Vergi mahkemelerinde davanın görüşülmesi ve karara bağlanması 1. Dilekçe Üzerinde İlk İnceleme Dava dilekçesi görevli ve yetkili yargı yerine verildiğinde, dilekçeler, vergi mahkemelerinde, mahkeme başkanının veya hâkimin havalesi ile kaydolunur. Danıştay da ise Evrak Müdürlüğünce kaydedilir ve Genel Sekreterlikçe görevli dairelere havale olunur. Dilekçeler, Danıştay da daire başkanının görevlendireceği bir tetkik hâkimi, idare ve vergi mahkemelerinde ise mahkeme başkanı veya görevlendireceği bir üye tarafından: Görev ve yetki, İdari merci tecavüzü, Ehliyet, Süre aşımı, Husumet, İdari davaya konu olacak kesin ve yürütülmesi gereken bir işlem olup olmadığı, İYUK 3 ve 5 inci maddelere uygun olup olmadıkları, yani, birden fazla işleme karşı bir dilekçe ile de dava açılmışsa ya da birden fazla kişi tek dilekçe ile dava açmışsa gerekli şartların oluşup oluşmadığı yönlerinden sırasıyla incelenir. Dilekçelerde yukarıda belirtilen hususlardan kanuna aykırılık görülürse, durum görevli daire veya mahkemeye bir rapor ile bildirilir. Tek hâkimle çözümlenecek davalarda rapor düzenlenmez ve İYUK m. 15 (ilk inceleme üzerine verilecek karar) hükümlerine göre sorun çözülür. İlk incelemeyi yapanlar, bu noktalardan kanuna aykırılık görmezler ya da daire veya mahkeme tarafından ilk inceleme raporu yerinde görülmezse, tebligat işlemi yapılır. İlk inceleme en geç 15 gün içinde sonuçlandırılır (İYUK, m. 14). 2. İlk İnceleme Üzerine Verilecek Karar Dilekçe üzerinde yapılan ilk inceleme sonucu (İYUK, m. 15); Adli ve askeri yargının görevli olduğu konularda açılan davaların reddine, İdari yargının görevli olduğu ancak davanın görevli veya yetkili olmayan mahkemeye açılması halinde dava görev veya yetki yönünden reddedilerek dava dosyasının görevli veya yetkili mahkemeye gönderilmesine, Dilekçe şekle aykırılık teşkil ediyorsa, otuz gün içinde aykırılığı gidererek yeniden dava açmak üzere dilekçenin reddine, eğer şekle aykırılık tekrar ederse dilekçenin reddine, Dava ehliyetsiz kişi tarafından açılmışsa (dava dilekçesi ehliyetsiz kimse tarafından imzalanmışsa), ehliyetsizlik nedeniyle davanın reddine, Dava süresi içinde açılmamışsa, süre aşımı nedeniyle davanın reddine, Dava konusu işlemin kesin ve yürütülmesi gereken bir işlem olmaması halinde davanın reddine, Davanın hasım gösterilmeden veya yanlış hasım gösterilerek açılması halinde, dava dilekçesinin tespit edilecek gerçek hasma tebliğine, Ehliyetli olan şahsın avukat olmayan vekili tarafından dava açılmış ise otuz gün içinde bizzat veya bir avukat vasıtasıyla dava açılmak üzere dilekçelerin reddine, Birden çok işleme karşı tek dilekçe ile açılan davalarda kanundaki şartları taşımaması nedeniyle otuz gün içinde her işleme karşı ayrı ayrı dilekçe ile dava açmak ya da herkes kendisiyle ilgili işleme karşı ayrı dilekçe ile dava açmak üzere dilekçenin reddine, İdari merci tecavüzü gerçekleşmişse dilekçelerin görevli idare merciine tevdiine,
