T.C. ATILIM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İÇ MİMARLIK ve ÇEVRE TASARIMI ANA BİLİM DALI MEKÂN TASARIMINDA TEMA: TEMATİK KONUT ÖRNEKLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Buğra ALTIN Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Emel AKIN ANKARA-2015
T.C. ATILIM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İÇ MİMARLIK ve ÇEVRE TASARIMI ANA BİLİM DALI MEKÂN TASARIMINDA TEMA: TEMATİK KONUT ÖRNEKLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Buğra ALTIN Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Emel AKIN ANKARA-2015
ÖNSÖZ Öncelikle bu çalışmada bilgi ve tecrübeleri ile bana her konuda yol gösteren ve destek olan tez danışmanım Yrd. Doç. Dr. Emel AKIN a ve eğitim hayatım boyunca bir liman misali sığındığım ilminden faydalandığım, insani ve ahlaki değerleri ile de örnek edindiğim, onur duyduğum bütün eğitmenlerime teşekkürlerimi ve saygılarımı sunarım. Çalışmalarımı yürütebilmem için gerekli olan tüm imkânları sağlayan, bana inanmaktan bir an olsun vazgeçmeyen, hayatım boyunca her düştüğümde bana el uzatan, bir an olsun yanımdan ayrılmayan, sevgileri hiçbir şeye benzemeyen, Allah tan en büyük hediyem olan Annem Birgül Altın ve Babam Mustafa Altın a minnettarım ve iyi ki sizin evladınızım. Yardımları ve anlayışları ile her zaman desteğini hissettiğim Ablam Burçin Seyhan a ve Ayşıl ıma, O başta olmak üzere tüm arkadaşlarıma sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
ETİK BEYAN Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tez Yazım Yönergesi ne uygun olarak hazırladığım bu tez çalışmasını; Akademik ve etik kurallar çerçevesinde hazırladığımı, Tüm bilgi, belge, değerlendirme ve sonuçları bilimsel etik ve ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu, Tez çalışmasında yararlandığım eserlerin tümüne atıfta bulunarak kaynak gösterdiğimi, Bu tezde sunduğum çalışmanın özgün olduğunu bildirir, Aksi bir durumda aleyhime doğabilecek tüm hak kayıplarını kabullendiğimi beyan ederim. 18.02.2015 Buğra Altın
II İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... I İÇİNDEKİLER... II RESİM LİSTESİ... IV TABLO LİSTESİ... IX GİRİŞ... 1 I. BÖLÜM MEKÂN VE TEMA İLİŞKİSİ 1.1. Temanın Tanımı... 4 1.2. Mekân Tasarımında Tema Kavramı... 6 1.2.1. Mimari mekân tasarım ve tema kavramı... 8 1.2.2. İç mekân tasarımında tema kavramı... 9 1.2.3. Mekân Tasarımında Tema Kavramının Oluşum Kriterleri... 11 1.2.3.1. Malzeme Kullanımı... 11 1.2.3.2. Renk Kullanımı... 13 1.2.3.3. Sanat Akımı ve Dönemi Kullanımı... 15 1.2.3.4. Kavram Kullanımı... 17 1.2.3.5. Kültür Etkisi... 18 1.2.3.6. Coğrafya Etkisi... 19 1.3. Gündelik Hayat ve Tematik Mekân... 20 II. BÖLÜM YURTDIŞI VE TÜRKİYE DE TEMATİK MEKÂN ÖRNEKLERİ 2.1. Tematik Mekân Yurtdışı Örnekleri... 32 2.1.1. Tematik Restoran, Kafe ve Barlar... 32 2.1.2. Tematik Oteller... 41 2.2.3. Tematik Parklar... 48 2.2.4. Tematik Konutlar... 54 2.2. Tematik Mekân Türkiye Örnekleri... 61 2.2.1. Tematik Restoran, Kafe ve Barlar... 61
III 2.2.2. Tematik Oteller... 66 2.2.3. Tematik Parklar... 71 2.2.4. Tematik Konutlar... 73 III. BÖLÜM YURTDIŞI VE TÜRKİYE DE TEMATİK MEKÂN ÖRNEKLERİ 3.1. İstanbul ve Ankara İllerindeki Tematik Konut Örnekleri... 85 3.1.1. İstanbul VİA PORT VENEZIA Konutları... 85 3.1.2. İstanbul EGE BOYU Konutları... 98 3.1.3. Ankara ALTINORAN Konutları... 106 3.1.4. Ankara GOLF KENT Konutları... 113 3.2. Kullanıcı ve Tasarımcı Anket Değerlendirmeleri... 120 3.3. Bölüm Değerlendirmesi... 139 SONUÇ... 142 KAYNAKLAR... 146 EK-1 ANKET ÖRNEKLERİ... 151 ÖZET... 155 ABSTRACT... 156
