TARIMSAL EKONOMİ VE POLİTİKA GELİŞTİRME ENSTİTÜSÜ TEPGE BAKIŞ Aralık 2011 / ISSN: 1303 8346 / Nüsha: 10 KOBİ LERİN TÜRKİYE VE DÜNYA EKONOMİSİNDEKİ YERİ İlkay Uçum TEPGE 1. Giriş Küçük ve Orta Büyüklükteki/Ölçekli isletmeler (KOBi ler) gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ekonomilerde olduğu gibi Türkiye ekonomisi içinde de önemli paylara sahiptir. Türkiye de toplam işletmelerin %99 unu, istihdamın %78 ini teşkil eden KOBİ ler, çalışma yöntemlerindeki esneklik sayesinde değişen piyasa koşulları ve teknolojik gelişmelere hızla uyum sağlayabilmektedir. Bürokratik olmayan yalın ve yeniliklere açık yönetim tarzı, KOBİ lere süratli karar alma ve uygulama avantajı sağlamaktadır. Avrupa Birliğinde ortak KOBİ tanımına geçilmesi ve üye - aday ülkelere tavsiye niteliğinde yayınlanması sonrasında ülkemizde tüm kurumlar için geçerli olacak ortak bir KOBİ tanımı belirlenmiştir. 18 Kasım 2005 tarih ve 25997 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan ve 18 Mayıs 2006 tarihinde yürürlüğe giren Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik ile KOBİ lerin sınıflandırılmasında AB de olduğu gibi KOBİ ler ekonominin dinamiği konumundadır. KOBİ ler, üretim faaliyetlerinin ülke geneline yayılmasını sağlayarak bölgesel gelişme ve sosyal kalkınmanın da önemli bir unsurunu oluşturmaktadır (Anonim,2008). KOBİ ler butik üretim sayesinde ürün farklılaşması sağlamakta ve büyük işletmelere ara malı temin ederek tedarik zincirini tamamlamaktadır (KSEP, 2011). çalışan sayısı, bilânço ve satış büyüklüklerini esas alan tanım uygulanmaya başlanmıştır. Buna göre göre çalışan sayısı 250 den az ve yıllık net satış hâsılatı ya da mali bilançosu 25 milyon TL yi geçmeyen işletmeler KOBİ olarak tanımlanmaktadır. Sermayesinin veya oy haklarının %25 inden fazlası kamu kurum veya kuruluşunun kontrolünde olan işletmeler, bu limitlerin içinde olsalar bile KOBİ sayılmamaktadır (KSEP, 2011). Tablo 1. Türkiye ve AB de KOBİ tanımı Tanım Kriteri Mikro İşletme Küçük İşletmeler Orta Ölçekli İşletmeler AB Yıllık Net Satış Hasılatı (Milyon ) 2 10 50 Yıllık Mali Bilançosu (Milyon ) 2 10 43 TÜRKİYE Yıllık Net Satış Hasılatı (Milyon TL) 1 5 25 Yıllık Mali Bilançosu (Milyon TL) 1 5 25 Kaynak:KSEP
Sayfa2 Kobiler 2. Bulgular TÜİK Yıllık İş İstatistikleri 2008 yılı verilerine göre Türkiye de 250 den az çalışanı olan işletme sayısı 2,6 milyon olup, bu işletmelerin tüm işletmeler içindeki oranı %99.9 dur. İşletmelerin sektörel dağılımına bakıldığında en büyük payı yaklaşık %45,6 ile ticaret sektörünün oluşturduğu görülmektedir. İmalat sektöründe ise toplam girişimlerin %12,4 ünü oluşturan 320 bin firma yer almaktadır (Tablo 2). Tablo 2. Sektör ve çalışan sayılarına göre girişimlerin dağılımı (2008) O - Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri 126 182 63 126 245 4,89 Kaynak: TÜİK 2008 yılında KOBİ lerin gerçekleştirdiği toplam istihdamının (7,9 milyon) %28,6 sı toptan ve Tablo 3. Kobiler Tarafından Oluşturulan İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı (2008) Toplam Kobi 250+ Toplam Girişim Kobilerin Toplam Girişim İçindeki Payı Türkiye 2 580 075 3 024 2 583 099 99,89 C - Madencilik ve taşocakçılığı 2 380 62 2 442 0,09 D - İmalat 320 324 1 328 321 652 12,40 E - Elektrik, Gaz, Su 2 653 57 2 710 0,10 F - İnşaat 94 550 231 94 781 3,66 G - Toptan ve perakende ticaret 1 177 413 297 1 177 710 45,58 H - Otel, lokanta ve kahvehane 210 626 183 210 809 8,15 I - Ulaştırma, depolama ve haberleşme 437 486 154 437 640 16,94 K - Gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri 160 786 484 161 270 6,22 M - Eğitim 8 476 85 8 561 0,33 N - Sağlık işleri ve sosyal hizmetler 39 199 80 39 279 1,52 perakende ticaret, %7,5 i ulaştırma, depolama ve haberleşme sektöründe yer almaktadır. NACE Rev.1.1 Toplam Top. Kobi İst. 250+ Kobilerin Top.