Karar verilir. Diğer taraftan, çözümlenmesi Danıştay ın, idare ve vergi mahkemelerinin görevlerine girdiği halde, adli ve askeri yargı yerlerine açılmış bulunan davaların görev noktasından reddi halinde, bu husustaki kararların kesinleşmesini izleyen günden itibaren otuz gün içinde görevli mahkemede dava açılabilir. Görevsiz yargı merciine başvurma tarihi, Danıştay a, idare ve vergi mahkemelerine başvurma tarihi olarak kabul edilir (İYUK, m.9/1). Bu şekilde reddedilen davalarda, görevsizlik kararının kesinleşmesinden sonra otuz günlük süre geçirilmiş olsa dahi, idari dava açılması için öngörülen süre henüz dolmamış ise bu süre içinde idari dava açılabilir (İYUK, m.9/1). Dilekçe ret kararı, davanın reddedilmesi anlamına gelmemektedir. Dilekçenin reddedilmesi halinde, otuz (30) gün içinde dilekçenin usulüne uygun olarak yenilenmesi gerekmektedir. Ancak bu süre içerisinde yeniden verilen dilekçelerde aynı yanlışlıkların yapılması halinde davanın reddine karar verilir. 3. Tebligat ve Cevap Verme Dilekçe üzerinde yapılan ilk inceleme sonucu İYUK mad. 14 te belirtilen noktalarda kanuna aykırılık görülmezse ya da aykırılıklar yasada belirtilen şekilde giderilirse tebligat işlemi yapılır. Bu bağlamda dava dilekçelerinin ve eklerinin birer örneği davalıya gönderilir. Böylelikle davalı kendisine karşı dava açıldığından haberdar olur. Davalı otuz gün içinde savunmasını yaparak mahkemeye verir. Davalının bu savunması ilk savunması olduğu için buna birinci savunma denir. Mahkeme davalının verdiği birinci savunmayı davacıya tebliğ eder. Davacı buna karşı otuz gün içinde mahkemeye cevap verir. Mahkeme, davacının cevabını davalıya tebliğ eder. Davalı yine otuz gün içinde ikinci savunma sını mahkemeye sunar. Davalının ikinci savunması da mahkeme aracılığıyla davacıya tebliğ edilir, davalının ikinci savunmasında, davacının cevaplandırmasını gerektiren hususlar bulunduğu, davanın görülmesi sırasında anlaşılırsa, davacıya cevap vermesi için bir süre verilir (İYUK, m. 16). Böylece dava dosyasında; davacı tarafın biri dava dilekçesi ve diğeri cevap olmak üzere iki, davalı tarafın da birinci ve ikinci savunmaları olmak üzere iki beyanı bulunur. Taraflar, yapılacak tebliğlere karşı, tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde cevap verebilirler. Bu süre, ancak haklı sebeplerin bulunması halinde, taraflardan birinin isteği üzerine görevli mahkemenin kararı ile otuz günü geçmemek ve bir defaya mahsus olmak üzere uzatılabilir. Sürenin geçmesinden sonra yapılan uzatma talepleri kabul edilmez (İYUK, m. 16). Bu şartlar altında dava dosyası tekemmül etmiş olur ve karar verme aşamasına gelinmiş olur. Dosyaların tekemmül ettikleri sıraya göre en geç 6 ay içinde sonuçlandırılması gerekir. Vergi mahkemesinde kararlar tek hakimle veya kurul şeklinde verilir 1. 4. Duruşma Vergi davalarında kural olarak yazılı yargılama usulü uygulanmaktadır. Danıştay ile İdare ve Vergi Mahkemeleri nde açılan iptal ve belli bir miktarı aşan (Örneğin 2010 yılı için 7.790. TL yi) tam yargı (tazminat) davaları ile tarh edilen vergi, resim ve harçlarla benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezaları toplamı belli bir miktarı aşan ( Örneğin 2010 yılı için 7.790. TL yi) vergi davalarında, taraflardan birinin isteği üzerine duruşma yapılır (İYUK, m. 17/1). Temyiz ve itirazlarda duruşma yapılması tarafların istemine ve Danıştay veya ilgili bölge idare mahkemesi kararına bağlıdır (İYUK, m. 17/2). Duruşma talebi, dava dilekçesi ile cevap 1 Uyuşmazlık konusu parasal tutar 7.790 TL den aşağı ise karar tek hakimle üzeri ise karar kurul halinde verilir (01.01.2010 den geçerli tutar).
