BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ DERSİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Dr. İlyas YAZAR Dokuz Eylül Üniversitesi Bilme hem bilgisizliğin farkında olmayı, hem de onu yenme isteğinin varlığını gerektirir. BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ () UYARILAR: Bu slaytlarda yer alan bilgiler dersi için hazırlanmıştır. Slaytlarda atıf yapılan kaynakların okuma listesinde tam bibliyografik bilgileri verilmektedir. Tüm alıntılar için spesifik olarak her zaman kaynak gösterilmemiştir. BİLİM: Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgi, ilim. Bilgi dallarından her biri: Sosyal bilimler, Fen bilimleri Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir ereğe yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci (Türkçe Sözlük) sistemli ve organize edilmiş bilgiler bütünü (Kaptan, 1977, s. 3) YAZAR Dr. İlyas YAZAR Dijital olarak imzalayan Dr. İlyas YAZAR ÖA: cn=dr. İlyas YAZAR, o=www.facebook.com/iyazar, ou=, email=iyazar@gmail.com, c=tr Tarih: 2013.09.23 03:52:43 +03'00' 1
BİLİM: Nesnel dünyaya ve bu dünyada yer alan olgulara ilişkin tarafsız gözlem ve sistematik deneye dayalı zihinsel etkinliklerin ortak adı. Bütün bilimlerin amacı genel doğruların ya da temel yasaların bilgisine ulaşmaktır. BİLİMİN NİTELİKLERİ: Bilim mutlak hakikate götürmez Herkese açık ve yoklanabilirdir Kültürün içinde belli bir yer tutar. İzafidir (görecelidir). Akla ve deneye dayanır. Olmuşu veya olanı tasvir etme, ilişkileri açıklama ve bunlardan yararlanma imkanı verir. bilgi güvenilirdir; ancak değişmez değildir. Elde ettiği bilgiler sistemlidir. Varsayımlara dayanır. bilgi denetlenebilir. Tarafsızdır. Bilim gelişigüzel veri toplamaz. BİLİMSEL BİLGİ NEDİR? Yeni olgusal buluşlar yeni teorilere yol açtığı gibi, yeni teorilerde yeni gözlem ve deneylere kapı açarak yeni buluşların koşullarını hazırlarlar. Bu yolla, bilim insanlığın ortaya çıkışından başlayıp binlerce yıldır süren bilimsel bilgi üretme sürecinde, kendi niteliğini, geleneklerini ve standartlarını oluşturmuştur. Bu süreçte çağdaş bilimin dört önemli niteliği ortaya çıkmıştır. 2YAZAR
ÇAĞDAŞ BİLİMİN NİTELİKLERİ: 1.Çeşitlilik: çalışmalar bireylerin veya toplumların tekelinde olmayıp tüm insanlığa açıktır. 2.Süreklilik: bilgi üretme süreci insanlığın var oluşundan bu yana hiçbir zaman durmadan devam etmektedir. 3.Yenilik: Her gün yeni bilimsel bilgiler ve yeni bilim alanları ortaya çıkmaktadır. 4.Ayıklama: Yanlış olduğu ispatlanan bilgiler ayıklanıp yerine yeni bilgiler konulur. OLGU: Birçok defa doğrulanmış ve üzerinde fikir birliğine varılmış olan deneysel gözlem olarak tanımlanabilir. Olgular tektir, tartışılmaz, basit gözlemlerin bir ürünüdür ve yaşadığımız dünyadan elde edilen verilerdir. Volkanik patlamalar, güneş tutulması ve gece-gündüz olgulara örnek olarak verilebilir. BİLİMSEL DÜŞÜNCE: Bilim temeline dayanan, özgür, eleştirici, araştırıcı ve bağımsız düşünce (Türkçe Sözlük) yaratıcı, sistemli ve problem çözmeye yönelik amaçlı düşünce (Kaptan, 1977, s. 2) 3YAZAR
BİLGİ EDİNME YOLLARI: Bilme, öğrenme süreci ve işleminin konusu ya da nesne ve olaylara yüklemler vererek varılan yargı. BİLGİ EDİNME YOLLARI: Kaynaktan alınan bilgileri doğru kabul ettiğinizde bilgi kaynağı KARAR VERMEDE OTORİTE KULLANMANIN BİLGİ EDİNME YOLLARI: Gelenekler mesleki güçlükler, kararlar için yararlı mıdır? önyargılar içerir. zamanla geçerliklerini yitirebilir. 4YAZAR ÇABUK AVANTAJLARI BASİT UCUZ OTORİTE DEZAVANTAJLARI DOĞRULUK YANLIŞ YÖNLENDİRME
BİLGİ EDİNME YOLLARI: Sağduyu Herkesin inandığı ve anlamlı (mantıklı) gelen bir şeye inanmak karar vermede sağduyudan yararlanmak. Günlük yaşamda yararlı ama genelde; çelişkili fikirler hatalar yanlış bilgiler önyargılar içerir BİLİMİN ÖZELLİKLERİ: 1. Gözlemsel: Bilimin konusu gözlenebilir olaylar. Gözlem sonucu elde edilen verilerle doğrulanmayan bilgilerden kuşku duyulur. Bilim sadece akla dayanmayı reddeder. Bilim pozitif tir. Olması gerekeni değil, olmakta olanı inceler. Pozitivizm sorunları olgulardan hareket ederek ve bilimsel yöntemler kullanarak çözmeye çalışır. Bilim olgu larla ilgilenir, değer lerle değil. BİLİMİN ÖZELLİKLERİ: 2. Aklî: Bilim aklidir, çünkü gözlemler, olgular ve ilişkiler akıl yoluyla analize, senteze, betimlemeye, açıklamaya ve değerlendirmeye tabi tutulur 5YAZAR
