AFGANİSTAN İSLAM CUMHURİYETİ 2009 DEVLET BAŞKANLIĞI SEÇİMLERİ ÜZERİNE DEĞERLENDİRME Giriş Bilindiği üzere Afganistan İslam Cumhuriyeti nde, 20 Ağustos 2009 tarihinde hem devlet başkanı hem de 34 vilayetteki 420 vilayet konsey üyesi seçimi için yaklaşık 15 milyon kişi sandık başına gitmiştir.41 kişinin adaylığını koyduğu başkanlık seçiminde, 35 civarında aday devlet başkanı seçilmek için yarışmıştır. Bu çalışma da inceleneceği üzere seçim sürecinde dört adayın ön plana çıktığı (Hamid Karzai, Abdullah Abdullah, Eşref Gani Ahmedzai ve Ramazan Başardost) değerlendirilmektedir. Seçime Taliban ın boykot çağrısı ve 300.000 güvenlik görevlisinin sandıkları koruduğu bir ortamda girilmiş, 22 si Taliban unsuru 26 kişi hayatını kaybetmiştir. Seçim sonrasında da bölgeden gelen haberler Taliban ın tehditlerini sürdürdüğü ve şimdiye kadar en az iki kişinin mürekkepli parmaklarının kesildiği yönündedir. Seçimlerde ilk resmi sonuçların 25 Ağustos itibariyle (bugün) açıklanması beklenmektedir. Taliban tehdidi ve yerel halkın düşük ilgi göstermesi nedeniyle seçimlere katılım oranının bazı resmi görevlilerin tahminlerine göre 2004 seçimlerine kıyasla düşük gerçekleşmiş olması beklenmektedir. Afganistan Maliye Bakanı nın ilk sonuçların açıklanmasından bir gün önce (24 Ağustos) yaptığı açıklamalarda Karzai nin oyu %68 olarak ifade edilmiş; ancak anılan iddia Karzai nin seçimlerdeki en büyük rakibi Abdullah Abdullah tarafından yalanlanmıştır. 2009 seçimlerine hile tartışmaları da damga vurmuştur. Birçok gözlemci kuruluş, seçimlerin adil olduğu ama demokratik ortamda yapılmadığını ifade ederken bazı gözlemciler ise seçimlere hile karıştığı yönünde açıklamalar yapmışlardır. Seçimlerden hemen sonra gerek Hamid Karzai gerekse Abdullah Abdullah zafer söylemlerinde bulunmuşlar; ancak Abdullah seçimlere hile karıştığı yönünde sert açıklamalarda da bulunmuştur. 2009 seçimleri üzerine gerçekleştirilen bu çalışmada, seçimlerde öne çıkan politik figürler ve oy potansiyelleri, seçim sonuçlarına yönelik tahminler ve olası oy 1
oranları ve en nihayetinde seçim sonuçları üzerine ortaya çıkan tablonun Afganistan ın geleceğine etkileri değerlendirilecektir. ÖN PLANA ÇIKAN ÖNEMLİ ADAYLAR A. HAMİD KARZAİ 1957 yılında Afganistan da doğan Hamid Karzai, Peştun kökenli bir aşiret olan Popalzai lere mensuptur. İlk ve ortaöğrenimini Afganistan da tamamlayan Karzai, 1976 yılında öğrenci değişim programıyla gittiği Hindistan da Simla Üniversitesi tarafından Uluslararası İlişkiler ve Siyaset Bilimi yüksek lisans programına kabul edilmiştir. Hamid Karzai Taliban ın kurucuları arasında (1994) yer almasına karşın zaman içerisinde örgütle fikir ayrılıklarına düşmüş, hatta Karzai nin babası Abdul Ahad Karzai 1999 yılında Taliban tarafından gerçekleştirilen suikast sonucu hayatını kaybetmiş, Karzai de babasının yerine Popalzai aşiretinin başına geçmiştir. Söz konusu dönemde Karzai, Taliban a karşı Pakistan ın Belucistan bölgesindeki Peştunları örgütlemeye çalışmış; ancak bu mücadele başarısızlıkla sonuçlanırken Karzai de birçok kez ölüm tehlikesi atlatmıştır. 