KOBİ LERE SAĞLANAN FİNANSAL DESTEKLERİN ÜRETİM VE İSTİHDAMA KATKILARI: ERZURUM ALT BÖLGESİNDE (ERZURUM-ERZİNCAN-BAYBURT) BİR UYGULAMA

KOBİ LERE SAĞLANAN FİNANSAL DESTEKLERİN ÜRETİM VE İSTİHDAMA KATKILARI: ERZURUM ALT BÖLGESİNDE (ERZURUM-ERZİNCAN-BAYBURT) BİR UYGULAMA Financial Support to SME s (Small and Medium-Sized Enterprises) Contribution to Production and Employment A survey in Erzurum Sub Division (Erzurum Erzincan and Bayburt) Yrd.Doç.Dr. Nilgün BİLİCİ Doç.Dr. Menşure KOLÇAK ISBN: 978-975-555-223-1 ERZURUM SMMM ODASI EĞİTİM YAYINLARI : 2013/1 Erzurum-2013

Baskı Zafer Medya Ajans Ltd. Şti. Eski Cezaevi Karşısı Yenikapı Caddesi No. 1 Yakutiye/Erzurum Tel: 0 442 234 22 85

T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ STRATEJİ GELİŞTİRME DAİRE BAŞKANLIĞI 2011/229 NOLU BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ SONUÇ RAPORU Atatürk Üniversitesi Erzurum Meslek Yüksekokulu

ÖNSÖZ Günümüz dünyasında ekonomilerin bel kemiğini oluşturanskobi ler alanında çeşitli araştırmalar yapılmaktadır. Bunlardan birisi olan; KOBİ lere Sağlanan Finansal Desteklerin Üretim ve İstihdama Katkıları: NUTS II TRA I Bölgesinde Bir Uygulama isimli çalışmanın odamız yayını olarak yayınlanması uygun görülmüştür. Yapılan çalışmanın konuyla ilgisi olan herkese yararlı olması dileği ile. Orhan AKGÜLOĞLU ERZURUM SMMM ODASI BAŞKANI

İÇİNDEKİLER KOBİ LERE SAĞLANAN FİNANSAL DESTEKLERİİN ÜRETİM VE İSTİHDAMA ETKİLERİ NUTS II TRAI BÖLGESİNDE BİR UYGULAMA I. Giriş... 1 II.Literatür Özeti... 2 III.Erzurum Alt Bölgesi... 3 IV.KOBİ lerin Tanımı... 4 V. KOBİ lerin Temel Özellikleri... 6 VI. KOBİ lerin Önemi... 9 A.Dünya Ekonomisinde Kobi lerle İlgili Tanımlamalar... 10 B. KOBİ lerin Genel Ekonomiye Etkileri... 10 VII. KOBİ lerin Karşılaştıkları Sorunlar... 16 A.Yönetim Sorunları... 16 B. Üretim Sorunları... 18 C. Pazarlama Sorunları... 22 D. Finansman Sorunları... 31 VIII. Türkiye de Faaliyet Gösteren Kamu Bankalarının KOBİ lere Yönelik Uygulamaları... 41 A. KOBİ Fatura Finansmanı Kredisi... 43 B. KOBİ Fuara Katılım Kredisi... 44 C. KOBİ Franchising-Acentelik Kredisi... 44 IX. AB Kredileri... 45 A. Konu Bazında Sağlanan Krediler... 45 B Eğitim ve Öğretim Konuları... 46 C. Kültür ve Basın... 47 D. İstihdam... 47 E. Yapısal Fonlar... 47 F. ERDF (Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu)... 47 H. ESF (Avrupa Sosyal Fonu)... 48 G. RDF (Kırsal Kalkınma Fonu):... 48 X. Mali Araçlar... 48 A. KOBİlerin Uluslararasılaştırılmasına Yönelik Destekler:... 49 B. Kalkınma Ajansları... 49 C. Kredi Garanti Sistemi... 49 D.Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri... 50 I

XI. Türkiye de Faaliyet Gösteren Özel Bankaların KOBİ lere Yönelik Uygulamaları... 51 A. Türkiye İş Bankası... 51 B. Garanti Bankası... 51 C. Akbank... 52 D. HSBC... 52 E. Türk Ekonomi Bankası (TEB)... 53 F. Finansbank... 54 H. ING Bank... 54 G. Denizbank... 54 I. Fortis... 54 XII. Finansman Dünyasında Yeni Bir Uygulama Basel II Ve Kobi lere Olası Etkileri... 56 XIII. KOBİ lerin Karsılaştıkları Yasal Ve Bürokratik Sorunlar... 58 XIV. KOBİ lerin İhracatta Karşılaştıkları Problemler... 59 A. Ulusal Düzeydeki Sorunlar... 60 B. KOBİ lerin Kendi Yapılarından Kaynaklanan Sorunlar... 61 XV.Erzurum Alt bölgesinde KOBİ Niteliğindeki İmalat Sanayi İşletmeleri Üzerine Uygulama... 62 A.Araştırmanın Amacı ve Kapsamı... 62 B. Araştırmanın Yöntemi... 62 C. Araştırmanın Hipotezleri... 62 D.Araştırma Sonuçları... 62 E. Araştırmanın Hipotezleri... 62 F.Araştırma Sonuçları... 64 XVI.Sonuç... 78 Kaynaklar... 82