ve savunmalarda yapılabilir(iyuk, m. 17/3). Ayrıca Danıştay ve vergi mahkemeleri de bu kayıtlara bağlı olmaksızın kendiliğinden duruşma yapılmasına karar verebilirler (İYUK, m. 17/4). Duruşma talebi, dava dilekçesi ile cevap ve savunma dilekçeleri ile yapılabilir. Duruşma davetiyeleri duruşma gününden en az otuz (30) gün önce taraflara gönderilir (İYUK, m. 17/4). Duruşma yapıldıktan sonra en geç onbeş gün içinde karar verilir (İYUK, m. 19). Duruşmalar açık olarak yapılır. Genel ahlakın veya kamu güvenliğinin gerekli kıldığı hallerde, görevli daire veya mahkemenin kararı ile duruşmanın bir kısmı veya tamamı gizli olarak yapılır (İYUK, m. 18/1). Duruşmalarda taraflara ikişer defa söz verilir. Taraflardan yalnız biri gelirse onun açıklamaları dinlenir; hiç biri gelmezse duruşma açılmaz, inceleme evrak üzerinde yapılır (İYUK, m. 18/3). Duruşmaları başkan yönetir (İYUK, m. 17/2). Danıştay da görülen davaların duruşmalarında savcının bulunması şarttır. Taraflar dinlendikten sonra savcı yazılı düşüncesini açıklar. Bundan sonra taraflara son olarak ne diyecekleri sorulur ve duruşmaya son verilir (İYUK, m. 18/4). Duruşmalı işlerde savcılar, keşif, bilirkişi incelemesi veya delil tespiti yapılmasını yahut işlem dosyasının getirtilmesini istedikleri takdirde, bu istekleri görevli daire veya kurul tarafından kabul edilmezse, işin esası hakkında ayrıca yazılı olarak düşünce bildirirle (İYUK, m. 18/5). 5. Dosyaların İncelenmesi Vergi uyuşmazlıklarına ilişkin davalarda re sen araştırma ilkesi geçerli olduğundan hâkim, tarafların iddia, delil ve defi leriyle sınırlı kalmadan kendiliğinden davaya ilişkin her türlü bilgi ve belgeyi araştırabilir, delil toplayabilir. Danıştay ile vergi mahkemeleri, bakmakta oldukları davalara ait her çeşit incelemeleri kendiliklerinden yaparlar. Mahkemeler belirlenen süre içinde lüzum gördükleri evrakın gönderilmesini ve her türlü bilgilerin verilmesini taraflardan ve ilgili diğer yerlerden isteyebilirler. Bu husustaki kararların, ilgililerce, süresi içinde yerine getirilmesi mecburidir. Haklı sebeplerin bulunması halinde bu süre, bir defaya mahsus olmak üzere uzatılabilir (İYUK, m. 20/1). Ancak, istenen bilgi ve belgeler Devletin güvenliğine veya yüksek menfaatlerine veya Devletin güvenliği ve yüksek menfaatleriyle birlikte yabancı devletlere de ilişkin ise, Başbakan veya ilgili bakan, gerekçesini bildirmek suretiyle, söz konusu bilgi ve belgeleri vermeyebilir. Verilmeyen bilgi ve belgelere dayanılarak ileri sürülen savunmaya göre karar verilemez (İYUK, m. 20/3). Dilekçeler ve savunmalarla birlikte verilmeyen belgeler, bunların vaktinde ibraz edilmelerine imkân bulunmadığına mahkemece kanaat getirilirse, kabul ve diğer tarafa tebliğ edilir. Bu belgeler duruşmada ibraz edilir ve diğer taraf cevabını hemen verebileceğini beyan eder veya cevap vermeye lüzum görmezse, ayrıca tebliğ edilmez (İYUK, m. 21) Danıştay, bölge idare, idare ve vergi mahkemelerinde dosyalar, İYUK ve diğer kanunlarda belirtilen öncelik veya ivedilik durumları ile Danıştay için Başkanlar Kurulunca diğer mahkemeler için Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca konu itibariyle tespit edilip Resmi Gazete'de ilan edilecek öncelikli işler göz önünde bulundurulmak suretiyle geliş tarihlerine göre incelenir ve tekemmül ettikleri sıra dahilinde bir karara bağlanır. Bunların dışında kalan dosyalar ise tekemmül ettikleri sıraya göre ve tekemmül tarihinden itibaren en geç altı ay içinde sonuçlandırılır (İYUK, m. 20/5). 