1982'de Sovyetler e karşı direniş saflarına katılan Karzai, Ulusal Afgan Kurtuluş Cephesi'nin harekat sorumlusu olmuştur. 1989 yılında Mücahit Geçiş Hükümeti nin oluşturulmasından sonra dış ilişkiler direktörlüğüne getirien Karzai, 1992 yılında Kabil de kurulan mücahit hükümeti döneminde dışişleri bakan vekili olarak atanmıştır. İki yıl sonra farklı mücahit gruplar arasında baş gösteren iç savaş ortamında Karzai kamu görevinden istifa etmiş ve Loya Jirga da 1 görev almıştır. 5 Aralık 2001 yılında Almanya nın Bonn kentinde Birleşmiş Milletler in önderliğinde toplanan Afgan muhalif gruplar, Hamid Karzai liderliğinde geçici hükümet oluşturulması için anlaşmaya varmış ve Karzai, 22 Aralık 2001 tarihinde geçici hükümet başkanlığı görevine başlamıştır. 1 Afganistan a özgü, Peştun, Tacik, Hazara ve Özbek aşiretlerin yaşlılarını ve önde gelenlerini bir araya getirerek sorunları çözmeyi hedefleyen geleneksel meşveret meclisi 2
Hamid Karzai, Afganistan ın 2004 yılında yapılan ilk başkanlık seçimlerinde %55.4 oy alarak başkan olmaya hak kazanmıştır. 2009 seçimlerinde tekrar birinci sırada çıkacağı değerlendirilmektedir. B. ABDULLAH ABDULLAH 1960 yılında Kabil de doğan, babası Peştun annesi ise Tacik olan Abdullah Abdullah, Afganistan ın önde gelen politik figürlerinden biridir. 1983 te Kabil Üniversitesi nden doktor olarak mezun olan Abdullah, 1985 yılına kadar Afganistan da bulunan Noor Hastanesinde çalışmıştır. Sovyet baskısının arttığı dönemde Pakistan a giderek Peşaver bölgesinde bulunan Afgan mülteci kampındaki hastanede çalışan Abdullah, 1980 lerde Taciklerlerin önemli liderlerinden olan Şah Ahmed Mesud un başkomutanlığını yaptığı Kuzey İttifakı na katılmıştır. İttifakta sağlık bölümünün başına getirilmiş, ayrıca siyasi başdanışman olarak atanmıştır. Abdullah, Mücahit hükümetinde değişik görevlerde bulunmuştur. Taliban ın mücahitleri devirmesinin ardından, Abdullah Abdullah ın iyi derecede İngilizce ve Fransızca biliyor olması diğer ülkelerle kurulan ilişkilerde sorumlu kişi olarak ön plana çıkmasına neden olmuştur. Şah Ahmed Mesud un ölümünden sonra Kuzey İttifakı ndaki siyasi denge Yunus Kanuni 2, Muhammed Fehim 3 ve Abdullah arasında oluşmuştur. 11 Eylül saldırıları ardından Kuzey İttifakı ve Koalisyon Güçleri tarafından yürütülen harekat sonucunda Taliban Hükümeti nin yıkılmasından sonra kurulan geçici hükümette Abdullah, Dışişleri Bakanı olarak görev yapmıştır. 2004 te kurulan ilk Afganistan İslam Cumhuriyeti Hükümeti nde görevini sürdürmüş ancak 2006 yılında Devlet Başkanı Karzai tarafından görevinden alınmıştır. Abdullah Abdullah seçim kampanyası sırasında hem Peştun kimliğine hem de Tacik kimliğine vurgu yapmıştır. Taciklerin yoğun olduğu Penşir Vadisi nde Kuzey İttifakı na ve mücahitlere ağırlık verirken, Kandahar da Peştun kimliğini ön plana çıkarmaya çalışmıştır. Abdullah Abdullah seçim kampanyasında hükümetteki yolsuzluklara son vereceğini ve parlamenter sisteme geçişi vaat etmektedir. 2 Kuzey ittifakına mensuptur. Geçici hükümette bulunmuş, 2004 seçimlerinde başkan adayı olarak %17 oranında oy almıştır. Taciktir. 3 Ahmet Şah Mesud un yerine Kuzey İttifakı nın askeri kanadını komuta etti. Geçici hükümette görev aldı. Mareşal ünvanına sahip olan Fehim, Tacik kökenlidir. 3
