Hayvan Yemlerinde Mikotoksin Problemi - Ekonomi ve Sağlığ ığa Etkileri Süreyya ÖZCAN 16-17 Ekim 2007, Bursa
Hayvan Yeminde Bulunan Mikotoksinler Aflatoxin B1, B2, G1, G2 Deoksinivalenol (DON, vomitoxin) Nivalenol (NIV) T2 toksin Okratoksin A (OTA) Fumonisinler Zearalenon
Hayvan Yemlerinde Mikotoksin Limitleri Aflatoxin B1, B2, G1, G2 süt hayvanlarında 5 ppb sığır 10 ppb tavuk 20 ppb Deoksinivalenol (DON, vomitoxin) 5 ppm Okratoksin A (OTA) 0.1 ppm (tavuk) Fumonisin B1+B2, Zearalenon, 20 ppm (tavuk) 0.5 ppm
Mikotoksin Problemi 1. Mikotoksin Problemi Canlı Sağlığı Kanserojen, teratojen, 2. Ekonomik Kayıplar ABD-932$ milyon mikotoksinden dolayı ürün kaybı var
1- Mikotoksikozis Çeşitli şekillerde insan ve hayvanlar tarafından mikotoksinlerin vücuda alınmasıyla bazı toksik belirtilerin ortaya çıkmasına mikotoksikozis denir. Mikotoksikozis Primer Mikotoksikozis Seconder Mikotoksikozis
Mikotoksikozis İnsanlar ve hayvanlar 1-Direkt olarak 2-Kontamine olmuş gıda ve yem maddelerini tüketerek 3-Kontamine yemle beslenen hayvanlar, yumurta ve süt gibi ürünlerine toksinlerin geçmesi sonucu dolaylı olarak mikotoksinlere maruz kalırlar.
Mikotoksikozis Bitkisel ürünler Fungal Enfeksiyon Mikotoksin Oluşumu İnsan ve hayvanlar tarafından tüketim Hayvanlar tarafından tüketim Et/Et ürünleri Süt/Süt ürünleri İnsanlar tarafından tüketim Primer Mikotoksikozis Seconder Mikotoksikozis
Mikotoksinlerin Canlı Sağlığına Etkileri Kimyasal yapılarına bağlı olarak mikotoksinler; Kanserojen Teratojen Mutajen Bağışıklık sistemini zayıflatıcı Titreme oluşturan Kanamaya neden olan Hepatotoksik, Nefrotoksik Nörötoksik özellik gösterebilir.
Mikotoksinlerin Hayvanlar Üzerine Etkileri İştahsızlığa sebep olur Üreme hızını azaltır Performansı azaltır Büyümeyi yavaşlatır Bağışıklık sistemini zayıflatır
Bazı Önemli Mikotoksinler ve Canlı Sağlığına Etkileri Aflatoksinler Yemlerde 4 önemli Aflatoksin çeşidi bulunabilir; B2,B2,G1,G2 En tehlikelisi ve en yaygın bulunanı aflatoksin B1 dir. Gıdalarda ve yemlerde aflatoksin oluşumunu sağlayan en önemli mikroorganizmalar: Aspergillus paraciticus ve Aspergillus flavus tur. Mikotoksin oluşumu genellikle çevresel koşullar, stres ve böcek zararıyla ilişkilidir.
Bazı Önemli Mikotoksinler ve Canlı Sağlığına Etkileri Aflatoksinler Maruz kalan hayvana bağlı olarak değişmekle birlikte aflatoksin genellikle: Kanserojen, mutajen, hepatotoksik, nefrotoksik etki gösterir Üreme performansını azaltır Süt ve yumurta üretimini azaltır Düşüklere neden olur Bağışıklık sistemini zayıflatır.
Bazı önemli Mikotoksinler ve Canlı Sağlığına Etkileri Aflatoksin Aflatoksinler ısıya karşı dirençlidir, gıda ve yemlerden uzaklaştırmak çok zordur Aflatoksin M1 ve M2 Aflatoksin B1 ve B2 nin metabolitidir ve süt ve süt ürünlerinde bulunur. Aflatoksin B1 Aflatoksin M1
Bazı Önemli Mikotoksinler ve Canlı Sağlığına Etkileri Okratoksin Aspergillus ve Penecillium türleri tarafından üretilen bir mikotoksindir Gıda ve yemlerde en çok bulunan ve en toksik çeşidi Okratoksin A dır Özellikle mısır ve buğday gibi tahıl ürünleri ile kurutulmuş meyveler ve kahvede bulunur
Bazı Önemli Mikotoksinler ve Canlı Sağlığına Etkileri Okratoksin OTA nın hedef organları böbreklerdir ve daha sonra karaciğerde kansere sebep olmaktadır İnsanda da Balkan Endemik Nefropatisi nden (BEN) sorumlu tutulan mikotoksindir Kanın pıhtılaşmasına engel olur. Bağışıklık sisteminin zayıflamasına neden olur. Sinir sisteminde bozukluklara neden olur.