IV RESİMLER Resim 1.1 Dolce Gabbana Gold Restaurant İç Mekân Görüntüleri... 12 Resim 1.2 İç Mekânda Malzeme Seçimi İle Tema Oluşumu - Dolce Gabbana Gold Restaurant... 13 Resim 1.3 Malzemenin Tematik Mekân Etkisi - Gold Restaurant... 13 Resim 1.4 Adam & Eve Hotels, Belek Antalya... 15 Resim 1.5 Adam & Eve Hotels İç Mekân Görüntüsü... 15 Resim 1.6 KRJZ Residance, Dış Görünüşü... 16 Resim 1.7 KRJZ Residance İç Mekân Görüntüsü... 16 Resim 1.8 Kavramın Tematik Mekân Etkisi Eternity Restaurant... 17 Resim 1.9 Eternity Restaurant İç Mekân Görüntüsü... 17 Resim 1.10 Kültür Etkisi İle Oluşturulmuş Tematik Mekân Sushico... 18 Resim 1.11 Ankara- İstanbul-Antalya daki Sushico İç Mekân Görüntüleri... 19 Resim 1.12 Coğrafya Etkisi İle Oluşturulan Tematik Mekân Ice Hotel... 20 Resim 1.13 Ice Hotel İç Mekân Görüntüsü... 20 Resim 1.14 Renault Kangoo Marka Arabanın Televizyon Reklam Görüntüsü... 26 Resim 1.15 Otobüs Tutunma Aparatları ile Gerçekleştirilen Saat Reklamı... 26 Resim 1.16 Reklamlarda Kullanılan ünlülerin etkisi... 27 Resim 1.17 Jennifer Lopez'in yer aldığı Metropol İstanbul reklamı... 28 Resim 1.18 Brandium Konut Proje Reklamı... 28 Resim 2.1 Alice in Magic World Restaurant... 34 Resim 2.2 Alice in Magic World Restaurant İç Mekân Görüntüsü... 34 Resim 2.3 PaCatar Restaurant... 35 Resim 2.4 PaCatar Restaurant İç Mekân Görüntüsü... 35 Resim 2.5 Le Nid Restaurant Nantes, Fransa... 36 Resim 2.6 Le Nid Restaurant İç Mekân Görüntüsü... 36 Resim 2.7 Vampire Cafe... 37 Resim 2.8 Magic Restroom Cafe... 38 Resim 2.9 Magic Restroom Cafe İç Mekân Görüntüsü... 38 Resim 2.10 Yunanistan Hard Rock Cafe... 39 Resim 2.11 Yunanistan Hard Rock Cafe İç Mekân... 39
V Resim 2.12 Alaloum Board Game Cafe... 40 Resim 2.13 Alaloum Board Game Cafe İç Mekân Görüntüsü... 41 Resim 2.14 Burj Al Arab Hotel, Dubai, BAE... 42 Resim 2.15 Burj Al Arab Hotel İç Mekân Görüntüsü... 43 Resim 2.16 New York - New York Hotels & Resorts... 44 Resim 2.17 New York - New York Hotels & Resorts İç Mekân Görüntüsü... 44 Resim 2.18 Het Arresthuis Hotel Dış Mekân Görüntüsü... 45 Resim 2.19 Het Arresthuis Hotel İç Mekân Görüntüsü... 45 Resim 2.20 V8 Hotel Dış Mekân Görüntüsü... 46 Resim 2.21 V8 Hotel İç Mekân Görüntüsü... 46 Resim 2.22 Venetian Hotel Dış Mekân Görüntüsü... 47 Resim 2.23 Venetian Hotel İç Mekân Görüntüsü... 48 Resim 2.24 Disneyland Park... 49 Resim 2.25 Disneyland Park... 50 Resim 2.26 Legoland... 51 Resim 2.27 Legoland İç Mekân Görüntüsü... 51 Resim 2.28 Titanic Belfast Plan... 52 Resim 2.29 Titanic Belfast Dış Mekân Görüntüsü... 52 Resim 2.30 Titanic Belfast İç Mekân Görüntüsü... 53 Resim 2.31 Haw Par Villa Dragon World... 53 Resim 2.32 Haw Par Villa Dragon World Heykel Tasvirleri... 54 Resim 2.33 Origami House... 55 Resim 2.34 Origami Ev Planı ve Çatı Oluşum Planı... 55 Resim 2.35 Origami Ev İç Mekân Görüntüsü... 55 Resim 2.36 Hayalet Ev, Fransa... 56 Resim 2.37 Hayalet Ev... 56 Resim 2.38 Lollipop House... 57 Resim 2.39 Lollipop House Plan... 57 Resim 2.40 Lollipop House İç Mekân Görüntüsü... 58 Resim 2.41 Sepet Ev, Ohio ABD... 58 Resim 2.42 Hello Kitty Evi Dış Mekân Görüntüsü... 59 Resim 2.43 Hello Kitty Evi İç Mekân Görüntüsü... 59
VI Resim 2.44 Edisto River Refuge Dış Mekân Görüntüsü... 60 Resim 2.45 Edisto River Refuge İç Mekân Görüntüsü... 60 Resim 2.46 Bornova, İzmir Leman Kültür... 62 Resim 2.47 Leman Kültür İç Mekân Görüntüsü... 62 Resim 2.48 Amerikan Kültür Öğeleri ve Rock Müziğin Tematik Etkisi İle Oluşan Hard Rock Cafe... 63 Resim 2.49 Hard Rock Cafe İç Mekân... 63 Resim 2.50 Big Yellow Taxi Benzin Cafe Görüntüleri... 64 Resim 2.51 Big Yellow Taxi Benzin, Bakırköy İstanbul... 64 Resim 2.52 Travelers' Cafe Eskişehir... 65 Resim 2.53 Travelers' Cafe İç Mekân Görüntüsü... 65 Resim 2.54 Drunken Duck Kızılcıklı, Eskişehir... 66 Resim 2.55 Drunken Duck İç Mekân Görüntüsü... 66 Resim 2.56 WOW World of Wonder Hotels... 68 Resim 2.57 Topkapı Palace Hotel ve Kremlin Palace Hotel... 68 Resim 2.58 Abacı Konak Otel Dış Mekân Görüntüsü... 69 Resim 2.59 Abacı Konak Otel İç Mekân Görüntüsü... 69 Resim 2.60 Hollanda Volendam Bölge Görüntüsü... 70 Resim 2.61 Orange County Resort Hotel Dış Mekân Görüntüsü... 70 Resim 2.62 Orange County Resort Hotel Dış İç Mekân Görüntüsü... 71 Resim 2.63 Minatürk Park... 72 Resim 2.64 Minatürk Park İstanbul... 72 Resim 2.65 Dinopark (Dinozor Müzesi) Görüntüsü... 73 Resim 2.66 Dinopark Göynük Kemer, Antalya... 73 Resim 2.67 Bosphorus City... 75 Resim 2.68 Bosphorus City İç Mekân Görüntüsü... 76 Resim 2.69 Kemer Country, İstanbul... 77 Resim 2.70 Kemer Country... 77 Resim 2.71 Home Aves... 78 Resim 2.72 Home Aves İç Mekân Görüntüsü... 78 Resim 2.73 Regnum Astrum Towers Konutları... 79 Resim 2.74 Lagün Tematik Konut Projesi... 79
