Öğrenme Alanı : Dünya ve Evren 7. Ünite : Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi Önerilen Süre : 14 ders saati. A. Genel Bakış

Öğrenme Alanı : Dünya ve Evren 7. Ünite : Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi Önerilen Süre : 14 ders saati A. Genel Bakış Beşinci sınıfta, Dünya, Güneş ve Ay ünitesiyle başlayan gökyüzü macerası bu sınıfta uzayın ve uzayda bulunan gök cisimlerinin ele alındığı Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi ünitesiyle sürecektir. Öğrenciler ünitede ilk olarak uzayda bulunan gök cisimlerini ve evreni, daha sonra uzay gözlemlerinin yapılmasına olanak sağlayan optik araçları tanıyacaklardır. Ayrıca, Ay daki ilk adımlardan başlayarak günümüze kadar yapılan uzay araştırmaları, uzay teknolojisi ve uzay kirliliği hakkında kazanımlar elde edeceklerdir. Ünitede öğrenci, gök cisimlerini genel özellikleriyle öğrenir. Dünya dan uzayı gözlemeyi sağlayan teleskop, dürbün gibi optik araçları tanır ve kullanır. Teknolojinin hayatın her alanına olduğu gibi uzay araştırmalarına da katkı sağladığı, uzay araştırmalarının da teknolojinin gelişmesine yardımcı olduğu gerçeğine ulaşır. Öğrenciler ünitenin sonunda, tüm gök cisimlerinin bir bütünlük ve uyum içinde hareket ettiklerini öğrenir. Öğrenciler, Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi ünitesinde uzaydaki gök cisimlerini ve güneş sistemini tanıyarak gezegenimizin uzaydaki adresini tarif eder düzeye geleceklerdir. Aynı zamanda uzay gözleminin önemini ve Ay daki ilk adımlardan başlayarak günümüze kadar yapılmış olan uzay araştırmalarının bilime ve günlük yaşamımıza sağladığı katkıları fark eder duruma geleceklerdir. Ayrıca öğrenciler, teknoloji ve uzay araştırmaları arasındaki sıkı ilişkiyi kavrayacak; beraberinde uzay teknolojisinin bazı durumlarda bir kirlilik türü olarak değerlendirilen uzay kirliliğine neden olabileceğini algılayacaklardır. Önerilen öğretim ve değerlendirme etkinlikleri arasında yer alan Kelime Đlişkilendirme ile öğrencilerin konu ile ilgili sahip oldukları temel kavramlar arasındaki ilişkiler yoklanarak bellekteki bilişsel ağın ortaya konması amaçlanmaktadır. Farklı anahtar kelimeler ile aynı kelimelerin ilişkilendirilme sıklığı ve anahtar kelimelerin birbirleri ile doğrudan ilişkilendirilmesi, aralarında daha kuvvetli bir ilişki kurulduğu anlamına gelecektir. Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Ayrıca ünitenin etkinlik örnekleri bölümünde, ön bilgilerin tespitinde giriş etkinliği sonucunda ortaya çıkan veriler, daha sonraki öğrenme etkinliklerinin düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır. 275

B. Ünitenin Amacı Bu ünitede öğrencilerin; uzayda bulunan gök cisimlerini ve güneş sistemini kavraması, uzay gözlemlerinin yapılmasına olanak sağlayan optik araçları tanıması yanında, geçmişten günümüze kadar yapılan uzay araştırmaları, teknolojinin uzay araştırmalarına katkısı, bunların gök bilimine yansımaları ve uzay teknolojisinin bazı durumlarda bir kirlilik türü olarak nitelendirilen uzay kirliliğine sebep olabileceği hakkında bilgi, beceri, deneyim ve tutum kazanmaları hedeflenmektedir. C. Ünitenin Odağı Ünitenin odağında uzay kavramı bulunmakla birlikte, öğrenme etkinlikleri deney-gözlem, inceleme-araştırma, model oluşturma, tartışma, sunma ağırlıklı olarak