BACON DESCARTES: Doğanın düzenli ve yöntemli bir biçimde araştırılması ve gözlem ve deneyler aracılığıyla kavranan olgulara dayalı bir bilim sisteminin kurulması (Bacon) Yalnızca akıl tarafından açık ve seçik olarak kavranan bilgiler güvenilirdir. Açık ve seçik bilgileri sağlayan sezgi yanılmaz yargının önkoşuludur. (Descartes) DENEYCİ / AKILCI: Deneyci gelenek: Francis Bacon, John Locke, George Berkeley, David Hume Akılcı gelenek: Rene Descartes, Baruch Spinoza, Gottfried Wilhelm von Leibniz Immanuel Kant iki geleneği tek sistemde birleştirdi: Bütün bilgi deneyle başlar, ama bütünüyle deneyden çıkmaz. Georg Wilhelm Friedrich Hegel: mutlak idealizm akılcı olan her şey gerçektir, gerçek olan her şey de akılcıdır. BİLİMİN TEMELİ: Tecrübe Deney Bilim var olan ama henüz bilmediğimiz bir düzeni araştırır. 6YAZAR
7YAZAR BİLİMLERİN SINIFLANDIRILMASI: Francis Bacon bilimleri zihin yetenekleri ile olan ilişkilerine göre sınıflandırır Belleğe (nakle) dayalı bilimler (tarih) Hayale dayalı bilimler (güzel sanatlar) Muhakemeye dayalı bilimler (felsefe, fizik, vs.) akli bilimler August Comte kronolojik sıraya ve soyut-somut olmasına göre sınıflandırır (aritmetik, astronomi, fizik, kimya, biyoloji, sosyoloji vb) Bozkurt Güvenç (matematik ve felsefe dışında) üç sınıfa ayırır: Doğal bilimler (fizik, kimya, biyoloji) Sosyal bilimler (ekonomi, sosyoloji, psikoloji) İnsan bilimleri (tarih, arkeoloji, dilbilim) M. Sencer Aksiyomatik bilimler (matematik, mantık) Pozitif bilimler Doğa bilimleri (fizik, kimya, biyoloji, jeoloji, fiziki antropoloji, astronomi) Toplum bilimleri (sosyoloji, psikoloji, tarih, etnoloji, siyaset bilimi) BİLİM TARİHİ: Bilimin ortaya çıkışı yazının bulunmasından önceye dayanır. İlk kayıtlar eski Mısırlılarda görülmektedir. (Nil Nehrinin alçalıp yükselmesi, takvim, geometri, haritacılık, piramitler vb) Çinliler, takvim yaparak takım yıldızlarının konumunu belirlemede; Hindliler, güneş ve ayın hareketlerinde; Hint numaralama sisteminde Mayalar, takvimde, Ortadoğu Mısır ve Mezopotamya da da matematik ve astronomi çalışmalarında bilimden yararlanmışlardır. Babilli matematikçilerin 2. derece denklem ve bileşik faiz hesaplarını çözebilmeleri bunun kanıtıdır. BİLİM TARİHİ: Antik Yunan Miletli Thales (M.Ö. 6. yy) M.Ö. 585 teki güneş tutulmasını önceden biliyor; geometriyi buluyor; bütün doğa olaylarını suyun 3 haliyle açıklıyor; Pisagor (M.Ö. 6. yy) matematiksel fizik: titreşen tellerde tel boyuyla çıkan sesin yüksekliği arasındaki ilişkiyi buluyor; Aristoteles: Deniz hayvanları ve biyoloji; Arşimed: Daire ve koniklerin alanı; kaldıraç yasası, özgül ağırlık; Hipokrat (M.Ö. 5. yy): hastalıkların doğa üstü olaylardan kaynaklanmadığını gösterdi.
8YAZAR BİLİM TARİHİ: İslamda Bilim (7. yy) Tıp, astronomi, astroloji; Ebubekir Razi, İbni Sina, Cabir, İbni Rüşd, Biruni, El Harizmi Çağdaş Bilimin Doğuşu (15. yy) Leonardo da Vinci Kopernik (güneş merkezli evren) Denizcilik, matematik Tycho Brahe, Kepler, Galile (Yerin Güneş ve kendi etrafında dönmesi) Descartes Newton 1687-Doğa Felsefesinin Matematik İlkeleri (Principia); Newton mekaniği; evrensel kütle çekimi Bilim ve Sanayi Devrimi 18.-19. yy 20. yy Devrimi Newton mekaniği Einstein ın görelilik kuramı Bilim Felsefesi: varsayımsal tümdengelim : deneysel olguların en az sayıda genel ilke ve tanımdan yola çıkarak tümdengelim yoluyla açıklandığı matematiksel bir sistem Karl Popper: liğin temel ölçütü doğrulanabilirlik değil, yanlışlanabilirliktir BİLİMİN KAYNAKLARI: Doğa üstücülük (olayların kaynağını başka şeylerde arama) Bireysel yaşantılar (yaşantıların toplanması, kaydedilmesi, sistemli hale getirilmesi ve bunlarla ilgili genel ilkelerin keşfedilmesi) Nicelik (ölçme) Evrende meydana gelen her şey nicel ve ölçülebilir (Thorndike) İlişkilerin keşfi (neden-sonuç ilişkisi) Gerçeğe yaklaşıklık ( mutlak doğrular, değişmez gerçekler) RASYONALİZM / AMPİRİZM: Rasyonalizm aklı duygusal algılardan bağımsız olarak bir bilgi kaynağı olarak görür, mana yı öne çıkarır. Ampirizm duygu ve deneyimleri bilgi kaynağı olarak görür, madde yi ilk veri olarak kabul eder. Ampirizmde metafiziğe yer yoktur.