VII Resim 2.75 Antepia Tematik Konut Projesi... 80 Resim 3.1 Gaziosmanpaşa, İstanbul Bölge Haritasındaki Görüntüsü... 86 Resim 3.2 Via Port Venezia Vaziyet Planı... 88 Resim 3.3 Via Port Venezia Ait Vaziyet Planındaki Kanal Görseli... 89 Resim 3.4 Kanal, gondol ve köprü Görselleri... 89 Resim 3.5 San Marco Meydanı... 89 Resim 3.6 Projenin Ofis ve Alışveriş Alanlarına Ait Görselleri ve İtalya Venedik Yapıları... 90 Resim 3.7 Via Port Venezia 1 Oda 1 Salon Daire Planı Örneği... 91 Resim 3.8 Via Port Venezia 2 Oda 1 Salon Daire Planı Örneği... 91 Resim 3.9 Via Port Venezia 3 Oda 1 Salon Daire Planı Örneği... 91 Resim 3.10 Via Port Venezia da Yer Alan Kanal Görselleri... 93 Resim 3.11 Venedik Campanile... 94 Resim 3.12 Via Port Venezia Projesinin Meydanında Yer alan Kule Görseli... 94 Resim 3.13 Venedik Yapılarına Ait Görüntü... 96 Resim 3.14 Via Port Venezia Projesinde 5 Adet Kule Görseli... 96 Resim 3.15 Via Port Venezia Ofis Etap Görselleri... 97 Resim 3.16 Via Port Venezia Örnek Daire Görselleri... 97 Resim 3.17 Sancaktepe, İstanbul Bölge Haritasındaki Görüntüsü... 98 Resim 3.18 Ege Bölgesini Sembolize Eden Mahalle Adları... 100 Resim 3.19 Ege Boyu Anemon Evleri 1 Oda 1 Salon Daire Plan Örneği... 101 Resim 3.20 Ege Boyu Ardıç Evleri 2 Oda 1 Salon Daire Plan Örneği... 101 Resim 3.21 Ege Boyu Mor Salkım Evleri 3+1 Daire Plan Örneği... 102 Resim 3.22 Ege Boyu Projesi İç Mekân Görseli... 102 Resim 3.23 Ege Boyu Projesi Dış Mekân Görseli... 103 Resim 3.24 Bodrum Evi ve Bodrumdan Bir Görüntü... 104 Resim 3.25 Ege Boyu Projesi İç Mekân Görselleri... 105 Resim 3.26 Çankaya, Ankara Bölge Haritasındaki Görüntüsü... 107 Resim 3.27 AltınOran Vaziyet Planı... 109 Resim 3.28 Sinpaş Yapı Altınoran Projesi Yüzyıl Meydanı... 109 Resim 3.29 Ankara Altınoran Yüzyıl Meydanı... 110 Resim 3.30 Altınoran Projesi Dış Mekân Tasarımları... 110
VIII Resim 3.31 Altınoran Göl Evleri 1 Oda 1 Salon Daire Plan Örneği... 111 Resim 3.32 Altınoran Panorama Evleri 2 Oda 1 Salon Daire Plan Örneği... 111 Resim 3.33 Altınoran Kule Evleri 3 Oda 1 Salon Daire Plan Örneği... 111 Resim 3.34 Altınoran Projesi Mekân Görseli... 112 Resim 3.35 Altınoran Projesi İç Mekân Tasarımları... 112 Resim 3.36 Yenimahalle, Ankara Bölge Haritasındaki Görüntüsü... 114 Resim 3.37 Ankara Golf Kent Projesi Vaziyet Planı... 116 Resim 3.38 Ankara Golf Kent Golf Sahası... 117 Resim 3.39 Ankara Golf Kent 1 Oda 1 Salon Daire Plan Örneği... 117 Resim 3.40 Ankara Golf Kent 2 Oda 1 Salon Daire Plan Örneği... 117 Resim 3.41 Ankara Golf Kent 3 Oda 1 Salon Daire Plan Örneği... 118 Resim 3.42 TURYAP Tarafından Tasarlanan İç Mekân Görselleri... 118
IX TABLOLAR Tablo 3.1 Katılımcıların Cinsiyet Dağılım Tablosu... 133 Tablo 3.2 Anket Katılımcılarının Yaş Dağılım Tablosu... 134 Tablo 3.3 Eğitim Durumları Dağılım Tablosu... 134 Tablo 3.4 Anket Katılımcılarının Gelir Düzeyleri Dağılım Tablosu... 134 Tablo 3.5 Katılımcılara Sorulan Daha Önce Oturduğunuz Semt Neresidir? Sorusuna Verilen Cevapların Dağılım Tablosu... 134 Tablo 3.6 Katılımcılara Sorulan Bu Konutlara Taşınma Nedeniniz Nedir? Sorusuna Verilen Dağılım Tablosu... 135 Tablo 3.7 Katılımcılara Sorulan Oturulan Konut Size Mi Ait? Sorusuna Verilen Cevapların Dağılım Tablosu... 136 Tablo 3.8 Katılımcılara Sorulan Konutları İlk Nasıl Öğrendiniz? Sorusuna Verilen Cevapların Dağılım Tablosu... 