III TABLOLAR DİZİNİ Tablo 1: Erzurum Alt Bölgesi 1 Tablo 2: Tablo 3: Tablo 4: Tablo 5: Tablo 6: Tablo 7: Tablo 8: Tablo 9: KOBİ lerin Ekonomideki Paylarının Seçilmiş Ülkeler İle Karşılaştırması, (2010) Türkiye deki KOBİ lerin Toplam Üretim İçerisindeki Payları Firmaların Faaliyet Alanları ile Finansal Destek Almadan Önceki Eleman Sayısı Firmaların Faaliyet Alanları ile Finansal Destek Aldıktan Sonraki Eleman Sayısı Firmaların Faaliyet Alanları ile Finansal Destek Almadan Önceki Kapasite Kullanım Oranı Firmaların Faaliyet Alanları ile Finansal Destek Aldıktan Sonraki Kapasite Kullanım Oranı Faaliyet Süresi ile Finansal Destek Almadan Önceki Kapasite Kullanım Oranı Firmaların Faaliyet Alanları ile Finansal Destek Aldıktan Sonraki Kapasite Kullanım Oranı Tablo 10: Firmalarda Tam Kapasite ile Çalışamama Nedenleri 68 Tablo 11: Firmaların Faaliyet Bölgeleri ile Finansal Destek Aldıktan Sonraki Kapasite Kullanım Oranı Tablo 12: Firmaların kullandıkları Finansman Yöntemleri 70 11 15 64 65 66 66 67 68 69 Tablo 13: Yıl İçinde Kullanılan Toplam Kredi Miktarı 71 Tablo 14: Firmaların Aldıkları Kredileri Kullanma Amaçları 71 Tablo 15: İşletmelerin Tercih Edecekleri Kredi Çeşitleri 72

Tablo 16: Finansal Araç Tercihi 73 Tablo 17: Tablo Firmalarda Hangi Kurumlardan Finansal Destek Alındı Tablo 18: Firmaların Finansal Destekleri İstedikleri Konular 74 73 Tablo19: Firmalarda Finansman Sorunlarının Önemi 74 Tablo 20: Firmaların Yararlandıkları Finans Teknikleri 75 Tablo 21: İşletme Diğer Finans Tekniklerinden Yararlanma Durumu Tablo 22: Firmaların Teşvikli Kredi Kullanma Durumları 76 75 Tablo 23: Teşvikli Krediler Konusunda Yaşanan Problemler 76 Tablo 24: Firmaların Kredi Kullanımlarının Üretim Ve istihdama Etkileri 77

KOBİ lere Sağlanan Finansal Desteklerin Üretim ve İstihdama Etkileri 1 KOBİ LERE SAĞLANAN FİNANSAL DESTEKLERİN ÜRETİM VE İSTİHDAMA ETKİLERİ: NUTS II TRAI BÖLGESİNDE BİR UYGULAMA I. Giriş Erzurum, Erzincan ve Bayburt illerinden oluşan Erzurum Alt Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesinin merkezi konumunda olma özelliğine sahiptir. Bu bölgede gerçekleştirilen üretim ve yenilikler bir nevi tüm bölgeye dağıtılmaktadır. Bu nedenle, bölge kalkınmasında çok önemli fonksiyona sahip olan KOBİ lerin etkin analizi ve sorunlarının çözümlenmesi hem bölge hem de ülke kalkınması için önem arz etmektedir. KOBİ ler daha ziyade emek yoğun çalışmakta, en önemli sorunlarının başında kaynak sorunu gelmektedir. Bu tür işletmelere sağlanan finansal desteklerle üretim ve istihdam seviyelerinin artırılabilmesi amaçlanmaktadır. Ancak sağlanan finansal desteklerin ne ölçüde etkili olduğunun bölgesel bazda incelenmesi amacıyla söz konusu çalışma yapılmıştır. Bu amaçla ele alınan çalışma, bölge kalkınması için önem arz eden KOBİ lerin üretim ve istihdamlarına yönelik aldıkları finansal desteklerin işletmelerin üretim ve istihdam seviyelerine etkisinin ölçülmeye çalışılması ve bu işletmelerin bölge ekonomisinin gelişiminde sağlayacakların katkıların nasıl artırılabileceğini araştırmaktır. Çalışmada bölgedeki işletmelere uygulanan anketlerden elde edilen bilgiler ışığında birincil kaynaklardan yararlanılmıştır. Bölgede bulunan organize sanayi bölgelerinde üretim yapan KOBİ lerin yararlandıkları finansal destekler ve bunların işletmelerin üretim ve istihdamlarına etkileri belirlenmeye çalışılmıştır. Yapılan bu saha araştırması ile durum tespiti yapılmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda, öncelikle KOBİ ler hakkında kısa teorik bilgiler sunulmaya çalışılmış, daha sonra da uygulama sonucu elde edilen veriler tablolaştırılarak yorumlanmıştır. Sonuç ve değerlendirme kısmında ise genel değerlendirmeye yer verilmektedir.

