BÖLÜM 15 SİGARA VE SAĞLIK
Sigara ve Sağlık 48 Sigara ve Sağlık Prof. Dr. Elif Dağlı Sigara ve diğer tütün ürünleri, üreticinin önerdiği gibi kullanılınca müşteriyi öldüren ve yasal satılan tek tüketici ürünüdür. Tütün ürünü kullananların %50 si bu ürünü kullananlarda görülen hastalıklar nedeniyle ölür. Ölenlerin yarısı yaşam sürelerinden 10 yıl, yarısı 22 yıl kaybederler. Bugünkü sigara içme oranları devam ederse halen hayatta olan 650 milyon kişi, yarısı orta yaşda olmak üzere, hayatlarından 20-25 yıl kaybetmiş olarak öleceklerdir. Bu yıl tüm dünyada 5.5 milyon kişi tütün ürünü kullandığı için ölecektir ve maalesef bu sayı 2025 yılında 10 milyonu bulacaktır. Tütün salgını bilinçlenen gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere doğru kaydığı için 2025 yılında tütünden ölenlerin % 70 i yoksul, gelişmekte olan ülkelerin vatandaşları olacaktır. Öldüren, bağımlılık yapan ve halen yasal satılan bu ürünü her gün dünya üzerinde 80-100 bin genç denemekte ve bağımlı olmaktadır. Bugün sağlıklı olan 250 milyon çocuğun sigara bağımlısı olarak hastalanacağı ve öleceği hesaplanmaktadır. Epidemiyoloji Türkiye de 2003-2008 tarihlerinde yapılan Küresel Yetişkin ve Gençlik Araştırmalarına göre erişkinlerin % 31 i tütün ürünü kullanmaktadır. Bu oranlar kadınlar için % 15, erkekler için % 48 dir. 1988 de yapılan PİAR araştırmasında erkeklerin sigara içme oranları % 63, kadınların % 24 bulunduğu dikkate alınırsa ilk tütün kontrolu kanunun uygulanmaya başlandığı 1996 dan beri erişkinlerde tütün ürünü kullanımında azalma izlenmektedir. Gençlerde ise 13-15 yaş grubunda sigara kullanımı % 7 olarak bulunmakta ve yıllar içinde düşme izlenmemektedir. Kızlarda sigara kullanımı % 3.5, erkeklerde %9dur. Gençlerin %3 ü sigara dışı tütün ürünü de kullanmaktadır. Türkiye de çok uluslu sigara firmalarının ticari etkinliklerine izin verildiği 1986 yılı ile ilk tütün kontrol yasasının çıktığı 1996 yılları arasındaki on yılda, tarihinde en fazla tüketim artışı (%50) yaşanmıştır. Her yıl Türkiye de 100 000 kişinin sigaraya bağlı hastalıklardan öldüğü bilinmektedir. Kapalı alanlarda sigara yasağı yürürlüğe girmeden yapılan bir çalışmada gençlerin % 86 sının pasif sigara dumanına maruz kaldığı saptanmıştır. Türkiye sigaranın meydana getirdiği kanserlerin tanı ve tedavisi için 81 milyon Amerikan Doları harcamaktadır. Dünyada hergün 15 milyar sigara içilmektedir. Bugün 1.3 milyar olan sigara içicisinin sayısının 2025 yılında 1,6 milyara ulaşacağı tahmin edilmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde erkek nüfusunun sigara içme oranları çok yüksek, kadınların ise çok düşüktür. Gelişmiş ülkelerin bazılarında, İsveç de olduğu gibi, erkekler sigarayı daha önce bıraktıkları için, kadınlarda içme oranları erkekleri geçmiştir. Sigara endüstrisinin hedefi henüz sigaraya başlamamış gelişmekte olan ülke kadınlarıdır. Sağlık Etkileri Sigara ve tütün ürünleri kullanımının zarar vermediği organ hücresi yoktur. Sigaranın ilk ilişkili bulunduğu hastalık 1950 yıllarında kanser olmuştur. Kanserler Tütün kullanımı ağız, boğaz, larenks, akciğer, yemek borusu, pankreas, böbrek, mesane, mide, rahim ağzı kanserleri ve akut myeloid lösemiye 367
