AYDIN TİCARET BORSASI

AYDIN TİCARET BORSASI AYDIN COMMODITY EXCHANGE 2013 YILI ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI RAPORU Ata Mahallesi Denizli Bulv. No:18 09010 AYDIN Tel: +90 256 211 50 00 +90 256 211 61 45 Faks:+90 256 211 63 15 www.aydinticaretborsasi.org.tr info@aydinticaretborsasi.org.tr Hazırlayan Cansu KARABULUT Arge- Proje ve Kalite Sorumlusu 1

İÇİNDEKİLER TABLOLAR 3 ZEYTİNİN TARİHİ 4 ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞININ BESİN DEĞERİ 6 İNSAN SAĞLIĞI BAKIMINDAN ÖNEMİ 7 DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ 7 DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI TÜKETİMİ 9 TÜRKİYE DE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ 10 AYDIN DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ 11 DÜNYA ZEYTİNYAĞI İTHALATI 11 DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI 13 TÜRKİYE DE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI 14 ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI SEKTÖRÜNDE YAŞANAN BAŞLICA 15 SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ZEYTİNYAĞI İHRACATINA YÖNELİK GELİŞTİRİLMESİ GEREKENLER 17 2

TABLOLAR Tablo 1: Sofralık Zeytin Besin Değeri Tablo 2: Zeytinyağı Bileşimleri Tablo 3: Dünya Zeytin Üretimi (Bin Ton) Tablo 4: Dünya Zeytinyağı Üretimi (Bin Ton) Tablo 5: Dünya Zeytin Tüketimi (Bin Ton) Tablo 6: Dünya Zeytinyağı Tüketimi (Bin Ton) Tablo 7: Zeytinyağı Üretimi Türkiye / Dünya Tablo 8: Aydın İli 2013/2014 Sezonu Zeytin ve Zeytinyağı Rekolte Tahmini Tablo 9: Dünya Zeytinyağı İthalatı (Bin Ton) Tablo 10: Dünya Zeytin İthalatı (Bin Ton) Tablo 11: Dünya Zeytin İhracatı (Bin Ton) Tablo 12: Dünya Zeytinyağı İhracatı (Bin Ton) Tablo 13: Türkiye Ülkeler Bazında Siyah Zeytin İhracat Rakamları Tablo 14: Türkiye Ülkeler Bazında Yeşil Zeytin İhracat Rakamları Tablo 15: Türkiye Ülkeler Bazında Zeytinyağı İhracat Rakamları 3

ZEYTİNİN TARİHİ Zeytin ağacına ilişkin mevcut en eski bilgi Ege Denizi ndeki Santorini Adası nda yapılan arkeolojik çalışmalarda ortaya çıkarılan 39.000 yıllık zeytin yaprağı fosilleridir. Kuzey Afrika daki Sahra bölgesinde gerçekleştirilen arkeolojik araştırmalarda ise M.Ö. 12.000 e ait zeytin ağacı bulgularına rastlanmıştır. İlk zeytin hasadının ne zaman ve hangi, uygarlık tarafından yapıldığı ise bilinmemektedir. Tarih, zeytinyağı üretimine ilişkin en belirgin izlerin Akdeniz in tam ortasındaki Girit Medeniyeti ne M.Ö. 4500 yıllarına dek uzandığını göstermektedir. Zeytinyağı kültürünün Akdeniz deki diğer kavimlere yayılmasında en önemli rolü Giritliler oynamıştır; hem de yaklaşık 3000 yıl boyunca. Güçlü ticaret filolarına sahip olan Giritliler in gerçekleştirdiği zeytinyağı ticaretinin günümüzdeki en canlı tanıkları, Knossos ve Faistos Saraylarının yıkıntıları arasında bulunan 2 metrelik zeytinyağı küpleridir. Pithoi denilen bu dev küplerle beraber bulunan tabletlerde ise o günkü zeytinyağı ticaretinin nerelere yapıldığını ve zeytinyağının nerelerde üretildiğine dair bilgiler yer almaktadır. Zeytin ağacı narin bir ağaçtır. Ağır ve zahmetli büyümesine karşın oldukça uzun ömürlüdür. Bir zeytin ağacının ortalama ömrü 300-400 yıldır, ancak 3 bin yaşında zeytin ağaçlarına da rastlanmıştır. Bu nedenle zeytin ağacının adı mitoloji ve botanikte ölümsüz ağaç tır. Derinlere uzayan kökleri sayesinde kalkerli, çakıllı, taşlı ve kurak topraklarda yetiştirilmeye elverişli olan zeytin ağacı için en verimli ortam yazları sıcak, kışları ise ılıman geçen iklimlerdir. Çünkü zeytin ağacı ışığı, güneşi ve 15 C üstündeki sıcaklığı sever. Yıllık ortalama 220 mm yağış zeytin ağacının verimli bir şekilde büyümesi için yeterlidir. Zeytin ağacı genellikle rakımı düşük coğrafyalarda yetişir. Ancak denizden 1000 metre yükseklikte de zeytin tarımı yapılabilmektedir. Çalı görünümündeki zeytin ağacının yapraklarının üst yüzü koyu, alt yüzü ise gümüş rengindedir. Yapraklar mükemmel bir düzen içinde dalın iki tarafından karşılıklı olarak çıkar. Ortalama 40-50 cm. genişliğindeki gövde çürümeye karşı çok dayanaklıdır. Ortalama boyu 4-10 m olan zeytin ağacı bir yıl bol, bir yıl az ürün verir. Çiçek verme mevsimi kuzey yarım kürede Nisan - Haziran ayları arasındadır. Yeşil zeytinler Ağustos ayı sonundan Kasım ayı başına kadar olan süre içinde olgunlaşır. Zeytin hasatında toplama şekilleri binlerce yıldan bu yana neredeyse hiç değişmemiş, asırlar boyunca elle toplama ya da silkme yöntemi kullanılmıştır. Bir de, yere düşmüş zeytin meyvelerini toplama yöntemi vardır. Hasat, Kasım ile Mart ayları arasında yapılır. 4

