Deprem gerçeği ile yaşamak / Ahmet Soysal Son dönemde birbiri ardına dünyanın çeşitli bölgelerinde meydana gelen şiddetli depremler aslında uzun zamandır gündemimizden düşen beklenen İstanbul depremini bize yeniden hatırlattı. Oysa 1999 yılında resmi rakamlara göre 17480 kişinin yaşamını yitirdiği, 23731 kişinin ise yaralandığı Richter ölçeğine göre 7.4 şiddetindeki Gölcük depreminden sonra o dönemin Kandilli Rasathanesi Müdürü olan Ahmet Mete Işıkara nın ünlü sözünü ile yola koyulmuştuk; 17 yıl önce Işıkara kısaca deprem değil, insan hataları öldürür diye özetlenebilecek sözleri ile aslında can ve mal kayıplarının büyüklüğünü deprem öncesi yeterli hazırlık yapılıp yapılmamasının belirlediğini vurgulamıştı. O günden itibaren çok sayıda bilim insanı henüz kırılmayan Kuzey Anadolu Fay hattının Marmara Denizi içindeki uzantısının kırılması ile birlikte yaratacağı ve İstanbul u da etkileyecek büyük depreme hazırlanmamız gerektiğini belirtti; çalışma alanlarına göre yapılması gerekenleri söyledi; söylemeye devam ediyor. Peki, yapabildik mi? Başta İstanbul olmak üzere mevcut bina varlığımızı gözden geçirip onları depreme dayanıklı hale getirebildik mi? Yeni yapılan binalarda olası bir deprem ile ilgili her ayrıntıya dikkat edebildik mi? Sağlık örgütümüzü depreme hazır hale getirebildik mi? Örnekleri daha da çoğaltmak mümkün Aslında son dönemde dünyanın çeşitli ülkelerinde yaşanan depremler depreme hazır olmanın ne anlama geldiğini anlatan örneklerdi. İlk deprem haberleri İtalya dan geldi; ülkenin ortaçağdan kalma tarihi yapıların yoğun olduğu orta bölgeleri son altı ay içinde defalarca sallandı 24 Ağustosta Perugia kentinin güneyinde Amatrice ve Acumoli kentleri arasında gece yarısı meydana gelen Richter ölçeğine göre 6.2 şiddetindeki deprem büyük kısmı tarihi yapılarda yaşayan 298 kişinin yaşamını yitirmesine neden olmuştu. Ama 30 Ekim de sabahın ilk saatlerinde yine aynı bölge yakınlarında meydana gelen daha şiddetli bir depremde ise; Richter ölçeğine göre 6.6 şiddetinde; sadece tarihi yapıların hasar görmesine neden oluyor; ama bu sefer can kaybı yaşanmıyordu Peki, birkaç ay içinde ne olmuştu da daha şiddetli bir deprem can kaybı olmadan atlatılmıştı; özellikle de yığma ortaçağ binalarının yoğun olarak bulunduğu bir bölgede? İtalya da yeni yapılaşan alanlar deprem gerçeğine göre planlanıyor ve yapılıyor. Ancak sorun özellikle ortaçağdan kalma bina ve yerleşimlerde görülüyor; bu
binaların depreme karşı güçlendirilmesi hemen hemen imkansız olduğu için can kayıplarının tamamına yakını bu eski yerleşimlerden kaynaklanıyor. İtalya da bu tip tehlikelere karşı oluşturulmuş bilim insanlarından oluşan büyük riskler komisyonu diye isimlendirilen bir komite var. Bu komite bölgedeki sismik hareketleri izleme, havadaki radon gazını ölçme ve benzeri yöntemlerle yaklaşan depremleri tahmin etmeye çalışıyor. İtalya da merkezi ve yerel yönetimlerde bu tahminler sonucu gerekli önlemleri alıyorlar. İşte son deprem daha şiddetli olmasına ve ortaçağ döneminden kalma binaların yoğun olduğu bir bölgede gerçekleşmesine karşın can kaybı olmaması bu komitenin depremden 48 saat önce yaptığı uyarı sonucu gerçekleşti. Bu arada bu komisyonun yedi üyesinin 6 Nisan 2009 da meydana gelen L Aquila depremini önceden tahmin edemeyip; 309 insanın ölümüne neden oldukları iddiası ile yargılanıp 2012 de altı yıl hapis cezasına mahkum olduklarını; bilim çevrelerinde büyük tartışmalara neden olan bu mahkumiyetin 2014 yılında bozularak bilim insanlarının hapisten kurtulduğunu belirtelim. İkinci deprem haberi ise dünyanın uzak bir köşesinden Yeni Zelanda nın Christchurch kentinden geldi; 13 Kasım da meydana gelen deprem çok daha şiddetliydi; yakınlarında Richter ölçeğine göre 7.8. Bu depremde ise toplam can kaybı sadece iki kişiydi. Oysa daha beş yıl önce 2011 yılında bu kent meydana gelen bir depremle büyük ölçüde yıkılmış ve 185 kişi yaşamını yitirmişti. Üstelik o deprem Richter ölçeğine göre sadece 6.3 şiddetindeydi. O yıldan bu yana kısa sürede toparlanan kent bugün daha da şiddetli bir depreme nasıl oldu da bu sefer hazırlıklı yakalandı? Yanıtı gayet basit; bina varlıklarını daha da depreme dayanıklı hale getirdiler; kırsal bölgeleri ile ulaşım ve haberleşme ağını geliştirdiler; son depremde ulaşım ağı daha önceki depremlere oranla daha az zarar gördü; haberleşme ağı sayesinde deprem sonrası tsunamide de kayıp vermediler. Peki, 1999 Gölcük depreminin üzerinden 17 yılı aşkın bir süre geçmesine karşın biz beklenen İstanbul depremine karşı hazırlıklı mıyız? Bunu söylemek oldukça güç. Beklenen İstanbul depreminin Richter ölçeğine göre 7.0 üzerinde olacağı hesaplanıyor. Buna karşın hala İstanbul un yapılarının yarısının kaçak olduğu, %40 a yakınının depreme dayanıksız olduğu ve yaklaşık %25 sinden fazlasının da güçlendirilmeleri mümkün olmayan ve yıkılması gereken yapılar olduğu; yıkılıp yenilenmediği takdirde deprem de mutlaka yıkılacağı herkesin bildiği bir gerçek Yine bugünkü hali ile İstanbul depreme yakalanırsa yaklaşık 50.000 kişinin