15 SİGARA VE SAĞLIK 368 neden olur. Sigara içenler 20 kat daha fazla akciğer kanserine yakalanma olasılığı taşırlar. Sigara, akciğer kanserlerinin erkeklerde % 90 ından kadınlarda % 80 inden sorumludur. Sigara içindeki maddelerden bazıları genlerde değişiklik yaparak kanser hücreleri büyümesini kolaylaştırır. Düşük katran oranlı sigara kullanımı kanser gelişmesini azaltmaz. Kalp ve damar hastalıkları Sigara kullanımı ile kalp ve damar hastalıkları ilişkisi 1964 den itibaren raporlarda yer almaktadır. Kalp damarları ve kalp dışı damarlarda ateroskleroz, pıhtı oluşması ve kan akımı bozulmalarına yol açtığı bilinmektedir. Bu etkilerin 20 li yaşlarda başladığı saptanmıştır. Sigara içmek koroner arter hastalığı, felç(inme), aort anevrizması ve periferik damar hastalıklarına yol açabilir. Solunum sistemi hastalıkları Tütün dumanı solunum sistemindeki bir çok hücreye doğrudan hasar yapar, enfeksiyonları kolaylaştırır. Bronşit, zatürree, üst solunum yolu enfeksiyonu sigara içenlerde daha sık görülmektedir. Akciğerde elastik liflerin tahribi ile giderek solunum yetmezliğine neden olan Kronik Obstriktif Akciğer Hastalığı (KOAH) nın en önemli nedeni sigara kullanımıdır. Bu hastalıkdan ölümlerin % 90nından sigara kullanımı sorumludur. Sigara dumanı solumak astım nöbetlerini uyarır. Aktif sigara içenlerde ve pasif sigara dumanı soluyan çocuklarda astım tedavisinde kullanılan ilaçların etkilerinin azalmış olduğu saptanır. Kadınlarda sağlık etkileri Sigara içen kadınların kalp krizi geçirme olasılığı içmeyenlere göre iki kat fazladır. Başlama yaşının erken olması, içilen sürenin uzunluğu, günde içilen sayı riski arttırır. Kadınlar erkeklerden daha fazla kalp krizi riski taşımaktadır, nedeni tam bilinmemekle birlikte, östrojen etkisine bağlanmaktadır. Doğum kontrol hapı kullanıp sigara içen kadınlarda kalp krizi riski 40 kez artmıştır. Sigara içmek kadın üreme yeteneğini azaltır. Hamile kalmak için gereken süreleri daha uzundur, bazen hamile kalamayabilirler. Spontan abortus, ölü doğum, düşük doğum ağırlıklı bebek doğurma olasılıkları yüksektir. Menapoza 1-2 yıl erken girerler. Kemik yoğunluğu azalır ve kalça kırığı riski artar. Sigara içen kadınlarda akciğer kanser riski 13 kat artmıştır. Küçük havayolunu etkileyen ve eskiden nadir görülen bir kanser türü olan adenokan- ser sigara içen kadınlarda erkeklerden çok görülür. Sigara içen kadınların Kronik Obstriktif Akciğer Hastalığından ölme olasılığı 13 kat artmıştır. Akciğer fonksiyon kaybı erken ve hızlı başlayabilir. Kadınlarda da başta rahim başı kanseri olmak üzere, larenks, ağız, mesane, böbrek,mide, pankreas, rahim, yemek borusu, karaciğer ve kolorektal kanserlerin riski artmıştır. Diğer sağlık sorunları Sigara içenler; Daha çok hastalanır ve iş devamlılığı daha azdır. Sağlık hizmetlerini daha fazla kullanırlar. Ameliyattan sonra doku iyileşmeleri gecikir, solunum komplikasyonları olur. Kalça kırıkları sıklığı artar Diş eti iltihabı sıktır Erkeklerde cinsel sorunlar görülür Körlük nedeni olan katarakt olasılığı 2-3 kat yüksektir. Helikobakter pilori enfeksiyonu olanlarda mide ülseri gelişme olasılığı yüksektir. Pasif sigara dumanının etkileri Pasif sigara dumanı veya ikinci el sigara dumanı 4800 kimyasal bileşeni, 69 kanserojeni taşıyan, maruz kalanı hasta edip öldüren bir zararlıdır. Dünya Sağlık örgütüne göre güvenli bir düzeyi yoktur, ancak dünya çocuklarının yarısından fazlası düzenli olarak bu dumana maruz kalmaktadır. Pasif sigara dumanına maruz kalmak çocuklarda Alt solunum yolu enfeksiyonu riskinde artış Kulak enfeksiyonlarında artış Kronik akciğer hastalıklarında alevlenme (astım nöbeti) Ani Beşik Ölümü Akciğer büyümesinde yavaşlama Nöro davranışsal gelişme geriliğine neden olur. Pasif sigara dumanı solumak erişkinlerde Kalp hastalıkları ve kalp krizlerinde artış Kanser riskinde artışa neden olmaktadır. Sigara endüstrisi Sigara endüstrisi öldürdüğü 50 yıldır bilinen bir ürünü, çeşitli pazarlama taktikleri ile satmaya devam eden ve bu nedenle yılda 5.5 milyon kişinin ölümünden sorumlu olan bir endüstridir.