SORUN ÇÖZMENİN DAYANAKLARI: Gelenekler (önceki uygulamalar, emsal gösterme, vd.) Hukuk Otorite Bireysel deneyimler Bilim AKIL YÜRÜTME HATALARI: Aşırı genelleme Seçmeci ya da yanlış gözlem Duygularla ilgili sinyaller beyne akıl yürütmeyle ilgili sinyallerden daha kısa sürede gidiyor Mantıksız akıl yürütme Evsizler çalışmak istemiyor. (Ya iş yoksa?, ya hastaysalar?) Değişime direnme Egoya dayalı adanmışlıklar Geleneğe aşırı bağlılık Otoritenin görüşlerini sorgulamadan kabullenme BİLİMSEL ARAŞTIRMADA TEMEL KAVRAMLAR: Hipotez Değişken Tümdengelim ve Tümevarım 9YAZAR
DENENCE (HİPOTEZ): Değişkenler arasındaki ilişkileri belirten, test edilebilir önermelerdir (ifadelerdir). Ampirik gerçeklik hakkında geçici bir ifade da test edilen önerme İki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi ifade eden önerme. Denencenin gerçeği açıklayıp açıklamadığı araştırma sonunda ortaya çıkar. Aksiyom/postüla: Doğruluğu hemen herkesçe kabul edilen sav. Varsayım: sırasında doğruluğunun ispatlanması gerekmeyen önerme. İYİ BİR HİPOTEZİN ÖZELLİKLERİ: Kuramsal bir temele dayanmalıdır. Bilinenlerle ciddi çelişkisinin olmaması gerekir. Değişkenler arasındaki ilişkiyi tanımlamalıdır. Test edilebilir olmalıdır. DENENCE (HİPOTEZ) ÖRNEKLERİ: Bir toplumda fakirlik oranı arttıkça evsizlerin oranı da artar. Gelir arttıkça vergi kaçırma riski de artar. Gelir arttıkça hırsızlık riski azalır. Eğitim düzeyi azaldıkça gelir düzeyi de azalır. Gelir arttıkça siyasi muhafazakarlık artar. Kentlerde hırsızlık varoşlardakinden daha yüksektir. 10YAZAR
DEĞİŞKEN: Herhangi bir olgu ya da şeye ait, birden çok değer alabilen bir özellik veya kavrama değişken denir. Her değişken süreksiz değişken gibi işlem görür. DEĞİŞKENLER Bağımsız değişken problemini ve kişi özellikleri etkileyen, değişmez çevre Bağımlı değişken Bağımsız değişkenin etkisinin araştırıldığı, ona göre değişen özellikler Ara değişken Gözlenebilir değişkenlerin gerisinde kalan değişkenler BAĞIMLI / BAĞIMSIZ DEĞİŞKEN: Bağımlı değişken Açıklanan değişken; sonuç; araştırmacıyı rahatsız eden, açıklanması istenen durum; öğrenci başarısını etkileyen nedenler Bağımsız değişken Açıklayan değişken veya ara değişken; neden Bağımlı değişken üzerindeki etkisinin öğrenilmek istendiği uyarıcı değişken zeka ve çalışma alışkanlıkları öğrenci başarısını etkileyen etmenlerdir. Aktif bağımsız değişkenler araştırmacı denetiminde (ör., ışık) Pasif bağımsız değişkenler değil (ör., zeka) Bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisi çoğu zaman dolaylıdır. Asıl etki ara değişken denen kavramsal bir yapı ile açıklanır. televizyon destekli öğretim gibi. ARA DEĞİŞKEN: Gözlenebilir değişkenlerin gerisinde kalan değişkenler Evrene ilişkin ara değişkenler sürecine ilişkin ara değişkenler Ölçüm aracına ilişkin ara değişkenler ortamına ilişkin ara değişkenler 11YAZAR
SAYILTI: Doğruluğu peşinen kabul edilen, varsayılan, kanıtlanmaya gerek olmayan SINIRLILIK: çerçevesi TÜMDENGELİM TÜMEVARIM: Genel önermelerden (doğrulardan) hareket ederek özel durumlar için akıl yürüterek sonuç çıkarma (Aristo) Tek tek yapılan gözlem ve deneylerin sistemli bir biçimde incelenmesiyle elde edilen genellemeler (Bacon) TÜMDENGELİM TÜMEVARIM: TÜMEVARIM Ampirik genellemeler Kuramlar Gözlemler 12YAZAR Denenceler Kaynak: Babbie TÜMDENGELİM
BİLİMİN TEMEL İŞLEVİ: Anlama Açıklama İdiografik: Spesifik bir olayın açıklanması (sınavda başarısız olma örneği) Nomotetik: Daha çok olayın genel olarak açıklanması (futbol takımlarının kendi sahasında daha başarılı sonuçlar alması) Kontrol KURAM: Birtakım olguları veya olgusal ilişkileri açıklayan kavramsal sistem Ampirik gerçeklik hakkında mantıksal olarak birbiriyle ilişkili bir dizi önerme Kuramlar değişkenlerin diliyle yazılır Felsefe ya da inançla karıştırılmamalı Sosyal bilimler toplumsal yaşamdaki düzenlilikleri araştırır Sosyal bilimciler bireyleri değil, grupları, toplulukları açıklamaya çalışır Kuram paradigmayı tanımlıyor, gördüğümüzü açıklamayı amaçlıyor KURAM ÖRNEĞİ: Aile içi şiddet Polisin seçenekleri / bakış açıları (kuram değil) Kısa dönem barış için zorunlu ayrılık (ailevi sorun) Arabuluculuk (danışmanlık) Tutuklama (suç) Caydırma kuramı (suçun cezalandırılması böylece bir daha aynı suçu işlemek isteyenler de caydırılmış oluyor) Damgalama kuramı (Suçluyu cezalandırarak damgalarsanız bu kişi gene aynı suçu işler) 13YAZAR