6. Davanın Karara Bağlanması Dava dosyası tekâmül ettikten ve konular aydınlandığında dava konusu uyuşmazlıklar sırasıyla oya konulur ve karara bağlanır. İYUK 15 nci maddede sayılan sebeplerden biri ile
veya yargılama usullerine ilişkin meselelerde azınlıkta kalanlar işin esası hakkında da oylarını kullanırlar. Azınlıkta kalanların görüşleri, kararların altına yazılır (İYUK, m. 22). Türk İdari Yargı Sisteminde, tek hâkimle bakılması gereken davalar dışında, toplu yargılama usulü benimsenmiştir. Bu sistemde, uyuşmazlığı sona erdiren, diğer bir deyişle, hâkimin davadan elini çekmesi sonucunu doğuran, nihai karar aşamasına gelinmeden önce, varsa usul sorunlarının görüşülüp oylanarak bir sonuca ulaşılır. Mevcut usul sorunlarının aşılmasından sonra, işin esası hakkında görüşme yapılarak, uyuşmazlığın esası hakkında oylama yapılır. Bu aşamaya geçilebilmesi için, taraflarca dosyaya ibraz edilen tüm belge ve bilgiler ile idari yargı yerinin re'sen araştırma ve inceleme yapma yetkisi çerçevesinde elde edilen sonuçlara göre, maddi ve hukuki sorunların, herhangi bir kuşkuya yer vermeyecek derecede aydınlığa kavuşturulmuş olması gerekir. Kararlar, yargılamaya katılan hâkimlerce oybirliği ile verilebileceği gibi oyçokluğu ile de verilebilmektedir. Bölge idare mahkemeleri, idare ve vergi mahkemelerinde kararın oyçokluğu ile verildiğinden söz edilebilmesi için, görüşmeye katılan hâkimlerden en az ikisinin, yapılan oylamada, aynı yönde oy kullanması, usul sorunlarından dolayı karşı oy kullanılacak olması halinde, işin esası ile ilgili oyun da belirtilmesi gerekir (Dnş., 7.d., E.2006/2231, K.2007/2766, T. 14.06.2007). Her dava dosyası için görüşmelere katılan başkan ve üyelerin, Danıştay da düşünce veren savcının, tetkik hâkiminin ve tarafların ad ve soyadlarını, incelenen dosya numarasını, kısaca dava konusunu ve verilen kararın neticesini, çoğunlukta ve azınlıkta bulunanları gösteren bir tutanak düzenlenir. Bu tutanaklar görüşmelere katılanlar tarafından aynı toplantıda imzalanır ve dosyalarında saklanır (İYUK, m. 23). Kararın mahkeme başkanı ve üyeleri veya hakimi tarafından imzalı asıllarından biri, karar dosyasına, diğeri de dava dosyasına konur; mahkeme mührü ve başkan yahut hakim, Danıştay da daire veya kurul başkanı veya görevlendireceği bir üye imzasıyla tasdikli birer örneği de taraflara tebliğ edilir (İYUK, m. 25). Kararlarda şu hususların belirtilmesi gerekir (İYUK, m. 24) Tarafların ve varsa vekillerinin veya temsilcilerinin ad ve soyadları yahut unvanları ve adresleri, Davacının ileri sürdüğü olayların ve dayandığı hukuki sebeplerin özeti, istem sonucu ile davalının savunmasının özeti, Danıştay da görülen davalarda