YILLARI ARASINDA KOCAELİ İLİNİN SU ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ

1990-2013 YILLARI ARASINDA KOCAELİ İLİNİN SU ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ Hülya SAYGI * Bahar BAYHAN ** Giriş Ekosistemlerin ve insanoğlunun yaşamı suya bağlıdır. Uygarlıkların doğuşu ile su arasında doğrudan bir ilişki vardır. Bu nedenledir ki tarih boyunca medeniyetler su kıyılarında, suya kolay erişilebilecek yerlerde kurulmuş ayrıca su bulunan yerlerde kurulan medeniyetler kalıcı olarak var olmuştur. Marmara bölgesinin Çatalca-Kocaeli bölümünde 29 22-30 21 doğu boylamı, 40 31-41 13 kuzey enlemi arasında yer alan Kocaeli ili doğu ve güneydoğuda Sakarya, güneyde Bursa, batıda Yalova, İzmit Körfezi, Marmara Denizi ve İstanbul, kuzeyde Karadeniz ile çevrilidir. İl topraklarından kaynaklanan suların bir bölümü Karadeniz e, bir bölümü de Marmara Deniz ine ulaşır. Kocaeli Yarımada sında uzanan dağların sırtı İzmit Körfezi ve Marmara ya daha yakın olduğundan Karadeniz e dökülen akarsular daha uzundur. Gebze nin Tepecik köyü yakınlarından doğan 71 km uzunluğundaki Riva (Çayağzı) Deresi İstanbul Boğazı girişinin doğusunda Karadeniz e dökülür. Ağva Deresi de denen Göksu Deresi Karayakuplu köyü yakınlarından doğar ve Ağva da Karadeniz e ulaşır. Yine Karadeniz e dökülen Yulaflı Deresi nin uzunluğu 43 km dir. Üzerinde İstanbul kentine su sağlayan Darlık Barajı bulunan Darlık Deresi de il topraklarından doğar. Denizli köyünden doğup Karadeniz e dökülen Koca Dere nin uzunluğu 50 km dir. İl topraklarından doğup il sınırları içinde Karadeniz e dökülen başlıca akarsu Kandıra ilçesindeki Sansu dur. Sakarya Nehri ne Karadeniz e dökülmeden önce katılan son akarsu olan Kaynarca Deresi de Kandıra ilçesinden doğar. Samanlı Dağları ndan doğan Kirazdere İzmit kentinde körfeze dökülür. Gebze ilçesindeki Dilovası Deresi nin uzunluğu 12 km dir. Pelitli köyünün güneyinden ve Tavşanlı köyünün kuzeyinden geçerek İzmit Körfezi ne dökülür. Kocaeli ilinin batı sınırları içerisinde kalan 7 km bölümündeki Sapanca Gölü nün yüzölçümü 47 km 2 dir. İzmit kentine su sağlayan Kirazdere üzerine kurulan Yuvacık Barajı ardında yer alan yapay göl ise 1,74 km 2 lik bir alanı kaplar. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından kentin su ihtiyacını karşılamak için yaptırılan barajın ardında su toplanması sonucu oluşan göl Yuvacık Baraj Gölü dür (Şekil 1). * Doç. Dr., Ege Üniversitesi, Su ürünleri Fakültesi, Yetiştiricilik Bölümü, 35100 Bornova, İzmir, E-mail: hulyasaygı70@ gmail.com ** Doç. Dr., Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Temel Bilimler Bölümü, 35100 Bornova, İzmir, E-mail: bahar. bayhan@ege.edu.tr 2139