PARADİGMA: (Değerler Dizisi) Gözlemlerimizi ya da akıl yürütmemizi düzenlemek için kullandığımız temel modeller, genel çerçeveler ya da bakış açıları Yerkürenin Güneş etrafında dönmesi (Kopernik); Darwin in evrim kuramı; Newton mekaniği; Einstein ın görelilik kuramı Sosyal bilimciler toplumsal davranışları anlamak için paradigmalar geliştirirler İnsan hakları bireysel ya da toplumsal paradigmalarla açıklanması Doğa bilimlerinde paradigmaların değişmesi gelişme anlamına geliyor Sosyal bilimlerde bazı paradigmalar gözden düşer, bazıları popüler olur, ama asla tamamen terkedilmez Paradigmalar doğru ya da yanlış diye değil; az yararlı ya da çok yararlı olarak sınıflanabilir 14YAZAR Simgesel Etkileşimcilik İnsanlar nesnelere, davranışlara ve diğer insanlara simgesel anlamlar yüklerler Damgalama kuramı: Suç işleyenin damgalanması daha fazla suç işlenmesine neden oluyor. Şiddet uygulayan bir kez damgalandıktan sonra daha sık bu suçu işler. Kaynak: Schutt Olaylara Dayanma Düşünme Tarafsızlık Yöntemi Dogmatizmi Reddetme (Akla dayanır) Eleştiriye açık olma Yanılma olasılığını kabul etme Sorunu belirleme Gözlem Yöntemi Hipotez kurma (ya dayanır) Hipotezi test etme Teori ve genel kanunlara ulaşma İKİ KURAMIN AİLE İÇİ ŞİDDETE YAKLAŞIMI: Kuramsal varsayım Kriminolojik bileşen Kestirim (tutuklamanın aile içi şiddete etkisi) Rasyonel Seçenek İnsanların davranışı hareketlerinin maliyet/yararıyla şekillenir Caydırma kuramı: Yararı zararından fazlaysa insanlar suç işliyor. Şiddet uygulayan bunun maliyetini (tutuklama) gördükten sonra tekrar yapmamaya karar verir. BİLİMSEL YÖNTEM: Yöntem
BİLİMSEL YÖNTEM: Açık seçik, denetlenebilir, yansız, eleştirici, düzeltici, deneyici, seçici, akla uygun, duyarlığı yüksek, olgusal düzeyde, bilinen en güvenli sorun çözme yöntemi Bilim üretme yolu Kanıtlanmış bilgi elde etmek için izlenen yol Sorun çözmek için izlenen düzenli yol yöntem tümdengelim ve tümevarımın bir sentezidir. BİLİMSEL YÖNTEMİN DAYANDIĞI TEMEL VARSAYIMLAR: Olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi olması Olayların incelenmesi Tümevarım/tümdengelim ile geçerli/güvenilir bilgi toplanabilmesi Olayların metafiziğe dayanmadan açıklanabilmesi BİLİMSEL YÖNTEMİN AŞAMALARI: 1. Güçlüğün sezilmesi 2. Sorunun tanımlanması 3. Çözümün tahmin edilmesi 4. Gözlenebilir sınayıcıların belirlenmesi 5. Deneme ve değerlendirmelerin yapılması 6. Raporlaştırma 15YAZAR
16YAZAR Kuram geliştirmeye yönelik bilgi üretmek Varolan bilgiye yenilerini katmak Açıklama -> Ayrıntı saptama -> Neden-sonuç ilişkisi saptama -> Kuram geliştirme Üretilen bilgilerin değerlendirilmesiyle sorunların fiili çözümü (aksiyon araştırmaları, AR-GE araştırmaları) DİYALEKTİK YÖNTEM Yöntemli ve doğru düşünme, doğru bilgiye varma sanatı Her şey birbiriyle ilgilidir. Her şey oluş (değişme) halindedir. Nicel değişmeler nitel değişmeyi yaratır. Gerçek, içsel çelişkiler içerir. ARAŞTIRMA: Olayların incelenmesi, bilgilerin toplanması, düzenlenmesi, analiz ve senteze tabi tutulması, yorumlanması, değerlendirilmesi ve anlamlı bilgiler bütünü haline getirilmesi. Problemlere güvenilir çözüm yolları bulma süreci Güvenilir çözüm yolları bulunması doğru kararlar alınabilmesine, doğru kararların alınabilmesi doğru bilgilerin kullanılmasına bağlıdır. ya ilgi ile bilim ve teknolojide geri kalmışlık arasındaki ilişki ARAŞTIRMA TÜRLERİ: Temel araştırmalar Uygulamalı araştırmalar
ARAŞTIRMA TÜRLERİ -I: Temel araştırmalar Kuram geliştirmeye yönelik bilgi üretmek Varolan bilgiye yenilerini katmak Açıklama -> Ayrıntı saptama -> Neden-sonuç ilişkisi saptama -> Kuram geliştirme ARAŞTIRMA TÜRLERİ - II: Niceliksel lar Maddi olguların ölçümü Değişkenler üzerine odaklanır Güvenilirlik önemli Değerden arındırılmış Bağlamdan bağımsız Denek sayısı çok cı olayın dışında Uygulamalı araştırmalar Üretilen bilgilerin değerlendirilmesiyle sorunların fiili çözümü (aksiyon araştırmaları, AR-GE araştırmaları) Türleri: Değerlendirme, aksiyon, toplumsal etki ölçümü NİCEL ARAŞTIRMA SÜRECİNİN AŞAMALARI: 7 Başkalarını bilgilendir 6 Verileri yorumla 5 Verileri analiz et 1 Konu seç Kuram 17YAZAR 2 Soruya odaklan 3 yı tasarla Kaynak: Neuman, 2006, s. 15 Niteliksel lar Sosyal gerçekliğin, kültürel anlamın yapısı Etkileşimli süreçlere, olaylara odaklanır Gerçeğe uygunluk önemli Değerler var ve açık Durumla sınırlı Denek sayısı az Tematik analiz cı olayın içinde 4 Veri topla