düzenlenmiştir. Öğrenciler, hedeflenen kazanımlara ulaşabilmek için gözlem ve karşılaştırma yapacak, tahminler yürütecek, tahminlerini sınamaya yönelik etkinliklerde bulunacaklardır. Ayrıca inceleme-araştırma sonuçlarını sınıf ortamında çeşitli şekillerde sunarak öğrencilerin; iletişim ve konuşma, gözledikleri ve öğrendiklerini uygun şekilde ifade etme, başkalarıyla paylaşma gibi sosyal becerilerini geliştirmeleri de sağlanacaktır. Ç. Önerilen Konu Başlıkları Gök Cisimlerini Tanıyalım Güneş Sistemi Uzayı Nasıl Gözlemliyoruz? Gök Bilimciler Nelerle Uğraşır? Uzayda Yaşam Var mı? Uzay Teknolojisi Uzay Kirliliği 276

D. Ünitenin Kavram Haritası BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME Đ BĐLGĐLE DĐRMEK VE Ü ĐTE ĐÇĐ DEKĐ KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ HALĐ DE GÖSTERMEK AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU KAVRAMLAR KULLA ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR. 277

E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler ÖĞRE ME ALA I: DÜNYA VE EVREN 7. Ü ĐTE: GÜNEŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ Ü ĐTE KAZA IMLAR ETKĐ LĐK ÖR EKLERĐ AÇIKLAMALAR GÜ EŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ 1. Uzayda bulunan gök cisimleri ile ilgili olarak öğrenciler; 1.1. Gök cisimlerini çıplak gözle gözleyerek özelliklerini belirler (BSB-1, 2, 4, 5, 6, 7). 1.2. Uzayda, çıplak gözle gözleyebildiğimizden çok daha fazla gök cismi olduğunu fark eder (BSB-8, 25; FTTÇ-1, 3, 16). 1.3. Bilinen takım yıldızlara örnekler verir. 1.4. Kuyruklu yıldızlara örnekler verir. Gök Cisimlerini Gözlemleyelim Öğrenciler, bulutsuz bir gecede gökyüzüne çıplak gözle bakarak, görebilecekleri gök cisimlerini gözlemlenebilir fiziksel özelliklerine (ışığın titreşip-titreşmeme durumu, renk, parlaklık) göre gözlemler, gözlem sonuçları üzerinde sınıfta tartışır (1.1). Senin Takımyıldızının Adı e? Öğrenciler, gökyüzünde Kutup Yıldızı civarında gözlemledikleri yıldızların dizilişlerine göre şekiller tasarlayıp neye benzediğini belirler ve isimlendirerek bunları poster olarak sınıfa sunar. Daha sonra çeşitli kaynaklardan bu bölgedeki yıldızları gösteren poster, afiş, levha, harita vb. temin ederek kendi gözlemledikleriyle karşılaştırır ve aradaki yıldızların sayı bakımından farklı olduğu sonucunu çıkarır. Geçmişten günümüze, insanların gökyüzünde belirli bir düzende görünen yıldız gruplarına (takımyıldızı) görünür şekillerine göre çeşitli adlar verdikleri belirtilir (1.2; 1.3), (BSB-28). Gök Cisimlerini Tanıyalım Öğrenciler, gruplara ayrılır. Her grup, uzayda bulunan bir gök cisminin (yıldız, gezegen, meteor, uydu, gök taşı ve kuyruklu yıldız) adını alarak o gök cisminin genel özelliklerini çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane, video-cd, internet vb.) araştırır, araştırma sonuçlarını farklı şekillerde sunar. Öğrenciler, varsa çeşitli gök cisimleri hakkında bilgisayar simülasyonu, video-cd, slayt vb. izler. Zaman zaman film durdurularak yıldızların ışık kaynağı olup-olmama, Dünya mıza ışık yılı ile ölçülebilecek düzeyde çok uzak mesafelerde oluşları gibi konular hakkında tartışılır (1.4; 1.5; 1.6; 1.7; 1.8). [!] 1.1 Gökyüzü gözlemleri dışarıda yapılacaksa, bu gözlemin mümkünse şehir ışıklarından uzakta, bir büyüğün eşliğinde, hava şartlarına uygun kıyafetlerle, en az 20 dakikalık bir sürede yapılması gerektiği belirtilir. 