2009 seçimlerinde Abdullah Abdullah Hamid Karzai nin en kuvvetli rakibi olarak gösterilmekte ve seçim öncesi yapılan anketlerde yaklaşık %20-25 lik oy oranına sahip olduğu öngörülmektedir. C. RAMAZAN BAŞARDOST Ramazan Başardost 1965 yılında Gazne de doğmuştur. Eğitimini Fransa da tamamlamıştır. 2004-2005 arasında Afganistan İslam Cumhuriyeti nin ilk kurulduğu dönemde planlama bakanı olark görev yapmıştır. Bazı kaynaklara göre Başardost hükümet içinde yaşanan yolsuzluklar nedeniyle bu görevinden istifa etmiştir. Başardost, Hazara kimliğine sahip olmasına rağmen hiçbir siyasi gruba mensup olmayıp ülkedeki etnik çatışmaları ortadan kaldırmak ve Afganistan nın milli çıkarlarını korumak temel amaçları arasındadır. Başardost un iyi derecede Fransızca ve İngilizce konuştuğu bilinmektedir. Hazara grup disiplini de dikkate alındığında, %10 civarında bir oy potansiyeli olduğu düşünülmektedir. D. EŞREF GANİ AHMEDZAİ 1949 yılında Afganistan nın Logar eyaletinde doğan Peştun kökenli Eşref Gani Ahmedzai, 2009 seçimlerindeki adaylar arasında eğitim formasyonu en üst düzeyde olan ve en batılı figür olarak değerlendirilmektedir. Eşref Gani Ahmedzai, 1973 yılında Beyrut Amerikan Üniversitesi ndeki Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler dalında lisans eğitimi almış, New York taki Columbia üniversitesi nde Antropoloji doktorası yapmıştır. Eşref Gani Ahmedzai, California Üniversitesi, Johns Hopkins Üniversitesi (1983-1991) gibi önemli okullarda ders vermiştir. Eşref Gani Ahmedzai, 1991 yılında Dünya Bankası nda çalışmaya başlamış, özellikle Güney Asya projelerinde yer almıştır. 2001 de Birleşmiş Milletler Afganistan Özel Temsilcisi nin danışmanlığı görevini yürüten Ahmedzai, Bonn görüşmeleri öncesinde BM Genel Sekreteri Özel Danışmanlığı görevine getirilmiştir. Eşref Gani Ahmedzai Afganistan daki geçici hükümette maliye bakanlığı görevini üstlenmiş, anılan görevi 2004 yılına kadar yürütmüştür. 2001 sonrasında Afganistan ekonomisinin yeniden yapılandırma çalışmalarına büyük katkıları olmuştur. Eşref Gani Ahmedzai nin 2009 seçim kampanyası sırasında üzerinde durduğu başlıca konular Afganistandaki etnik yapı ve Taliban sorunundan çok yolsuzluk, insan hakları, ekonomi olmuştur. Eşref Gani Ahmedzai seçim kampanyası sırasında aşiret ve din bağlantısını kullanırken, uzunca bir dönem Afganistan da bulunmamış 4
olmasından dolayı Afgan halkına yabancı olması en büyük dezavantajıdır. Eşref Gani Ahmedzai bir yandan Koalisyon ülkelerini ve bu ülkelerin Afganistan daki varlığını eleştirirken diğer taraftan seçim stratejisi danışmanı olarak James Carville ı seçmiştir. Söz konusu siyasi tercihleri Afganlar ile olan mesafesini popülist söylemlerle giderme çabası olarak değerlendirilmektedir. Bazı kaynaklara göre Eşref Gani Ahmedzai başkan seçilmek için yeterli oy alamasa dahi, kabinede yüksek bir pozisyonda yer alması olasıdır. DEĞERLENDİRME 1. Karzai Seçimi Kime Karşı Kazanacak? Kanımızca, Hamid