2015 KASIM-ARALIK- SEKTÖREL ORGANİK TARIMDA ÖNCÜ KENT: İZMİR Şebnem BORAN Dünya da ve Türkiye de organik tarım hızla gelişmekte ve yaygınlaşmaktadır. Son 20 yılda Avrupa, Kuzey Amerika ve Japonya da organik ürüne talep artış göstermiştir. 2012 yılı verilerine göre Dünya da organik tarım 37,5 milyon hektar alanda uygulanmaktadır. Bu alanın dağılımına bakıldığında % 32 Okyanusya da, % 30 u Avrupa, % 18 i Latin Amerika, % 8,57 si Asya, % 8,02 si Kuzey Amerika ve % 3,05 i Afrika da yer almaktadır. Hızla büyüyen organik tarım pazarı 2012 yılında 64 milyar dolara ulaşmıştır. Bu değerin % 44 ü Amerika Birleşik Devletleri tarafından gerçekleştirilirken, bunu Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya, Kanada ve İsviçre izlemektedir. Dünyada kişi başı en çok ürün tüketen ülkeler arasında İsviçre, Danimarka, Lüksemburg, Lihtenştayn, Avusturya, İsveç, Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve Fransa yer almaktadır. Dünyada organik tarım alanı büyüklüğüne bakıldığında ülkemiz 15. sırada yer almaktadır. Organik tarım alanının toplam tarım alanı içerisindeki payı değerlendirildiğinde ise ülkemiz % 2,16 pay ile dünya sıralamasında 43. sırada bulunmaktadır. Ülkemizde organik tarım yıldızı parlayan sektörler arasındadır. Son 10 yılda sektör büyüme göstermiş, krizin ardından hızı yavaşlamasına rağmen büyümeyi sürdürmüştür. Ancak sektör hızla büyümesine rağmen dünya sıralamasında istenilen noktada bulunmamaktadır. Türkiye de organik tarım 1984 yılında yabancı alıcıların talepleri ile başlamıştır. Üretilen ilk organik ürünler kuru üzüm ve kuru incir ile Ege Bölgesinde olmuş daha sonra kuru kayısı ve fındık üretimine geçilerek farklı bölgelere yayılmıştır. 1990 lı yıllara kadar organik ürün çeşidi 8 adet olmuş, daha sonraki yıllarda yurt dışı taleplerine bağlı olarak ürün çeşitliliği gelişmiştir. Bir diğer önemli gelişme ise 1992 yılında ülkemizde organik tarım konusunda faaliyet gösteren tüm kuruluşların katılımı ile ülkemizde organik tarımın daha sağlıklı gelişmesini amaç edinen Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği (ETO) kurulmuştur. 7
Organik tarımda ülkemiz yasal alt yapısını tamamlamış durumdadır. Ancak tüm dünyada yönetmelikler sorunlara karşı sürekli yeni yöntem ve girdi geliştirilmesi nedeni ile devamlı değişikliğe uğrayarak yenilenmektedir. Avrupa Topluluğu ülkeleri öncülük yaparak 1991 yılında 2092 sayılı bitkisel ürünlerin üretimini ve pazara sunulmasını düzenleyen yönetmeliği yürürlüğe koymuştur. Türkiye de organik tarım konusundaki yasal düzenlemeler, Avrupa Birliği nin sözkonusu yönetmeliğinden 3 yıl sonra yapılmıştır. Ülkemizdeki ilk yasal düzenleme, 22145 sayılı Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin Ekolojik Üretilmesine İlişkin Yönetmelik 18 Aralık 1994 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik sonrasında organik tarımda kanuni çerçevenin tanımlanması ve hatalı uygulamalarda gereken yaptırımların ve güvencelerin oluşturulması amacı ile 5262 Sayılı Organik Tarım Kanunu 3 Aralık 2004 tarihli Resmi Gazete de yayınlanarak uygulamaya başlanmıştır. Kanunun değişikliği ise 8 Şubat 2008 tarihli Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelikler, bilimsel ve teknik gelişmeler, ihtiyaçlar, AB ile yasal düzenlemelerle uyum sebepleri ile sık sık yenilenmektedir. Türkiye nin yasal düzenlemelerinde ülke koşullarının yanı sıra Avrupa Birliği ile mevzuat uyumu da korunmaktadır. AB de 1 Ocak 2009 tarihinde yürürlüğe giren yeni yönetmelik sonrasında uyum çalışmaları yapılmıştır. Son olarak, 18.08.2010 tarih 27676 sayılı Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik çıkarılmıştır. Son yönetmelik, her türlü bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretimi ile kullanılacak girdilerin organik tarım metoduna uygun olarak üretilmesi veya temini, gıda veya yem olarak kullanılan mayalar, orman