SPOR ANATOMĠSĠ YDÜ BESYO Prof. Dr. ġahin AHMEDOV shahmedov@yahoo.com sahin.ahmedov@neu.edu.tr
Anatominin tanımı ANATOMĠ - Vücut makroyapısını ve bu yapının temel işlevini inceleyen bilim dalıdır.
SPOR ANATOMĠSĠ DERSĠNĠN ĠÇERĠĞĠ GENEL TANITIM HÜCRE, DOKU, SĠSTEM KAVRAMLARI ANATOMĠNĠN TANIMI ANATOMĠ TERMINLERĠ HAREKETLER, EKSENLER, PLANLAR. HAREKET SĠSTEMĠ: KEMĠK, KAS, EKLEM. VÜCUDUN DĠĞER SĠSTEMLERĠ
HÜCRE ÜÇ ESAS BÖLÜMDEN OLUŞUR Hücre zarı Sitoplazm Nucleus ( Çekirdek )
DOKULAR: Dokular, bazı özel görevleri üstlenmiş özel nitelikleri olan hücrelerin birleşmesi ile oluşur. Vücutta başlıca dört doku tipi vardır: 1) EPĠTEL DOKU 2) BAĞ DOKU 3) KAS DOKU 4) SĠNĠR DOKU Vücudun dış ve iç yüzeylerini kaplar ve bazı epitel dokular salgı bezlerini oluştururlar. Bağ dokusunun ana işlevi vücudun diğer dokularını bir birine bağlamaktır. Bağ dokuları aynı zamanda vücudu ve onun yapılarını destekler ve organları korur. Kas dokusu, kasılmak üzere özelleşmiş hücrelerden oluşur. Kas lifleri çoğunlukla bağ doku tarafından çevrelenmiş yığın yada katmanlar şeklinde düzenlenmiştir. 3 tip kas dokusu vardır:ġskelet kası, Kalp kası, Düz kas Sinir sistemini meydana getiren dokudur ve impulsun iletiminde uzmanlaşmış nöronları ve bu nöronları destekleyen ve besleyen glial hücrelerden oluşur.
SİSTEMLER Sistemler Systema skeletal İskelet sistemi Systema articulatio Eklem sistemi Systema musculare Kas sistemi Systema digestorium Sindirim sistemi Systema respiratorium Solunum sistemi Systema urnari Boşaltım sistem Systema genitale Üreme sistem Systema cardiovasculare Kardiyovasküler sistem Systema lymphaticum Lenf sistemi Systema nervosum Sinir sistemi Systema organa senseum Duyu sistemi Systema integumentum famine Deri sistemi
BEL OMURGANIN ÖNEMĠ hk
Ġskelet sistemi kemik, eklem, Koruma Harekete yardım Mineral deposu Kan hücrelerin oluģumu kıkırdak
Kemiğin Görevleri 1- Beyin, kalp, akciğer vb. gibi bir kısım hassas organların korunmasını sağlarlar. 2- Çizgili kaslar için tutunma noktası olarak harekete destek sağlarlar 3- Kan hücrelerinin üretiminde rol alırlar 4- Kalsiyum ve fosfor mineralleri için depo görevi görürler.
Erişkin bir insanda 206 adet kemik bulunur. Bu sayı yeni doğanda 270 dir. Kemik dokusunun yaklaşık 1/3 ü organik, 2/3 ü inorganik maddelerden oluşur. İnorganik yapının büyük çoğunluğunu Kalsiyum ve fosfattan zengin tuzlar oluşturur.
Kemik Tipleri 1- Uzun Kemikler (Ossa Longa) 2- Kısa Kemikler (Ossa Brevia) 3- Yassı Kemikler (Ossa Plana) 4- Sesamoid Kemikler (Ossa Sesamoidea) 5- Havalı Kemikler (Ossa Pneumatica) 6- Düzensiz Kemikler (Ossa İrregularia)
Kemiğin büyümesi Kemiğin uzaması kıkırdak oluşumlu epifiz plakası sayesindedir. Kıkırdak kemik hücrelerine dönüşünce kemik uzaması durur. Egzersizin etkisi (Effect of exercise): Kemik uzunluğu etkilenmemektedir (halter ve jimnastik hariç) Kemiğin genişliği artar Kemik dansitesi (yoğunluğu) artar (mineral deposu)
EKLEM BAĞLANTI ÇEġĠTLERĠ Hareketsiz sinartroz kafatası kem Sınırlı hareketli amfiartroz omurarası bağl Çok harekertli diartroz omuz ekl. Kalça Sinartroz => Fibroz Amfiartoz => Hialin Diartroz => Sinovial
İskelet Eksen İskelet: 1) Kafatası kemikleri 2) Vertebral kolon 3) Göğüs kafesi Apendikular İskelet: 1) Üst ve alt üyelerin (ekstremite) kemikleri 2) Omuz kuşağı 3) Kalça kuşağı
Anatomik pozisyon ve yön belirten terimler Ayakta duran, yüzü bize dönük, baģ ve gövdesi dik, kolları yanlarda aģağıya sarkık, avuç içi öne bakan, ayakları birleģik ve öne dönük bir kiģi anatomik pozisyondadır. Bu konumda bulunan bir insan vücudundan üç düzlemin ve üç ana eksenin geçtiği tasarlanmıģtır.