136 Tablo 3.9 Katılımcılara Sorulan Neden Tematik Bir Yaşam Alanı Tercih Ettiniz? Sorusuna Verilen Cevapların Dağılım Tablosu... 136 Tablo 3.10 Katılımcılara Sorulan Konut Seçiminizde Teması Ne Kadar Etkili Oldu? Sorusuna Verilen Cevapların Dağılım Tablosu... 137 Tablo 3.11 Katılımcılara Sorulan Konutların/konut Alanının. Temasını Yansıttığını Düşünüyor Musunuz? Sorusuna Verilen Dağılım Tablosu... 138 Tablo 3.12 Katılımcılara Sorulan Konut Alanının Hangi Olanaklarından Yararlanabileceğinizi Düşünüyorsunuz? Sorusuna Verilen Cevapların Dağılım Tablosu... 138 Tablo 3.13 Katılımcılara Sorulan Konutların/konut Alanının Hangi Özelliği Sizi Etkiledi? Sorusuna Verilen Dağılım Tablosu... 139 Tablo 3.14 Katılımcılara Sorulan Sizce Konutlarınız Ayrıcalıklı Mı? Sorusuna Verilen Cevapların Dağılım Tablosu... 139 Tablo 3.15 Katılımcılara Sorulan Buradaki Yaşamın Kendi Tarzınıza Uygun Olacağını Düşünüyor Musunuz? Sorusuna Verilen Dağılım Tablosu... 139 Tablo 3.16 Katılımcılara Sorulan Eski Alışkanlıklarınızı Yeni Konutlarınızda Yapabilecek Misiniz? Sorusuna Verilen Cevapların Dağılım Tablosu... 140
X Tablo 3.17 Katılımcılara Sorulan Burada Oturmak Yaşam Tarzınızı Değiştirecek Mi? Sorusuna Verilen Cevapların Dağılım Tablosu... 140 Tablo 3.18 Katılımcılara Sorulan Altınoran Ne Demek Biliyor Musunuz? Sorusuna Verilen Cevapların Dağılımı... 140 Tablo 3.19 Katılımcılara Sorulan Ege Bölgesini Tanıyor Musunuz? Daha Önce Gittiniz Mi? Sorusuna Verilen Cevapların Dağılım Tablosu... 140 Tablo 3.20 Katılımcılara Sorulan Daha Önce Venedik'e Gittiniz Mi? Sorusuna Verilen Cevapların Dağılım Tablosu... 140
11
- 1 - GİRİŞ Mimari ve görsel sanatlarda tema kavramı diğer sanat dallarında olduğu gibi olması beklenen ve aranan bir durum değildir. Mimaride tema zorunluluk teşkil etmemekte, ancak önemli bir yer tutmaktadır. Son zamanlarda Türkiye de yazılı, görsel, işitsel ve sosyal medyada birçok inşaat firmasına ait tematik konut reklamları büyük bir hızla artmıştır. Bu araştırmanın amacı, Türkiye de uygulan konut projelerinde seçilen tema kavramını tasarım, tasarımcı ve konut alıcıları açısından irdelemektir. Literatürde bulunan çalışmalar incelendiğinde, tematik mekânları temel alan çalışma, tez ve araştırmaların yapıldığı görülmüştür. Teme kavramına ilişkin yapılan tezlerde ağırlıklı olarak, 1- İç mekân tasarımında mekân organizasyonunun 1 farklı yapı tipleri örnekleri üzerinden incelendiği 2 ve 2- Tematik mekân düzenlemelerinin grafik tasarım uygulamaları 3 açısından incelendiği saptanmıştır. Ancak, iç mimarlık alanında Türkiye'deki konut projelerinde temanın tasarıma nasıl yansıdığını, tema seçiminde kimin/kimlerin ve nasıl karar verdiğini, tema seçiminde hangi kriterlerin baz alındığını, konut alıcılarının tematik konutları tercih etme nedenlerini bir bütün olarak ele alan ve irdeleyen bir çalışmaya rastlanmamıştır. Tez, konut tasarımında tema kavramını araştırmaktadır. İstanbul ve Ankara da seçilen dört konut alanı, temaları açısından değerlendirilip, konutların tasarımcı/mimar ve kullanıcılarının düşünceleri de araştırmaya dâhil edilerek tüketim kavramı/olgusu çerçevesinde irdelenmeye çalışılmaktadır. Tema kavramının 4 farklı konut alanında ve birden fazla kriteri birleştirerek ele alınması bu araştırmayı diğer çalışmalardan farklı kılmaktadır ve elde edilecek verilerin yeni çalışmalara kaynak oluşturabileceği düşünülmektedir. 1 Örnek: Neşe Başak Yurttaş, İç Mekân Tasarımında Tema Kavramı Ve Tematik Mekân Olgusunun Örnekler Üzerinde Analizi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2010. 2 Örnek: Hüseyin Topaloğlu, İç Mekân Tasarımında "Tema Kavramı" Ve Temalı Otellerin Mekân Organizasyonu Bakımından İncelenmesi, Haliç Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans 2013. 3 Örnek: Müge Burcu Codur, Tematik Mekân Düzenlemelerinde Grafik Tasarım Uygulamaları Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanatta Yeterlik Tezi, Ankara, 2010.