NİTEL ARAŞTIRMA SÜRECİNİN AŞAMALARI 7 Başkalarını bilgilendir 6 Verileri yorumla 5 Verileri analiz et 1 Toplumsal benliği kabul et Kuram ARAŞTIRMA TÜRLERİ - III: Keşfedici Temel maddi verilerle aşinalık sağla Koşulların genel bir zihni resmini yarat Gelecekte yapılacak araştırmaların sorularını formüle et Yeni fikirler, hipotezler geliştir yapılıp yapılamayacağını kararlaştır Yeni veri bulma ve ölçme teknikleri geliştir Tanımlayıcı Detaylı, doğru bir resim oluştur Eski verilerle çelişen yeni veri bul Yeni bir dizi kategori yarat ya da türleri sınıfla Nedensel bir süreci ya da mekanizmayı belgele Bir durumun arka planını ya da bağlamını rapor et ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ: sürecini (sorun belirleme, veri toplama, veri analizi ve sonuçları yorumlama) incelemek, belli başlı bilimsel araştırma yöntemlerini (deneysel yöntem, betimleme yöntemi, tarihi yöntem vb.) gözden geçirmek ve belirli bir konu hakkında araştırma yapabilmek için gereken literatür bulma, veri toplama, verileri değerlendirme ve rapor yazma tekniklerini uygulayabilme. 18YAZAR 2 Bakış açısı benimse 3 yı tasarla 4 Veri topla Kaynak: Neuman, 2006, s. 15 Açıklayıcı Bir kuramın kestirimlerini ya da ilkelerini sına Bir kuramın açıklamasını detaylandır ya da zenginleştir Bir kuramı yeni sorunlara ya da konulara uygula Bir kestirim ya da açıklamayı destekle ya da çürüt Sorun ya da konuları genel bir ilkeyle ilişkilendir Hangi açıklamaların en iyisi olduğunu kararlaştır
ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ: yapılacak konuda, amacı ortaya tam koyabilmek, çalışmanın önemini vurgulamak, araştırma teknikleri doğrultusunda, seçilen konu üzerinde araştırma yaparak, değişik kaynaklardan veri toplamak ve elde edilen verileri doğru olarak analiz edebilmek. ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ: Seçtiği konuyla ilgili kaynak taraması yapabilmek 1. Konuyla ilgili kaynak eser ve kişileri belirleyip yazma 2. Kaynak taraması için uygun bir plân hazırlama 3. Kütüphane çalışmalarında katalog kullanma 4. Yararlandığı kaynak ve kişilerden elde ettiği bilgileri not ve fişlere yazma 5. Basın yayın organlarını takip ederek konuya ilişkin bilgileri toplama 6- İnternetten araştırma yapma ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ: konusuna uygun amaç, önem, varsayım, sınırlılık ve tanımları yazabilmek 1. konusuna uygun olarak araştırmanın amacını yazma 2. konusuna göre araştırmanın önemini yazma 3. nın dayandığı temelleri yazma 4. konusunun sınırlılıklarını yazma 5. konusuna uygun tanımları yazma 19YAZAR
20YAZAR 1. Bulguların nasıl yorumlanacağını yazma 2. Yorumlamada dikkat edilmesi gereken özellikleri yazma 3. Bulguların yorumlanmasını örnek vererek açıklama 1. İstatistiksel tekniklerle elde ettiği bulguları yazma 2. Bulgular doğrultusunda yorumunu yazma 3. Yaptığı yorumun doğruluğunu tabloya göre kontrol ederek yazma ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ: verileri üzerinde temel istatistiksel işlemler ve çözümlemeler yapabilmek 1. Elde ettiği verileri amacına uygun olarak sınıflayıp yazma 2.Sınıflandırdığı veriler üzerinde gerekli olan istatistiksel işlemleri yapma 3. Verileri tablo halinde gösterme 4. Sonuçları kontrol etme ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ: Bulguların yorumlanması ile ilgili özellikleri açıklayabilmek da elde ettiği bulguları yorumlayabilmek ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ: sonucuna göre öneriler geliştirebilmek 1. sonuçlarına dayalı olarak gerçekleştirilebilecek öneriler yazma 2. Bu önerileri önemine göre sıralayıp yazma Yaptığı araştırmayla ilgili özet yazabilmek 1. nın tümaşamalarını özetleyerek yazma 2. Yazdığı özeti, araştırmanın ilgili bölümüne yerleştirme