2 II. Literatür Özeti Nilgün BİLİCİ, Menşure KOLÇAK Ayyagari vd nin yaptıkları ampirik bir çalışmada KOBİ lerin istihdama katkılarının son derece önemli olduğunu, Örneğin; Avustralya da toplam istihdamın %50,60 ının, Kanada da %58,58 inin, İsviçre de %75,25 inin, Almanya da % 0.36 sının, Danimarka da %78,40 ının, İngiltere de %56,42 sinin, Japonya da %74,13 ünün KOBİ ler tarafından karşılandığını tespit etmişlerdir. (Ayyagari,2003,22-23). Kushnir vd. nin 132 ülkeyi dikkate alarak yaptıkları bir çalışmada; bu ülkelerde 125.000 milyon KOBİ olduğu, bunların 89 miyyonunun gelişmekte olan piyasalarda yer aldığı tespit edilmiştir. Gelişmiş ülke ekonomileri içerisinde KOBİ lerin payının daha ağırlıklı olduğu ve toplam katma değerin 3 te 2 sinin KOBİ ler tarafından oluşturulduğu, orta gelirli ekonomilerde de KOBİ lerin payının giderek artmakta olduğu ifade edilmektedir. Aspen Enstitüsü nün 2012 de yayınladığı bir raporda, 5-250 arası çalışanı bulunan ve KOBİ niteliği taşıyan işletmelerin önemi vurgulanarak, bu işletmelerin büyüme ve istihdam üzerinde önemli katkılarının olduğu, yoksulluğun azaltılmasında etkin bir rol oynadıkları, ancak, finansman, pazarlama ve yetişmiş eleman gibi sorunlarının bulunduğu tespit edilmiştir. Öztürk(2007) yılında yaptığı bir çalışmada; KOBİ lerin işletmelerin dağılımı bakımından önemli bir yere sahip olduğunu, neredeyse ülkeylerdeki işletmelerin %100 e yakın bir kısmının KOBİ lerden meydana geldiğini, ancak istihdama katkılarına bakıldığında en fazla G. Kore de %87,7, İtalya da %81,1 ve Türkiye de ise %78 de olduğunu söylemektedir. Ancak gelişmiş ülke olma özelliği gösteren Almanya da %60,4, İngiltere de %54,1 ve ABD dee %57,9 olduğu ve diğer ülkelere nazaran oldukça düşük olduğu görülmektedir. Bunun yanında AB 27 ülke ortalamasının da toplam istihdam içerisindeki payı %67,4 olarak ifade edilmektedir. Ulusoy ve Akarsu nun yaptıkları bir çalışmada; Türkiye de KOBİ lerin istihdama katkılarının azımsanamayacak boyutlarda olduğunu tespit etmişlerdir. 1981-1991 döneminde 330 bin kişiye istihdam sağlayan yaklaşık 6000 yeni işyerinin açıldığı ve bunların çoğunluğunun KOBİ olduğu saptanmıştır. 10 yıllık süreçte bu işyerlerinin yarısı kapanmış ve kapanmayanlar arasında en hızlı

KOBİ lere Sağlanan Finansal Desteklerin Üretim ve İstihdama Etkileri 3 büyüyenlerinden %10 u seçilmiş ve bu işyerlerinin istihdama katkısı değerlendirilmiştir. 1980-2001 döneminde imalat sanayinde yılda 1 milyon kişi istihdam edildiği ve artış oranının %1 olduğu ve bu oranın yarısının bu seçilen işletmelerce sağlandığı tespit edilmiştir. III. Erzurum Alt Bölgesi Avrupa Birliği nin bölgesel düzeyde uyguladığı müktesebata uyum çerçevesinde, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı nın koordinasyonunda ve Devlet İstatistik Enstitüsü nün katkılarıyla yeni bir İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması yapılmıştır. Düzey 1, Düzey 2 ve Düzey 3 olarak yapılan bu sınıflandırma, Bakanlar Kurulu nun 2002/4720 sayılı kararı ve 22 Eylül 2002 tarihli resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yapılan bu sınıflandırmada, toplam 81 ilin her biri Düzey 3 olarak tanımlanmıştır. Düzey 1, ekonomik, sosyal ve coğrafi yönden benzerlik gösteren komşu iller için yapılan sınıflandırmadır. Düzey 2 ise, bölgesel kalkınma planları ve nüfus büyüklükleri de dikkate alınarak Düzey 1 içerisinde yapılan sınıflandırmayı temsil etmektedir. Yapılan sınıflandırmada, Düzey 1 12 adet bölgeden, Düzey 2 bu bölgelerin içerisinde yapılan sınıflandırmayla 26 alt bölge den ve Düzey 3 ise 81 ilden oluşmaktadır. Buna göre, Erzurum Alt Bölgesi aşağıdaki gibi bir sınıflandırma içerisinde yer almıştır. Erzurum Alt bölgesi Kod TRA TRA1 TRA11 TRA12 TRA13 TRA2 TRA21 TRA22 TRA23 TRA24 Tablo 1: Erzurum Alt Bölgesi Düzey 1 Düzey 2 Düzey 3 Kuzey Doğu Anadolu Kaynak: http://www.dpt.gov.tr/bgyu/biid/ibbs.htm Erzurum Ağrı Erzurum Erzincan Bayburt Ağrı Kars Iğdır Ardahan