1.2 Uzayda bulunan gök cisimleri ile ilgili olarak nicel ayrıntılara (çap değeri, ortalama sıcaklık vb.) girilmeyecektir. [!] 1.2 Gezegenlerin ışık kaynağı olmadığı, yıldızların bir ömrü olduğu; ömrü tükenmemiş yıldızların belirli yaşlarda ısı ve ışık yaydıkları belirtilir.??? 1.3; 1.4 Yıldız denince akla genelde bayrağımızda yer alan şekil gelmektedir. Oysa yıldızların genelde küresel şekilde olduğu belirtilir. [!] 1.3 Takımyıldızı oluşturan yıldızların, ortak özellik veya ilişkileri nedeniyle değil; Dünya dan bakıldığında birlikte sergiledikleri görünüm nedeniyle ortak bir adla anıldığı belirtilir. [!] Kutup Yıldızı nın geceleyin yön bulmakta kullanıldığı ve bulunduğu yönün kuzeyi gösterdiği belirtilir. [!] 1.4 Kuyruklu Yıldızlar, yıldız adıyla adlandırılmakla birlikte yıldızlardan farklıdır. Gök Cisimlerini Tanıyalım : Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 278

ÖĞRE ME ALA I: DÜNYA VE EVREN 7. Ü ĐTE: GÜNEŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ Ü ĐTE KAZA IMLAR ETKĐ LĐK ÖR EKLERĐ AÇIKLAMALAR 1.6 Güneş ile ilgili olarak 5. sınıfta öğrenilenler hatırlatılır. GÜ EŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ 1.5. Gözlem yaparken, yıldızlarla gezegenleri birbirinden ayırt eder (BSB-1, 2, 4-7). 1.6. Güneş in de bir yıldız olduğunu ifade eder (BSB-2). 1.7. Yıldızlar arasındaki çok uzak mesafelerin ışık yılı adı verilen bir uzaklık ölçüsü birimiyle ifade edildiğini belirtir. 1.8. Meteor ile gök taşı arasındaki farkı açıklar. Yıldızlarla Gezegenleri Kolaylıkla Ayırt Edebilirsin Öğrenciler, bulutsuz bir gecede gökyüzüne çıplak gözle bakarak yıldızlardan farklı özellik (ışığı titreşmeyen, parlak, sarı, turuncu veya beyaz renkte) gösteren gök cisimleri olup olmadığını gözlemler. Gözlem sonuçlarını sınıfa sunar. Öğretmen rehberliğinde, görülen gök cisminin gezegen olduğu belirtilir (1.5). Güneş de Bir Yıldızdır Öğrenciler Güneş ne tür bir gök cismidir? sorusuna cevap arar. Öğrenciler, daha sonra Güneş in özellikleri hakkında çeşitli kaynaklardan yararlanarak araştırma yapar, araştırma sonuçlarını sınıfa sunar (1.6). Misafir Meteor Öğrenciler, çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane, internet vb.) bulundukları ay içerisinde akan yıldız yağmuru olup olmadığını araştırırlar. Akan yıldız yağmuru varsa öğrenciler, uzun süre (30-45 dakika) hava şartlarını da dikkate alarak açık ya da kapalı bir mekândan gökyüzünü gözlemlerler. Öğrenciler, gözlem sonuçlarını sınıfa sözlü olarak sunar ve gördükleri olayın sebebi hakkında tartışırlar (1.8). 1.6 Güneş in tabakalarının özellikleri, sıcaklık değeri, çapı vb. ayrıntılara girilmez.??? 1.7 Işık yılı nın bir zaman birimi olmadığı; ışığın bir yılda aldığı yol olarak ifade edilen bir uzaklık ölçüsü birimi olduğu belirtilir. [!] 1.8 Gök taşları, gezegenlerin arasında hareket eden ve tümüyle gaz durumuna geçmeden, atmosfere girerek yeryüzüne ulaşabilen meteorlardır. Ayrıca akan yıldız adı verilen doğa olayına, halk arasında yıldız kayması denildiği ve buna da atmosfere yüksek hızla girip yanan bir meteorun sebep olabileceği belirtilir. [!] 1.8 Meteorlar, düştükleri yerlerde ciddî hasarlara yol açabilir, çukurlar oluşturabilir. Oluşan çukurlara meteor çukuru denir; ancak Dünya yüzeyi üzerindeki bir çukurdan söz ediliyorsa buna gök taşı çukuru adı verilir. Güneş e En Yakın Yıldız Kaç Kilometre Uzakta? : Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 279