Karzai nin seçim performansını rakiplerine karşı sağlayacağı oy üstünlüğüne indirgeyerek değerlendirmek doğru olmayacaktır. Zira Afganistan İslam Cumhuriyeti, köklü bir demokrasi pratiğinin olağan sonucu olan bir seçim yaşamamaktadır. Mevcut durumda seçimlerin ülke, bölge ve ülkeyi kontrol etmeye çalışan unsurlar bakımından büyük önem arz ettiği ve yakın dönem Afganistan olası tablosunu yansıtacağı söylenebilir. Karzai nin seçim başarısını değerlendirmek açısından iki temel rakibi olduğu düşünülmektedir. Bunlar: Karzai karşısında seçime katılan politik rakipleri ile Seçimleri boykot ederek, halk üzerinde şiddet eylemleri de dahil olmak üzere katılmamaları yönünde yoğun baskı yapan Taliban olarak karşımıza çıkmaktadır. Kanımızca Taliban, seçimlere katılmayın çağrısı yaparak, göreli olarak seçimlere katılmış kabul edilebilir. Zira, özellikle Peştun bölgelerindeki katılım oranları, Taliban ın seçim başarısını yansıtır nitelikte olacaktır. Dolayısıyla anılan bölgelerde; katılımın %5-10 arasında olduğu ancak Karzai nin %80 civarında oy aldığı kurgusal bir tablo, söz konusu durumda, Karzai nin politik rakiplerine karşı bir zafer elde ederken, Taliban karşısında yenildiğini ortaya koyabilecektir. Bu nedenle, Peştun ağırlıklı ve Taliban ın yoğun faaliyet gösterdiği bölgelerde, Karzai nin seçim performansını değerlendirmek bakımından esas kriterin oy oranları değil katılım oranı olduğu düşünülmektedir. 5
Demografik olarak göreli homojen bölgelerde ve Peştun ağırlıklı olmayan alanlarda ise, Karzai nin alacağı oy oranları ölçüt kabul edilebilecektir. Öte yandan, Afganistan da savaş ağaları ve aşiret liderlerinin ön plana çıktığı, merkezi kimliğin oldukça zayıf olduğu feodal koşullar da dikkate alınacak olursa; söz konusu bölgelerdeki seçim başarısı, Karzai nin, -Irak ta Başbakan Maliki örneğinde gözlemlendiği üzere- merkezileştiği ve istikrar unsuru olarak görülmeye başlandığı şeklinde yorumlanmamalıdır. Kanımızca bu durum ancak, Karzai üzerinde önemli bir pragmatik mutabakat sağlandığı anlamına gelebilecektir. 2. Katılım Oranları ve Olası Etkileri Afganistan Devlet Başkanlığı seçimlerine yönelik katılımın 2004 seçimlerine kıyasla oldukça düşük olacağı değerlendirilmektedir. Söz konusu savı şekillendiren argümanlar aşağıda sunulmaktadır. Düşüşün ağırlıklı olarak Peştun bölgelerinde gerçekleşmesi beklenmektedir. Zira anılan bölgeler Taliban baskısının ve sistematik şiddet eylemlerinin en yoğun gözlemlendiği alanı yansıtmaktadır. Karzai, yakın çevresi ve özellikle kardeşine ilişkin, önemli bir bölümü yadsınması olanaksız yolsuzluk iddiaları mevcuttur. Söz konusu iddialar arasında, Kandahar bölgesinde gerçekleştirilen uyuşturucu ticaretine ilişkin söylemler de dahil edilebilir. Anılan yolsuzluk iddiaları, katılımın düşmesinde önemli bir etken olarak kabul edilmektedir. Yine Hamid Karzai nin iktidarını sürdürürken yakın çevresi ve ailesine haksız kazanç ve geniş olanaklar sağlayan nepotist tutumunun, katılımın düşmesinde belirleyici olacağı değerlendirilmektedir. Afganistan ın işgali ve müteakip olarak Karzai iktidarı sonrasında halk, temel hizmetler bağlamında önemli bir iyileşme görmemiştir. Taliban askeri olarak mağlup edilememiş hatta Koalisyon Güçleri karşısında kimi önemli taktik zaferler elde edebilmiştir. Bu durum halk üzerinde Taliban baskısını sürdürürken, Koalisyon Güçleri ne olan inancı da sarsmış görünmektedir. 6