Ancak genel yöntem silkmedir. Elle toplamada, sağma veya taraklama yöntemi, yerden toplamada ise merdane veya fırça kullanılır. Günümüzde zeytin hasadında makineden de (sarsma ve yerdeki meyveleri emici ekipmanlarla toplama) yararlanılmaktadır. Uygulamada en fazla emek gerektiren yöntem, elle toplamadır. Saatte en fazla 9-10 kilogram zeytinin toplandığı bu yöntem, meyve sağlam ise en iyi kalitede zeytinyağı üretilmesini sağlar. Isıl işlem görmeden meyvesinden yağ çıkarılan zeytinyağı kültüründe, binlerce yıldan bu yana değişmeyen başka bir gelenek de zeytinden yağ çıkarma yöntemidir. Bunun nedeni zeytinyağının, zeytinlerin soğuk presten geçirilmesiyle elde edilmesi ve hiçbir kimyasal işleme gerek duymadan yenilebilmesidir. İşte bu yüzden, bugün hâlâ Ortadoğu da rastlanan zeytin üretme yöntemiyle, yaklaşık 6 bin yıl önceki zeytinyağı elde etme yöntemi arasında hiç fark yoktur. İlk olarak zeytinler ezilerek hamur haline getirilir, daha sonra bu hamur sıkılır veya presten geçirilir. En sonunda ise yağ, zeytin meyvesinin suyundan (karasu) ayrıştırılır. 19. yüzyılın başında ise teknolojinin gelişmesiyle hidrolik pres makinelerine geçildi. Bugün hidrolik pres makinelerinin yanı sıra, zeytin hamuruna hiç pres uygulamadan merkezkaç kuvvetiyle zeytinyağı elde etmeyi sağlayan makineler de kullanılıyor. Bunların içinde de en yaygını kontinü sistemi dir. Kontinü sisteme, tam otomatik sistem denir. Önce zeytinler türlerine göre ayrılır. Huni adlı çukura dökülen zeytinler makine sistemiyle yapraklardan temizlenir ve kırıcıda ezilip kırılır (makine, üç bin devirle çekirdeği un ufak eder). Buradan çıkan hamur, karıştırma yoğurmadan sonra su verilir, posa ve şırası ayrıştırılır. Şıradan da yağ ve karasu ayrıştırılıp, yağ filtre tankına alınır, son tortuları ayıklanıp dinlenme tankına bırakılır. Buradan doğal yağ güğümlere, teneke ve şişelere doldurulur. Yağdan geriye kalan prina tekrar öğütülüp sabun yapmada kullanılır. Prina posasına pelet denir ve yakacak, yakıt olarak kullanılır. Kaliteli zeytinyağı elde etmek için: zeytinlerin, hasattan sonra mümkün olan en kısa süre içinde işlenmesi gerekir. Çünkü zeytin bekletilirse fermante olur, bu ise zeytinyağının kalitesinin düşmesine yol açar. Ancak, zeytinin bol olduğu dönemlerde, bekletilme mecburiyeti de doğabilir. Bu durumda işlemeden bekletilen zeytinler, genellikle 20-30 santim yüksekliğindeki yığınlar şeklinde, iyi havalandırılmış ve serin depolarda saklanır. Doğal zeytinyağı kaliteli olması için şu işlemlerden geçirilir: zeytin zamanında toplanır, fazla bekletilmeden yağhanede iyice temizlenir, en uygun kaplarda dinlendirilir, serin ve karanlıkta korunur. 5

ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞININ BESİN DEĞERİ Zeytin sofralık ve yağlık olmak üzere iki şekilde değerlendirilir. Sofralık zeytin, yeşil veya siyah olum safhalarında hasat edilip, salamura edilirse yeşil veya siyah sofralık zeytin olarak tüketime hazır olmuş olur. Yağ içeriği ile enerji miktarı siyah zeytinde yeşil zeytine göre daha yüksek iken, özellikle A vitamini, demir ve kalsiyum yönünden düşüktür. Tablo 1: Sofralık Zeytin Besin Değeri Siyah Zeytin (40-50 adet) Yeşil Zeytin (40-50 adet) Enerji (kalori) 207 144 Yağ (g) 21.0 13,5 Karbonhidrat (g) 1,1 2,8 Protein (g) 1,8 1,5 Kalsiyum (mg) 77 90 Demir (mg) 1,6 2.0 Vitamin A (IU) 60 300 Vitamin B1 (mg) 0.02 0.02 Vitamin B2 (mg) 0.02 0.02 Niasin (mg) 0.2 0.1 Vitamin C (mg) 0 0 Kaynak: Aydın Ticaret Borsası Laboratuvarı Tablo 2: Zeytinyağı Bileşimleri Bileşimler Yaklaşık Miktarı Trigliseritler 98,50% Doymuş Yağ Asitleri 14% Tekli Doymamış Yağ Asitleri 72% Çoklu Doymamış Yağ Asitleri 12% Demir 0,64 mg Vitamin E 150 mg /kg Vitamin K 64,8 µg/kg Polifenoller 300 mg /kg Kolesterol 0 Kaynak: Aydın Ticaret Borsası Laboratuvarı 6

ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞININ İNSAN SAĞLIĞI BAKIMINDAN ÖNEMİ Zeytin, besleyici değerinin yüksek olmasından ötürü, yeterli ve dengeli beslenmede önemli bir yere sahiptir. Zeytinin besleyici değerinin yüksek oluşu; lif içermesi ve protein oranı yüksek bir besin olmasının yanı sıra vücuda alınması zorunlu olan aminoasitleri (özellikle lösin, aspartikasit, glutamik asit), doymamış yağ asitleri, vitaminler ve temel elementleri içermiş olmasına bağlanmaktadır. Sindirim bozuklukları, safra kesesi hastalıkları, özellikle bağırsak kanseri ve kalp rahatsızlıklarında etkili olan zeytinden istenilen yararı alabilmek için acısını yemek, yağında ise rafine değil sızma olanını tercih etmek gerekmektedir. Zeytinyağı, yüksek tansiyon, kolesterol, damar sertliği, mide ve bağırsak ülseri, romatizma, safra kesesi tembelliği, safra taşı, safra kanalı tıkanıklığı, karaciğer bozuklukları, kabızlık, kansızlık, gut hastalığı ve deri çatlamaları tedavisinde önemli bir rol oynamaktadır. Çocuklarda beyin ve kemik gelişimini hızlandırır. Yaşlanma etkilerini azaltma ve doku yenileme özelliği taşımakla birlikte kireçlenmeyi önlemede büyük rol oynar. Ayrıca cansız saçların kuvvetlenmesini sağlar ve unutkanlığı önler. DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Dünyada zeytin üretimi büyük oranda Akdeniz e kıyısı olan ülkelerde yoğunlaşmıştır. Dünya zeytin dikim alanlarının %94 ü, üretimin %95 i Akdeniz e kıyısı olan ülkelerde bulunmaktadır. (FAO 2011) Dikim alanlarının en yoğun olduğu ülkeler İspanya, İtalya, Yunanistan, Tunus ve Türkiye dir. Zeytin dikim alanına sahip diğer önemli ülkeler ise Suriye ve Fas tır. Bunun yanı sıra son yıllarda Avustralya, Japonya ve Arjantin gibi ülkelerde de zeytin üretimine başlanılmıştır. Ülkemiz bulunduğu coğrafi konum ve sahip olduğu Akdeniz iklimi özellikleri nedeniyle İspanya, İtalya, Tunus ve Yunanistan gibi diğer Akdeniz ülkeleriyle birlikte dünyanın önde gelen zeytin ve zeytinyağı üreticilerindendir. 7

Tablo 3: Dünya Zeytin Üretimi (Bin Ton) Ülkeler 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 İspanya 553,3 485,7 492,6 608,6 521,5 487,7 513,1 Türkiye 200 300 390 330 400 410 430 Mısır 432 440 409 350 384,5 375 400 Suriye 100 120 135 147 172 172 172 Cezayir 91 98 136 192,5 145,5 175 168,5 Arjantin 10 95 220 90 150 60 140 İran 39,5 30,5 47,5 47 35 39 125 Fas 100 100 90 110 100 100 100 Yunanistan 95 105 107 135 130 160 94 Peru 112 9 75 72,5 81 80 80 İtalya 55,7 68,5 58,6 69,7 75,7 76 74 Genel Toplam 2.151,5 2.082,5 2.369 2.563 2.432,5 2.424,5 2.574,5 Türkiye, dünya sofralık zeytin üretiminde ikinci, zeytinyağı üretiminde ise dördüncü ülke konumundadır. Dünya zeytin üretiminde Türkiye %16,7 lik bir paya sahiptir. 2007/08 sezonunda zeytin üretimi 200 bin ton olan ülkemizin son yedi sezonda %115 lik bir artışla zeytin üretimi 430 bin tona ulaşmıştır. Tablo 4: Dünya Zeytinyağı Üretimi (Bin Ton) Ülkeler 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 İspanya 1.236,1 1.030 1.401,5 1.391,9 1.615 616,3 1.536,60 İtalya 510 540 430 440 399,2 415,5 450 Yunanistan 327,2 305 320 301 294,5 357,9 230 Türkiye 72 130 147 160 191 195 180 Suriye 100 130 150 180 198 198 135 Fas 85 85 140 130 120 100 120 Tunus 170 160 150 120 182 220 80 Cezayir 24 61,5 26,5 67 39,5 66 62 Şili 6,5 8,5 12 16 21,5 28 32 Arjantin 27 23 17 20 32 17 30 Genel Toplam 2.713 2.669,5 2.973,5 3.075 3.321 2.425 3.098 Zeytin üretiminde olduğu gibi zeytinyağı üretiminde de İspanya dünyada birinci konumdadır. İspanya yı zeytinyağı üretiminde sırayla İtalya, Yunanistan ve Türkiye izlemektedir. Ülkemizin dünya zeytinyağı üretimindeki payı ise % 5.8 dir. 8

DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI TÜKETİMİ Dünyada ve ülkemizde insan sağlığına yönelik önemi her geçen gün biraz daha artan zeytinyağının tüketimini artırmak amacıyla yapılan çalışmalar olumlu sonuçlar vermektedir. Buna rağmen bu ürünün pahalı bir gıda maddesi olması, ülkemizde margarin ve ayçiçeği yağı tüketim alışkanlığı ve tanıtım faaliyetlerinin yetersizliği nedeniyle, ülkemiz tüketimi arzu edilen seviyeye henüz ulaşamamıştır. Tablo 5: Dünya Zeytin Tüketimi (Bin Ton) Ülkeler 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 Türkiye 190 240 260 300 350 350 355 Mısır 350 360 340 300 300 288 290 İspanya 183,6 147,7 107,9 150 217,9 186,7 220 ABD 240,5 210 203 240 210 210 210 Cezayir 86 97,5 134 189 166 172 172 İtalya 122 138,5 122,4 148 139,8 132,5 146 Suriye 94 94 116 122 132 132 132 İran 40,5 32,5 47,5 50,5 37,5 41 120 Brezilya 74 69 79 87 101,5 109 109 Rusya 80 90 67 71,5 68 75 75 Genel Toplam 2.130,5 2.110 2.199 2.486 2.552 2.528,5 2.668 Zeytinyağının sağlık üzerindeki olumlu etkilerinin uzmanlar tarafından da dile getirilmesiyle gelir düzeyi yüksek olan ülkelerde zeytinyağı tüketimi giderek artmaktadır. Tablo 6: Dünya Zeytinyağı Tüketimi (Bin Ton) Ülkeler 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 İtalya 705 710 675,7 660 610 590 600 İspanya 546,3 533,6 539,4 554,2 574 513 580 ABD 246 256 258 275 300 293 294 Yunanistan 264 229 228,5 227,5 200 200 185 Türkiye 85 108 110 131 150 160 150 Fas 65 70 90 100 122 129 132 Fransa 101,6 113,5 114,8 112,8 112 97,2 99,6 Suriye 80 110 120,5 130,5 135,5 135,5 95 Brezilya 40 42 50,5 61,5 68 73 73 Cezayir 25 55 33,5 59 42,5 67 67 Genel Toplam 2.754,5 2.831,5 2.902 3.061 3.085,5 3.041 3.056,5 9

TÜRKİYE DE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Ülkemizde zeytin ve zeytinyağı üretimi daha çok Ege, Marmara ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yapılmaktadır. Zeytin genetik özelliğinin yanı sıra kültürel işlemlerin tam olarak uygulanamayışı nedeniyle alternans ( bir yıl ürün verme diğer yıl az/yok verme) gösterir. Ürünün alternans eğilimi, üretici ülkelerin yetiştirme tekniklerine verilen öneme göre değişen unsurlardan birisidir. Son yıllarda iklim koşullarının düzelmesi, yeni zeytin fidanlarının dikimi ve zeytin üretiminin özendirilmesi konusundaki çalışmaların da etkisiyle zeytin üretimi artış göstermiştir. Yine de uygun bakım, hasat ve sulama tekniklerinin tam olarak uygulanamaması gibi sebeplerle var ve yok yılları arasındaki üretim farkı büyük olmaktadır. Zeytin üretimindeki olumlu gelişmelere paralel olarak son yıllarda zeytin sıkma tesislerinin modernleşmesi, kapasitelerinin artması ve modern rafine zeytinyağı işleme tesislerinin devreye girmesiyle birlikte zeytinyağı üretim miktarı ve kalitesinde de ilerleme kaydedilmiştir. International Olive Council nın, 2013/14 sezonunda Türkiye nin zeytinyağı üretimi için tahmini 180 bin tondur. Zeytin üretimi tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sağlıklı beslenmede, istihdam sağlanmasında ve diğer sanayi kollarına pazar yaratmada, yüksek katma değeriyle tarım ekonomimiz için önem taşımaktadır. Tablo 7: Zeytinyağı Üretim Türkiye / Dünya Yıllar Türkiye Dünya Türkiye'nin Bin Ton Bin Ton Payı 2003/04 79 3.174 2,49 2004/05 145 3.013 4,81 2005/06 112 2.572,5 4,35 2006/07 165 2.767 5,96 2007/08 72 2.713 2,65 2008/09 130 2.669,5 4,87 2009/10 147 2.973,5 4,94 2010/11 160 3.075 5,20 2011/12 191 3.321 5,75 2012/13 195 2.425 8,04 2013/14 180 3.098 5,81 10

