açīyıŋız, dutīyıŋız, susāyıŋız, uyūyıŋız, yürǖyiŋiz (Ī4)yI2lAr: bilīyiler, okūyular, başlāyılar, acīyılar, açīyılar, dutīyılar, susāyılar, uyūyılar, yürǖyiler 3. Sonuç: Bu bilgiler ışığında denilebilir ki, yöredeki şimdiki zaman ekinin varyantlarından Bucak merkez ağzındaki -(Ī4)r hariç; diğerleri standart Türkçedeki (I4)yor ekinin de kaynağı durumundaki geçmişteki A yorır ın çeşitli ses değişikleri sonucu oluşmuş farklı şekillerdeki türevleridir. İlçe ağızlarında şimdiki zaman çekimlerini şu şekilde tablolaştırabiliriz: I) Bucak Merkez Ağzı: -(Ī4)r: gelīrin, gelīriŋ, gelīri, gelīriz, gelīriŋiz, gelīriler II) Taşyayla Köyü Ağzı: a) -V#/ -Ā: gelēn, gelēŋ, gelē ~ gelēy, gelēz, gelēŋiz, gelēler b) (ē)yo: gelēyom, gelēyoŋ, gelēyo, gelēyoz, gelēyoŋuz, gelēyolar III) Kestel Köyü Ağzı: -(I2)ya: geliyan, geliyaŋ, geliya, geliyaz, geliyaŋız, geliyalar IV) Heybeli Köyü Ağzı: -(ē)ya: gelēyan, gelēyaŋ, gelēya, gelēyaz, gelēyaŋız, gelēyalar V) Ürkütlü Kasabası Ağzı:
309 -(I4)yo: geliyom, geliyon, geliyo, geliyoz, geliyonuz, geliyolar VI) İncirdere Köyü Ağzı: (Ī4)yI2: gelīyin, gelīyiŋ, gelīyi, gelīyiz, gelīyiŋiz, gelīyiler Kaynaklar: Burdur İli Cumhuriyet Öncesi Ve Sonrası Eğitim (1923-1998), Burdur Valiliği Milli Eğitim Müdürlüğü Yayınları, Burdur 1999. Mustafa ÇAVUŞ, Cumhuriyetin 60. Yılında Bucak, İzmir 1983. Yusuf EKİNCİ, Burdur, Ankara 1995. İzzet Erbay, Burdur İli İskân Tarihi ve Yer Adları, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Mezuniyet Tezi, İstanbul 1967. Kemal Göde, Tarih İçinde Oğuz Boyları ve Göller Bölgesindeki İzleri, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 8, s.15-56. Behset Karaca, XV. Ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı, Fakülte Kitabevi, Isparta 2002. Leyla Karahan, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, TDK Yayınları, Ankara 1996. Zeynep Korkmaz, Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 1992. Zeynep Korkmaz, Anadolu Ağızlarının Etnik Yapı İle İlişkisi Sorunu, TDAY-Belleten 1971, Ankara 1971, s. 21-32. Zeynep Korkmaz, Anadolu ve Rumeli Ağızlarının Tarihî Devirlerle Bağlantısı Üzerine, Ağız Araştırmaları Şöleni, TDK Yayınları, Ankara 1997, s. 62-69. Vahit Türk, Türkçede şimdiki zaman kavramı, çekimleri ve ekleri, TDAY-Belleten 1996, Ankara 1999, s. 291-340. Nuri Köstüklü, Hamid Sancağı ve Türkiye, Konya 1993. Naci Kum, Burdur İli, Burdur Halkevi Dergisi, C. III, S. 2, s. 5-7. Hüseyin Özçelik, Dünden Bugüne Oğuzhan, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Isparta 1999. Türk Ansiklopedisi, C. VIII, Ankara 1956.