ÖĞRE ME ALA I: DÜNYA VE EVREN 7. Ü ĐTE: GÜNEŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ Ü ĐTE KAZA IMLAR ETKĐ LĐK ÖR EKLERĐ AÇIKLAMALAR GÜ EŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ 2. Güneş sistemi ve uzayla ilgili olarak öğrenciler; 2.1. Güneş sistemindeki gezegenleri Güneş e yakınlıklarına göre sıralar (BSB-4). 2.2. Güneş sistemindeki gezegenlerin Güneş e olan uzaklıklarının astronomi birimi (AB) adı verilen bir uzaklık ölçüsü birimiyle ifade edildiğini belirtir. 2.3. Güneş sistemindeki gezegenlerin belirli yörüngelerde hareket ettiklerini kavrar. 2.4. Güneş sistemindeki gezegenleri, belirgin özelliklerine (birbirlerine göre büyüklükleri, doğal uydu sayıları, etraflarında halka olup olmaması) göre karşılaştırır (BSB-4, 5). 2.5. Güneş sistemini temsil eden bir model oluşturur ve sunar (BSB-28, 30, 32; FTTÇ-4, 8). 2.6. Ay ın, Dünya nın uydusu olduğunu gösteren bir model oluşturur ve sunar (BSB-28, 30, 32; FTTÇ-4, 8). 2.7. Gök adalara örnekler vererek özelliklerini kavrar (BSB-5). 2.8. Dünya dışındaki evren parçasını uzay olarak tanımlar ve Dünya mızın uzaydaki yerini belirtir. Güneş Sistemini Tanıyalım Öğrenciler, güneş sistemini çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane, video-cd, internet vb.) araştırır, sonuçlarını farklı şekillerde sunarlar. Öğrenciler, Güneş sisteminde yer alan gezegenler nasıl bir yol izler? sorusuna ön bilgilerine dayanarak cevap arar. Daha sonra öğrenciler, güneş sisteminde yer alan gezegenlerin hareketleriyle ilgili varsa bilgisayar simülasyonu, video-cd, slayt vb. izler. Görsel materyallerin desteğiyle diğer gök cisimlerinde olduğu gibi Güneş sistemindeki gezegenlerin de belirli yörüngelerde hareket ettiklerine ve bu gezegenlerin Güneş e olan uzaklıklarının astronomi birimi (AB) adı verilen bir uzaklık ölçüsü birimiyle ifade edildiğine dikkat çekilir (2.1; 2.2; 2.3). Güneş Sisteminde Bulunan Dokuz Gezegen Belirlenen dokuz öğrenci, güneş sisteminde yer alan gezegenleri çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane, video-cd, Đnternet vb.) araştırır, her bir gezegenin Güneş e olan uzaklığını ve belirgin özelliklerini (birbirlerine göre büyüklükleri, doğal uydu sayıları, etraflarında halka olup olmaması) sınıfa çeşitli şekillerde (poster, sunu vb.) sunar (2.4). Siz de Bir Güneş Sistemi Modeli Yapabilirsiniz Öğrenciler, yakın çevrelerinden edinecekleri malzemeleri kullanarak, Güneş, Dünya ve diğer sekiz gezegenden oluşan ve mümkünse bu gezegenlerin hareketlerini de temsil edebilen güneş sistemi modelini oluşturur ve sergiler (2.5). Uydu Modeli Tasarlıyorum Öğrenciler, yakın çevrelerinden edinecekleri malzemeleri kullanarak Dünya ve Ay dan oluşan ve hareketlerini de temsil edebilen kendilerine özgü bir model tasarlar. Tasarladığı modeli hazırlayarak sınıfta sergiler (2.6). Gök Adamız: Samanyolu Öğrenciler, gök adalarla ve gök adamız Samanyolu ile ilgili olarak çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane, video-cd, internet vb.) bilimsel araştırmalar sonucunda elde edilen bilgi ve bulguları araştırır, sonuçlarını çeşitli şekillerde sunar. Öğrenciler son olarak, Dünya mızın uzaydaki yerini (bulunduğu gök ada/ sistem ve Güneş e yakınlıkta kaçıncı sırada bulunduğu) tarif eder (2.7; 2.8). 