- 2 - Türkiye de ilk tematik konut proje uygulamasının ve temalı konut projelerinin sayıca fazlalığının İstanbul da olması ve Ankara da tematik konut projelerinin sayısının son yıllarda görülmedik bir hızla artması, örneklerin bu iki kentten seçilmesine neden olmuştur. İnceleme, İstanbul da Bayraktar ve Gürsoy Grup tarafından projelendirilen Via Port Venezia tematik konutları ve EVİYA Gayrimenkul tarafından projelendirilen Ege Boyu tematik konutları ile Ankara da SİNPAŞ tarafından projelendirilen Altınoran tematik konutları ve TURYAP tarafından projelendirilen Golf Kent tematik konutları için yapılmıştır. Sözü edilen konutlar, 2014 Mart- Temmuz ayları arasında yazılı, görsel, işitsel ve sosyal medyada tanıtım kampanyaları ve reklamlarının çok fazla yer almış olmasının yanı sıra temalarının ve isimlerinin çarpıcı ve dikkat çekici olması nedeniyle seçilmiştir. Araştırmada, 1. Mimari tasarımlarda tema son zamanlarda neden önem kazanmakta; ön plana çıkmaktadır? 2. Konut tasarımında uygulanan temalar hangi faktörlere göre seçilmektedir? 3. Seçilen tema tasarıma yansımakta mıdır? Ne şekilde yansımaktadır? 4. Temayı kim belirlemektedir? 5. Konut satışında tema kavramının etkisi nasıldır? 6. Konut alıcıları tematik konutları neden tercih etmektedir? 7. Kullanıcılar tasarıma yansıyan temaları, yaşam tarzları ile içselleştirebilmekte/bütünleştirebilmekte midir? sorularına yanıt aranmaya çalışılmıştır. Araştırmada, literatür taraması ve seçilen konutların mekânsal irdelemeleri yapılmış ve görseller değerlendirilmiştir. Ayrıca, yerinde gözlemin yanı sıra anket uygulanmıştır. Anket çalışması konut alanlarının tasarımcıları/tasarım ekipleriyle ve konut sahibi olan ya da olmayı düşünen kişilerle gerçekleştirilmiştir. Araştırma sırasında bazı güçlüklerle karşılaşılmıştır. Tezin başlangıcında belirlenen konutlar için hiçbir şekilde veri elde edilemeyeceği görüldüğünden, örnek olarak seçilen konutlar değiştirilmiş, yeni konut alanları seçilmiştir. Araştırmaya esas olan dört konut alanında da güvenlik ve etik gerekçeleri ile konut sahipleri ile görüşme yapılmasına; fotoğraf çekimlerine ve dairelerin gezilmesine izin verilmemiştir.
- 3 - Altınoran da olduğu gibi başka pek çok konut alanında, konut alıcılarına dahi (satın alma işlemi sırasında bile) dairelerin gösterilmediği, sadece örnek daireler üzerinden satış yapıldığı bilgisine bu araştırma sırasında ulaşılmıştır. Ayrıca, konutların tasarımcıları ile görüşmek de kolay olmamış, isimlerinin kullanılmasına tasarımcıların sadece bir kısmı izin vermiş, kendilerine yöneltilen tüm sorular yanıtlanmamıştır. Tezin Birinci Bölümünde, mekân ve tema ilişkisi temanın tanımı, mekân tasarımında tema kavramı, mekân tasarımında tema kavramının oluşum kriterleri ile mimarlık, gündelik hayat ve tematik mekân ilişkisi, toplumsal değerler/yapı temelinde incelenmektedir. İkinci Bölümde, yazılı, görsel, işitsel ve sosyal medyada tanıtım reklamları en fazla yayınlanan, yurtdışındaki ve Türkiye deki tematik mekân örnekleri ve Türkiye genelindeki tematik konutlar incelenmektedir. Çalışmanın son bölümünde, Via Port Venezia, Ege Boyu, Altınoran ve Golf Kent tematik konut alanlarının proje ve mekân analizleri yapılmakta; bu konutlara yönelik uygulanan anket sonuçları aktarılmaktadır.