4 Nilgün BİLİCİ, Menşure KOLÇAK Devlet Planlama Teşkilatının resmi sitesinden alınan bu bilgiye göre Erzurum Alt Bölgesi, Düzey 1 olarak belirlenen Kuzey Doğu Anadolu Bölgesinin Ağrı Alt Bölgesi ile birlikte iki alt bölgesinden biridir ve Erzurum, Erzincan ve Bayburt illerinden oluşmaktadır. IV. KOBİ lerin Tanımı Bilimsel çalışmaların en zor safhalarından biriside tanımların yapılması aşamasıdır. Tanımlama aşamasında herkes tarafından kabul görecek bir tanımlama yapmak genelde mümkün olmamaktadır. Bu nedenle tanım konusunu pragmatik açıdan irdeleyerek, amaca yönelik tanım yapmak tavsiye edilebilir bir yol olacaktır. Konuya uygun bir tanımı pragmatikliğin bir gereği olarak mutlak değil ancak değişen şartlara, zamana, mekâna göre, amaç değişmese bile tanımın şartlara göre değişebileceği mutlaktır (Müftüoğlu,1989,93-94). Kobi tanımlamaları ülkelerdeki iktisat politikalarına ve ülkelerin bölgelerine ve sektörlerine göre de değişebilmektedir(savaşır,1999,309). Tanımların yapılmasında bu kıstaslar nitel ve nicel bakımından dikkate alınarak yapılmışlardır. Nicel tanımlama bakımından dikkate alınan kıstasları aşağıdaki gibi ifade edilebilmektedir(demirdöğen,1996,3). Personel sayısı, kapasite, ücret ve maaş tutarı, sermaye miktarı üretim miktarı, satış miktarı, aktif değerlerin toplamı, makine parkı, kullanılan hammadde miktarı, enerji miktarı, yaratılan katma değer, kar seviyesi, çevirici güç miktarı olarak ifade edilebilir. Nitel tanımlamadaki kıstaslar ise şunlardır: Yönetim şekli, pazar durumu, kuruluş alanı, işletme sahibinin sermaye payı, işbölümü ve uzmanlaşma derecesi, yönetim teknikleri, mali bağımsızlık, pazarlık gücü, işveren ve işçi ilişkisi olarak sıralanabilirmektedir. Kıstaslar ne kadar fazla olursa yapılacak tanımda teknik ve idari bir takım sorunlar ortaya çıkmaktadır. Kıstaslar ayrı ayrı dikkate alınarak tanımlama yapılacak olursa yapılacak tanımlar daha açık ve anlaşılır olacaktır. Avrupa Birliği (AB) ülkelerdeki ve sektörlerdeki farklı özellikleri ele alarak, çalışan sayısı baz alınarak, bütün sektörler ve ülkelere için bazı kıstasların esas alınmasını önermektedir(karabulut,2005,327). Buna göre;

KOBİ lere Sağlanan Finansal Desteklerin Üretim ve İstihdama Etkileri 5-10- 49 kişi çalıştıran küçük işletmeler, - 50-249 kişi çalıştıran orta boy işletmeler, - 250 ve daha fazla çalıştıran büyük boy işletmeler. İşletmelerde sadece çalışan kişi sayısına göre ve Avrupa Birliği nce nicel ve nitel kıstasları da göz önüne alarak yapılan tanımlama da Kobi ler, büyük bir sermayeye üretim hacmine, makine ve teçhizata sahip olmayan, 1 ile 200 kişi arasında işçi istihdam edebilen ve satış hacmi ile çalışma alanı sınırlanan işletmelerdir (Diken,1998,41) Ülkemizde yapılan tanımlamalarda ve İSO, TÖSYEV, TÜİK, KOSGEB, EXİMBANK, HALKBANK ası gibi kuruluşlar tarafından da KOBİ tanımlaması yapılmıştır. Bu kuruluşların yapmış oldukları tanımlamalarda genelde çalışan personel sayısı kriter olarak dikkate alınmıştır. Bu çalışmada ki KOBİ tanımı ise KOSGEB ve Halk Bankası tarafından kabul edilen tanımlama olacaktır. Tanımlamayı Halk Bankası; 1-100 işçi çalıştıran işletmeleri küçük firma, 101-250 arası işçi istihdam eden işletmeler orta ölçekli firma, 251 den fazla kişi istihdam eden firmalar ise büyük ölçekli firmalar şeklinde yapmaktadır(çetin,1996,52-54). KOBİ tanımlamasında ABD ise çalışan işçi sayısını esas almakla birlikte küçük işletme tanımlamasında belli kriterler kullanmaktadır. Buna göre; yıllık satış hacimleri 17 milyon doları aşan işletmeler, yıllık satış hacimleri 3,5milyon doları aşan tarım işletmeleri ve 100 e kadar işçi istihdam eden toptancı ve 1500 ve daha fazla işçi istihdam eden üretim işletmeleri küçük işletmeler olarak tanımlamıştır. (Özkan,2003,5-6) KOBİ ler genel olarak küçük ve orta ölçekli işletmeler olarak tanımlanmakla birlikte Dünya da bu işletmeleri tanımlamak için ortak bir ölçü gözlemlenememektedir. Ülke ekonomilerinin gelişmişliklerine göre ölçekler ülkeler arasında farklılık gösterebilmektedir. Bu nedenle ülkemizde yapılan genel tanımlamalar ile KOBİ lerin tanımlarını yapmaya çalıştık.