280 [!] 2.1.-2.5. Uluslararası Astronomi Birliği (International Astronomical Union; IAU), 24 Ağustos 2006 tarihinde Prag'da yaptığı toplantıda Plüton'u gezegen sınıfından çıkararak "Cüce Gezegen" sınıfına dahil etmiştir. Đlgili kazanımlar bu değişim doğrultusunda işlenmelidir. [!] 2.2 Bir astronomi biriminin (AB) Güneş ile Dünya arasındaki uzaklığa eşit olduğu belirtilir. 2.4 Güneş sistemindeki gezegenler, birbirlerine göre nitel özellikleriyle (göreli boyut, etrafında halka olup olmaması, uydu sayısı, yüzey şekilleri) ele alınır; nicel ayrıntılara (çapının büyüklüğü, yoğunluğu vb.) girilmez. 2.5 Ay ile ilgili olarak 5. sınıfta öğrenilenler hatırlatılır. [!] 2.6 Gel-Git Olayı nın, Ay ile Dünya arasındaki hareket ilişkisinden kaynaklanan doğa olayı olduğu bir okuma metniyle verilir. 2.5 ve 2.6 kazanımları, Türkçe dersi Konuşma temel dil becerisi ile ilişkilendirilir. [!] 2.7 Galaksi yerine gök ada terimi kullanılır. [!] 2.8 Evren kelimesinin; aradaki boşluklarla birlikte gök cisimlerinin tümü anlamında kullanıldığı belirtilir. Dünya mızın uzaydaki yeri nden kastedilen; bulunduğu gök ada/sistem ve Güneş e yakınlıkta kaçıncı sırada bulunduğudur. Gezegenlerin Güneş e Olan Uzaklıkları Yazılı Anlatım Kavram Haritası Oluşturalım : Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

ÖĞRE ME ALA I: DÜNYA VE EVREN 7. Ü ĐTE: GÜNEŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ Ü ĐTE KAZA IMLAR ETKĐ LĐK ÖR EKLERĐ AÇIKLAMALAR GÜ EŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ 3. Uzay araştırmaları ile ilgili olarak öğrenciler; 3.1. Eski medeniyetlerin gök biliminde nasıl veri topladıkları, kaydettikleri, bunları ne amaçla ve nasıl kullandıkları hakkında bilgi toplayarak bir görüş oluşturur ve sunar (BSB-25, 32; FTTÇ-1, 2, 3, 34, 35). 3.2. Gök bilimcilerin; teleskoplar yardımıyla gök cisimlerinin hareketlerini ve yapısını inceleyen bilim insanları olduklarını belirtir (FTTÇ-11, 12, 34, 35; TD-2, 3). 3.3. Ünlü Türk gök bilimciler ve çalışmaları hakkında örnekler verir (FTTÇ-15; TD-3). 3.4. Teleskopların uzay gözlemi yapmadaki önemini fark eder (BSB-3, 17). 3.5. Basit bir teleskop yapmak için teknolojik tasarım yapar, model oluşturur ve sunar (BSB-28, 30, 32; FTTÇ-4, 8, 9). Uçsuz Bucaksız Bir Mekân: Uzay Öğrenciler, geçmişten günümüze kadar yapılmış uzay araştırmaları ve sonuçları hakkında çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane, video- CD, internet vb.) elde edilen bilgi ve bulguları araştırır, sonuçlarını çeşitli şekillerde sunar (3.1). Đlginç Bir Meslek Sahibi Olan Gök Bilimciler elerle Uğraşır? Öğrenciler, gök bilimcilerin ne tür araştırmalar yaptıkları hakkında çeşitli kaynaklardan bilgi toplar, bilime ve insanlığa nasıl katkıda bulunduklarını tartışır. Daha sonra öğrenciler, dünya çapında ün kazanmış Türk gök bilimciler ve yaptıkları çalışmalar hakkında çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane, video-cd, internet vb.) bilgi toplar ve araştırma sonuçlarını poster şeklinde sunar (3.2; 3.3). Uzay Gözlemi asıl Yapılır? Öğrenciler, çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane, video-cd, internet vb.) geçmişten günümüze kadar uzay gözlemlerinin ne tür araçlarla ve nerelerde yapıldığı