COUNCIL OF EUROPE AVRUPA KONSEYİ AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ ÜÇÜNCÜ DAİRE CANPOLAT TÜRKİYE (Başvuru no. 63354/00) KARARIN ÖZET ÇEVİRİSİ STRAZBURG 15 Şubat 2007 İşbu karar AİHS nin 44 2. Maddesi nde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecek olup, şekli bazı düzeltmelere tabi olabilir. T.C. Dışişleri Bakanlığı, 2007. Bu gayrıresmi özet çeviri Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Haklan Genel Müdür Yardımcılığı tarafından yapılmış olup, Mahkeme'yi bağlamamaktadır. Bu çeviri, davanın adının tam olarak belirtilmiş olması ve yukarıdaki telif hakkı bilgisiyle beraber olması koşulu ile Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı'na atıfta bulunmak suretiyle ticari olmayan amaçlarla alıntılanabilir. 1
USUL Davanın nedeni, Türk vatandaşı Aziz Canpolat ın ( başvuran ), İnsan Haklarının ve Temel Özgürlüklerinin Korunmasına İlişkin Sözleşme nin ( AİHS ) 34. Maddesi uyarınca, Türkiye Cumhuriyeti aleyhine, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ne ( AİHM ) 15.09.2000 tarihinde yapmış olduğu 63354/00 no lu başvurudur. Başvuran, Şanlıurfa Barosuna bağlı avukat M. Güzeler tarafından temsil edilmektedir. AİHM, 31.05.2005 tarihinde başvuruyu Hükümet e bildirmeye ve AİHS nin 29 3. Maddesi ni uygulayarak, başvurunun kabuledilebilirliğiyle esaslarını beraber incelemeye karar vermiştir. OLAYLAR I. DAVA OLAYLARI 1950 doğumlu başvuran, başvurunun yapıldığı sırada Şanlıurfa daki Hilvan Cezaevi nde tutuklu bulunmaktaydı. Başvuran, başvuranın oğlu ve çalışanlarından biri, 11.10.1997 tarihinde uyuşturucu madde bulundurduğu ihbarının yapılması üzerine İ.Ş. nin evinde Siverek Emniyet Müdürlüğünce yakalanmışlardır. Başvuranın evi ve çiftliği aranmış, bir miktar hint keneviri ele geçirilmiştir. Sanıklar 12.10.1997 tarihinde Siverek Sulh Hukuk Mahkemesi nin huzuruna çıkarılıp, tutuklanmışlardır. Siverek Sulh Hukuk Mahkemesi davanın örgütlü uyuşturucu ticaretiyle ilgisi olduğu gerekçesiyle 14.10.1997 tarihinde dava dosyasını Diyarbakır Devlet Güvenlik Mahkemesi Cumhuriyet Savcılığı na göndermiştir. Diyarbakır Devlet Güvenlik Mahkemesi Cumhuriyet Savcısı 24.10.1997 tarihinde başvuran ve diğer iki şüpheli hakkında bir iddianame hazırlamış, bu kişileri Türk Ceza Kanunu nun 403 5. Maddesi uyarınca ticaret amaçlı esrar bulundurmakla, İ.Ş. yi ise esrar kullanmakla suçlamıştır. Diyarbakır Devlet Güvenlik Mahkemesi 26.05.1998 tarihinde başvuran ve İ.Ş. yi suçlu bulmuş, başvuranı üç yıl dört ay hapis cezasına çarptırmıştır. Yargıtay 05.10.1998 tarihinde ilk derece mahkemesinin kararını bozmuştur. Diyarbakır Devlet Güvenlik Mahkemesi 24.11.1998 tarihinde başvuran ve diğer sanıkları bir kez daha suçlu bulup, altı yıl üç ay hapis cezasına çarptırmıştır. Yargıtay 15.04.1999 tarihinde, ilk derece mahkemesinin kararını, başvuran ve sanıkların duruşma tarihinden haberdar edilmeyerek savunma hakları gözetilmediği için bir kez daha bozmuştur. Diyarbakır Devlet Güvenlik Mahkemesi 15.06.1999 tarihinde başvuran ve diğer sanıkları suçlu bulup, altı yıl üç ay hapis cezasına çarptırmıştır. Öte yandan hapiste bulundukları süreyi göz önünde bulundurarak serbest bırakılmalarına karar vermiştir. Yargıtay 20.04.2000 tarihinde ilk derece mahkemesinin kararını onamıştır. 2