6 V. KOBİ lerin Temel Özellikleri Nilgün BİLİCİ, Menşure KOLÇAK KOBİ ler, değişen piyasa şartlarına karşı hızlı uyum gösteren, esnek üretim sistemlerine sahip, bölgesel kalkınmada önemli rolleri olan, işsizliğin azaltılması ve yeni iş alanlarının açılmasında önemli katkıları sağlayan iktisadi teşebbüslerdir ve bu özellikleri nedeniyle ülkelerin ekonomik ve sosyal kalkınmasında önemli bir işlev sağlamaktadırlar. KOBİ ler sağladıkları bu katkılarından dolayı kamu politikalarının önemli uygulama alanlarından biri haline dönüşmüşlerdir. Başta gelişmiş ülkeler olmak üzere tüm ülkeler KOBİ lerin doğması, büyümesi, gelişmesi ve korunabilmesi için elverişli ekonomik ortamı yaratacak politikaları geliştirmeye çalışmaktadırlar(ulusoy,2012,106-107). Bu açıklamalar çerçevesinde KOBİ lerin sahip olduğu temel özellikleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür(özkan,1999,4). Daha az yatırımla daha çok üretim ve ürün çeşitliliği sağlarlar, Daha düşük yatırım maliyetleriyle istihdam imkânı yaratırlar, Yapıları itibariyle ekonomik dalgalanmalardan daha az etkilenirler, Talep değişikliklerine ve çeşitliliklerine daha kolay uyum gösterebilirler, Teknolojik yeniliklere daha yatkındırlar, Bölgeler arası dengeli kalkınmayı sağlarlar, Gelir dağılımındaki çarpıklıkları asgariye indirirler, Bireysel tasarrufları teşvik eder, yönlendirir ve hareketlendirirler, Büyük sanayi işletmelerinin vazgeçilmez destekleyicisi ve tamamlayıcısıdırlar, Politik ve sosyal sistemlerin denge ve istikrar unsurudurlar, Demokratik toplumun ve liberal ekonominin ana sigortalarından birini teşkil ederler. KOBİ ler Dünya ekonomilerinde önemli roller üstlenmişlerdir

KOBİ lere Sağlanan Finansal Desteklerin Üretim ve İstihdama Etkileri 7 ve sağlıklı bir ekonominin temelini oluşturmaktadırlar. KOBİ ler ortaya koymuş oldukları ekonomilerdeki katma değerle (meydana gelen katma değerin % 38 i ve gayri safi hasılanın%60 ı) toplumsal barışın ve sosyal istikrarın teminatı olmak durumundadırlar (Bekçi,2001,111). Bu anlamda bakıldığında KOBİ lerin birçok avantajları ve dezavantajları bulunmaktadır(özdemir,2006,43-50). KOBİ ler tüketici ihtiyaçlarındaki değişiklikleri kısa sürede algılayıp, bunlara kısa sürede cevap verebilmektedirler. Müşteri ile direkt ilişkide bulunduklarından onların ürün ile ilgili isteklerini kısa sürede cevaplayabilmektedirler. Teknolojik yeniliklere kolayca adapte olabilmektedirler. Yöneticiler çalışanlarla yakın ilişki içinde bulunduklarından çalışanların performanslarını doğrudan etkileyebilmektedirler. Kararlar çoğu zaman çalışanlarla birlikte alındığı için başarı oranı yükselmektedir. Personel istihdam etmek için gerekli olan yatırım harcaması daha azdır. KOBİ ler faaliyet gösterdikleri yörede, bölgelerin ihtiyacını da dikkate alarak modern teknolojiler yerine ara teknolojileri kullanmaları, hem o bölgenin kalkınmasına hem de çevrenin korunmasına yardımcı olmaktadır. Dezavantajlarını da aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür. KOBİ işletmelerinde genellikle uzman personel istihdam edilememekte, genelde işletme sahibinin bilgisi ve tecrübesi ön plana çıkmakta, bu da bilginin yerini, tecrübenin almasına neden olmaktadır. KOBİ lerin tam olarak tanımlanamamasından kaynaklanan eksiklik nedeniyle, küçük ve orta büyüklükteki işletmelere tanınan kredi imkânlarından daha çok büyük işletmeler yararlanmaktadır. Bu da KOBİ lerin teknolojik transferlerini gerçekleştirememelerine neden olmaktadır. Türkiye de, sanayi kredilerinin %97 sini, sanayi yapısı içindeki oranı