Şekil 1: Kocaeli ili ve sınırları (http://kocaeli.tarim.gov.tr/belgeler/pdf_dosyalar_/kocaeli_brifng_2013.pdf) Kocaeli coğrafi konumu nedeniyle tarihin her döneminde insanlar açısından cazip bir yerleşim yeri olmuştur. Bunun en önemli nedeni İzmit Körfezi dir. Doğal bir liman olan İzmit Körfezi işlek bir deniz yoludur. Bu körfez deniz ticareti açısından da stratejik bir öneme sahiptir. Türkiye de ekonomik faaliyetlerinin yoğunlaştığı ilk yıllardan itibaren, Kocaeli yatırım açısından Türkiye nin en cazip bölgesi olmuştur. Ancak sanayinin yoğunlaşması beraberinde yoğun bir göçü de getirmiştir. Kocaeli nüfusu her yıl ortalama 40 bin civarında artmaktadır. Kocaeli nde 35 liman bulunmaktadır. Kocaeli diğer kentlere göre daha hızlı sanayileşen ve ihracatını arttıran bir şehirdir (www.capitol.com.tr/kocaeli). Türkiye ekonomisinin en önemli merkezlerinden biri olan İzmit Körfezi kıyıları, endüstriyel gelişmeye paralel olarak zaman içinde doğal yapısını ve insan kullanımına uygunluğunu yitirmiştir (Mert ve Otay, 2011). Ayrıca Kocaeli yüzölçümü itibarıyla Türkiye nin en küçük illerinden olmakla birlikte ülkenin sanayi üretimi içinde %14,7 lik üretim payı ile sanayileşme hızı bakımından ülkemizin önde gelen illerinden biri durumundadır. Kocaeli ili Türkiye toplam ihracatının %13 ünü, ithalatının ise yaklaşık %18 ini gerçekleştirmektedir. Türkiye imalat sanayi içindeki üretim payı %13 e ulaşmıştır. İldeki sektörlerin dağılımı %70 ile sanayi, %27 ile diğer hizmetler ve %3 ile tarım şeklindedir. Marmara bölgesinde su ürünleri yetiştiriciliği ve avcılığında 2492 adet tekne kullanılmaktadır. Kocaeli ilinde 2013 yılında su ürünleri yetiştiriciliği ve avcılığında ruhsatlı balıkçı gemisi 552 adet, ruhsatı yenilenen balıkçı gemisi 214 adet, ruhsat verilen balıkçı sayısı 276 adet, yeni ruhsat verilen balıkçı sayısı 1591 adet, ruhsatlı amatör balıkçı sayısı 4281 adettir. Kocaeli ilinde 23 adet Su Ürünleri İşletmesi müracaatı bulunmakta olup bunlardan 12 adedi faal durumda, 3 adedi proje aşamasında, 1 adedi faal olmayıp, 5 adedinin işletme faaliyeti iptal edilmiştir. Bu işletmelerin kapasiteleri 1 ton ile 95 ton arasında değişen işletmelerdir. Toplam bu 20 adet işletmenin tesis proje ön izin aşamasındaki işletmelerin kapasitesi 280 ton ve yavru kapasitesi ise 350 000 adettir. Bu işletmelerden 1 adet işletmede sazan üretimi yapılmaktadır (Tablo 1). 2140

Hülya SAYGI Bahar BAYHAN Tablo 1: Kültür balığı işletmelerinin kapasiteleri (http://www.suymerbir.org.tr/) İşletme Sahibi İl / İlçe Tür Kapasite (ton) Yavru Kapasitesi (adet) Tesis Tipi Ahmet Gül Başiskele Alabalık 3 0 Üretim Tesisi Ahmet Öksüzali Kartepe Alabalık 2 50000 Kuluçkahaneli Tesis Ahmet-Mustafa Baş Karamürsel Alabalık 20 0 Üretim Tesisi Ali Osman Cömert Maşukiye Alabalık 10 200000 Kuluçkahaneli Tesis Cansu Alabalık Ltd Şti Kartepe Alabalık 10 0 Üretim Tesisi Cengiz Alpay Maşukiye Alabalık 7 0 Üretim Tesisi Cengiz Alpay Maşukiye Alabalık 7 0 Üretim Tesisi Çamdibi Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Durmuş Met.Aks.Ltd Şti. (Osman Durmuş) Karamürsel Alabalık- Sazan 95 0 Üretim Tesisi Kartepe Alabalık 7 0 Üretim Tesisi Enver Kılıç Gölcük Alabalık 10 0 Üretim Tesisi Hakkı Ejderoğlu Kartepe Alabalık 5 0 Üretim Tesisi İlhan Karakoyun-Cevat Sertaş- Halit Akdeniz İzmit Kurbağa 10 0 Üretim Tesisi İsmail Sarıkaya Suadiye Alabalık 5 0 Üretim Tesisi Kadir Şen Suadiye Alabalık 5 0 Üretim Tesisi Mersu Su Ürn. (Bekir Ateştepe) Kartepe Alabalık 40 0 Üretim Tesisi Mustafa Er Kartepe Alabalık 1 0 Üretim Tesisi Mustafa Topal Maşukiye Alabalık 10 0 Üretim Tesisi Necmettin Tarı İzmit Alabalık 25 0 Üretim Tesisi Sadi Gömleksiz Körfez Alabalık 3 0 Üretim Tesisi Tayfun Çizenmıh Maşukiye Alabalık 10 100000 Kuluçkahaneli Tesis Yunus Tetik Maşukiye Alabalık 2 0 Üretim Tesisi TOPLAM 287 350000 Kocaeli ilinde yapılan hayvancılık üretim miktarı Tablo 2 de verildiği gibidir. Tablo 2: Yıllara göre Kocaeli ili hayvancılık üretim miktarı Beyaz et (ton) Kırmızı et (ton) Tatlı Su Ürünleri Avcılık Miktarı (ton) Su Ürünleri Yetiştiricilik Miktarı (ton) TOPLAM 2001 64444 3412 143 556 67856 2002 61595 3508 138 536 65103 2003 61595 3268 151 568 64863 2004 83854 3403 152 579 87257 2005 81660 3611 137 592 85271 2006 85150 3478 142 605 88628 2007 78707 3412 158 470 82119 2008 52050 3434 169 216 55484 2009 71982 3475 136 377 75457 2010 70707 3746 177 130 74453 2011 70172 4473 174 135 74645 2012 74850 5432 160 291 80282 2013 61700 6342 110 301 68042 2141