AYDIN DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Aydın ın ekonomisine büyük katkısı olan zeytin ve zeytinyağı üretimi büyük önem taşımaktadır. Özellikle zeytinyağı üretimi aşamasında zeytinyağı kalitesinin korunması çok önemlidir. Üretim, sıkım ve depolama aşamalarında zeytinyağının özelliklerinin korunması için üreticilerin ve sıkım fabrikalarının gerekli özeni göstermeleri gerekmektedir. Tablo 8: Aydın İli 2013/2014 Sezonu Zeytin ve Zeytinyağı Rekolte Tahmini İLLER AĞAÇ SAYISI Meyve Veren Meyve Vermeyen 1 Kg. Zeytinyağı İçin Zeytin Tanesi (Kg) MERKEZ 2.518.288 104.142 4,0 10.073 1.007 9.066 1.813 5,0 GERMENCİK 1.481.758 42.292 2,0 2.964 296 2.667 533 5,0 İNCİRLİOVA 656.100 25.000 4,0 2.624 262 2.362 472 5,0 KOÇARLI 2.178.550 50.500 6,5 14.161 1.416 12.745 2.549 5,0 KÖŞK 1.004.750 31.250 4,5 4.521 452 4.069 814 5,0 KUYUCAK 1.150.890 93.317 5,0 5.754 4.028 1.726 288 6,0 SULTANHİSAR 1.488.607 6.333 5,0 7.443 1.489 5.954 1.191 5,0 BUHARKENT 103.475 2.375 6,0 621 435 186 31 6,0 NAZİLLİ 835.072 79.058 5,0 4.175 418 3.758 752 5,0 YENİPAZAR 750.167 55.833 4,0 3.001 300 2.701 540 5,0 KARACASU 1.390.833 479.167 11,0 15.299 9.180 6.120 1.020 6,0 BOZDOĞAN 2.235.500 512.500 10,0 22.355 8.942 13.413 2.683 5,0 KARPUZLU 1.388.914 54.571 4,0 5.556 556 5.000 1.000 5,0 ÇİNE 2.485.465 75.558 8,0 19.884 1.988 17.895 3.579 5,0 KUŞADASI 424.133 16.667 2,0 848 85 763 153 5,0 SÖKE 1.745.033 102.625 3,5 6.108 611 5.497 1.099 5,0 DİDİM* 519.032 348.160 5,7 2.958 740 2.219 435 5,1 TOPLAM 22.356.568 2.079.348 5,7 128.345 32.204 96.141 18.952 5,1 Not 1: 2012/2013 sezonu ağaç sayıları kullanılmıştır. Meyve vermeyen ağaç sayıları 1/6 oranında meyve veren ağaç sayısına aktarılmıştır. Kaynak: İzmir Ticaret Borsası Ağaç Başına Zeytin Danesi (Kg.) Elde Edilecek Zeytin (Ton) Sofralığa Ayrılacak Zeytin (Ton) Yağlığa Ayrılacak Zeytin (Ton) Elde Edilecek Zeytinyağı (Ton) Not 2: Rekolte heyetinin çalışma programında yer alan ilçelerde üretim, üretimin sofralık ve yağlık olarak dağılımı heyet üyelerinin arazi gözlemi, sektör ve tarım teşkilatı ile görüşmeleri sonucunda tahmin edilmiştir. Heyet arazi programında yer almayan ilçeler için arazi programındaki ilçelerin ortalama dane verimi, ortalama sofralık-yağlık oranı ve ortalama yağ randımanı dikkate alınmıştır. (*) Rekolte tahmin heyeti arazi programında yer almamaktadır. DÜNYA ZEYTİNYAĞI İTHALATI Zeytinyağı üreticisi AB ülkeleri, dünya zeytinyağı üretim ve ihracatından aldığı pay kadar zeytinyağı ithalatından da önemli oranda pay almaktadır. Bu durum özellikle İtalya nın işleyip paketleyerek ihraç etmek üzere AB dışı üretici ülkelerden de dökme zeytinyağı ithal etmesinden kaynaklanmaktadır. 11