8 Nilgün BİLİCİ, Menşure KOLÇAK yalnızca %2 olan büyük işletmeler kullanmaktadır. Büyük işletmelere oranla müşterileriyle olan ilişkileri daha yakın olan KOBİ ler, müşteri istekleri doğrultusunda yapmaları gereken teknolojik değişiklikler için, yeterince para ve zaman ayıramamakta ve bu değişiklikleri hayata geçirebilmekte oldukça zorlanmaktadırlar. KOBİ ler finansal yönden, düşük sermaye/borç oranına sahip oldukları için büyük işletmelere oranla daha zayıf bir yapıya sahip bulunmaktadırlar. KOBİ ler devlet ihalelerinde büyük işletmelere nazaran daha zayıf bir durumdadırlar. Çünkü ihaleden haberleri olmayabilir ya da yapılacak işin niteliğine göre teknolojileri, kapasiteleri o is için yetmemektedir. KOBİ lerde üretim esnek bir yapıya sahiptir. Tüketicilerin isteklerine göre üretime yön verilebilmektedir. Bu yüzden üretimde farklı girdiler kullanılmakta, dolayısıyla büyük miktarda, bir girdiden alım yapılamamakta ve büyük işletmelere göre indirimlerden daha az oranda yararlanılmaktadır. KOBİ lerde genellikle ayrı bir pazarlama bölümü bulunmamaktadır. Bu durumda da özellikle KOBİ lerin yurt dışına ihracat yapmaları açısından önemli sorunlar yaşanmakta, rekabetin çok daha çetin olarak kendini hissettirdiği günümüzde bu aksaklıklar ve sorunlar işletmeyi güç durumda bırakabilmektedir. KOBİ lerin ihracat pazarlarına girmeleri; dil bilen eleman istihdam edememeleri, yabancı ülke mevzuatına vakıf olamamaları, ihracat konusunda uzman çalıştıramamaları gibi nedenlerle, büyük işletmelere oranla daha zor olmaktadır. KOBİ ler ihracat teşvik ve geliştirme programlarından çoğunlukla yararlanamamakta, aynı zamanda iç piyasada görülen bir talep daralmasından da en fazla etkilenen kesim olmaktadırlar.

KOBİ lere Sağlanan Finansal Desteklerin Üretim ve İstihdama Etkileri 9 VI. KOBİ lerin Önemi Dünya ekonomilerinde KOBİ lerin ekonomik hayatta rekabetin oluşması ve sürdürülmesinde vazgeçilmez temel ekonomik birimler oldukları ve ekonomilerin kemikleşmelerini ve yok olmalarını engelleyerek, canlılık getirdikleri kabul edilmektedir. Ayrıca KOBİ ler değişmeleri, yenilikleri takip ederek, kısa zamanda değişikliklerin uygulanabilme esneklikleri olduğu için sanayileşmeyi hızlandırdıkları gözlenmekte ve toplumun geniş kesimlerinin yeni yaratıcı fikirlerinin uygulanabilmesi ile de ekonomik gelişmelerin hız kazanması sağlanabilmektedir(sarıaslan,11192,7). KOBİ ler istihdam yaratarak ve bölgesel kalkınmayı hızlandırarak, böylece küçük yerleşimlerden büyük kentlere göçü de engelledikleri düşünülmektedir(güceloğlu,1993,1). KOBİ ler gelişmekte olan ülkelerde ekonomik istikrar ve dışa açılma problemlerinin çözümünde ihracatla birlikte büyük döviz girişi sağlayabilirler. Avrupa Birliği ülkelerin de de KOBİ ler, dinamik ve esnek karar alma yapıları ile yeniliklere ve talepteki değişikliklere ve çeşitliliğe daha kolay uyum sağlayabilen, daha az yatırım maliyetleriyle istihdam yaratan ve ekonomik konjonktürden daha az etkilenen, istikrarlı ve sürdürülebilir bir büyümenin sağlanmasında temel unsur olarak görülmektedir. Dünyada, rekabette ve dinamizmde en önde olan ekonomiye sahip olmayı amaçlamış Avrupa Birliği nde, KOBİ lerin ekonomiye ve dolayısı ile makroekonomik hedeflere ulaşılmada sağladığı katkılar tüm üye ülkelerce benimsenmektedir(karabulut,2005,328). Avrupa Birliğinde KOBİ ler toplam işletmelerin % 99 unu oluşturmaktadırlar. Dolayısı ile işletmelerin politikaları KOBİ lerin ihtiyaçları ve karşılaştıkları sorunları inceleyerek, rekabet bakımından güçlü bir biçimde yapılandırılmakta ve bunun gerçekleştirilmesi için çeşitli önlemler uygulamaya konulmaktadır. İşletmelerin politikaları KOBİ lere yönelik Bütünleştirilmiş Program çerçevesinde biçimlenmektedir. Bütünleştirilmiş Program, Avrupa Birliği ülkelerinde ve bütün üye ülkelerde, ulusal veya bölgesel olarak KOBİ lerin gelişimiyle alakalı olmak üzere üç grupta toplayabiliriz. Bunları, üye devletlerle uyumlu hareketler (iyi uygulamaların karşılıklı değişimi), çok yıllı program ve diğer birlik politikalarıyla birlikte girişilen faaliyetler şeklinde sayabiliriz(alagöz,2000,75-90). KOBİ ler ekonomilerde lokomotif görevini üstlenmiş