hakkında bilgi toplar, araştırma sonuçlarını çeşitli şekillerde sunar. Öğrenciler, varsa yakın çevrede bulunan bir gözlem evi ni ziyaret ederek gökyüzü gözleminin nasıl yapıldığı hakkında bilgi edinir. Daha sonra, gezigözlem-inceleme sonuçlarını sınıfa sözlü olarak sunar. Öğrenciler, teleskopların yapısı ve çalışma prensibi hakkında tahminlerde bulunur. Daha sonra tahminlerini gerçek bilgilerle kontrol ederler. Öğrenciler, yaygın olarak kullanılan teleskop türlerini öğrenir ve uygun ince kenarlı mercekleri, uygun mesafelerde sabitleyerek basit bir teleskop yaparlar. Yaptıkları teleskobu yakın çevredeki cisimleri gözlemleyerek kontrol ederler. Teleskobun icadının uzay gözlemi bakımından önemini tartışırlar (3.4; 3.5). 281 [!] 3.1 Gök denilince, içinde gök cisimlerinin hareket ettiği sonsuz boşluk veya uzay anlaşılır. 3.1 kazanımı, Türkçe dersi Okuma, Konuşma ve Yazma temel dil becerisi ile ilişkilendirilir. [!] 3.1; 3.2 Astronomi yerine gök bilimi; astronom yerine gök bilimci terimi kullanılabilir. [!] 3.2 Ünlü gök bilimcilerin hayat hikâyeleri verilebilir. 3.3 kazanımı, Sosyal Bilgiler dersi Bilim Teknoloji ve Toplum öğrenme alanı, Zaman Đçinde Bilim ünitesi kazanım 3 ile ilişkilendirilir. 3.2, 3.4, 3.6 kazanımı, Sosyal Bilgiler dersi Bilim Teknoloji ve Toplum öğrenme alanı, Zaman Đçinde Bilim ünitesi kazanım 4 ve5 ile ilişkilendirilir 3.4; 3.5 7. sınıf Fiziksel Olaylar öğrenme alanı Işık ve Ses ünitesi Mercekler konusu ile ilişkilendirilir. 3.4 Işık kirliliği ile ilgili olarak 4. sınıfta öğrenilenler hatırlatılır. [!] 3.4 Gözlem evlerinin; ışık kirliliğinin gökyüzü gözlemi yapmadaki olumsuz etkileri nedeniyle, şehir dışındaki tenha yerlerde bulunduğu belirtilir. Olanaklar elverdiği ölçüde yakın çevrede bulunan (varsa) bir gözlem evine gezi düzenlenir. 3.5 kazanımı, Türkçe dersi Konuşma temel dil becerisi ile ilişkilendirilir. Yazılı Anlatım : Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

ÖĞRE ME ALA I: DÜNYA VE EVREN 7. Ü ĐTE: GÜNEŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ Ü ĐTE KAZA IMLAR ETKĐ LĐK ÖR EKLERĐ AÇIKLAMALAR GÜ EŞ SĐSTEMĐ VE ÖTESĐ: UZAY BĐLMECESĐ 3.6. Teknolojinin uzay araştırmalarına, uzay araştırmalarının da teknolojiye katkısını örneklerle açıklar (FTTÇ-3, 16, 17, 31, 32, 36). 3.7. Astronotların uzayda pek çok alanda (fizik, kimya, biyoloji, tarım, eczacılık, balistik vb.) incelemeler yapan bilim insanı olduklarını belirtir (FTTÇ-11, 12, 34, 35; TD-2, 3). 3.8. Ay a atılan ilk adımın, uzak gezegenlere gidebilme ve uzay araştırmaları bakımından önemini kavrar. 3.9. Evrenin, uçsuz bucaksız olması nedeniyle uzay hakkında bilinen gerçeklerin sınırlı ve yeni araştırmalarla değişebilir olduğunu örneklerle açıklar (FTTÇ-1, 3). 3.10. Uzay çalışmalarına dayanarak ve hayal gücünü kullanarak geleceğe yönelik tahminler yürütür (BSB-8, 9; FTTÇ-1, 3, 31). 