SORUN: Bireyi fiziksel ya da düşünsel yönden rahatsız eden, kararsızlık ve birden çok çözüm yolu olasılığı görünen her durum Sorun kaynakları: Özel çaba, merak, duyarlılık, daha önce yapılan araştırmalar, tezler, vs. SORUN SEÇİMİ VE ÖLÇÜTLERİ Genel ölçütler: çözülebilirlik, önemlilik, yenilik, etik kurallara uygun olarak araştırılabilirlik (gizlilik, sağlık, fiziksel/psikolojik baskı, vd.) Özel ölçütler: yeterlilik, yöntem ve teknik bilgisi, veri toplama izni, zaman ve olanaklar, ilgi ARAŞTIRMA SORUNUNUN TANIMLANMASI: Bütünleştirme Sınırlandırma Tanımlama 21YAZAR Bütünleştirme Tanımlama amaçlarının belirlenmesi Kaynak: Karasar Araştırılacak sorun dilimi
SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA: Tanımlayıcı araştırma Evsiz kimdir? Gereksinimleri nelerdir? Kaç kişi evsiz? Ön araştırma (exploratory research) Evsiz olmak nasıl bir şey? Evsizler kendi durumlarını nasıl görüyorlar? (öteleme, kucaklama, kurmaca öyküler) Açıklayıcı araştırma Toplumsal olguların sebep ve sonuçlarını belirleme Bir olgunun diğeri üzerindeki etkisini tahmin etme İnsanlar niçin evsiz kalıyor? İşsizlik oranı evsiz sayısını etkiliyor mu? Değerlendirme araştırması Toplumsal bir programın etkilerini araştırma Hangi hizmetlerin evsizlere yardımı dokunuyor? ARAŞTIRMA SÜRECİ: SORU BELİRLEME: Kişisel deneyim veya sorunlardan hareketle kapkaç sorunu nasıl önlenebilir? Başkalarının deneyimlerinden hareketle aile içi şiddet nasıl önlenebilir? Diğer araştırmacıların sordukları sorulardan hareketle makaleler, kitaplar, vs. Başka kaynaklar/kuruluşlar bazı soruların yanıtlarını bulmak istiyor olabilirler sorularının temel kaynağı toplumsal kuram dır. Rasyonel seçenek kuramı toplumsal davranışları açıklamak için yararlı bir yaklaşım olabilir mi? 22YAZAR
SORULARI DEĞERLENDİRME: Olurluk (fizibilite) Toplumsal önem Evsizlik, cezai adalet, cinsiyet rolleri, vs. ilgililik Sosyal bilimler literatürü RAPOR YAZMA TEKNİKLERİ : ARAŞTIRMA RAPORUNUN YAZILMASINDA TEMEL KURALLAR 1- kurallar 2-İçerik ile ilgili kurallar a-alıntıların kullanılması b-dipnotların yazılması -Kaynak belirtme amaçlı dipnot -Ek bilgi verme amaçlı dipnot ARAŞTIRMA RAPORUNUN YAZILMASI: 1-Ön Bölüm a-başlık sayfası b-önsöz c-içindekiler d-listeler 23YAZAR
ANA BÖLÜM / METİN: Özet a- Giriş -Problem -Amaç -Önem -Sınırlılıklar -Tanımlar b- Kaynak araştırması ARKA BÖLÜM: a- Ekler b- Kaynaklar listesi c- Materyal ve yöntem -Evren ve örneklem - modeli -Veriler ve toplanması -Verilerin işlenmesi d- sonuçları e- Tartışma f- Sonuç g- Öneriler ARAŞTIRMALARDA KAYNAK GÖSTERME TEKNİKLERİ Alıntı Yapılırken Dikkat Edilecek Hususlar Kaynak Göstermenin Zorunlu Olduğu/Olmadığı Durumlar Metin İçerisinde Kaynak Gösterme Kaynakça Listesini Sıralama veya Gruplama Kaynakça Gösterme 24YAZAR
KAYNAK GÖSTERME: Niçin kaynak gösterilmeli? Başkalarının emeğine saygı Atıfta bulunacak diğer araştırmacıları yanlış yönlendirmeme Yasal zorunluluklar YARARLANILACAK BİLGİ KAYNAKLARI Basılı bilgi kaynakları Kitaplar Dergiler Tezler Raporlar vb. Elektronik bilgi kaynakları Tam metin veri tabanları Bibliyografik veri tabanları ALINTI YAPILIRKEN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR : Doğrudan Alıntılar Kelimesi kelimesine aynen yapılan alıntılardır ve çift tırnak (... ) işareti içerisine metin yazılır. Örnek: Yıldırım (1966, 21) a göre, hipotez araştırmacıya bir nevi ışık tutma niteliği taşıyorsa değerli sayılmalıdır. Dolaylı Alıntılar Alıntı yapılan metin eğer birebir kaynakla aynı değilse, yazar kendi cümleleriyle ifade ediyorsa, alıntı yapılan kısım tırnak içine alınmaz ya da sıkıştırılmış paragraf gibi özel biçimler kullanılmaz; ancak kaynak göstermek zorunludur. 25YAZAR
Örnek Doğrudan Alıntı KAYNAK GÖSTERMENİN ZORUNLU OLDUĞU DURUMLAR: Başkasının eserinden bir aktarma yapılmış ise, Başkasının bulduğu yöntem, sonuç veya amaçtan faydalanılmış ise, Başkasının eserinden rakam, katsayı, şekil, grafik, resim vb. alınarak kullanılmış ise, Az veya çok başkasının eserinden esinlenilmiş ise, Yukarıdakilerin dışında başkasının eserinden doğrudan ve dolaylı olarak faydalanılmış ise yararlanılan kaynakların bildirilmesi zorunludur. KAYNAK GÖSTERMEYİ GEREKTİRMEYEN DURUMLAR: Genel kurallar, prensipler veya uygulamalar konusunda kaynak göstermeye gerek yoktur. Örneğin, yardımseverlik bir erdemdir ifadesinde kaynak göstermeye gerek yoktur. Herkesin bildiği, açık ve seçik olarak fark edilen bilgiler için kaynak göstermeye gerek yoktur. Örneğin, Almanya Avrupa Birliğinin en güçlü ekonomisine sahip ülkelerinden biridir ifadesinde kaynak göstermeye gerek yoktur. 26YAZAR Gönderme/Atıf Kaynakça