İst. Payı % C - Madencilik ve taşocakçılığı 97 742 44 893 52 849 0,45 D - İmalat 2 858 485 1 948 021 9 104 64 19,31 E - Elektrik, Gaz, Su 96 382 13 038 76 498 0,13 F - İnşaat 717 148 605 099 112 049 6,00 G - Toptan ve perakende ticaret 3 127 826 2 886 081 241 745 28,61 H - Otel, lokanta ve kahvehane 665 514 559 219-5,54 I - Ulaştırma, depolama ve haberleşme 997 114 759 274 237 840 7,53 K - Gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri 913 032 564 039 348 993 5,59 M - Eğitim 170 500 126 372-1,25 N - Sağlık işleri ve sosyal hizmetler 198 071 149 563-1,48 O - Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri 245 937 191 701-1,90 Türkiye 10 087 751 7 865 403 2 222 348 77,97 Kaynak: TÜİK Tablo 4. KOBİ lerin Katma Değer Payının Yıllar İçindeki Seyri (2003-2008) NACE Rev.1.1 2006 2007 2008 Toplam Türkiye (Milyon TL) 210 976 231 881 270 494 Toplam (MilyonTL) 120 818 130 384 149 348 Oran (%) 57,27 56,23 55,21 KOBi ler tarafından oluşturulan katma değer yıllar itibariyle %55-61 arasında değişmektedir (Tablo 4). KOBİ ler istihdam açısından ekonomide hakim olmalarına rağmen, katma değer ve ihracat içerisindeki payı düşüktür.
Sayfa3 2. KOBİ lerin Dünya Ekonomisindeki Yeri KOBİ'ler dünyada sanayinin ciddi bir bölümünü oluşturur hale gelmişdir ABD, Japonya ve Avrupa Birliği KOBİ'leri ekonomik gelişmelerinin arttırılmasında önemli bir araç olarak görmektedirler. Dünyanın birçok ülkesinde küçük ve orta ölçekli sanayi işletmelerinin korunması ve geliştirilmesi için bu kesimin gereksinimi olan finansal ve teknolojik destekler veren kuruluşların mevcut olduğu ve KOBİ lerin yasal düzenlemelerle korunduğu bilinmektedir. Dünyada ve Avrupa Birliği nde KOBİ ler istihdamın önemli bir bölümünü karşılamakta ve sanayi içinde büyük bir yer tutmaktadır. Avrupa Birliği tanımı çerçevesinde KOBİ ler; 250 den az sayıda istihdama sahip, hasılatı 50 Milyon ve bilanço büyüklüğü 43 milyon dan kücük, bağımsızlık ölcütlerine sahip işletmelerdir (Anonim, 2008). Tablo 6. AB de KOBİ tanımı Tanım Kriteri Mikro İşletmeler Küçük İşletmeler Orta Ölçekli İşletmeler Yıllık Net Satış Hasılatı (Milyon ) 2 10 50 Yıllık Mali Bilançosu (Milyon ) 2 10 43 Kaynak: European Commıssıon KOBİ ler Avrupa ekonomisinde önemli bir rol oynamakta olup bu işletmeler toplam işletmelerin %99 unu oluşturmakta ve bunların % 92 si ise küçük ölçekli işletmelerden meydana gelmektedir. Bu işletmeler özel sektör istihdamının üçte ikisinden daha fazla istihdam sağlamaktadır (Anonim, 2011). AB ülkelerinde 2010 yılı verilerine göre 20,8 milyon KOBİ bulunmakta, 87,5 milyon istihdam sağlamakta ve toplam katma değerin %58,.4 ünü oluşturmaktadır. Tablo 7. AB Ülkelerinde İşletme, İstidam, Katma Değer Göstergeleri (2010) Mikro Küçük Orta Toplam (KOBİ) Büyük İşletme Toplam İşletme Sayı (Bin adet) 19.199 1.378 219 20.796 43 20.839 % 92.1 6.6 1.1 99.8 0.2 100 İstihdam Sayı (Bin kişi) 38.906 2.605 21.950 87.461 4.257 130.718 % 29.8 20.4 16.8 66.9 33.1 100 Katma Değer Milyon 1,293,391 1,132,202 1,067,387 3,492,979 2,485,457 5,978,436 Kaynak: Eurostat/National Statistics Offices of Member States/Cambridge Econometrics/Ecorys Tablo 8. ABD de KOBİ tanımı Bütün İmalat Firmaları ve İhracat Yapmayan Hizmet Firmaları İharacat Hizmet Firmaları En Fazla Yüksek Çitlikler İstihdam Sayısı <500 <500 <500 <500 - $25 Yıllık Gelir $7 million million $250,000 Kaynak: OECD Structural Business Statistics/US Census