3.11. Uzay kirliliğinin sebeplerini ifade ederek bu kirliliğin yol açabileceği olası sonuçları tahmin eder (BSB-8; FTTÇ-18, 21, 26, 28, 29, 32). Çağımıza Yakışan Bir Đsim Tamlaması: Uzay Teknolojisi Öğrenciler uzay teknolojisi sayesinde geçmişten günümüze kadar geliştirilen araçların (uzay mekikleri, yapay uydular, uzay istasyonları, özel tasarlanmış giysiler vb.) uzay araştırmalarına katkısını çeşitli kaynaklardan (ansiklopediler, kütüphane, video-cd, internet vb.) araştırır ve araştırma sonuçlarını elde edilen görsel materyaller (fotoğraf, video-cd, slayt, poster, levha vb.) eşliğinde sunar. Uzayın, uçsuz bucaksız olduğu ve bu nedenle uzay hakkında bilinenlerin sınırlı ve yeni araştırmalarla değişebilir olduğu vurgulanır. Öğrenciler bu nedenle insanların teknoloji sayesinde gelecekte sahip olabileceği yaşam ortamları ve yaşam kalitesi hakkında tahminlerde bulunur ve bu konuda senaryolar üretirler. Öğretmen rehberliğinde uzay çalışmaları sayesinde günlük yaşamımızı kolaylaştıran araç ve gereçlerin (teflon, tükenmez kalem vb.) geliştirildiği belirtilir. Öğrenciler, ayrıca yapacakları araştırmayla uzay kirliliğinin ne demek olduğunu, sebep ve sonuçlarıyla birlikte tartışır (3.6; 3.7; 3.9; 3.10; 3.11). eil Armstrong Đçin Küçük; Fakat Đnsanlık Đçin Çok Büyük Bir Adım... Öğrenciler, insanoğlunun Ay a yaptığı ilk yolculuk hakkında çeşitli kaynaklardan bilgi edinir. Edindikleri bilgileri sınıfa çeşitli şekillerde (poster, sunu vb.) sunarlar. Öğrenciler, bu başarılı yolculuğun uzay çalışmaları, bilim ve insanlık açısından önemini tartışır. Konuyla ilgili varsa bir video-cd izlenir. Zaman zaman film durdurularak tartışmalar yapılır (3.7; 3.8). [!] 3.6 Uzay teknolojisi sayesinde geçmişten günümüze kadar geliştirilen araçlara örnek olarak uzay mekikleri, yapay uydular, uzay istasyonları, özel tasarlanmış giysiler vb. örnek verilebilir. [!] 3.7 Bazı ülkelerde astronot yerine kozmonot terimi kullanıldığı belirtilir. [!] 3.7 Uzay çalışmalarında görev almış ünlü astronotlar ile ilgili çeşitli anekdotlar verilir. [!] 3.8 Ay a atılan ilk adım ile ilgili olarak okuma metni verilir. 3.9, 3.10 kazanımları, Sosyal Bilgiler dersi 6. sınıf Bilim Teknoloji ve Toplum öğrenme alanı, Elektronik Yüzyıl ünitesi kazanım 2 ile ilişkilendirilir. Yazılı Anlatım : Sınıf-Okul Đçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders Đçi Đlişkilendirme : Diğer Derslerle Đlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 282

F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik umarası : 1 : Kelime Đlişkilendirme Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.3; 1.4; 1.6; 1.7; 1.8; 2.1; 2.3; 2.6; 2.7; 2.8; 3.2; 3.7; 3.11 Öğrencilere yıldız, gezegen, gök bilim, meteor, güneş sistemi, ışık yılı, uydu, gök taşı, uzay, Güneş, teleskop, Dünya, Ay, uzay araştırmaları, teleskop, uzay teknolojisi, uzay kirliliği, eil Armstrong, gök ada, takım yıldız, astronot, evren, yörünge ve kuyruklu yıldız gibi bu ünitede geçen kavramlardan en az beş tanesi anlamlı bir bütünlük oluşturacak ve diğerlerini çağrıştıracak anahtar kelime olarak verilir. Bir kağıt dörde katlanarak kesilir ve her parçanın üst kısmına anahtar kelimeler yazılır. Öğretmen zamanı kontrol ederek öğrencilerden, her anahtar kelime ile ilişkilendirdikleri kavramları 45 s içinde yazmalarını ister. Öğrencileri etkinliğe hazırlamak ve etkinliği başlatmak için: Şimdi ben zaman tutacağım. Siz de vereceğim her kelimeye karşılık aklınıza gelen ne kadar kelime varsa alt alta yazacaksınız. der ve belirlediği ilk anahtar kelimeyi verir. Öğrenciler, verilen anahtar kelimeler ile ilgili kavramları yazdıktan sonra öğretmen değerlendirmeyi öğrencilerle birlikte veya kendisi yapabilir. Öğretmen, öğrencilerle birlikte değerlendirmeyi yaparken sınıf içi etkileşimi teşvik