Anatomik pozisyon ve yön belirten terimler SÜPERĠOR----- ÜST ĠNFERĠOR------ ALT ANTERĠOR ---- ÖN POSTERĠOR---- ARKA LATERAL ------ DIġ MEDĠAL ----- ĠÇ PROKSĠMAL --- MERKEZE YAKIN DĠSTAL ---MERKEZDEN UZAK DEXTRA ---- SAĞ SĠNĠSTRA ---- SOL
Hareketler Fleksion bükme Ekstansion açma Abduksion uzaklaģtırma Adduksion yaklaģtırma Lateral rotasion dıģa çevirme Medial rotasion içe çevirme Süpinasion dıģa çevirme Pronasion içe çevirme Sirkumsuksion daire Ģeklinde çevirme
Hareketler fleksion ekstansion
Plan ve Eksenlerin tanıtımı ANATOMĠDE HAREKETLER BELLĠ EKSEN ÜZERĠNDEN VE BELLĠ PLAN ĠÇĠNDE DEĞERLENDĠRĠLMEKTEDĠR. EKSEN - insan vücudundan geçen ve eklemler çevresinde oluģan hareketlerin tanımlanmasında kullanılan yöndür. PLAN insan vücudundan geçerek 2 bölüme ayıran ve eklemler çevresinde oluģan hareketlerin tanımlanmasında kullanılan yöndür.
Anatomik eksenler Üç temel ve sonsuz sayıda ikincil eksen vardır. Temel eksenler Ģunlardır: FRONTAL EKSEN (No 1): Yere paralel, sağdan sola (veya soldan sağa) geçen eksendir. Hareket FLEKSĠON-EKSTANSĠON VERTĠKAL EKSEN (No 2): BaĢtan ayaklara doğru yere dik olan eksendir. Hareket ROTASYON SAGĠTAL EKSEN (No3) : Ok yönünde, yere paralel, önden arkaya veya arkadan öne geçen eksendir. Hareket ABDUKSĠYON-ADDUKSĠYON 1 2 3
Anatomik planlar (düzlemler) Frontal plan : dikey olarak alın bölgesine paralel, vücut üzerinden geçerek onu ön ve arka bölümlere ayıran plandır Hareket abduksiyon-adduksiyon Frontal Sagital plan : dikey olarak burun bölgesine paralel, vücut üzerinden geçerek onu sağ ve sol bölümlere ayıran plandır Hareket fleksiyon-ekstansiyon Transversal (veya yatay) plan : yere paralel ve diğer düzlemlere dik geçerek onu üst ve alt bölümlere ayıran plandır Hareket horizontal fleksiyonhorizontal ekstansiyon
Osteoporoz Osteporoz gözenekli (porous) kemik demektir Gözenekli kemik oranı yaşla artar Kas egzersizi minerallerin kemikte depolanmasını sağlayarak osteoporoz oluşumunu engeller. Young normal bone Old porous bone Willmore et al. 2004
Kas sistemi görevleri Hareket Postür oluģumu Isı oluģumu
Kaslar ve bağ dokusu İskelet kaslar kemiklere tendon vasıtasıyla bağlanır Kaslar epimysium ile kaplıdır Kas fiberleri endomysium ile kaplanmıştır Kas fiber (lif) gruplar fasciculus oluştururlar
Kas tipleri 3 tip kas: 1) İskelet (çizgili) 2) Kalp kası (çizgili) 3) Düz kaslar
Kas tipleri 1. Çizgili kasta çekirdek 1 den fazladır ve periferde bulunur. Kas isteğimize bağlı olarak çalışır. Enine çizgilenme gösterir. Kas tonusu vardır. 2. Kalp kası belli bir ritmle istem dışı çalışır, yani otonom sinir sistemi tarafından idare edilir. Bu kaslar birbirine bağlıdır. Çekirdek ortada ve 1 tanedir. 3. Düz kas vücudumuzun iç organlarında ve damar duvarlarında bulunur. Lifleri kısadır. 1 çekirdekleri vardır. Bunlar da istem dışı çalışır, yani otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilir.
İskelet kasları İnsan vücudunda ~660 iskelet kası mevcut Kaslar ~100,000 (10.000 1,300,000) fiberden (lif) oluşur Kas fiberin: çapı 10-100 mm, Uzunluğu 1-14 cm Fiber uzunluğunun kas uzunluğuna olan oranı 0.2 0.6 Not: Kas fiberi kasın bir ucundan o birine kadar uzanmamaktadır!!