KAYNAK NEREDE GÖSTERİLİR? DİPNOT şeklinde aynı sayfanın sonunda, Cümle içerisinde veya cümle sonunda, Kitap veya makalenin sonunda, Bölüm sonlarında Kaynakça Listesi, Kitap veya makalenin sonunda Kaynakça Listesi, Bu alternatiflerden bir veya bir kaçı yazının yayınlanacağı derginin veya kitabın yayın politikaları tercihleri doğrultusunda yapılır. METİN İÇERİSİNDE KAYNAK GÖSTERME ŞEKİLLERİ: Dipnotu Yöntemi Soyadı, Tarih ve Sayfa Yöntemi Soyadı ve Tarih Yöntemi Numaralama Yöntemi DİPNOTU HALİNDE KAYNAK GÖSTERME YÖNTEMİ: Dipnotu halinde kaynak gösterirken, ilgili kısma veya cümle sonuna parantez içerisinde bir rakam yazılır ve aşağıda sayfanın en altına çizgi ile ayrılmış bölgeye metinde verilen numaranın aynısı eklenerek yazarın soyadı, adı, kitap/makale başlığı, yayıncı, yayın yeri, yayın tarihi ve sayfa numarası gibi tüm bilgiler verilir 1. Örnek 1 Arıkan, Rauf, (2005), Teknikleri ve Rapor Hazırlama, Asil Yayın Dağıtım, 5. Baskı, Ankara. 27YAZAR
KAYNAKÇA LİSTESİNİ SIRALAMA VEYA GRUPLAMA : 1. Yazarın Soyadına Göre Sıralama 2. Kaynak Türlerine Göre Sıralama (Kitaplar, Dergiler, Tezler vb. şeklinde) Örnek Numerik sistem Yazar tarih sistemi KAYNAK GÖSTERME BİÇİMLERİ APA (American Psychological Association) Chicago/Turabian MHRA (Modern Humanities Research Association) MLA (Modern Language Association) Vancouver... 28YAZAR
KAYNAKÇA HAZIRLAMA (ÖRNEK: KİTAP) APA Tonta, Y., Bitirim, Y. ve Sever, H. (2002). Türkçe arama motorlarında performans değerlendirme. Ankara: Total Bilişim. MLA Tonta, Yaşar, Yıltan Bitirim ve Hayri Sever. Türkçe Arama Motorlarında Performans Değerlendirme. Ankara: Total Bilişim, 2002. Chicago/Turabian Tonta, Yaşar, Yıltan Bitirim ve Hayri Sever. Türkçe Arama Motorlarında Performans Değerlendirme. Ankara: Total Bilişim, 2002. GÖNDERME (ÖRNEK - KİTAP) APA Tonta, Bitirim ve Sever, 2002, s. 121 MLA Tonta, Bitirim ve Sever 121 Chicago/Turabian Tonta, Bitirim ve Sever 2002, 121 KAYNAKÇA HAZIRLAMA (ÖRNEK: MAKALE) APA Tonta, Y. (2009). Dijital yerliler, sosyal ağlar ve kütüphanelerin geleceği. Türk Kütüphaneciliği, 23, 742-768. MLA Tonta, Yaşar. Dijital Yerliler, Sosyal Ağlar ve Kütüphanelerin Geleceği. Türk Kütüphaneciliği, 23 (2009): 742-768. Chicago/Turabian Tonta, Yaşar. Dijital Yerliler, Sosyal Ağlar ve Kütüphanelerin Geleceği. Türk Kütüphaneciliği 23 (2009): 742-768. 29YAZAR
GÖNDERME (ÖRNEK - MAKALE) APA (Tonta, 2009, s. 747) MLA (Tonta 747) Chicago/Turabian (Tonta 2009, 747) KAYNAKÇA HAZIRLARKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KONULAR Metin içinde atıf yapılan her kaynak kaynakçada yer almalı Kaynakçada olan her kaynak metinde geçmeli Kaynakçadaki künyelerin doğruluğu kontrol edilmeli Künye bilgilerinde eksiklik olmamalı Biçim açısından tüm künyeler tutarlı olmalı Kaynakça alfabetik yapıya sahip ise alfabetik düzene uyulmalı KAYNAKÇA YÖNETİM ARAÇLARI Ücretsiz BibDesk => http://bibdesk.sourceforge.net/ CiteULike => http://www.citeulike.org/ Zotero => http://www.zotero.org/ Ücretli Biblioscape => http://www.biblioscape.com/ EndNote => http://www.endnote.com/ Reference Manager => http://www.refman.com/ 30YAZAR
ETİK İHLALLER Uydurma Çarpıtma Aşırma Duplikasyon Dilimleme Desteklenerek yürütülen çalışmalarda desteğin belirtilmemesi Katkısı olan kişilerin yazar listesine eklenmemesi / olmayanların eklenmesi İNTİHAL - TANIM Kaynak: TÜBİTAK, 2006 (http://journals.tubitak.gov.tr/genel/brosur.pdf) başkalarının yazılarından bölümler, dizeler alıp kendisininmiş gibi gösterme veya başkalarının konularını benimseyip değişik biçimde anlatma, aşırma (TDK, 2005, s. 138, 975) birisinin başka bir kişinin çalışmasını kendi çalışması olarak öne sürmesi veya sunmasına dayanan akademik bir yanlış ya da ayıp (Gordon, Simmons ve Wynn, 1999 dan aktaran Köklü 2002, s. 93) İNTİHAL TÜRLERİ Tamamen aşırma bir yazar tarafından bir eserin kopya edilmesi veya bir başkası tarafından yeniden düzenlenmesi ve orijinal bir çalışma gibi sunulması (Köklü, 2002, s. 93) Kısmen aşırma genellikle dikkatsiz araştırma sonucu, zamanı kötü kullanma ve kendi eleştirel düşüncenize güvenmeme gibi nedenlerden kaynaklanan aşırma türü (Köklü, 2002, s. 93) 31YAZAR