ve doğal alanlardan organik tarım ilkelerine uygun olarak ürün toplanması, bu ürünlerin işlenmesi, ambalajlanması, etiketlenmesi, depolanması, taşınması, pazarlanması, kontrolü, sertifikalandırılması, denetimi ile cezai hükümlere ilişkin teknik ve idari hususları kapsamaktadır. AB nin organik tarım yönetmeliğine birebir uyumludur. Türkiye iklim, toprak, su kaynakları, ürün çeşitliliği ve iş gücü bakımından organik tarım için son derece elverişlidir. Biyolojik çeşitlilik, hastalıklara dayanıklı türler, birçok alanda bozulmamış ekolojik denge, uygun ekolojik ortam, sentetik girdi kullanımının düşüklüğü vb. önemli üstünlüklere sahiptir. Organik tarıma uygun yeterli toprak ve teknik alt yapı, AB mevzuatına uyumlu organik tarım mevzuatı, AB pazarlarına yakın olmamız ve organik tarıma sağlanan destekler ile birlikte sektör ülkemizde hızla gelişmektedir. Sekiz ürün ile başlayan organik tarım faaliyetleri son yıllarda 200 ürünü geçmiştir. 2014 itibariyle ürün sayısı 208 dir. Türkiye de organik tarım üretim verilerine tabloda yer verilmiştir. Geçiş ürünleri dahil edilmiştir. 2014 yılında 71.472 üretici 883.118 hektar alanda 2.217.055 ton ürün elde etmiştir. 8
Tablo 1. Türkiye de Organik Tarımın Gelişimi (Geçiş Süreci Dahil) Yıllar Ürün sayısı Alanı(ha) Miktarı(ton) 2003 179 14.798 113.621 323.981 2004 174 12.806 209.573 378.803 2005 207 14.401 203.811 421.934 2006 203 14.256 192.789 458.095 2007 201 16.276 174.283 568.128 2008 247 14.926 166.883 530.225 2009 212 35.565 501.641 983.715 2010 216 42.097 510.033 1.343.737 2011 225 42.460 614.618 1.659.543 2012 204 54.635 702.909 1.750.127 2013 213 60.797 769.014 1.620.466 2014 208 71.472 883.118 2.217.055 Kaynak: T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2015 Ülkemizde organik tarım 2005 yılında ilk kez destekleme kapsamına alınmıştır. 2011 yılından itibaren ise organik hayvancılık, su ürünleri ve arıcılık faaliyetleri destekleme kapsamına alınmıştır. Yurt dışı pazarlarda rekabet edebilmek, buna ilave olarak halkımızın gıda ihtiyacını sağlıklı ürünlerle karşılayabilmek için organik tarımın desteklenmesine devam edilmesi önem arz etmektedir. Bununla birlikte, organik tarıma geçiş sürecinde de üretim desteklenmelidir. İzmir; organik tarımın beşiği konumunda olup özellikle son yıllarda organik tarım konusunda önemli gelişmeler meydana gelmektedir. İlk organik üretim çekirdeksiz kuru üzüm ile 1980'li yılların ortalarında İzmir'de başlamıştır. İzmir de organik tarımsal üretim yapan çiftçi sayısı, üretim alanı ve miktarına tabloda yer verilmiştir. İzmir de 2014 yılı itibariyle 3.020 çiftçi, 160.273 hektarlık alanda organik tarım yapmaktadır. İzmir de en fazla yetişen organik ürünler arasında zeytin, mısır, domates, üzüm ve incir yer almaktadır. 2014 yılında İzmir de organik tarım üretim miktarı, bir önceki yıla göre 25.532 ton artarak 79.445 tona yükselmiştir. Böylelikle İzmir in, Türkiye organik tarım üretimindeki payı % 3,6 ya yükselmiştir. 9
Tablo 2: İzmir Organik Bitkisel Verileri, Türkiye İle Kıyaslaması (2008-2014) (Geçiş Süreci Dahil) İzmir Alanı (hektar) Miktar (ton) Türkiye 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 1.459 1.369 1.505 1.409 1.608 2.320 3.020 25.624 19.705 20.767 14.086 17.906 21.247 160.273 49.201 47.437 44.873 45.593 57.325 53.913 79.445 14.926 35.565 42.097 42.460 54.635 60.797 71.472 Alanı 166.883 501.641 510.033 614.618 702.909 769.014 883.118 (hektar) Miktar 530.224 983.715 1.343.737 1.659.543 1.750.127 1.620.466 2.217.055 (ton) İzmir in Payı (%) 9,8 3,8 3,6 3,3 2,9 3,8 4,2 Alanı 15,4 3,9 4,1 2,3 2,5 2,8 18,1 (hektar) Miktar (ton) 9,3 4,8 3,3 2,7 3,2 3,3 3,6 Kaynak: TUİK, 2015 İzmir ihracatta öncü konumunda yer almakta ve organik tarımsal ürünlerle iştigal eden pek çok işletmeye ev sahipliği yapmaktadır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı verilerine göre, Türkiye de 1.116 kayıtlı organik üretim yapan firma bulunmaktadır. Bu firmaların 197 si İzmir dedir. İzmir organik tarım bilgi birikimi ve tecrübesiyle öncü bir kenttir. Ülkemizde, ekolojik dengenin korunarak, tarımda sürdürülebilirliğin sağlanması, tüketiciye güvenilir ve kaliteli ürünlerin sunulması amacıyla organik ürünlerin üretimi ve tüketiminin yaygınlaştırılarak, organik tarımsal üretim ve pazarlamanın düzenlenmesi ve geliştirilmesi gerekmektedir. 10