HUKUKA İLİŞKİN 1. AİHS NİN 6 1. MADDESİ NİN İHLAL EDİLDİĞİ İDDİASI Başvuran, AİHS nin 6 1. Maddesi uyarınca kendisini yargılayıp, suçlu bulan Diyarbakır Devlet Güvenlik Mahkemesi heyetinde askeri hakim bulunması nedeniyle adil yargılanma hakkından yoksun bırakıldığından şikayetçi olmuştur. Ayrıca yargılanma sürecinin uzunluğunun, AİHS nin 6 1. Maddesi nde şart koşulan makul süre kuralıyla uyuşmadığı konusunda şikayetçi olmuştur. 6 1. Madde nin ilgili kısımları aşağıdaki gibidir: Herkes, gerek medeni hak ve yükümlülükleriyle ilgili nizalar, gerek cezai alanda kendisine yöneltilen suçlamalar konusunda karar verecek olan, yasayla kurulmuş bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından davasının makul bir süre içinde, hakkaniyete uygun ve açık olarak görülmesini istemek hakkına sahiptir... A. Diyarbakır Devlet Güvenlik Mahkemesi nin bağımsızlığı ve tarafsızlığı 1. Kabuledilebilirliğine ilişkin Hükümet, başvuranın Diyarbakır Devlet Güvenlik Mahkemesi nin bağımsızlığı ve tarafsızlığına ilişkin şikayetinin, iç hukuk yollarını tüketmediği gerekçesiyle reddedilmesi gerektiğini savunmuştur. Hükümet, başvuranın bu şikayeti ulusal mahkemelere götürmediğini belirtmiştir. Başvuranların AİHM ye yaptıkları başvuruları Devlet Güvenlik Mahkemesi nin kararından itibaren altı ay içinde yapmaları gerektiğini savunmuştur. AİHM, Hükümet in benzer ön itirazlarını daha önce inceleyip reddettiklerini anımsar (örneğin bkz. Vural Türkiye, 56007/00; Çolak Türkiye (no.1), 52898/99, Özel Türkiye, 42739/98 ve Özdemir Türkiye, 59659/00). AİHM, bu davada diğer davalarda vardığı kararlardan sapmasını gerektirecek özel koşullar tespit etmemiştir. Dolayısıyla AİHM Hükümet in ön itirazlarını reddeder. AİHM bu şikayetin AİHS nin 35 3. Maddesi çerçevesinde dayanaktan yoksun olmadığını kaydeder. Ayrıca başka bakımlardan da kabuledilmez değildir. Bu nedenlerle kabuledilebilir olarak beyan edilmelidir. 2. Esaslara ilişkin Hükümet başvuranın Diyarbakır Devlet Güvenlik Mahkemesi nin bağımsızlığı ile ilgili kapılacağı geçerli kuşkular için temel bulunmadığını belirtmiştir. Hükümet ayrıca askeri hakimlerin bundan böyle bu tür mahkemelerde görev alamayacağına ilişkin 18.06.1999 tarihli anayasa değişikliğine işaret etmiştir. Son olarak Devlet Güvenlik Mahkemelerinin 2004 yılında kapatıldığını ifade etmiştir. AİHM, geçmişte benzer davaları incelediğini ve AİHS nin 6 1. Maddesi nin ihlal edildiğinin tespit edildiğini kaydeder. AİHM, bu davada farklı bir sonuca ulaşmak için neden görememektedir. Devlet Güvenlik Mahkemesinde yargılanan bir sivil olarak başvuranın, ordu mensubu ve aynı zamanda Muvazzaf Askeri Yargıç olan bir kimsenin mevcut bulunduğu bir heyet tarafından yargılanması konusunda endişeli olması anlaşılabilir. Bu nedenle başvuran, örgütlü uyuşturucu ticareti yapmaktan Devlet Güvenlik Mahkemesi önüne çıkmasına karşın, mahkemenin davanın niteliğiyle hiçbir ilgisi bulunmayan etmenlerden gereksiz yere etkilenmesinden endişelenmek için haklı nedenleri bulunabilir. Başka bir deyişle, başvuranın 3
Devlet Güvenlik Mahkemesi nin bağımsızlık ve tarafsızlıktan yoksun olmasından endişe etmesinin haklı olduğu söylenebilir. B. Yargılama sürecinin uzunluğu Hükümet, bu davada yargılamanın uzunluğunun, davanın karmaşıklığı ve başvuranın işlemekle suçlandığı suçun niteliği açısından makul olarak değerlendirilmesi gerektiğini belirtmiştir. AİHM, yargılama sürecinin 11.10.1997 tarihinde başvuranın gözaltına alınmasıyla başladığını ve 20.04.2000 tarihinde Yargıtay ın Devlet Güvenlik Mahkemesi nin kararını onamasıyla sona erdiğini kaydeder. Buna göre yargılama süreci yaklaşık olarak iki yıl altı ay sürmüştür. AİHM, yargılama sürecinin uzunluğunun makul olmamasının, davanın koşulları ışığında ve AİHM nin içtihadının belirlediği, davanın karmaşıklığı, başvuranın ve ilgili makamların tavırları ile başvuranın kaybedecekleri gibi ölçütlere bağlı olarak değerlendirilmesi gerektiğini yineler (diğerlerinin yanı sıra bkz. Kiper Türkiye, 44785/98). Yargılama sürecinin genel müddetine bakıp, davanın karmaşıklığı ve iki yargı aşamasında incelendiği gerçeği göz önüne alındığında, AİHM bu davadaki yargılama sürecinin uzunluğunun haddinden fazla