Katılım oranlarının düşmesi durumunda, Taliban ın durumu bir zafer olarak algılaması ve bu şekilde lanse etmesi beklenmektedir. Ayrıca bu durum, oy oranları 2004 e göre yükselse dahi Karzai nin politik geleceği ve Afganistan da istikrarın sağlanması bakımından önem arz etmektedir. Anılan iki hususta büyük bir olumsuzluk anlamına gelebilecek olan katılım oranları sorunu, Karzai ve Koalisyon Güçleri nin yakın dönemdeki gündemini de şekillendirebilecek niteliktedir. Peştun ağırlıklı bölgelerde oldukça düşük bir katılım yaşanması halinde, özellikle Taliban ın siyaset sahnesine çekilmesi ve normalize edilmesi yönündeki çabaların yoğunlaşması şaşırtıcı olmayacaktır. Anımsanacağı üzere, kendisi de Taliban ın kuruluşunda yer alan ancak daha sonra yolları ayrılan Hamid Karzai nin politik tavrı, Taliban ya da Taliban ın belirli unsurları ile müzakereye yatkındır. 3. Afganistan ve Irak Seçimleri Kıyaslanabilir mi? Her şeyden önce anılan iki seçimden birinin Afganistan da devlet başkanlığı ve diğerinin Irak ta vilayet konseyleri için yapılması; ciddi politik ve hukuki nitelik farklılıkları olduğunu gösermektedir. Bununla birlikte, burada yanıt aranan soru, Karzai nin seçimlerden Maliki - El Dava Partisi örneğinde olduğu üzere, merkezi lider kimliğini ve istikrar vurgusunu güçlendirerek çıkmasının ne ölçüde mümkün olduğudur. Bu noktada, Karzai Maliki mukayesesinin, Afganistan ve Irak ın sosyo politik ve sosyo ekonomik koşullarındaki derin farklılıklar nedeniyle sağlıklı olmadığını söylemek mümkündür. Afganistan da ulaşım ve ileşitim olanaklarının çok kısıtlı olması, Durand Hattı ndan itibaren tarihsel olarak birbirlerinden kopuk yaşayan çok etnikli demografik yapının sonuçları ve feodal unsurlarla savaş ağalarının çok kaygan ittifak zeminleri üzerinde oluşturduğu politik atmosfer Afganistan da merkezi kimlik ve ortak çıkar algısı oluşumunu önemli ölçüde engellemiştir. Söz konusu psiko-politik faktöre, Afganistan da iktidarın sürdürülebilmesinin öncelikli koşulunun sert güç unsurları olduğu ve ekonomik durumun Irak la kıyaslanamayacak ölçüde kötü durumu eklenirse mevcut tablo daha iyi anlaşılabilecektir. Anılan nedenlerle, Afganistan da Hamid Karzai ya da farklı bir figürün kısa ve orta vadede Irak benzeri bir göreli istikrarı sağlaması olası görünmemektedir. Belirtilenlere ek olarak, Afganistan ın oldukça kaygan olan ve paramiliter unsurlarca domine edilen politik zemini de dikkate alındığında; Karzai nin iktidarını 7