Bazı Önemli Mikotoksinler ve Canlı Sağlığına Etkileri Okratoksin OTA insanlara kanserojen, nefrotoksik, teratojenik bağışıklık sistemini zayıflatıcı etki edebilirler OTA hayvanlarda Böbrek yıkımına Karaciğer hastalıkları Enteritise neden olmaktadır
Bazı Önemli Mikotoksinler ve Canlı Sağlığına Etkileri Fumonisin Fumonisin, Fusarium moliforme den izole edilen bir grup mikotoksindir 6 çeşit fumonisin bulunur (FA1,FB1,FB2,FB3 ve FB4) Hayvanlarda genellikle; Bağışıklık sistemine etki eder Karaciğere etki eder Kilo kaybına neden olur
Bazı Önemli Mikotoksinler ve Canlı Sağlığına Etkileri Zearalenon Fusarium graminearum ve Fusarium lateritum tarafından üretilen bir mikotoksindir. Suda çözünmeyen ve sıcaklığa dayanıklı bir yapısı vardır Hayvanlarda görülen en önemli etkileri: Üreme sistemi bozukluklarına neden olur Kısırlığa neden olur Erkeklerde sperm kalitesini azaltır Süt üretimini azaltır
Bazı önemli Mikotoksinler ve Canlı Sağlığına Etkileri DON (Vomitoxin) En yaygın üreticisi Fusarium graminearum dur. Oldukça stabildir Diğer toksinlerle kıyaslandığında kısmen daha az toksik etki gösterir Hayvanlarda genellikle: Süt üretimini azaltır Üremeyi azaltır Bağışıklık sistemine etki eder.
Çiftlik Hayvanlarında Mikotoksinler ve Etkileri Mikotoksin Etki ettiği Tür Etki Aflatoksin Tüm kümes hayvanları Hepatoksik, ve evcil hayvanları kanserojen,bağışıklık sistemini zayıflatan Zearalenon Süt hayvanları Üreme güçlüğü ve kısırlık DON Süt hayvaları Dermotolojik zarar, yem reddi Okratoksin Kümes hayvanları Nefrotoksik etki T-2 toksin Kümes hayvanları Ağız lezyonları, iştah kaybı
2- Ekonomik Kayıplar Mikotoksinlerin neden olduğu ekonomik kayıpların 2 önemli nedeni vardır. 1- İçerdikleri mikotoksin nedeniyle ihracat ve iç pazardaki pazarlama zararları 2- Mikotoksinlerin hayvanlar üzerindeki zararına bağlı olarak hayvan gelişimi ve hayvan ürünleri üzerindeki olumsuz etkiler
Sütte Aflatoxin M 1 15 µg/kg 5 µg/kg 1 1 0.5 µg/kg 22 0.2 µg/kg 1 0.05 µg/kg 34 not detectable 1 Ülke number Sayısı of countries
Hayvan Yeminde Aflatoksin B1 50 µg/kg 2 25 µg/kg 1 20 µg/kg 3 15 µg/kg 1 10 µg/kg 5 5 µg/kg 27 Ülke number Sayısı of countries
ABD Sanayinde Tahmini Ürün Kaybı Yerfıstığı $25 milyon Pamuk $4.6 milyon Mısır $15 milyon Fıstık $38 milyon (2000/01) Buğday $300 milyon (1996) Canlı hayvan $6 milyon Ortalama ürün kaybı ABD = $932 milyon
Ülkemizde Durum- Bursa Taraması Bursa ve yakın çevresindeki tavuk çiftliklerinden Haziran-2000 tarihinde alınan 27 yem örneğinde toplam aflatoksin, aflatoksin B1, okratoksin A, T-2 toksin, zearalenon ve fumonisin düzeyleri belirlendi*. Mikotoksinler ELISA metoduyla ölçüldü. Ortalama mikotoksin düzeyleri, Toplam Aflatoksin 6.937±2.304 µg/kg, Aflatoksin B1 0.862±0.225 µg/kg, Okratoksin A 4.3619±0.4586 µg/kg, T-2 toksin 58.596±2.455 µg/kg, Zearalenon 78.64±31.766 µg/kg Fumonisin 188±25.38 µg/kg olarak saptandı * SONAL Songül, ORUÇ H. Hüseyin Y.Y.Ü. Vet. Fak. Derg. 2000,11(2) 1-6.
Ülkemizde Durum- Türkiye Taraması Ülkemizde, çeşitli illerdeki yem fabrikalarından alınan yem ve yem hammaddelerinde % 33.3 oranında ortalama olarak 4.31 μg/kg zearalenon bulunduğu belirtilmiştir* Tavuk yeminde 2000 ppb düzeyinde zearalenon (% 0.08) saptanmıştır. *Kaya S, Şanlı Y, Yarsan E, Özsoy A, Akkaya R, Bilgili A, (1996. Etlik Veteriner Mikrobiyoloji Dergisi, 8(4): 59-80.
Sonuçlar Mikotoksinler yıllardır kontrol altına alınmaya çalışılmasına rağmen hala öncelikli öneme sahip konular arasındadır. Mikotoksinlerin oluşumu, kontrolü ve test sistemleri, hayvan ve insanların maruz kalma riskini azaltmak için gereklidir. Mikotoksin kontrolünde özellikle HACCP dikkate alınması gereken bir kontrol sistemidir.
Teşekkürler