Bureau/Cambridge Econometrics/Ecorys ABD de ise KOBİ ler istihdam sayısı 500 den az olan işletmeler olarak tanımlanmaktadır (Basefsky ve diğ. 2005). ABD de KOBİ ler, ABD nin toplam işletmelerinin %99,7 sini, istihdamın %60 ını teşkil etmektedir ABD de KOBİ ler de toplam ihracat değeri diğer çoğu ülkelere göre daha yüksektir. Bu işletmeler 1997-2007 yılları arasında ihracatın %30 unu oluşturmaktadır. Bu ihracatın %36 sı Kanada, %29 u Tayland,%18 i Endonezya, %17 si Flipinler ve %16 sı Singapur a aittir. Küçük ve orta ölçekli işletmelerde 23,3 milyon kişi ticaret sektöründe, 19,9 milyon kişi imalat sektöründe, 13,2 milyon kişi inşaat sektöründe çalışmaktadır (Anonim,2010)
Sayfa4 METIİ (Ministry of Economy, Trade and Industry) tarafından yapılan tanıma göre Japonya da KOBİ ler; Ticaret ve Hizmet Sektörlerinde Sermayesi 50 m den ( 600.000$) istihdam sayısı 50 den daha az, Toptancı Sektöründe Sermayesi 100 m den (1.2 Milyon$) istihdam sayısı 100 den daha az, İmalat Sektöründe Sermayesi 100 m den (3,6 Milyon$) istihdam sayısı 300 den daha az olan işletmelerdir. Tablo 9. Japonya da KOBİ tanımı Sermaye ( m) (Japon Yeni) Ölçek (Çalışan Kişi) Endüstri 300 300 İmalat Sanayi ve diğerleri 100 100 Toptancı 50 50 Ticaret ve Hizmetler 50 100 Kaynak: SMEs in Japan A new growth driver? Economist Intelligence Unit 2010 Japonya da toplam işletmelerin %99,7 sini (4.2 milyon) oluşturan KOBİ ler istihdamın %70 ini, toplam katma değerin %53 ünü oluşturmaktadır (Anonim, 2010a). 3. Genel Değerlendirme Dünyada ve Avrupa Birliği nde KOBİ ler istihdamın önemli bir bölümünü karşılamakta ve sanayi içinde büyük bir yer tutmaktadır. Küçük ve orta ölçekli işletmeler uluslararası ekonomide genel anlamda yetersiz temsil edilmiş olup ulusal ekonomilerde KOBİ ler, dengeli gelir dağılımının tesisindeki olumlu katkıları nedeniyle sosyal kalkınmada da önemli bir işlev görmektedir. KOBİ ler faaliyet gösterdikleri bölgelerde istihdam ve gelir artışı sağlayarak, büyük şehirlere doğru göçü önlemekte ve bölgede, yaşama ve büyüme potansiyeli yüksek olan yeni işletmelerin istihdamın %99 unu katma değerin %50 sini, ihracatın yaklaşık %30 unu oluşturmakta ve uluslararası doğrudan yatırımdan yoksun bırakılmaktadırlar (Anonim2010b). doğuşuna ortam hazırlamaktadır. Diğer yandan, KOBİ ler, bölgesel kalkınma süreci içerisinde, ülkenin tüm yaratıcı girişimci potansiyelini ortaya çıkarmakta ve kalifiye eleman yetiştirilmesinde de önemli katkılar sağlamaktadır (Anonim, 2008). Kaynaklar Anonim 2008, İzmir Ekonomi Üniversitesi, BASEL II ye Geçis Öncesi Kobi lerde Genel Durum degerlendirmesi: Sorunlar ve Çözüm Önerileri Bildiriler Kitabı, İzmir/ Türkiye. Anonim 2010, Small and Medium-Sized Enterprises: U.S. and EU Export Activities, and Barriers and Opportunities Experienced by U.S. Firms, Washington. Anonim 2010a, SMEs in Japan A new growth driver? Economist Intelligence Unit. Anonim2010b,, İnnovative SMEs Entrepreneship for job Creation and Growth, Paris. Anonim 2011, Minimizing regulatory burden for SMEs Adapting EU regulation to the needs of micro enterprises Brussels, Report From The Commıssıon To The Councıl And The European Parlıament. Basefsky, S., Sweeney, S., 2005). Employment Relations in SMEs: The United States, Cornell School of Industrial and Labor Relations, Ithaca, New York. KSEP, 2011, Kobi Stratejisi ve Eylem Planı (2011/2013), Ankara. TARIMSAL EKONOMİ VE POLİTİKA GELİŞTİRME ENSTİTÜSÜ / TEPGE Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Kampüsü 1 nolu Giriş (Eski APK Binası) Eskişehir Yolu 9. km. Lodumlu / ANKARA Telefon : 0.312. 287 58 33 Faks: 0.312. 287 54 58
Sayfa5