sürdürebilmek adına iç ve dış desteğin sürekliliğine ve denklemin kilit unsurlarını tatmin etmesine gereksinim duyacağı açıktır. Dolayısıyla Karzai nin Afganistan ın liderinden çok, Afganistan da üzerinde en geniş içsel ve dışsal mutabakat sağlanan lider olduğunu ifade etmek mümkündür. Bu noktada Hamid Karzai nin Afganistan ın koşulları ve seçim stratejisinin etkileşiminden meydana gelen bir ikilem ile karşı karşıya kalabileceği değerlendirilmektedir. Karzai nin seçim süresince, Afganistan ın feodal figürleri olan savaş ağaları ile aşiret liderlerine kimi sözler verdiği ve karşılığında siyasi destek aldığı bilinmektedir. Anılan sözlerin tutulması durumunda, Afganistan da merkezi kimlik oluşumu ve ortak çıkar algısının gelişmesi daha da güçleşirken; sözü edilen vaatlerin yerine getirilmemesi istikrar açısından önemli bir risk faktörü oluşturacaktır. Bu noktada Karzai nin tutumu ve başta ABD ve Birleşik Krallık olmak üzere, Koalisyon Güçleri nin tavrı, önümüzdeki süreci şekillendirecek unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır. 4. Seçim Sonuçlarına İlişkin Senaryolar BÜSAM bünyesinde icra edilen analiz ve değerlendirmeler sonucunda, 2009 Afganistan Devlet Başkanlığı seçimlerine ilişkin, Hamid Karzai nin birinci turda kazanması ve Hamid Karzai nin ikinci turda kazanması şeklinde iki temel senaryo üzerinde durulmaktadır. Anılan iki senaryo dışındaki sonuçlar, mevcut parametreler dolayısıyla tamamen dışlanmış görünmektedir. Bu aşamada, belirtilen iki senaryo, olası sonuçları ve değerlendirmeler ile birlikte sunulacaktır. a. Hamid Karzai nin Seçimleri Birinci Turda Kazanması BÜSAM bünyesinde yapılan çalışmalar sonucunda, gerçekleşme olsılığı en yüksek seçenek olarak, Karzai nin ilk turda seçim zaferini ilan etmesi değerlendirilmiştir. Söz konusu olasılığın temelinde, - 2004 devlet başkanlığı seçimleri, (Raşid Dostum yaklaşık %10 oranında oy almıştır), - Afganistan demografik yelpazesindeki Özbek (yaklaşık %9-10) ve bir ölçüde Türkmen nüfus (yaklaşık %2-3), 8
- Özbek nüfusun Hazaralar ile birlikte en yüksek grup disiplinini göstermesi dolayısıyla Raşid Dostum faktörünün önemli bir yer tuttuğu düşünülmektedir. Bu nedenle, Karzai nin alacağı oy oranının %10 civarındaki Dostum faktörü ile birlikte değerlendirilmesi isabetli olacaktır. Karzai nin geçen seçimlerde, Raşid Dostum karşısında aday olduğu halde, yaklaşık %55,4 lük bir seçim galibiyeti elde etmiş olması, pozisyonunu koruması bakımından bu seçimlerde yaklaşık %65,4 lük bir oranı yakalamasını gerektirmektedir. Bununla birlikte, Peştun bölgelerindeki katılımda yaşanan düşüş dolayısıyla Karzai nin oy oranının %60 civarında olacağı düşünülmektedir. Bu noktada, Afganistan Maliye Bakanı nın, Karzai nin %68 lik bir oran ile seçimleri kazandığına ilişkin açıklaması dikkat çekicidir. Söz konusu durumun gerçekleşmesi ve Peştun bölgelerinde katılımın beklendiği üzere düşük olması durumunda: - Oylarını yaklaşık %5 oranında yükselten Karzai nin 2004 e oranla daha güçlü ve geniş bir feodal mutabakat sağladığı şeklinde yorumlanabileceği gibi, - Seçimlere ilişkin hile iddialarının güçlenmesine de neden olabilecek niteliktedir. Ayrıca, belirtildiği üzere, Peştun bölgelerinde katılımın 2004 seçimlerine kıyasla dramatik şekilde düşmesi, Taliban ın seçim zaferi olarak değerlendirilebilecek nitelikte olacaktır. Dolayısıyla, Karzai nin iki farklı seçim sınavı verdiğini söylemek ve