FARKLI AŞIRMA ŞEKİLLERİ Farklı kaynaklardaki ifadeleri, cümleleri alıp başka bir çalışmada birleştirme (parça parça aşırma) Kaynak belirtmeme Başkasının düşüncesini kendi düşüncesiymiş gibi sunma Başkasının dipnotlarını aşırma ÖRNEK-I Kaynak: Köklü, 2002, s. 94; http://www.arts.ubc.ca/arts-students/plagiarism-avoided.html Orijinal metin yazarken, kaynaklara iki sebeple atıfta bulunulur: Bilgi aldığınız kaynakları okuyucuya tanıtmak ve kelimelerini ve fikirlerini ödünç aldığınız yazarlara kredi vermek. (Hacker, 1995, s. 260). Aşırılmış biçimi (aynı kelimeler kullanılmış ama tırnak içinde verilmemiş): yazarken, kaynaklar bilgi aldığınız kaynakları okuyucuya tanıtmak ve kelimelerini ve fikirlerini aldığınız yazarlara kredi vermek için gösterilir. Burada öğrenci yazarın tüm kelimelerini, tırnak içine almadan ve kaynak göstermeden sadece bir cümleye vermiştir. ÖRNEK-II Aşırma (yanlış açıklama) yazarken, bir çift sebepten kaynaklara atıfta bulunuruz: Bilgi kaynaklarımızı okuyuculara göstermek ve ödünç aldıklarımıza kredi vermek. (Hacker). Öğrenci burada bazı kelimelerde ufak değişiklikler yapmış ve metin içinde kaynak göstermeyi de eksik yapmıştır. Kaynağa ilişkin yıl ve tarih bilgisi eksiktir. Uygun çözüm Bir araştırmacı okuyucusunun bilgi aldığı yeri bilmesini sağlamak, ve tanıtmak ve orijinal çalışmaya kredi vermek üzere kaynaklarına atıfta bulunur (Hacker, 1995, s.260). 32YAZAR Kaynak: Köklü, 2002, s. 97 Kaynak: Köklü, 2002, s. 97
ÖRNEK-III ÖRNEK-IV İNTİHAL TESPİT ARAÇLARI Ücretsiz Chimpsky => http://chimpsky.uwaterloo.ca/ Plagium => http://plagium.com/ Plagiarism Checker => http://www.dustball.com/cs/plagiarism.checker/ Ücretli Plagiarismdetect =>http://www.plagiarismdetect.com/ PlagScan => http://www.plagscan.com/ Turnitin => https://turnitin.com/ Kaynak: Köklü, 2002, s. 98 33YAZAR
İNTİHALİN OLASI SONUÇLARI Öğrenciler açısından; Dersten kalmak Disiplin cezası almak Üniversiteden atılmak Akademisyenler açısından; Makalelerin geri çekilmesi İmaj zedelenmesi ve dışlanmak Derece ya da unvanların geri alınması Görevden alınmak İNTİHALDEN KAÇINMANIN YOLLARI Kullanılabilecek bilgi ve fikirlerle birlikte kaynağını not etmek Kullanılan kaynakların künyelerini eksiksiz kaydetmek Not alırken kendi ifadelerinizi kullanmak Başkalarının cümlelerini aynen kopyaladığınız zaman tırnak işareti kullanmak Her kullanımda kaynaklara gerekli göndermeyi yapmak (HÜBO, 2010) İNTİHAL NASIL ANLAŞILIR? Bağlam değişikliği Eklektik metin yapısı Eksik / yanlış dipnotlar Yanlış dipnotlar İfade farklılıkları, dil tutarsızlığı 34YAZAR
İNTİHAL NASIL ÖNLENİR? 35YAZAR Öncesinde Eğitim Yaptırımların belirlenmesi Yaptırımların uygulandığının gösterilmesi Sonrasında Editörlük/hakemlik/danışmanlık sürecinin dikkatli yürütülmesi Şüphe duyulduğunda araştırma yapmaktan kaçınılmaması İntihal tespit araçlarının kullanılması ARAŞTIRMA ÖNERİSİ HAZIRLANMASI: planının yazılı dökümüne araştırma önerisi denir. 1. nın adı 2. Problem ve alt problemleri 3. nın amacı 4. nın önemi 5. Varsayımlar (ön kabuller) 6. Sınırlılıklar 7. Tanımlar 8. Yöntem 9. Süre ve olanaklar 10. Ekler 11. kaynakça KAYNAKÇA: Arlı, M. ve Nazik, H. (2001). ya Giriş. Ankara: Gazi Kitabevi Arıkan, R. (2004). Teknikleri ve Rapor Hazırlama. Ankara: Asil Yayın. Bal, H. ( 2001 ). Yöntem ve Teknikleri. IspartaSüleyman Demirel Üniversitesi Yayınları Balcı, A. (2005). Sosyal Bilimlerde. Ankara: Pegema Yayıncılık. Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E.,Akgün,Ö.E.,Karadeniz,Ş. Ve Demirel,F.(2008).. Ankara: Pegem Yayınları. Ekiz, D ( 2009 ).. Ankara: Anı Yayınları Karasar, N ( 2000 ). Yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık Özmen, A. ( 1999 ) Sosyal Bilimlerde. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları Sencer, M. ( 1989 ) Toplum Bilimlerde Yöntem. İstanbul: Beta Yayıncılık Tatlıdil, Ercan ( 1993 ) Toplum Eğitim ve Öğretmen İzmir: E.Ü. E.F. Yay,, Ural, A ve Kılıç, İ ( 2004 ) Süreci ve SPSS ile Veri Analizi. Ankara: Detay Yayıncılık Yıldırım, A & Şimşek, H ( 2000 ) Sosyal Bilimlerde Nitel. Ankara: Seçkin Yayınları Young, P. V. (1968). Sosyal İncelemeler ve (Çev. G. Bingöl ve N. İşçil). Ankara: Ege Matbaası. Ayrıca yukarıdaki kaynaklar dışında Serkan Hazar, Yaşar Tonta, Bülent Turan, Kazım Develioğlu, Ayşe Hilal Batı, Serkan Hazar, Necla Şen Güler ile TUBA Açık Ders sunumlarından yararlanılmıştır.