Tablo 9: Dünya Zeytinyağı İthalatı (Bin Ton) Ülkeler 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 ABD 245 255 258 275 300 288 290 Brezilya 40 42 50,5 61,5 68 73 73 İtalya 116,6 79,5 56,3 58 73,9 90 69 Japonya 29 30 40,5 35,5 43 51 51 Çin - 12 18 29,5 40 39 40 Kanada 29 30 37 40 39,5 37,5 37,5 Avustralya 27 28,5 35 32 31,5 28,5 30 Rusya 17 15 22 21 24 27 27 İspanya 40,3 10,8 13,7 14,7 14,2 50 15,3 Suudi Arabistan 5 5,5 5,5 13,5 13,5 13,5 13,5 Genel Toplam 636 600,5 652 704,5 769 832,5 774 Son yıllarda dünyada zeytinyağı tüketiminin artmasıyla birlikte başta ABD, Brezilya, Çin ve Japonya olmak üzere birçok ülkenin ithalatının da yükseldiği görülmektedir. Özellikle ABD son yıllarda gerçekleştirdiği 290 bin ton civarı ithalatı ile dünyada önemli bir yere sahip olmuştur. Tablo 10: Dünya Zeytin İthalatı (Bin Ton) Ülkeler 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 ABD 140 126 185 138 132 143 144 Brezilya 74 69 79 87 101,5 109 109 Rusya 80 90 67 71,5 68 75 75 Suudi Arabistan 27 27 27 27,5 36,5 36,5 36,5 Kanada 26 26 27,5 27,5 27,5 27,5 27,5 Fransa 28,3 25,9 28,3 44 26,8 33,8 26,8 Avustralya 17,5 16 18,5 17,5 17,5 17,5 17,5 Irak 0 0 9 6 15,5 15,5 15,5 Libya 4,5 4,5 4,5 4,5 11 11 11 İsrail 13,5 6 12,5 5,5 6 5 10 Genel Toplam 582,5 546 628,5 594 647,5 653,5 657,5 Tüketiciler arasında giderek artan sağlık bilinci ve doğal yollarla üretilmiş olan gıdalara talep nedeniyle, dünya ticaretinde zeytinyağının öneminin daha da artması beklenmektedir. Artan gelir düzeyi ve yükselen hayat standartları zeytinyağı için yeni pazarların oluşmasına yol açacaktır. 12

DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI Zeytin üretiminin Akdeniz ve benzeri iklime sahip olan ülkelerde gerçekleşmesi, zeytinyağı ihracatında sınırlı sayıda ülkenin söz sahibi olmasına neden olmuştur. Dünya zeytinyağı ihracatının yaklaşık % 85 i toplam beş ülke tarafından gerçekleştirilmektedir. Dünyada zeytinyağı talebinin yıldan yıla yükselmesi bu ülkelerin zeytinyağı ticaretindeki önemini daha da artırmaktadır. Tablo 11: Dünya Zeytin İhracatı (Bin Ton) Ülkeler 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 İspanya 198,3 165,2 225,1 211,3 209,1 210 220 Arjantin 90,5 73 110 72 89,5 68 112 Mısır 110 88 71,5 78 93,5 95 95 Fas 66 57 68 77 68 70 70 Türkiye 20 65 65,5 72 60 70 70 Yunanistan 30 53 49 53 57,5 67 52 Suriye 23 24 24 30 35 35 35 Peru 18 16 20 21,5 32 32 32 Portekiz 9,7 11,4 15,2 15,6 16,5 16,5 16,5 Genel Toplam 606,5 584,5 693 659,0 699,5 702 735,5 Avrupa birliği zeytinyağı üretiminde kendi kendine yeter durumda olduğu kadar zeytinyağı ticaretinde de söz sahibidir. Etkili promosyon kampanyaları ile birlikte, AB nin Ortak Tarım Politikası çerçevesinde sağladığı destekler üretici ülkelerin bu konuma gelmelerinde önemli katkıda bulunmuştur. AB ülkeleri, topluluk içi ticaret hariç olmak üzere, dünya zeytinyağı ihracatının yarısından fazlasını gerçekleştirmektedir. Tablo 12: Dünya Zeytinyağı İhracatı (Bin Ton) Ülkeler 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 İtalya 180,2 176,9 195,1 223,5 233,2 216,4 243 İspanya 133,9 153,4 196,5 196,2 248 177,5 225 Tunus 130 142 97 108 129,5 175 60 Portekiz 29 30,7 35,8 42,7 51,5 56 55,8 Türkiye 15 31 29,5 12 20 30 50 Suriye 20 15 18 23 25 25 25 Arjantin 18,5 14 19 12 23,5 12 21 Şili 1,5 2 3 6,5 10 14 14 Yunanistan 9,8 11 12 13 15,5 11 13 Fas 2 3 21 30,5 11 11 11 Genel Toplam 562,5 608,5 653 695,5 803 765 754,5 13