10 Nilgün BİLİCİ, Menşure KOLÇAK kuruluşlar olarak ifade edilebilirler. Özellikle gelişmekte olan ekonomilerde ki görev ve rolleri bu ülkelerin ekonomilerinin büyüme hızını istenen düzeye çekerek ve gelişmesini sağalayarak bölgesel bazda ve evrensel ölçüde bulundukları ekonomiye katkıda bulunabilmektir. Bu nedenle Kobi tanımlamasında olan işletmeler total anlamda ülke ekonomilerine çok önemli katkılar ve destekler sağlayan birimler olarak kabul edilmekte ve desteklenmektedirler. A.Dünya Ekonomisinde Kobi lerle İlgili Tanımlamalar KOBİ lerin Dünya da ekonomik hayat içinde üretim ve istihdam seviyelerine katkıları ile gelişmişlik düzeyinin yukarı çekilmesinde çok önemli rolleri olduğu kabul edilmektedir. Bu nedenle ekonomiler içerisindeki etkinlikleri oldukça önem arz etmektedir. Ancak ülkeler bazında etkinlikleri ve önemlilik dereceleri farklılık arz edebilmektedir. Dünya da ekonomik hayat içinde 1945-1970 yılları arasında büyük ölçekli işletmelerle etkin olarak ekonomik büyüme va kalkınma faaliyetleri yürütülmüştür. Fakat bu süreç içerisinde büyük işletmelere göre KOBİ lerin daha avantajlı oldukları anlaşılmıştır (Yardımcı,1998,28). Gelişen ve değişen ekonomik hayat KOBİ lerin ekonomilerdeki etkinliklerini ve önemlerini daha da ön plana çıkarmıştır. Ülkelerin birçoğunda istihdam yaratılmasında ve rekabet şartlarının tesisinde KOBİ ler daha çok önem kazanmaya başlamışlardır. Bu gelişmeler 1970 yılında yaşanan ekonomik krizden sonra ortaya çıkmıştır. Krizden sonra büyük ölçekli işletmelerin önemi azalmaya başlamış, KOBİ ler çoğu ülkede kaynakların ekonomik kullanımı, istihdam ve gelir dağılımına olan katkıları nedeniyle makroekonomik politikalarda büyük önem kazanmaya başlamıştır(yılmaz,2004,2). OECD, AB, ABD, Japonya da kobi tanımlamaları için birbirine benzer ancak farklı açılardan bakılarak yapılmış bir takım tanımlamalarla karşılaşılmıştır. B. KOBİ lerin Genel Ekonomiye Etkileri KOBİ lerin genel ekonomi üzerindeki etkilerini aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür. İstihdamın artırılması Girişimciliğin gelişimi

KOBİ lere Sağlanan Finansal Desteklerin Üretim ve İstihdama Etkileri 11 Verimlilik Artışı Yeniliklerin artması Rekabetçi bir ekonomik yapının oluşması Büyük işletmelerle tamamlayıcılık ilişkisi Tüketici taleplerinin karşılanması Küreselleşme Krizlerin etkilerinin azaltılması Gelir dağılımında adaletin sağlanması Bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılması Gocun ve göç sonucu oluşan olumsuz etkilerin azaltılması Sosyal içermenin sağlanması KOBİ lerin genel ekonomi içerisindeki payına bakıldığında önemli bir yere sahip oldukları bilinmektedir. Bu anlamda istihdam üzerinde de önemli bir rol oynamaktadırlar. Tablo 2: KOBİ lerin Ekonomideki Paylarının Seçilmiş Ülkeler İle Karşılaştırması, (2010) Ülke Tüm İşletmeler İçindeki Payı (%) Toplam İstihdam İçindeki Payı (%) Katma Değer İçindeki Payı (%) ABD 98.9 57,9 50 Hindistan 97,3 69,9 Japonya 98,2 66,0 49,3 G. Kore 99,9 87,7 49,2 Brezilya 99,9 67,0 Malezya 99,9 65,2 31,2 AB 27 99,8 67,4 57,7 İngiltere 99,6 54,1 51,0 Almanya 99,5 60,4 53,6 İtalya 99,9 81,1 71,3 Türkiye 99,9 78 55,0 Kaynak: 2011-2013 KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı Raporu Yukarıdaki tablodan da görülebileceği gibi, ülkelerin hemen tamamında işletmelerin neredeyse %100 e yakın bir bölümü KOBİ niteliği taşımaktadır. G. Kore, Brezilya, Malezya, İtalya ve Türkiye de