etmek için bazı öğrencilerden buldukları ilişkilendirme kelimelerini tahtaya yazmalarını ister. Daha sonra ilişkinin ne/neler olabileceği sınıfça tartışılır. Ayrıca öğrencilerin anahtar kelime ve çağrıştırdığı kelimeyi birlikte cümle içinde kullanmaları istenir. Öğretmen, etkinliği kendisi değerlendirirken yazılan kelimelerin anahtar kelimeyle ilişkisinin olup olmadığına ve her anahtar kelime ile ilişkilendirilen kelimelerin sayısal farklılığına bakar. Bu farklılığı, ilişkilendirme sıklığı açısından yorumlar. Etkinliğin devamında öğrencilerden, anahtar kelime ile ilişkilendirdikleri her bir kelimeyi cümlede kullanmalarını ister ve cümlenin niteliğini değerlendirir. Etkinlik umarası : 2 : Yazılı Anlatım Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.3; 1.4; 1.6; 1.7; 1.8; 2.1; 2.3; 2.6; 2.7; 2.8; 3.2; 3.7; 3.11 Uzayda bulunan gök cisimleri ve geçmişten günümüze kadar yapılmış olan uzay araştırmaları hakkında bir paragraf yazınız... 283

Etkinlik umarası : 3 : Kavram Haritası Oluşturalım Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.3; 1.4; 1.6; 1.7; 1.8; 2.1; 2.3; 2.6; 2.7; 2.8 Uzayda bulunan gök cisimleri, güneş sistemi ve gezegenimizin bulunduğu yeri ve bunların ilişkilerini gösteren bir kavram haritası oluşturunuz. Etkinlik umarası : 4 : Gök Cisimlerini Tanıyalım Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.3; 1.4; 1.7; 2.1; 2.6; 2.7 1 Merkür 2 Halley 3 Samanyolu 4 Ay 5 Güneş 6 Jüpiter 7 Büyük Ayı 8 Andromeda Yukarıdaki tabloda bazı gök cisimleri özel adlarıyla verilmiştir. Buna göre; a) Gezegenlerin numaralarını yazınız.... b) Kuyruklu yıldızların numaralarını yazınız.... c) Yıldızların numaralarını yazınız.... ç) Gök adaların numaralarını yazınız.... d) Takımyıldızların numaralarını yazınız.... e) Uyduların numaralarını yazınız.... Etkinlik umarası : 5 Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.5; 1.7; 1.8 : Güneş e En Yakın Yıldız Kaç Kilometre Uzakta? Güneş e en yakın yıldız, 4,2 ışık yılı uzaklıkta olan Proxima (Proksima) dır. Bu mesafenin kaç kilometreye karşılık geldiğini hesaplayınız ( Işık, 1 saniyede 300 000 kilometre yol alır.). 284

Etkinlik umarası : 6 : Gezegenlerin Güneş e Olan Uzaklıkları Đlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.2 Güneş sistemindeki uzaklıklar, Dünya ile Güneş arasındaki uzaklığı 1 birim olacak şekilde astronomi birimi (AB) adı verilen bir uzaklık ölçüsüyle değerlendirilir. Gezegenlerin her biri Güneş ten farklı uzaklıkta bulunmaktadır. Bu uzaklıkları AB cinsinden bulmak için geliştirilmiş bir yöntem bulunmaktadır (Bode Yasası). Bode Yasası na göre; ilk sütunda, Güneş e uzaklık sıralarıyla gezegenlerin isimleri bulunmaktadır. Đkinci sütuna Merkür için 0 (sıfır), Venüs için 3 ve takip eden her gezegen için bir önceki gezegene verilen sayının iki katı yazılır. Üçüncü sütun, bir önceki sütünun 4 fazlası ve dördüncü sütun ise üçüncü sütunun 10 a bölümü ile elde edilir. Beşinci sütunda ise aynı satırda bulunan gezegenin Güneş e olan gerçek uzaklığı (AB olarak) verilmektedir. Buna göre gerekli hesaplamaları yaparak tabloyu tamamlayınız ve sonucu yorumlayınız. Gezegen Başlangıç sayıları 4 ile topla 10 a böl Gerçek uzaklık (AB) Merkür 0 4 0.4 0.39 Venüs 3 0.72 Dünya 6 1.0 Mars 12 1.5 Küçük gezegenler kuşağı 2.8 Jüpiter 5.2 Satürn 9.5 Uranüs 19.2 Neptün 30.1 285