Bu kapsamda, ürün çeşitliliği ve verimliliğin artırılması, izlenebilirliğin sağlanması, kalite standardının AB standartları seviyesine ulaştırılması ve etkin denetim mekanizmasının kurulması, teşvik ve desteklerin devam ettirilmesi, pazarlamada yeni yaklaşımların getirilmesine ilişkin politikaların izlenmesi sağlanmalıdır. Tarımsal üretim içerisinde organik tarımın payının artırılması, çevre koruma ve kırsal kalkınma politikaları, turizm ve sağlık sektörü ile entegrasyonun sağlanması da önem taşımaktadır. Bununla birlikte 2023 Küresel Güç Türkiye hedefi için organik tarım ve tarıma dayalı gıda sanayinin geliştirilmesi gerekmektedir. Organik tarım konusundaki eğitim, destekleme ve denetleme olmak üzere çalışmalar devam ettirilmelidir. in yanında tüketim açısından İzmir in gelişmesi amacıyla başlatılan Organik Açık Pazarlar projesi önem taşımaktadır. İzmir halkının, açık pazarlarda, organik ürünleri doğru olarak tercih edebilmesi için, organik logo, sertifika ve etiket-ambalaj konularında pazarda alışveriş eden tüketicilerin bilgilendirilmesine yönelik semt pazarlarında etkinlikler düzenlemek için çalışmalar sürdürülmektedir. Ekolojik Fuarın bundan böyle İzmir de gerçekleşecek olması İzmir de organik tarımın gelişiminde önemli bir adımdır. İlki 6-9 Mayıs 2010 tarihleri arasında İzmir Fuarında gerçekleşen fuarda gıdadan tekstile, kozmetikten temizlik malzemelerine, alternatif enerji sistemlerinden ekolojik konuta, kullandığımız ambalajlardan eko-turizme kadar çok çeşitli ürünler sergilenmiştir. İzmir organik tarım ürünü ihracatına devam etmelidir. Bir başka deyişle, mevcut pazarlara hizmet etmeyi sürdürmelidir. Bununla birlikte; yenilikçilik ve rekabet gücü ölçütleri üzerinden organik tarımsal ürünlere katma değer eklenmesine çalışılmalıdır. Organik tarımsal ürünlere ek olarak organik gıda ürünleri geliştirilmelidir. İzmir in, mevcut Avrupa pazarlarına organik ürün sağlamaya devam ederken, iç pazarda da organik üretimden (hammaddeler) organik gıda (ürünler) üretimine geçişe öncelik tanıması gerekmektedir. Organik tarımsal ürünlere katma değer eklenmesine yönelik çalışmalara önem verilmelidir. Sektörün gelişimi için üretim ve yurtiçi tüketimin arttırılmasına yönelik çalışmalar yapılması son derece önemlidir. İzmir in organik tarım üretimi payında artış gösterebileceği ürünler ve ilgili bilgi birikimi bulunmaktadır. Tarımsal üretim değerinin artması için, organik tarım üretiminin payının gelecekte çok daha fazla olması gerekmekte ve beklenmektedir. 11
Bu bağlamda İzmir de organik tarım üretimi yapacak üretici sayısının arttırılması ve katma değerin yükseltilmesine yönelik çalışmalar yapılması büyük önem taşımaktadır. KAYNAKLAR AKSOY, Prof. Dr. Uygun, ALTINDİŞLİ, Dr. Ahmet, Ekolojik Tarım, İzmir, 1998. Ege İhracatçı Birlikleri, İzmir Organik Gıda İş Kümesi Çalışması, İzmir, Mart 2009. Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği, Organik Tarım Yıllığı, İzmir, 2010. İzmir Tarım İl Müdürlüğü Organik Ürün Broşürü, 2010. Organik Tarım Ulusal Eylem Planı 2013-2016, T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. Türkiye Organik Tarım Stratejik Plan 2012-2016, T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. Türkiye'de Sürdürülebilir Kalkınma Raporu: Geleceği Sahiplenmek, Sürdürülebilir Kalkınma En İyi Uygulamaları, Kalkınma Bakanlığı, Haziran 2012, Ankara. Türkiye İstatistik Kurumu, 2015. 12