Kocaeli bölgesinde tarıma dayalı sanayi işletmesi sayısı 471 olup bunlardan sadece bir tanesi balık ve su ürünleri işleme tesisidir. Ayrıca Kocaeli iline bağlı Maşukiye Belediyesi nde faaliyet gösteren Alabalık işletmeleri üretmiş oldukları balıkları kendi işletmelerinde bulunan lokanta, restoran ve Kartepe de bulunan otel ile yörede bulunan diğer tesislerde Kocaeli ve çevre illerden gelen turistlere sunarak turizmin sektörel gelişimine katkı sağlamaktadır. Kocaeli ilinin su ürünleri üretiminde güçlü yönleri: İstanbul gibi dünyanın sayılı metropol şehrine sınırı bulunmasıdır. Bu durum ilin su üretiminde pazarlama sorununu aşma konusunda en büyük desteği sağlamaktadır. Deniz, hava, kara ve demiryolları ile geniş ulaşım ağına sahiptir. İlde çok sayıda özel ve kamu limanının, antrepo ve 3 adet gümrük çıkış noktası bulunmaktadır. Yeterli sayıda ve nitelikli eleman temin edilebilmesi, ilde geniş alanlarda polikültür tarım uygulamalarının var olması, konumu itibariyle Kocaeli birçok yolun kesişim noktasında bulunması ve geniş ulaşım imkânlarına sahip olması su ürünleri üretimi açısından ilin en önemli avantajlarındandır. Zayıf yönleri: yeraltı suları, tarım alanları, ormanlar, çayır ve mera alanlarının bilinçsiz bir şekilde kullanılması ve denetlenememesi, tamamen ticari amaçlı üretim yapılmaması ve uzmanlaşmaya gidilmemesi, pazarlama kanallarında üretici ile tüketici arasında çok sayıda aracı olması, hayvancılık sektöründe örgütlenmenin olmaması, hayvansal ürünlerin pazarlanmasında organizasyon noksanlığı. Sanayi ve evsel atıklardan kaynaklanan su kirliliği, sanayiden kaynaklanan kirliliğin etkin şekilde kontrol edilememesi, evsel atıkların iç sulara ve denizlere doğrudan karışımının önlenememesi, su ürünleri avcılığının ve yasak kontrollerinin takibi için Bakanlık İl Müdürlüğünün görevi ifası için yeterli düzeyde tekne, alet-ekipman ve personele sahip olmaması. Balık satış yerlerinin ve karaya çıkış noktalarının yıl boyunca ve sürekli bir şekilde yeterince denetlenememesi, usulsüz su ürünleri avcılığı yapan balıkçı teknelerine verilen cezaların caydırıcı nitelikte olmamasıdır. Fırsat olarak nitelendirilebilecek özellikleri ise: bazı tarım ürünlerinde ihraç edilme olanaklarının bulunması, tarım kesimine kaynak aktaran çeşitli kurum ve kuruluşlar sektöre önemli miktarlarda destek sağlaması. Doğu Marmara bölgesi farklı coğrafik yapıya sahip Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu ve Yalova illerinden oluşmaktadır. Bu farklılık illerde tarımsal üretim desenlerinde de farklılaşmaya neden olmaktadır. Ancak genel olarak bölgenin tarımsal yapısı göz önünde bulundurulduğunda, tarımsal üretimde potansiyelin yeterince değerlendirilmediği görülmektedir. Marmara bölgesi iç sular yönünden oldukça zengin kaynaklara sahiptir. Mevcut kaynakların değerlendirilmesi amacıyla su ürünleri üretiminin mutlaka yaygınlaştırılması gerekmektedir. Denizlerimizde sürdürülebilir balıkçılık yapılabilmesi için sektörde çalışanların eğitimlerine özen gösterilmesi ve etkin olarak su ürünleri kontrollerinde devamlılığın sağlanması gereklidir. (Doğu Marmara Bölgesi nde Tarım Sektörünün Genel Durumu, Doğu Marmara Kalkınma Ajansı, 2012). Su ürünlerinin gelişebilmesi için, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının da bazı teşvikleri bulunmaktadır. Örneğin Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının Haziran 2014 Su Ürünleri yetiştiriciliği destekleme tebliğine göre, ürün desteklemesi kapsamındaki türler; Alabalık, Çipura, Levrek, Midye, yeni türler (Mersin balığı, Kalkan balığı, Fangri, Mercan, Sinagrit, Lahoz, Sivri burun karagöz, Minekop, Eşkine, Sargoz, Mırmır balığı, Sarıağız, Trança, Yayın balığı, Karabalık, Yılan balığı, Karadeniz alası Salmo trutta labrax, Kerevit, Karides) dir (http://www.resmigazete. gov.tr). Ayrıca, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı nın Tarım Sigortası Destekleri kapsamında Su Ürünlerine poliçenin %50 sini ve faiz indirimli kredi uygulamalarında ise %50 sini karşılamaktadır. 2142