Deltoid omuz kası Pectoralis major büyük göğüs kası Biceps brachii pazı kası Rectus abdominis düz karın kası Obliqus abdominis çapraz karın kası Quadriceps femoris üst bacak ön kası (dörtbaģlı) GÖVDENĠN ÖN KAS GRUBU
Trapezius arka boyun kası Triceps brachii arka kol kası Latissimus dorsi kanat kası Gluteus maximus kalça kası GÖVDENĠN ARKA KAS GRUBU
Kas fiberin histokimyası Kas fiberleri farklı ph ortamında boyanmış Kas fiberleri 2 esas tipe ayrılmaktadır: Tip I (oxidative, slow-yavaş kasılan) & Tip II (glycolytic, fasthızlı kasılan) IIA, IIB, IIC tip kaslar, tip II kasın çeşitleridir. Kasılma hızı: En yavaş I => IIC => IIA => IIB en hızlı
Kas fiberin tipi: Güç kullanan sporcular yüksek oranda II tip (fast twitch, FT) fiber ve averaj oranında maximal oxygen tüketimine sahiptirler Dayanıklılık kullanan sporcular yüksek oranda tip I (slow twitch, ST ) fiber ve yüksek oranda maximal oxygen tüketimine sahiptirler.
Yapısı KALP DAMAR SĠSTEMĠ 1. Kalp 2. Damarlar: arter (atar), ven (toplar) ve kapiler (kılcal) 3. Kan Görevleri: 1. maddelerin taģınması 2. vücut ısısının dağılması ve ısı kaybın sağlanması, 3. kan kaybının engellenmesi
Büyük ve Küçük DolaĢım Sistemleri
Büyük ve küçük dolaģım sistemi
Egzersizin dolaģım sistemine etkisi Aerobik çalıģma kalbin geliģmesini sağlar Spor ve egzersizle dolaģım sisteminin performansı %40 a kadar artırılabilir Anaerobik çalıģma kalbin geliģmesini genelde sağlamamaktadır. Ünlü halter çalıģanların kalp sorunuyla karģılaģtıkları bilinmektedir.
Koruma Örtü sistemi cilt ve içindeki Isı dengesi Zararlı maddelerin atılması D vitaminin oluģumu Uyarının alınması yapılar
Egzersiz - örtü sistemi etkileģimi Deri daha genç ve canlı kalır Selülit oluģumu engellenir KırıĢların erken oluģumu enlellenir Masaj performansı atrırır
Sinir sistemi beyin, omurilik, sinirler ve duyu organları Uyarının algılanması, iģlemi ve tepkinin oluģması Vücut iģlemlerin arasındaki bağlantının oluģturulması Konsantrasyon ve motivasyon egzeriszin devamlığı için belirleyicidirler
Lenfatik sistem Protein, yağ ve plazmanın geri kana aktarılması Lökositlerin oluģumu / olgunlaģması Hastalığa karģı korumanın oluģumu AĢırı spor sistemin çökmesine sebep olabilir
Solunum sistemi yutak, kırtlak, akciğer, bronģ, alveol. O2 CO2 değiģtokuģu Asit baz dengesinin sağlanması
Egzersizin solunum sistemine etkisi Aerobik egzersizle solunum sistemin performansı %10 a kadar artırılabilir Solunumnun rahat alım Ģekli egzersizin Ģiddetini belirtmektedir. Spordan dolayı oluģan astım tıbbi problemlerden biridir.
Sindirim sistemi: sindirim yolları, tükürük bezleri, pankreas, karaciğer Besinlerin parçalanması, emilmesi ve gerekmeyenlerin atılması. Besinin tüm maddelerin vücuda girmesi, sindirim sistemin düzenli çalıģmasına bağlıdır.
BoĢaltım sistemi: böbrek, üreter, Kanın kimyasal yapısının korunması Kandaki zaralı maddelerin atılması Asit baz dengesinin sağlanması idrar kesesi, üretra Dehidrasyon burada terle su kaybı idrar miktarını azaltmaktadır.
Endokrin sistemi: üretilen homnonlarını kana salgılasyan bezler Beyin epifizi gece-gündüz Hipofiz diğer bezleri çalıģt. Tiroit - metabolizma Paratiroit - kalsiyum Timüs bağıģıklık sistemi Böbreküstü bez - stres Pankreas kan Ģekeri Erbezi / yumurtalık üreme, doku yapısı
Son Spor haftada belli sıklıkla alınması gereken, ve alımı sırasında ter ve nabız sayısının artıģı oluģabilen bir ilaçdır. Her ilaçın olduğu gibi, sporun dozunun artıģıyla önce etkisiz, ardından etkili ve maksimal dozlarda tehlikeli olma ihtimalin unutulmaması gerekmektedir. Bilinçle yapılan spor en etkili ve güvenlidir.