12 Nilgün BİLİCİ, Menşure KOLÇAK %99,9 u KOBİ olarak görülmektedir. Bunun yanında Almanya %99,5, İngiltere %99,6, ABD %98,9, Japonya %98,2 ve Hindistan ise %97,3 tür. AB ni oluşturan 27 ülke ortalamasına bakıldığında tüm işletmelerin %99,8 inin KOBİ olduğu görülmektedir. Bu durum ülke ekonomileri açısından KOBİ lerin çok önemli olduğunun bir göstergesidir. KOBİ lerin işletmelerin dağılımı bakımından önemli bir yere sahip olmasına rağmen, istihdamı karşılama oranlarına bakıldığında, istihdama katkısının en fazla G. Kore %87,7, İtalya %81,1 ve Türkiye %78 de olduğu görülmektedir. Ancak gelişmiş ülke olma özelliği gösteren Almanya da %60,4, İngiltere de %54,1 ve ABD de %57,9 olduğu ve diğer ülkelere nazaran oldukça düşük olduğu görülmektedir. Bunun yanında AB 27 ülke ortalamasının da toplam istihdam içerisindeki payı %67,4 olarak ifade edilmektedir(öztürk,2007,28). Türkiye ye baktığımızda 1990 lı yıllarda KOBİ lerin ekonomideki hâkimiyeti göze çarpmaktadır; işletmelerin %99 unu, istihdamın %76 sını, üretimin ise %38 ni oluşturmaktadırlar. KOBİ lerin yarattığı katma değer ise %38 gibi düşük seviyelerde seyretmektedir(ulusoy,2012,4). Bu oranlar 2012 yılında istihdamda %78 e, katma değerde ise %55 e ulaşmış bulunmaktadır. AB ülkelerinde ve diğer ülkelerde olduğu gibi Türkiye de de KOBİ ler ekonominin bel kemiğini oluşturmaktadırlar. Bu anlamda baktığımızda KOBİ ler büyük işletmelerden daha fazla istihdam yaratmaktadırlar. Büyük işletmeler yıllık %0,5 oranında istihdam artışı sağlarken KOBİ ler yıllık ortalama %1 lik bir istihdam artışı sağlamaktadırlar. Genel olarak istihdamın sektörel dağılımına bakılacak olursa net istihdam artışının büyük oranda hizmet sektöründe ortaya çıktığı görülmektedir. Endüstri toplumundan post endüstriyel topluma geçiş ve bu toplumda hizmet sektörünün ağırlıklı yer kaplaması, küçük ölçekli işletmelerin öneminin artmasında çok önemli bir faktör olmuştur. Bununla birlikte birçok araştırma KOBİ lerin özellikle iktisadi kriz ve durgunluk dönemlerindeki olumsuz koşullara büyük ölçekli işletmelere nazaran daha dayanıklı olduklarını da göstermektedir(öztürk,2007,32). Ulusoy ve Akarsu nun yaptıkları bir çalışmada; Türkiye de KOBİ lerin istihdama katkılarının azımsanamayacak boyutlarda olduğunu tespit etmişlerdir. 1981-1991 döneminde 330 bin kişiye istihdam sağlayan yaklaşık 6000 yeni işyerinin açıldığı ve bunların çoğunluğunun KOBİ olduğu saptanmıştır. 10 yıllık süreçte bu işyerlerinin yarısı kapanmış ve kapanmayanlar arasında en hızlı

KOBİ lere Sağlanan Finansal Desteklerin Üretim ve İstihdama Etkileri 13 büyüyenlerinden %10 u seçilmiş ve bu işyerlerinin istihdama katkısı değerlendirilmiştir. 1980-2001 döneminde imalat sanayinde yılda 1 milyon kişi istihdam edildiği ve artış oranının %1 olduğu ve bu oranın yarısının bu seçilen işletmelerce sağlandığı tespit edilmiştir. (Ulusoy,2012,116). Hazine Müsteşarlığı aracılığı ile yurt dışından temin edilen 1999-2008 dönemine ait olan KOBİ Kredileri ve bu kredilerin istihdam üzerindeki etkilerine bakıldığında, 1999-2005 döneminde 780 adet KOBİ ye toplam 1,8 milyar ABD Doları kredi kullandırılmış ve söz konusu KOBİ lerde 2005 yılı sonunda 45.627 kişi istihdam edilmiştir. İşletme başına düşen istihdam artışı ise 56 kişi olarak gerçekleşmiştir. 2006 yılında, 288 adet KOBİ ye toplam 477,6 milyon ABD Doları kredi kullandırılmıştır, söz konusu KOBİ lerde 7.111 kişilik bir istihdam artışı sağlanmıştır. Böylece, 2005 yılı sonunda 45.627 olan istihdam edilen kişi sayısı, 2006 yılı sonunda 52.738 kişiye ulaşmıştır. 2006 yılında KOBİ lerde istihdam % 15,6 artarak işletme başına düşen istihdam artışı 25 kişi olarak gerçekleşmiştir. 1999-2005 dönemindeki istihdam artışı yıllık ortalama 6.283 kişi iken, 2006 yılındaki 7.111 kişilik artış ortalamanın üzerinde görülmektedir. 2007 yılında, 308 adet KOBİ ye kullandırılan toplam kredi 552 milyon ABD Dolardır, KOBİ lerde 6.572 kişilik bir istihdam artışı sağlanmıştır. 2006 yılında 52.738 olan istihdam edilen kişi sayısı, 2007 yılı sonunda 57.665 e ulaşmıştır. 2007 yılındaki istihdam artışı 6.572 kişi olarak gerçekleşmiştir. 2008 yılında ise, 380 adet KOBİ ye toplam 842 milyon ABD Doları kredi kullandırılmıştır. KOBİ lerde 5.551 kişilik bir istihdam artışı sağlanmıştır, istihdam edilen kişi sayısı 62.861 e yükselmiştir. 2008 yılı istihdam artışı ise 5.551 kişi olarak gerçekleşmiştir. Burada iki önemli husus dikkat çekicidir. Birincisi, verilen bu kredilerle 2001 yılında yaşanan ekonomik krizin etkilerinin mevcut istihdamın korunması suretiyle bir miktar hafifletilmiş olması, ikincisi ise yeni kredilerin ve kapasite artışlarının istihdama katkı sağlamasıdır. Bu durumun tabii sonucu olarak kredi kullanan KOBİ sayısı arttıkça istihdam imkânlarının da arttığı gözlenmektedir. Ülkemizde KOBİ olarak tanımlanabilen işyerlerinde toplam 10.826.350 kişi istihdam edilmektedir. İşletmelerin istihdam anlamında yoğunlaştığı sektörleri aşağıdaki gibi göstermek mümkündür(hm ve TÜİK Raporları);