Hülya SAYGI Bahar BAYHAN Bulgular Kocaeli İli Tatlı Su Ürünleri Avcılığı Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı elemanları tarafından düzenli olarak il müdürlüklerine gönderilen anket formları, üçer aylık dört dönem halinde il müdürlükleri tarafından su ürünleri kooperatifi, su ürünleri müstahsilleri ile görüşülerek derlenmektedir. Anket formları, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı na gönderilir ve incelenerek illere ve türlere göre düzenlendikten sonra Türkiye İstatistik Kurum una gönderilir. Marmara bölgesi iç sularda üretilen ve avlanan tatlı su ürünleri toplamı 5311 tona ulaşmıştır. Kocaeli ilinde avcılığı yapılan tatlı su ürünleri miktarı ise 110 tondur (TUİK, 2013). 1990-2013 yılları arasında Kocaeli ilinde en çok avcılığı yapılan içi su balıkları sırasıyla: Çapak balığı, Kefal, Sazan, Yayın balığı, Turna balığı ve diğer türlerdir. Kocaeli nde avcılığı yapılan başlıca tür Çapak balığıdır (Şekil 2). Avcılığı 1999 yılından sonra Kocaeli ili sularından tespit edilmiştir. Türün Türkiye üretim miktarının %35 ini Marmara bölgesi karşılamaktadır. Marmara bölgesi içinde Kocaeli ilinin Çapak balığı üretimindeki payı ise %2 dir (Şekil 3). Şekil 2. Çapak balığı Abramis brama (www.fishbase.org) Şekil 3. Yıllara göre Türkiye, Marmara ve Kocaeli ilinde Çapak balığı üretim miktarı 2143

Kocaeli nde avcılığı yapılan başlıca türlerden biride tatlı su kefalidir (Şekil 4). Avcılığı 1996 yılından sonra Kocaeli ili sularından tespit edilmiştir. Türün Türkiye üretim miktarının %8 i Marmara bölgesinden karşılamaktadır. Marmara bölgesi içinde Kocaeli ilinin tatlı su kefal balığı üretimindeki payı ise %25 dir (Şekil 5). Şekil 4. Tatlı su kefali Leuciscus cephalus (www.fishbase.org) Şekil 5. Yıllara göre Türkiye, Marmara ve Kocaeli ilinde tatlı su kefal balığı üretim miktarı Kocaeli nde avcılığı yapılan bir diğer tür Sazan dır (Şekil 6). Avcılığı 1999 yılından sonra Kocaeli ili sularından tespit edilmiştir. Türün Türkiye üretim miktarının %13 i Marmara bölgesinden karşılamaktadır. Marmara bölgesi içinde Kocaeli ilinin Sazan üretimindeki payı ise %2 dir (Şekil 7). Şekil 6. Sazan Cyprinus carpio (www.fishbase.org) 2144