4 I. BÖLÜM MEKÂN VE TEMA İLİŞKİSİ Birinci bölümde tema kavramının tanımı araştırılmış, çeşitli kaynaklardan elde edilen veriler doğrultusunda, mimari mekân tasarım ve iç mekân tasarımının tema kavramı ile ilişkisi incelenmiştir. Bir sanat eserinin merkezinde yer alan, temel duygu ve düşünce olan temanın, mekân tasarımında oluşum kriterleri daha önce ele alınmış yüksek lisans ve doktora tezleri başta olmak üzere bu alanda yazılan makalelerde incelenerek saptanmıştır. Mekân tasarımında tema kavramının oluşum kriterleri malzeme kullanımı, renk kullanımı, sanat akımları ve dönem kullanımı, kültür etkisi ve coğrafya etkisidir. Bölümde, tematik mekânların yurtdışı ve yurtiçindeki genel örnekleri irdelenmiş 4 temaların iç mekân tasarımındaki yansımaları değerlendirilmiştir. Değişen toplumsal yapıya koşut olarak mekânlar da değişmiş, dönüşmüştür. Mekân üretiminin değişiminde etkili olan toplumsal değişim sürecinde tüketim, kültür, moda, değişen yaşam tarzları vb. kriterler, bölüm içerisinde ele alınmış; gündelik hayat ve tematik mekân kavramı arasındaki ilişki irdelenmeye çalışılmıştır. 1.1. Temanın Tanımı Tema bütün sanat dallarının ortak terimlerinden biridir. Resimden şiire, müzikten edebiyata sanatın hemen hemen tüm dallarında yer alır. Mustafa Reşat Sümerkan a göre; Tema, bir sanat eserine hâkim olan, onda işlenen, geliştirilen ana düşünce ya da görüştür. Bir başka deyişle sanatçının, konuyu oluşturan öğeleri kullanarak izleyiciye aktarmaya çalıştığı temel duygu, anlam veya hikâyedir. Halkın yaygın 4 -Neşe Başak Yurttaş, İç Mekan Tasarımında Tema Kavramı Ve Tematik Mekan Olgusunun Örnekler Üzerinde Analizi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstütüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2010. -Müge Burcu Codur, Tematik Mekan Düzenlemelerinde Grafik Tasarım Uygulamaları, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanatta Yeterlik Tezi, Ankara, 2010. -Hüseyin Topaloğlu, İç Mekan Tasarımında "Tema Kavramı" Ve Temalı Otellerin Mekan Organizasyonu Bakımından İncelenmesi, Haliç Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans 2013.
5 söylemiyle eserdeki ruh tur. 5 Bir sanat eserinin merkezinde yer alan temel duygu ve düşünceye tema denmektedir. Tema kullanıldığı sanat eserlerinin hemen hepsinde eser veya yapıtın gözlemleyen, izleyen ve de kullananların idrak etme hususiyetine göre, kişilerin hissettikleri etki ya da idrak edilen algılanan his olarak da ifade edilebilir. Tema kavramı edebiyat, şiir, resim ve müzikte çok sık karşımıza çıkmaktadır. Mimari ve görsel sanatlarda tema kavramı mecburilik teşkil etmez. Tasarımcılar günümüz koşullarında kullanıcıları etkilemek için, popüler kültür ve teknolojik gelişim gibi nedenlerden dolayı tasarımlarında orijinal çizgiler ve etkiler yaratmak zorundadır. Tema, konu ile sıkça karıştırılan bir kavramdır. Konuşmada, yazmada, yapıtta üzerinde konuşulan ve ya fikir yürütülen olay, mevzu, düşünce ve duruma Konu denir. 6 Tema konudan ayrı olarak ele alınır ve farklı bir anlatı mevcuttur. Konu somut nitelikli tema ise soyut özellikler gösterir. Temanın soyutluk derecesi, anlatım biçimi yanında sanatçının birikim ve kişilik özellikleriyle ilişkilidir. Tema, herhangi bir konunun seçilmesinde de temel gerekçe olabilir. Bir konuyu herkes seçebilir ama tema kişiseldir. Konu gözler önünde, tema zihindedir. 7 Konu nesnel daha yalın net ve herkesçe kolay ve aynı kavranabilen bir kavramken, tema daha öznel daha duygusal ve kişisel değişkendir. Temanın kavranması kullanıcının yaşı, eğitimi, bilgi dağarcığı, içinde bulunduğu kültür çevresi ve ilgi alanları ile ilgilidir. Sanatçının konuya dayanarak, ona ait detayları kullanarak kullanıcıya sunduğu duygusal doneleri, düşünceleri alt mesaj ve hikâyeleri yapıtın temasını oluşturur. Her sanat eserinde konuyla bir bağı olan tema yer alır. Tema, seçilen konu içinde doğrudan ya da dolaylı yollardan algılanan, yaratıcı tarafından kullanıcısına aktarılmak veya ifade edilmek istenen algı, his, hikâye ve konuya ait öğelerdir. 8 5 Mustafa Reşat Sümerkan, Anlatım Açısından Konu ve Tema-1 Görsel Sanatlar (Erişim: http://www.baytan.org/prak/konutema.html 11.04.2014) 6 Türk Edebiyatı Dil ve Anlatım Dersleri (Erişim: http://www.edebiyatogretmeni.org/anlatimda-tema-ve-konu/ 11.06.2014) 7 Mustafa Reşat Sümerkan, Anlatım Açısından Konu ve Tema-1 Görsel Sanatlar (Erişim: http://www.baytan.org/prak/konutema.html 11.04.2014) 8 N.B.Yurttaş, A.g.e., s.4.