TÜRKİYE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İHRACATI Türkiye nin zeytinyağı ihracatı, yıldan yıla zeytin ve buna bağlı olarak zeytinyağı üretiminde meydana gelen dalgalanmalar sebebiyle artış ve düşüşler göstermektedir. İşleme teknolojisi, pazarlama politikaları ve rakiplerimizin zeytinyağı üretimindeki yükseliş ve düşüşleri de ihracatımızı etkileyen diğer önemli unsurlardır. Tablo 13: Türkiye Ülkeler Bazında Siyah Zeytin İhracat Rakamları 01.10.2011-29.09.2012 01.10.2012-29.09.2013 Değişim Değişim ÜLKE ADI Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar % Değer % ROMANYA 15.717.912 16.813.624 12.232.780 13.586.509-22,17-19,19 BULGARİSTAN 9.347.944 6.598.535 11.980.951 8.323.546 28,17 26,14 IRAK 6.756.261 9.534.497 8.333.947 14.083.256 23,35 47,71 ABD 3.619.954 6.185.439 3.132.313 5.142.348-13,47-16,86 ALMANYA 2.498.341 5.906.345 2.604.374 6.263.376 4,24 6,04 İSPANYA 13.820 19.067 563.040 499.347 3974,10 2518,91 İNGİLTERE 475.103 969.066 501.169 1.136.144 5,49 17,24 KKTC 250.115 450.049 282.970 471.213 13,14 4,70 MAKEDONYA 278.230 486.799 271.891 479.095-2,28-1,58 AVUSTRALYA 701.219 1.154.510 270.554 459.836-61,42-60,17 TOPLAM 42.440.196 53.156.077 42.896.083 55.167.128 1,07 3,78 Kaynak: EİB Ülkemiz siyah zeytin ihracatı tonaj olarak geçen sezon ile kıyaslandığında toplamda % 1,07 lik bir artış yakalamıştır. İhracatımızda ilk sırada yer alan ülke yaklaşık 12 bin ton ile Romanya dır. Romanya yı sırayla Bulgaristan, Irak, ABD ve Almanya takip etmektedir. Tablo 14: Türkiye Ülkeler Bazında Yeşil Zeytin İhracat Rakamları 01.10.2011-29.09.2012 01.10.2012-29.09.2013 Değişim Değişim ÜLKE ADI Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar Değer IRAK 2.942.918 5.281.497 3.282.640 6.864.149 11,54 29,97 ALMANYA 909.396 2.252.064 962.926 2.055.510 5,89-8,73 ROMANYA 883.867 1.303.810 794.709 1.067.831-10,09-18,10 ABD 648.740 1.444.571 696.425 1.576.250 7,35 9,12 İRAN 524.932 562.407 591.960 532.322 12,77-5,35 SUUDİ ARABİSTAN 375.422 717.264 497.348 932.138 32,48 29,96 BİRLEŞİK ARAP EMİR. 131.688 241.879 221.808 392.185 68,43 62,14 İNGİLTERE 235.105 492.717 210.726 474.993-10,37-3,60 HOLLANDA 113.605 210.929 175.604 373.373 54,57 77,01 AVUSTURYA 113.584 251.773 141.893 300.331 24,92 19,29 TOPLAM 8.051.934 15.039.596 8.892.163 16.994.027 10,44 13,00 Kaynak: EİB Bir önceki sezona oranla yeşil zeytin ihracatımız % 10,44 artış göstererek yaklaşık 8,8 bin tona ulaşmıştır. 14

Tablo 15: Türkiye Ülkeler Bazında Zeytinyağı İhracat Rakamları 01.11.2011-30.10.2012 01.11.2012-30.10.2013 Değişim Değişim ÜLKE ADI Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar Değer ABD 2.243.178 7.172.049 20.633.642 65.239.729 819,84 809,64 İSPANYA 938.480 2.559.303 18.910.895 56.147.937 1915,06 2093,88 İTALYA 905.760 2.342.239 11.419.960 33.877.214 1160,82 1346,36 JAPONYA 1.756.252 6.987.789 2.885.342 10.984.641 64,29 57,20 İRAN 817.339 2.652.193 2.196.093 7.015.330 168,69 164,51 FİLDİŞİ SAHİLİ 401.011 1.097.727 2.059.730 6.742.445 413,63 514,22 SUUDİ ARABİSTAN 913.054 3.586.226 1.903.330 8.216.432 108,46 129,11 PORTEKİZ 0 0 1.802.560 5.568.859 KANADA 552.408 1.603.564 1.527.380 5.409.719 176,49 237,36 FAS 0 0 1.290.260 3.954.501 TOPLAM 12.681.382 44.012.144 69.995.146 225.259.783 451,95 411,81 Kaynak: EİB ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI SEKTÖRÜNDE YAŞANAN BAŞLICA SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Ülkemiz, zeytin üretiminde Dünyanın önemli üreticileri arasında olmasına rağmen gerek üretim, gerek iç tüketim, gerekse dış ticarette konulmuş olan hedeflerine henüz ulaşamamıştır. Zeytin; ihraç ürünü olması nedeniyle ülkemize döviz girdisi sağlayan, iç tüketimde insanların temel besini, sağlıklı toplum ve nesillerin oluşmasında önemli etkisi ve doğrudan yaklaşık 500 bin ailenin dolaylı 10 milyon kişinin geçim kaynağı olan önemli bir tarım ürünüdür. Ancak zeytin ve zeytinyağı sektöründe küresel ve ülkesel bazda yaşanan önemli yapısal sorunlar nedeniyle zeytin ve ürünlerinin yeterince ekonomik getiri sağlayamaması sektörün gerilemesine ve darboğaza girmesine yol açmıştır. Zeytin sektörü; Sorunlar; - Miras yoluyla toprakların bölünmesi ve zeytin sahalarının daralması, - Türkiye nin ağırlıklı olarak tuzlu ve uzun sürede yeme olgunluğuna gelen işleme tekniğini tercih ediyor olması, sofralık zeytin işleme tesislerinin daha çok küçük aile işletmeleri yapısında, teknolojiden uzak çalışıyor olması, - Yeterli altyapı ve araştırma-geliştirme çalışmaları yapılmamış olduğundan yurdumuzun hangi yöresinde, hangi tür zeytinin en uygun şekilde yetişebileceğinin planlanmaması, bu bölgede yapılan üretimin yurt çapına dağılması ve bütün üretimin Gemlik zeytininde 15