Hülya SAYGI Bahar BAYHAN Şekil 7. Yıllara göre Türkiye, Marmara ve Kocaeli ilinde Sazan üretim miktarı Kocaeli nde avcılığı yapılan türlerden biri Yayın balığıdır (Şekil 8). Avcılığı 1999 yılından sonra Kocaeli ili sularından tespit edilmiştir. Türkiye üretim miktarının %8 i Marmara bölgesinden karşılamaktadır. Marmara bölgesi içinde Kocaeli ilinin Yayın balığı üretimindeki payı ise %3 tür (Şekil 9). Şekil 8. Yayın Balığı Silurus glanis (www.fishbase.org) Şekil 9. Yıllara göre Türkiye, Marmara ve Kocaeli ilinde Yayın balığı üretim miktarı 2145

Kocaeli nde avcılığı yapılan bir diğer tür Turna balığıdır (Şekil 10). Avcılığı 1998 yılından sonra Kocaeli ili sularından tespit edilmiştir. Türkiye üretim miktarının %35 i Marmara bölgesinden karşılamaktadır. Marmara bölgesi içinde Kocaeli ilinin Turna balığı üretimindeki payı ise sadece %1 dir (Şekil 11). Şekil 10. Turna balığı Esox lucius (www.fishbase.org) Şekil 11. Yıllara göre Türkiye, Marmara ve Kocaeli ilinde Turna balığı üretim miktarı Kocaeli nde avcılığı yapılan diğer tüm türler Akbalık, Alabalık, Gümüş, Kayabalığı, Şiraz, Kerevit, Kurbağa, Yılan balığıdır. 1999 yılından sonra Kocaeli ili sularından tespit edilmiştir. Türkiye toplam diğer iç su ürünleri üretim miktarının %15 i Marmara bölgesinden karşılamaktadır. Marmara bölgesi içinde Kocaeli ilinin diğer iç su ürünleri üretimindeki payı ise %9 dur (Şekil 12). 2146 Şekil 12. Yıllara göre Türkiye, Marmara ve Kocaeli ilinde diğer tüm türlerin üretim miktarı

Hülya SAYGI Bahar BAYHAN Kocaeli İli Su Ürünleri Yetiştiriciliği Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı elemanları tarafından düzenli olarak il müdürlüklerine gönderilen anket formları, üçer aylık dört dönem halinde il müdürlükleri tarafından yetiştiricilik müteşebbisleri ile görüşülerek derlenmektedir. Anket formları, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına gönderilir ve incelenerek illere ve türlere göre düzenlendikten sonra Türkiye İstatistik Kurum una gönderilir. 1990-2013 yılları arasında Kocaeli ili sularında yetiştiriciliği yapılan başlıca tür Alabalık (Şekil 13) az miktarda ise Sazan dır. Türkiye Alabalık üretiminin %10 u Marmara bölgesinden karşılamaktadır. Marmara bölgesi içinde Kocaeli ilinin Alabalık üretimindeki payı ise %7 dir. Alabalık yetiştiriciliği ile ilgili olarak Kocaeli ili ve Marmara bölgesi için elde edilen modeller sırasıyla Şekil 14 ve Şekil 15 de verildiği gibidir. Şekil 13. Alabalık Oncorhynchus mykiss (www.fishbase.org) Şekil 14. Yıllara göre Kocaeli ili Alabalık yetiştiriciliği üretim miktarı Şekil 15. Yıllara göre Marmara bölgesi Alabalık yetiştiriciliği üretim miktarı 2147

Kocaeli İli Deniz Balıkları Üretim Miktarı Türkiye İstatistik Kurumu, deniz balıkları verilerinin elde edilmesinde 1980 yılından itibaren büyük balıkçılara tamsayım, küçük balıkçılara örnekleme yöntemi kullanılarak anket uygulanmaktadır. Deniz ürünleri anketi her yılın Ocak-Mayıs aylarında yapılmaktadır. Uygulamada bir önceki takvim yılı bilgileri yüz yüze görüşme yöntemiyle kıyı şeridimizde 28 ilde uygulanmaktadır. Marmara Denizi nde avlanan deniz balığı üretim miktarı 38283 ton, diğer deniz ürünleri ise 2421 tondur (TÜİK, 2013). 1990-2013 yılları arasında Türkiye deniz balıkları üretiminde Marmara Denizi nin payı %10 dur (Şekil 16). dur (Şekil 16). Şekil 16. Yıllara göre Türkiye ve Marmara Denizi toplam balık üretim miktarı 1990-2013 yılları arasında Türkiye Hamsi balığı (Şekil 17) üretiminde Marmara Denizi nin payı %9 dur (Şekil 18). Şekil 17. Hamsi Engraulis encrasicolus Şekil 18. Yıllara göre Türkiye ve Marmara Denizi Hamsi üretim miktarı 2148