yaşamını yitirebileceği; 2 milyon insanın ise evsiz kalacağı hesaplanıyor. Kentlerimizin yapı varlıklarını yenilemek için çıkarılan Kentsel Dönüşüm Yasasının İstanbul daki uygulamaları depreme dayanıklı yeni binalar yapma yerine daha çok ranta dönük olduğu; yıkılan bu binaların yerine yoğunluğu daha artırıcı lüks gökdelenler; alışveriş merkezleri yapıldığı görülmekte Diğer yandan olası bir depremden sonra toplanma alanı olarak kullanılabilecek boş alanlar yok edildi bu süreçte Bugün İstanbul da mevcut 39 belediyenin sadece altısının internet sitesinde afet sonrası toplanma alanları listesi mevcut; hatta 1999 da tespit edilen 470 geçici iskan alanının bir kısmının bile imara açıldığı biliniyor. Kentin tarihi bölgelerinde uzmanlar gerekli önlemlerin alınmadığını, kentin su, kanalizasyon gibi alt yapı sorunlarının gerçek anlamda çözülmediğini belirtiyor. Üstelik olası deprem sonrası kent içi ulaşımın nasıl olacağı, arama-kurtarma çalışmalarının ve sağlık hizmetlerinin nasıl sürdürüleceği; sağlık örgütünün depremin yıkım ve kayıplarına karşı hazır olup olmadığı kimse tarafından tam anlamı ile bilinmemektedir. Tüm bunların ışığında beklenen İstanbul depreminin tahmin edilenden öte yıkıcı sonuçları olabileceğini söylemek zor değil. Üstelik 1999 da meydana gelen depremin merkez üssü İstanbul a 110 kilometre mesafede olmasına karşın kentte 3000 yakın binada hasara yol açmıştı; bu sefer beklenen depremin olası merkez üssü Fransız ve Türk bilim insanlarının yaptığı araştırmalara göre kente sadece 10 kilometre mesafede Son günlerde İtalya ve Yeni Zelanda da meydana gelen depremler gerekli hazırlığın bilimsel esaslar içinde yapıldığı taktirde can kaybının önlenebileceğini; ekonomik kayıpların da sınırlandırılabileceğini göstermiştir. Ülkemizde deprem ile ilgili her alanda bilimsel birikim vardır; ancak bu birikimden ne kadar faydalanabildiği tartışmalıdır. Başka ülkelerde depreme hazırlık aşamasında bilim insanlarının katkılarından yararlanılırken; hatta İtalya da olduğu gibi onlara geniş yetkili acil durumlar komisyonlarında yer verilip; oluşan deprem ve afetlerin sonuçları ile ilgili doğru veya yanlış hesap sorulurken ülkemizde bilim insanlarının, üniversitelerin ve konu ile ilgili meslek odalarının iyi niyetli katkı ve yardım yaklaşımları bile yüzüstü bırakılmaktadır. Saat geri çalışıyor; her geçen gün beklenen İstanbul depremine daha da yaklaşıyoruz; zaman daha da tükenmeden bilim insanlarının, üniversitelerin ve konu ile ilgili meslek odalarının katkısı alınarak kamuoyunu tatmin edici
önlemler alınmalıdır. Ahmet Soysal Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi HSAD Kaynaklar 1. 2. 3. 4. 5. 6. Jailing of Italian seismologists leaves scientific community in shock. The Guardian; https://www.theguardian.com/world/2012/oct/23/jailing-it alian-seismologists-scientific-community (Erişim tarihi:06.12.2016) 2011 Christchurch Earthquake; Wikipedia; https://en.wikipedia.org/wiki/2011_christchurch_earthqua ke (Erişim tarihi:06.12.2016) New Zealand: Dozens of aftershocks follow deadly earthquake; CNN International. http://edition.cnn.com/2016/11/13/asia/new-zealand-earth quake/ (Erişim tarihi:06.12.2016) Le Suroit ın Raporu:İstanbul da beklenen depremin büyüklüğü 8 bekleniyor. AKUT; https://www.akut.org.tr/haberler/1271/le-suroitin-raporu -istanbul-da-8-siddetinde-deprem-bekleniyor(erişim tarihi: 08.12.2016). İnşaat Mühendisleri Odası, İstanbul un yapı stoğu konusunda uyardı; https://zete.com/insaat-muhendisleri-odasi-istanbulun-ya pi-stogu-konusunda-uyardi/ 8. Ulusal DEPREM Mühendisliği Konferansı; TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası.11-15 Mayıs 2015; İstanbul. http://imoistanbul.org/imoarsiv/8.deprem-konferansı/inde x.htm 7. 17 Ağustos Kocaeli Depreminin 17. yılında depremini
bekleyen İstanbul `büyüktrajediye` hazır mı? TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi. http://www.imo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=16907&t ipi=3&sube=15#.wfko8_vokm8