6 Konsept, tema ve konu ile benzer kullanımından dolayı onlarla bir tutulup değerlendirilmemesi gereken bir terimdir. Anlayış biçimi ve düşünce olarak tanımlanan konsept; Eldeki tasarım için benimsenen düşünceye veya felsefeye denir. 9 Sanat yapıtlarının hemen hepsinde eyleme ve somut olaylara dayanan tam olarak bilinen olay ve düşünceler sanat eserlerinin konusunu oluşturmaktadır. Tema kavramı soyut olma özelliği ile konsept ve konudan fark göstermektedir. 1.2. Mekan Tasarımında Tema Kavramı Mekân en genel anlamı ile insanın içinde eylemlerini yerine getirdiği, onu saran ve ait olma duygusu yaratan, yatay ve düşey elemanlarla sınırlandırılmış üç boyutlu düzenlemelerdir. Doğan Hasol mekânı, İnsanı çevreden belli bir ölçüde ayıran ve içinde eylemlerin sürdürülmesine elverişli olan boşluk. 10 olarak tanımlamıştır. Mekânlar doğal ve yapay mekânlar olarak iki şekilde mevcuttur. Üzerinde yaşadığımız büyük kara parçaları, gezegenimizi saran büyük su kütleleri ve etrafımızı saran atmosfer katmanları, genel anlamıyla doğal çevreyi oluşturmaktadır. Doğal çevre içindeki elemanlarda çeşitli biçimlerde bir araya gelerek doğal mekânları oluştururlar. 11 Doğal mekân olarak dağlar, ormanlar, denizler, mağaralar örnek verilebilir. Yaşadığımız çevrede o günün teknolojisi kullanılarak yapılandırılmış birçok mekân mevcuttur. İnsan çabası ve teknolojik koşullarla yaratılmış mekânlar yapay mekânları oluştururlar. 12 Yapay mekân olarak tüneller, binalar, yollar, kentler örnek verilebilir. Mekân iç mekân ve dış mekân olarak iki ayrı bölümden oluşmaktadır. İç ve dış arasındaki arakesit, mekânın sınırını oluşturur. Dış mekân, yapılar dışında kalan, yapı dış duvarları, yeşil doku ya da başka elemanlarla sınırlandırılmış olan açık 9 Tayfun Taner, Meaning Of Desing Concept In Projects Of Architecture, Yaşar Üniversitesi, İzmir, 2012, s.9. (Erişim: http://mf.yasar.edu.tr/en/the-meaning-of-design-concept-in-projects-of-architecture/ 04.04.2014) 10 Doğan Hasol, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, İstanbul: Yem Yayınları, 7.Baskı, 1998, s.306. 11 Can Büyükçelen, Algı Yanılsamalarının Mekan Tasarımına Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü, Kocaeli, 2007, s.82. 12 N.B.Yurttaş, A.g.e., s.4.
7 mekândır. İç mekân, insanın içinde çeşitli gereksinmelerini karşıladığı büyük ölçüde öznelliği/mahremiyeti bulunan mekândır. 13 İç mekân oluşumu, mimari mekânın bir takım öğelerle sınırlandırılması ve kapatılması ile sağlanır. Sınırlandırıcı öğeler ilk olarak yapısal bileşenlerdir. Bunlar sabittir, çoğunlukla sınırlayıcı roller üstlenmektelerdir. Duvar, kolon, kiriş, çatı, merdivenler, kapı, pencere ve döşeme gibi elemanlar bu bileşenlere örnektir. Şengül Öymen Gür e göre; Mekânı oluşturan çeşitli bileşen ve öğeler, mekânsal örgütlenmede çok farklı roller üstlenmekte, mekânın etkisi üzerinde son derece önemli olmaktadır. Mekân bileşen ve öğeleri mekânsal sınırlayıcı, belirleyici, yönlendirici, odaklayıcı, süreklilik sağlayıcı, anlam taşıyıcı, birleştirici ve ayırıcı roller üstlenmektedir. Mimari tasarımda bu öğelerin kullanış biçimleri, mekânın kullanıcılarının mekânı anlayışlarını belirler. Yapısal mekân oluşturulurken ortaya çıkan elemanlara iç mekân bileşenleri veya yapısal bileşenler de denmektedir ve bunlar çoğunlukla iç mekânı belirleyici ve sınırlayıcı roller üstlenmektedirler ve sabittirler. 14 Mekânlar, zaman içerisinde insanın yaşadıklarının biriktiği yerlerdir. Mekânlar kullanım amacına göre farklı form, boyut ve özelliklerde ortaya çıkar. İç mekân ise kullanılan taşınabilir mobilya ve aksesuarlar vs. ile sürekli değişebilen bir özelliğe sahiptir. Mekânlar tasarımcısının ve kullanıcısının ihtiyacına, beğenilerine, sosyal kültürel çevrelerine, ekonomik şartlarına, yaşam felsefelerine ve şekillerine göre değişebilmektedir. İnsanlar seçtikleri mekânın kendilerine farklı duygular yaşatması, hissettirmesi isteğine kapılarak farklı arayışlara girmektedir. Tasarımcılar kullanıcılarının popüler, farklı, ilgi çekici mekân taleplerine karşı gerek iç gerekse dış mekânda tematik mekân çözümlemeleriyle cevap vermişlerdir. Günümüzde tematik iç ve dış mekân tasarımları önemli hale gelmiştir. Mimari yapının oluşumunda tasarımcı, fark yaratma, tekdüzelikten kurtulma, ilgi çekme, kapitalizmin ve popüler kültürün cazibesi, satış stratejileri doğrultusunda bir tema oluşturabilmektedir. 13 BaÜ Mimarlık, Mimariye Giriş 2005 s.24. (Erişim: http://bauarchitecture.files.wordpress.com/2010/09/ders- 4.pdf, 03.05.2014) 14 Şengül Öymen Gür, Mekan Örgütlenmesi, Trabzon: Gür Yayıncılık, 1996, s.44.