Hülya SAYGI Bahar BAYHAN 1990-2013 yılları arasında Türkiye Sardalya (Şekil 19) üretiminde Marmara Denizi nin payı %20 dir (Şekil 20). Şekil 19. Sardalya Sardina pilchardus Şekil 20. Yıllara göre Türkiye ve Marmara Denizi Sardalya üretim miktarı 1990-2013 yılları arasında Türkiye Karagöz İstavrit ve Sarıkuyruk İstavrit (Şekil 21) üretiminde Marmara Denizi nin payı %20 dir (Şekil 22). Şekil 21: Karagöz istavrit Trachurus trachurus (1) ve Sarıkuyruk istavrit Trachurus mediterraneus (2) 2149

Şekil 22. Yıllara göre Türkiye ve Marmara Denizi İstavrit üretim miktarı 1990-2013 yılları arasında Türkiye Lüfer balığı (Şekil 23) üretiminde Marmara Denizi nin payı %24 dür (Şekil 24). Şekil 23. Lüfer Balığı Pomatomus saltator Şekil 24. Yıllara göre Türkiye ve Marmara Denizi Lüfer balığı üretim miktarı 2150

Hülya SAYGI Bahar BAYHAN 1990-2013 yılları arasında Türkiye Palamut balığı (Şekil 25) üretiminde Marmara Denizi nin payı %11 dir (Şekil 26). Şekil 25. Palamut balığı Sarda sarda Şekil 26. Yıllara göre Türkiye ve Marmara Denizi Palamut balığı üretim miktarı Sonuç Günümüzde teknolojinin hızla ilerlemesi ile birlikte sudan faydalanma biçim ve oranlarının artması ülkelerin ekonomik kalkınmasında suyun vazgeçilmez bir yer edinmesine neden olmuştur (İstanbuloğlu ve Kır, 2011). Suya olan ihtiyacın artması, küresel ısınma ve çevre kirliliği nedeniyle su kaynaklarının azalması suyu stratejik bir kaynak haline getirmiştir (Jury ve Vaux, 2007). Dolayısıyla bu kaynağın 21. yüzyılın stratejik kaynaklarından biri olacağı düşünülmektedir (Selby, 2003). Suyun kalitesinin bozulmasına neden olan kirletici kaynaklar: evsel atık sular (domestik), endüstriyel atık sular, tarımsal atık sular (drenaj suyu) ve diğer kirletici kaynaklar (ulaşım faaliyetleri, nükleer kirlenme vb.) olarak sınıflandırılır (Bovkuma ve Khersonskya, 1994; Helmer ve Hespanhol, 1997 ve Brown, 2001). Ülkemizde havzalar genel olarak su kalitelerinin bozulması durumu ile karşı karşıyadırlar. Bu durumun başlıca sebepleri arasında, şehir kanalizasyonlarının ve endüstriyel atıkların arıtılmadan deşarjı, artan ulaşım ve ormansızlaştırma gibi faaliyetler, düzensiz atık depo alanlarından kaynaklanan sızıntılar ve tarımda bilinçsizce pestisit ve gübre kullanımı sayılabilir (Meriç, 2004). Üstelik ülkemizin küresel ısınmanın 2151