En büyük üç sigara firması olan Philip Morris, British America Tobacco ve Japon Tütün Internasyonel in gelirleri 121 milyar dolar olup, 27 dünya ülkesinin gelirlerinin toplamından fazladır. Ölümcül ürünü satarken kullanılan saldırgan pazarlama taktikleri vardır. Her yıl hastalanarak ölen müşterilerin yerine yenilerini bulabilmek için ; gençleri ve kadınları hedef alırlar. Gençlerin hoşuna giden spor etkinliklerine, müzisyenlere, aktörlere, ödemeler yaparak ürünlerinin gizli reklamını yaptırırlar. Kadınlara ince, yaldızlı sigaralar üreterek güzellik, varlık ve gücün sigara içmek ile ilişkisi olduğu izlenimi yaratacak reklamlar yaparlar. Salgını durdurmak Kişi başına milli geliri yılda 2000 dolar olan bir ülkede, sigara içiminin engellenmesi için yapılan mücadele bir kişinin kurtarılan yaşam yılı için 20 40 dolar harcanması ile son derece etkin sürdürülmektedir. Bu önleme yapılmayıp kişiler kanser olduğu takdirde akciğer kanserinin kişinin kurtarılmış hayat yılı başına maliyeti 18 000 dolardır. Salgını durdurmakta sigarayı bırakma tedavisi bir basamaktır ancak tek başına etkili değildir ve zahmetlidir. Dünya Sağlık Örgütü tarafından geliştirilmiş olan MPOWER stratejisi altı maddeden oluşan bir formüldür ve toplamı uygulandığı takdirde etkilidir. MPOWER stratejisinin baş harfleri ile tanımladığı stratejiler listesi aşağıda sunulmuştur: M-onitor: Tütün Kullanımını izle. P- rotect : İnsanları Pasif Sigara Dumanı Etkileniminden Koru. Sağlık ve eğitim kurumları ile işyerleri, restoranlar ve barlar dahil bütün kapalı kamusal alanlarda tamamıyla dumansız bir çevre için yasa koyun ve uygulayın. O-ffer :Tütün Kullanımının Bırakılması İçin Yardım Teklif Et. W-arn :Tütünün Zararları Konusunda Uyar. E-nforce :Tütün Reklam,promosyon ve sponsorluk yasaklarını uygulayın. R-aise :Tütün Ürünleri Üzerindeki Vergiyi Artır. Ülkemizde bu yöntemlerden satış noktası reklam yasaklarının uygulanmasında, sigara fiyatlarının yükseltilmesinde, sigara bırakma tedavisinin birinci basamak sağlık hizmetlerine uyarlanma- sında halen sorunlar bulunmaktadır. Bu eksikliklerin düzeltilmesi ile tütün kontrolunda daha başarılı olunacaktır. Kaynaklar 1. World Bank. Curbing the Epidemic: Governments and the Economics of Tobacco Control.(1999). <http:// www1.worldbank.org/tobacco/book/html/cover2a. html> 2. Majid Ezzati & Alan Lopez. Estimates of Global Mortality Attributable to Smoking in 2000. The Lancet, 2003 September 13, 2003; 362: 847-52. 3. World Health Organization. The Tobacco Atlas. (2002). 4. C.J. Murray and A.D. Lopez, eds. The Global Burden of Disease: A Comprehensive Assessment of Mortality and Disability from Disease, Injuries and Risk Factors in 1990 and Projected to 2020. (Cambridge, MA: Harvard School of Public Health, 1996). 5. Küresel Yetişkin Tütün Araştırması 2008 TÜİK 2009 6. Küresel Gençlik Tütün Araştırması 2003 http://apps.nccd.cdc.gov/osh_gtss/default/default. aspx. 7. Türkiye Sağlık Raporu, Sağlık Bakanlığı 2004. http://www.saglik.gov.tr/en/tempdosyalar/215 turkeyhealthreport.pdf 8. Mutlu FS, Ayranci U, Ozdamar K. Cigarette smoking habits among men and women in Turkey: A meta regression analysis. Iranian Journal of Public Health. 2006;35(2) 9. Esin A, Bilir N, Aslan D. Health care expeditures of lung cancer: A Turkish experience. Turkish Respiratory Journal. 2004;5(3): 159-63. 10. Sigara içmenin sağlık etkileri. 2004 Surgeon General Raporu The Health Consequences of Smoking: what it means to you. U.S. Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health, 2004 11. World Health Organization. International Consultation on Environmental Tobacco Smoke (ETS) and Child Health. January11 14, 1999 (WHO/NCD/TFI/99.10). 12. WHO. Gender and Tobacco [page on the Internet]. Geneva: WHO; 2005. www.who.int/tobacco/research/ gender/about/en/print.htmli101. 13. Tobacco Advertising and Promotion Fact Sheet [monograph on the Internet]. Washington, DC; FCA; c2005. http://www.fctc.org/docs/factsheets/ fca_factsheet_009_en.pdf. 14. World Health Organization. Tobacco Epidemic: Much More than a Health Issue. Fact Sheet No. 155. (1998). <http://www.who.int/inf-fs/ en/fact155.html> 15. MPOWER Dünya Sağlık Örgütü Raporu. HASUDER Çevirenler: Nazmi Bilir, Hilal Özcebe, Dilek Aslan www.hasuder.org.tr 48 Sigara ve Sağlık 369