Taliban a karşı verilen sınavda Karzai ye başta ABD ve Birleşik Krallık olmak üzere, Taliban a karşı mücadele eden güçlerin eşlik ettiği değerlendirmesinde bulunmak mümkündür. Bununla birlikte, Karzai nin alacağı oy oranı değerlendirilirken; yaklaşık %10 luk Dostum faktörü çıkarıldıktan sonra yapılacak analizler de dikkatle değerlendirilmelidir: Karzai nin %60 civarında bir oy oranına ulaşması, aktüel olarak yaklaşık %50 lik bir seçim başarısını yansıtacaktır ki; bu da yaklaşık %4 lük bir gerileme anlamına gelmektedir. 9
Karzai nin %50 nin biraz üzerinde bir oran ile seçimleri ilk turda politik zafer ile bitirmesi; esasen oy oranlarının Dostum un desteği olmaksızın %40 lara gerilediği anlamına gelebilecektir. Bu durum; 2004 ten bu yana Karzai nin bir istikrar unsuru olarak başarısız bir performans ortaya koyduğunu gösterir nitelikte olacaktır. Afganistan Maliye Bakanı nın açıklamaları doğrulanır ise (yaklaşık %68) bu durum, Peştun bölgesindeki katılımın düşüşüne karşın, Karzai nin yaklaşık %3 lük bir artış yakaladığı anlamına gelebilecektir. b. Hamid Karzai nin Seçimleri İkinci Turda Kazanması Afganistan daki seçim sistemi gereğince, sonucun belirlenmesinin ikinci tura kalması; adaylardan hiçbirinin %50 üzerinde bir oy oranı sağlayamaması ile mümkündür. Kanımızca, Dostum faktörü de dikkate alındığında, söz konusu durumun gerçekleşmesi Karzai açısından çok önemli bir siyasi gerileme anlamına gelebilecektir. Zira, %49 luk bir oy oranı dahi, aktüel olarak yaklaşık %39 şeklinde yorumlanabilir ki; anılan kurgusal durum; Karzai nin 2004 seçimlerine göre yaklaşık %16,4 lük bir oy kaybını yansıtacaktır. Böyle bir tablo: - Afganistan da istikrarın salt askeri olarak değil, politik olarak da gerilediği anlamına gelecektir, - Washington ve Londra nın, Karzai ile yola devam etme yönündeki görüşlerini değiştirebilecek niteliktedir, - Karzai nin Taliban ı siyaset sahnesine çekmesi çabalarını hızlandırabilecek nitelikte olacaktır, - Raşid Dostum a Afganistan denkleminde daha önemli bir yer verebilecek, Karzai yi Dostum un desteğine oldukça bağımlı kılacaktır. Ayrıca seçimlerin ikinci tura kalması halinde yarışın Dışişleri Eski Bakanı Abdullah Abdullah ile Karzai arasında geçmesi kesin gözükmektedir. Bu durumda, her ne kadar etnik olarak Peştun bir baba ile Tacik bir annenin oğlu olsa da; Tacik kimliği ön planda olan ve esas destekçileri de Tacikler den oluşan Abdullah ile temel oy kitlesi Peştunlardan oluşan Karzai nin karşı karşıya gelmesi, ülkedeki etnik gerilimi tırmandırma potansiyeli bakımından bir risk faktörüdür. Bu durumun Koalisyon Güçleri açısından kabul edilemez olduğu düşünülmektedir. 10