olmadığı kanısındadır. Öte yandan başvuran, adli makamlara addedilebilecek önemli bir durgunluk süreci gösterememiştir. Başvurunun bu kısmının AİHS nin 35 3. ve 4. Maddesi çerçevesinde açıkça dayanaktan yoksun olması nedeniyle reddedilmesi gerektiği anlaşılmaktadır. II. AİHS NİN 41. MADDESİ NİN UYGULANMASI AİHS nin 41. Maddesi nin ilgili kısmı şöyledir: Mahkeme işbu Sözleşme ve protokollerinin ihlal edildiğine karar verirse ve ilgili Yüksek Sözleşmeci Tarafın iç hukuku bu ihlali ancak kısmen telafi edebiliyorsa, Mahkeme, gerektiği takdirde, hakkaniyete uygun bir surette, zarar gören tarafın tatminine hükmeder. A. Tazminat Başvuran maddi ve manevi tazminat olarak toplam 20.000 Euro talep etmiştir. Hükümet başvuranın talebine itiraz etmiştir. Maddi tazminat konusuyla ilgili olarak, AİHM ilk olarak, AİHS ihlali gerçekleşmeseydi, Devlet Güvenlik Mahkemesi ndeki yargılamanın sonucu konusunda tahmin yürütemeyeceği kanısındadır (bkz. Tezcan Uzunhasanoğlu Türkiye, 35070/97). Ayrıca başvuranın maddi tazminat talebiyle ilgili belgelenmiş hiçbir delil sunulmamıştır. Dolayısıyla AİHM bu başlık altında tazminat ödenmemesine karar verir. Manevi tazminatla ilgili olarak, AİHM, ihlalin tespit edilmesinin başvuranın maruz kaldığı manevi zarar için yeterli tazmin teşkil edeceğine karar vermiştir. Bununla beraber, AİHM, bu davada olduğu gibi, bir kimse AİHS nin bağımsızlık ve tarafsızlık koşullarını yerine getirmeyen bir mahkeme tarafından mahkum edilirse, davanın yeniden görülmesi ya da istenirse yeniden dava açılmasının, ihlali telafi etmek için uygun bir yol olduğu kanısındadır (örneğin bkz. Öcalan Türkiye, 46221/99). B. Mahkeme masrafları Başvuran AİHM önünde oluşan mahkeme masrafları için 5.000 Euro talep etmiştir. Hükümet taleplerin aşırı ve belgelenmemiş olduğunu öne sürmüştür. 4
AİHM nin içtihadına göre, mahkeme masrafları, ancak gerçekliği ve gerekliliği kanıtlandığı ve makul bir meblağ olduğu takdirde başvurana geri ödenir (bkz. Sawicka Polonya, 37645/97). Bu davada, AİHM, sahip olduğu bilgiler ve yukarıda belirtilen ölçütler ışığında, AİHM de açılan davalar için 1.000 Euro tazminat ödenmesinin makul olduğu sonucuna varmıştır. C. Gecikme Faizi AİHM, gecikme faizi olarak, Avrupa Merkez Bankası nın kısa vadeli kredilere uyguladığı marjinal faiz oranına üç puan eklemek suretiyle elde edilecek oranın uygun olduğuna karar vermiştir. BU NEDENLERLE AİHM OYBİRLİĞİYLE 1. Başvuranı yargılayıp mahkum eden Devlet Güvenlik Mahkemesi nin bağımsızlığı ve tarafsızlığı ile ilgili şikayetin kabuledilebilir, başvurunun geri kalanının kabuledilmez olduğuna; 2. Başvuranın bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından yargılanmaması nedeniyle AİHS nin 6 1. Maddesi nin ihlal edildiğine; 3. İhlalin tespit edilmesinin başvuranın maruz kaldığı manevi zarar için başlı başına yeterli adil tazmin teşkil ettiğine; 4. (a) Sorumlu Devlet in, mahkeme masraflarına karşılık olarak 1.000 Euro yu (bin euro), bu meblağa uygulanabilecek tüm vergilerle beraber, AİHS nin 44 2. Maddesi ne göre nihai kararın verildiği tarihten itibaren üç ay içinde, ödeme tarihinde geçerli olan kur üzerinden Yeni Türk Lirası na çevirerek, başvurana ödemesine; (b) yukarıda belirtilen üç aylık sürenin sona ermesinden, ödeme gününe kadar geçen süre için, yukarıdaki miktarlara Avrupa Merkez Bankası nın o dönem için geçerli faizinin üç puan fazlasına eşit oranda basit faiz uygulanmasına karar vermiştir. 5. Başvuranın adil tazmin taleplerinin geri kalanını reddetmiştir. İşbu karar, İngilizce olarak hazırlanmış ve Mahkeme İç Tüzüğü nün 77. Maddesi nin 2. ve 3. fıkraları uyarınca 15 Şubat 2007 tarihinde yazılı olarak tebliğ edilmiştir. Santiago QUESADA Zabıt Katibi Boštjan M. ZUPANČIČ Başkan 5