yoğunlaşması, özellikle bazı yörelerde hem verim düşüklüğü, hem de işleme şekli nedeniyle olumsuzlukların yaşanması, - Zeytinin kayıtsız işletmelerce merdiven altı tabir edilen yerlerde çok ucuz maliyetlerle ve sağlıksız şartlarda üretilmesi, ilgili bakanlıkların sadece kayıtlı işletmeleri periyodik denetim altında tutarken hiçbir kaydı bulunmayan merdiven altı işletmelerin denetlenmemesi, aynı pazarda ise fiyat olarak haksız rekabete yol açmaları, - Sektörde yetişmiş eleman olmaması, Çözüm Önerileri; - İhracat olanaklarının geliştirilebilmesi için farklı ülkelere yönelik işleme tekniklerinin uygulamaya konulması, AB ile ABD gibi büyük pazarların damak zevkine uygun sofralık zeytin işlemesi konusunda gerekli teknolojik ve yapısal dönüşümlerin gerçekleştirilmesi, - Mevcut zeytinliklerin ıslah edilmesi ve geliştirilmesi, yeni zeytinliklerin plantasyonu, - Fidan üretiminin sertifikalı hale getirilmesi, - Coğrafi bilgi sistemleri yöntemiyle yani uzaktan algılama sistemi kullanılmak suretiyle, Türkiye de tüm ürünlerin nerede, ne kadar yetiştiğinin belirlenmesi ve bilinçli üretim yapılması, - Yurt dışında talep gören zeytin çeşitlerimizin artırılması, - Türkiye deki ağaç sayısının sağlıklı bir şekilde tespit edilmesi, ağaçların sofralık mı yağlık mı olduğunun ortaya konulması ve buna göre ne kadar ağaç dikileceğinin planlanması, - Zeytin üretici firmaların çoğu zeytin stokçusu olarak çalışmaktadır. Gelecek 5-10 yılda zeytinin stoklanmasının, kooperatifler veya birlikler tarafından şekillendirilmesi, bu şekilde bilinçsiz stokçuluğun önlenmesi, - Kayıt dışılığın önlenmesi, - Zeytininin pazarlanması için hedef pazarlar seçilerek o ülkelerde tanıtım yapılması bu sayede ihraç pazarlarımızın çeşitlendirilmesi, 16

- İhracat yapmadan önce hangi ülkeye, hangi kanalla (oteller, süpermarketler, restoranlar, zeytini üreticiden alıp yeniden paketleyecek müşteriler), hangi ambalajla, hangi lezzette, hangi ürünün satılacağının tespit edilmesi ve bu doğrultuda ön çalışma yapılması, - Zeytinliklere hayvan bırakılmaması, Zeytinyağı sektörü; Sorunlar; - Zeytinyağına verilen primin AB ülkelerine göre daha az ödenmesi, - AB ülkelerinin bizim ihracatımıza uyguladığı gümrük fonları yüzünden AB ülkelerine olan ihracatımızda yaşanan sıkıntılar, Çözüm Önerileri; - Zeytinyağlarının uygun ve hijyenik ortamlarda üretilmesi ve depolanması ile lisanslı depoculuğun uygulanması, - Öncelikli pazarlar belirlenerek zeytinyağının yurtdışında tanıtılması, özellikle uzak doğu ülkelerine pazarlanması. ZEYTİNYAĞI İHRACATINA YÖNELİK GELİŞTİRİLMESİ GEREKEN STRATEJİLER 1) Zeytin üretiminde yıllar itibariyle rekolte farkını asgari düzeyde koruyacak tedbirler almak. 2) Tarımsal faaliyetlerin zamanında ve doğru yapılması sağlanmalıdır. 3) Dış ticaret bilinci oluşturulması. 4) İşletmelerin kurumsallaşma çalışmaları hızlanmalıdır. 5) Ürünün katma değerini arttıran Marka laşma faaliyetlerine öncelik ve ağırlık verilmelidir. 17