8 Tematik bir düşünce kavramdan yola çıkarak bu doğrultuda oluşturulan mekânlara genellikle sıra dışı, alışılmamış, üzerinde düşünülmüş kurgular ve olağandışı farklılıklar ekleyebilmektedir. 1.2.1. Mimari Tasarımda Tema Kavramı Mimarlıkta tema diğer sanat dallarında olduğu gibi daima olması beklenen ve aranan bir durum değildir. Tema olgusu farklı sanat dallarında olduğu gibi mimari tasarımda da soyut, kişiden kişiye değişen özel bir olgudur. Tematik mekân kullanıcısının o mekâna dair hissettiği his, etki ve üzerinde bıraktığı izlenimdir. Bu his, etki ve izlenim mekânın teması olarak yorumlanabilir. Müge B. Codur a 15 göre; bir mimari mekânın içinde geçirilen belirli bir zaman süresince duyu organlarıyla algılanan heykeller, tablolar, mobilyalar (vs.) ve mekân bileşenleri ile bu mekânda çıktıktan sonra aklımızda kalan olgular, düşünceler mekânın temasını vermektedir. Tematik mekân olgusu, tasarlanmış olan mekâna özgünlük, zenginlik, farklılık katan bir kavramdır. Tasarımcılar tarafından tasarlanan yapılarda tematik yaklaşımları ele almak bir seçimdir. Bir mekâna tematik unsurlar katmak düşünsel derinliğini arttırır, mekânın akılda kalmasını sağlar. Mekânın kullanıcısı ve tasarımcısının ilişki kurmasını sağlar. Mekânın kullanıcısı ve tasarımcısının ilişki kurmasını sağladığı yapıların akılda kalmasına, unutulmaz kılınmasına da vesile olur. Mekânların tasarım ilkelerini mekânları kullanacak olan bireylerin ihtiyaçları, zevkleri, istekleri, sosyal ve kültürel çevrelerine uyumluluğu belirlemektedir. Kullanıcının o mekânla kurduğu ilk diyalogda iletişimdir. Bu iletişim, mekânı kullanan ve tüketenlerde mekândan izler, hisler, düşünceler bırakır. Kurulan bu iletişim sonucunda hissedilen bu izler mekânların devamlılığını sağlayıp hatta güçlendirebilir, diğer bir yandan da oturmuş olmasını sağlar. Bu açıdan düşünüldüğünde N. Başak Yurttaş a göre; Önce beş duyumuzla duyumsadıklarımız, ardından da psikolojik olarak mekânı algılamamız mekânın özünü kavramamızı sağlar. İşte bu öz, iç mekânın temasıdır. 16 Örneğin, kişilerin kullanıcıların kişisel 15 M.B.Codur, A.g.e. s.4. 16 N.B.Yurttaş, A.g.e. s.59.
9 yaşam alanlarında kendilerini ifade edebilmeleri, tarzlarını yansıtabilmeleri ve mekânı kendilerine özel bir yaşam alanı haline getirebilmeleri tematik mekân sayesinde gerçekleştirilebilmektedir. Tema nasıl ki kullanıcı için kendilerini ifade eden, tarzlarına ait izler taşırsa tasarımcının yaşamından izler de taşıyabilir. Tasarımcının kültürel ve sosyal altyapısının, eğitiminin, yeteneklerinin, bilgi düzeyinin, beğeni ve zevklerinin hatta yaşadığı toplumsal olayların tüm bileşkesinin tasarımına yansıması tema kavramını doğurur. Her tasarım, temelinde bir kavrama dayanmaktadır. Altaş ve Turan a göre: Tasarım iyi ya da kötü bir kavramla başlar. Bir nesnenin içeriğini nasıl nesne ve simge diye ayırmak yanlışsa, tasarımı da kavramdan ayrı düşünmek o derece sağlıksızdır. Çünkü tasarımın kurulmasında etkin olan ve tasarımı tümleyen öğeler indirgenmiş olurlar. Tasarım ve kavram birbirine kaynaşmış ayrılmaz bir bütünün öğeleridir. Bir nesnenin tasarlanıp yapılması ve de onun deneyimi, hem duyarlılığımızın hem de görsel ve olgusalın kavramlarını değişik boyutlarda bir araya getirerek, bir anlatım biçimi verilmesidir. 17 Kullanıcı ve tasarımcı arasında bir bağlantı olmalıdır. Tasarımcı bu bağlantıda önemli bir rol üstlenir. 1.2.2. İç Mekân Tasarımında Tema Kavramı İç mekân, bünyesinde yer aldığı yapıyla, yapı da kendi bağlamıyla kısıtlanmaktadır. 18 İç mekân tasarımında, mekânsal hacme müdahale, özgün öğe ve mobilyaların yerleştirilmesi ve yüzeylerin işlenmesi yoluyla farklı kimlik ve atmosfere sahip ortamlar yaratılmasıyla ilgilenilen disiplinler arası bir uygulamadır. İç mekân tasarımı ayrıca, kullanıcıların ihtiyaçlarıyla mevcut ya da belirli bir alanın özelliklerini birleştirmeyi, bununla birlikte de yeteri kadar sağlam bir tasarı sunmayı gerektiren karmaşık bir süreçtir. 19 İç mekân, tasarım üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Grafik, moda veya endüstri ürünleri tasarımı, diğer tasarım dalları eserin işlevini, estetik niteliklerini ve yapısını göz önünde bulundurmak durumundadır. İç mekân tasarımcısı da aynı kriterleri dikkate almalı, aynı zamanda iç mekânın içinde bulunduğu konumun gerekenlerini de 17 Nur Esin Altaş, Nilgün Kömürcüoğlu Turan. Tasarım Sürecinde Bilişsel Yeti Olarak İmgelem Ve Kavram. Doktora Tezi Tasarım Sürecinde Kavram Makalesi, İstanbul, 2003 18 Graeme Broker, Sally Stone, İç Mekan Tasarımı Nedir? Tasarımcının El Kitabı İstanbul: Yem Yayınları, 2011, s.8,12 19 A.g.e., s.10.