5. Konunun Taliban Açısından Değerlendirilmesi Seçimlerin ikinci tura kalmasının ve Tacik Peştun geriliminin yaşanmasının, Taliban açısından, ülkedeki istikrarsızlığın artması ve Koalisyon un çıkarlarına ters düşmesi bakımından avantajlı bir durum yaratacağı söylenebilir. Bununla birlikte, Karzai nin lider bir Peştun figür olarak güç kazanması ihtimali de Taliban açısından bir risk faktörü teşkil etmektedir. Üzerinde durduğumuz, seçimlerin birinci turda Karzai nin zaferi ile sonuçlanması seçeneği gerçekleşir ise: - Taliban ın eylemsellik bakımından güvenlik önlemlerinin göreli düşeceği seçim sonrasında, seçime katılımın yüksek olduğu faaliyet alanlarında cezalandırma eylemlerini yoğunlaştıracağı düşünülmektedir. Son dönemde yaşanan oy kullananların parmaklarının kesilmesi benzeri eylemlerin gözlemlenebileceği, anılan durumun sonraki demokratik süreçlere katılımı daha da düşüreceği değerlendirilmektedir. - Taliban ile müzakere vizyonuna sahip Karzai nin iktidar olması, Taliban içinde ayrılıklara yol açabileceği gibi, müzakere için avantajlı bir pozisyon yaratma çabalarını da eşliğinde getirebilecektir. Seçimlerin sonucu ne olursa olsun, Taliban ın odak noktasının, faaliyet gösterdiği alanlardaki katılım oranları olacağı değerlendirilmektedir. Bu durumun karşımıza iki temel sonucu çıkarması kuvvetle muhtemeldir: - Katılım oranlarının düşük olması, Taliban a bağlı unsurlar açısından önemli bir motivasyon unsuru olacaktır. - Yukarıda belirtilen durum dolayısıyla açıklanan katılım oranlarının, gerçek oranların üstünde olacağı ve gerçeği yansıtmayacağı tahmin edilmektedir. 6. Seçimlerin ABD ve Birleşik Krallık Açısından Değerlendirilmesi Washington ve Londra nın seçimlerden temel beklentisinin: - Taliban ın radikal unsurlarının tasfiyesi, ılımlı unsurlarının sisteme entegrasyonu için uygun ortamın sağlanması, 11
- Başbakan Brown ve Başkan Obama başta olmak üzere, sürece dahil olan politik figürlerin iç kamuoyları bağlamında siyasi geleceklerini riske atmayacak güven ortamının sağlanması, - Afganistan ı yönetebilme potansiyeline sahip ancak Washington ve Londra tarafından yönetilebilir bir Karzai nin ortaya çıkması - Dostum un dengeleri değiştirecek bir figür olmasının engellenmesi ancak Karzai ye desteğinin sürmesi yönünde olduğu değerlendirilmektedir. Özellikle seçimlerin ikinci tura kalması sonucu oluşabilecek istikrarsızlık ortamının ve etnik gerilimin, Washington ve Londra açısından ciddi risk ve tehdit unsurlarını eşliğinde getireceği değerlendirilmektedir. Bu nedenle, önümüzdeki sürecin, Karzai ye şartlı desteğin süreceği bir tabloyu yansıtacağı tahmin edilmektedir. 7. Beklenen Seçim Sonuçları Yapılan çalışmalar sonucunda, seçim sonuçlarına ilişkin bir kestirimde bulunmak mümkün olmuştur. Söz konusu beklentiyi oluşturan temel parametreler: - Katılımın özellikle Peştun bölgelerinde düşmesi hususundaki analizler, - Raşid Dostum un Karzai ye verdiği destek ve Afganistan a dönmesi dolayısıyla Karzai nin yaklaşık %10 luk ek bir oy potansiyeline sahip olması yönündeki değerlendirmeler, - Hazaralar ın yüksek grup disiplinini haiz olması ve yaklaşık %10 oranında bir dilimi yansıtması ve, - Karzai nin, Dostum un oyları hesaba katılmadığında, hakkındaki iddialar ve temel hizmet eksiklikleri dolayısıyla 2004 seçimlerin kıyasla %5 civarında bir düşüş yaşayacağı hususundaki analizlerdir. Bu nedenle seçimlere katılımın yaklaşık %52 oranında gerçekleşmesi ve Hamid Karzai nin yaklaşık %60 civarında bir oy oranıyla seçimleri ilk turda galip bitirmesi beklenmektedir. 12