etkileri açısından riskli ülkeler arasında yer aldığı ve zamanla su kaynaklarının azalması, kuraklık ve çölleşme gibi sorunlarla karşı karşıya kalacağı bilinmektedir. Artan nüfus ve çevre kirliliği ile birlikte kullanılabilir su kaynaklarının hızla azalacağı, yağış rejiminin değişeceği, kuraklık ve taşkın gibi doğal afetlerin sıklığının ve şiddetinin artış göstereceği, 2020 li yıllardan sonra Türkiye de iklimin değişeceği ve kurak iklime geçileceği ve iç bölgelerde çölleşmeye eğimli kurak alanlar meydana geleceği belirtilmektedir. Dolayısıyla su kaynakları yönetiminde başlıca hedefimiz, alternatifi olmayan doğal bir kaynak olan suyun daha planlı ve ekonomik kullanılması, su kaynaklarını tehdit eden sorunların belirlenmesi ve önlenmesi, su ve suya bağlı ekosistemlerin korunması ve bunlara bağlı olarak sürdürülebilir su kaynakları yönetiminin sağlanması olmalıdır. Bu amaçla Türkiye su kaynaklarının etkin ve sürdürülebilir yönetimi için ulusal su politikası oluşturulmalıdır (Aküzüm ve ark., 2010; www.dsi.gov.tr). Geliştirilecek sürdürülebilir su kaynakları yönetimi ile sucul ekosistem biyoçeşitliliği de korunmuş olacaktır. Kocaeli ili konumu itibariyle su kaynaklarına oldukça yakındır ve ilde tatlı su balıklarından avcılık ile Alabalık, Çapak balığı, tatlı su kefali, Sazan, Yayın balığı, Turna balığı yetiştiricilik yolu ile Alabalık elde edilmekte ve ekonomik olarak değerlendirilmektedir. Marmara Denizi nden avlanan ve ekonomik öneme sahip başlıca türler ise Hamsi, Sardalya, İstavrit, Lüfer ve Palamut tur. Dolayısıyla su ürünleri üretim miktarı açısından elverişli olan bu ilin sürdürülebilir su kaynakları yönetimi çerçevesinde değerlendirilmesi önerilmektedir. 2152

Hülya SAYGI Bahar BAYHAN KAYNAKÇA Aküzüm, T., Çakmak, B., Gökalp, Z. 2010: Türkiye de Su Kaynakları Yönetiminin Değerlendirilmesi. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, 3(1): 67-74. Bovkuma, LA., Khersonskya, ES. 1994: Cesium-137 and strontium-90 contamination of water bodies in the areas affected by releases from the chernobyl nuclear power plant accident and overview. Journal opf Environmental Radioactivity, 23(2): 103-122. Brown, LR. 2001: How water scarcity will shape the new century. Water Science and Technology, 43: 17-22. Doğu Marmara Kalkınma Ajansı, 2012: Doğu Marmara Bölgesi nde Tarım Sektörünün Genel Durumu, 134 s. (http:// www.dogumarmarabolgeplani.gov.tr/pdfs/bolge%20tarim%20raporu.pdf) (Erişim tarihi 10.03.2015) Helmer, R., Hespanhol, I. 1997: Water pollution control: aguide to the use of water quality management principles. United Nations Environment Programme. Water Supply and Sanitation Collaborative Council, World Healht Organization. Suffolk. Taylor & Francis, 151-152. İstanbuloğlu, H., Kır, T. 2011: Türkiye nin Su Politikaları. TAV Preventive Medicine Bulletin, 10(3): 327-338. Jury, WA, Vaux, Jr HJ. 2007: The Emerging Global Water Crisis: Managing Scarcity and Conflict Between Water Users. Advances in Agronomy, 95: 1-76. Meriç, BT. 2004: Su Kaynakları Yönetimi ve Türkiye. Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 28(1): 28-38. Mert, A., Otay, E. 2011: Derince sahili özelinde tahrip edilmiş İzmit Körfezi kıyılarının doğal yapıya dönüştürülmesi. 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu, 517-525. Selby, J. 2003: Water, power and politics in the Middle East: the other Israeli-Palestinian conflict. Library of modern Middle East studies. New York. I.B. Tauris, 19 pp. Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK), 1990-1999: Su Ürünleri İstatistikleri, Ankara. Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK), 2000-2013: http://tuikapp.tuik.gov.tr/medas/?kn=85&locale=tr http://www.capital.com.tr/kocaeli/kocaelinin-ihracat-hedefi-2023te-60-milyar-dolar-haberdetay-8936 (Erişim tarihi 05.03.2015). www.dsi.gov.tr (Erişim tarihi 10.12.2014). www.fishbase.org (Erişim tarihi 10 Mart 2015) http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/06/20140607-17.htm (Erişim tarihi 10.12.2014) http://www.kocaeli.bel. tr/images/dokumanlar/kocaeli_faaliyet_raporu_2013.pdf (Erişim tarihi 10.03.2015). 2153