tetkik hakimi ve savcının ad ve soyadları ile düşünceleri, Duruşmalı davalarda duruşma yapılıp yapılmadığı, yapılmış ise hazır bulunan taraflar ve vekil veya temsilcilerinin ad ve soyadları, Kararın dayandığı hukuki sebepler ile gerekçesi ve hüküm; tazminat davalarında hükmedilen tazminatın miktarı, Yargılama giderleri ve hangi tarafa yükletildiği, Kararın tarihi ve oybirliği ile mi, oyçokluğu ile mi verildiği, Kararı veren mahkeme başkan ve üyelerinin veya hakiminin ad ve soyadları ve imzaları ve varsa karşı oyları, Kararı veren dairenin veya mahkemenin adı ve dosyanın esas ve karar numarası, 7. Kararın Taraflara Tebliği ve Uygulanması Mahkemenin verdiği nihai karar taraflara tebliğ edilir. Vergi uyuşmazlıklarına ilişkin mahkeme kararlarının idareye tebliğinden sonra bu kararlara göre tespit edilecek vergi, resim, harçlar ve benzeri mali yükümler ile zam ve cezaların miktarı ilgili idarece mükellefe bildirilir (İYUK, m. 28/5). Karar mükellefin aleyhine çıkmışsa (dava reddedilmiş) tarh edilen vergi ve kesilen cezaları vergi dairesi davacıya tebliğ eder ve 1 ay içinde vergi ve/veya cezanın
ödenmesini ister. Diğer bir ifadeyle, vergi mahkemesinde dava açma dolayısıyla tahsili durdurulan vergilerden taksit süreleri geçmiş olanlar, vergi mahkemesi kararına göre hesaplanan vergiye ait ihbarnamenin tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde ödenir (VUK, m. 112). Kararın davacı aleyhine çıkması vergi idaresinin tesis ettiği işlemin hukuka uygun olduğu anlamına gelmektedir. Bu durumda davanın açılmasıyla tahakkuku geciken vergi ve/veya cezalar tahakkuk eder. Ancak kanun yolu açık olduğundan kesinleşme söz konusu değildir. Diğer taraftan davanın açılmasıyla yürütülmesi durdurulan dolayısıyla da zamanında tahakkuk etmeyen vergi için gecikme faizi de söz konusu olacaktır. VUK. mad. 112 e göre, davanın kaybedilmesi halinde, ikmalen, re'sen veya idarece yapılan tarhiyatlarda, dava konusu yapılan vergilerin ödeme yapılmamış kısmına, kendi vergi kanunlarında belirtilen ve tarhiyatın ilgili bulunduğu döneme ilişkin normal vade tarihinden itibaren, yargı organı kararının tebliğ tarihine kadar geçen süreler için gecikme faizi uygulanır. Gecikme faizi de aynı süre içinde ödenir. Karar davacı mükellefin kısmen veya tamamen lehine sonuçlanmışsa (dava kabul edilmişse) dava konusu işlem karara uygun şekilde iptal edilerek terkin işlemi gerçekleştirilir. Burada mahkeme, vergi idaresinin tesis ettiği işlemi hukuku aykırı bulmakta ve bu işlemi kısmen ya da tamamen iptal etmektedir. Bu karar sonucunda tarhiyat kısmen ya da tamamen terkin olunur, bu işlem dolayısıyla vergi tahsil edilmişse yine kısmen ya da tamamen iade edilir. Bu süre hiçbir şekilde kararın idareye tebliğinden başlayarak 30 günü geçemez. Vergi idaresi, Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare ve vergi mahkemelerinin esasa ve yürütmenin durdurulmasına ilişkin vermiş oldukları kararların icaplarına göre, gecikmeksizin işlem tesis etmek veya eylemde bulunmak zorundadır. Bu süre hiçbir şekilde kararın idareye tebliğinden başlayarak otuz günü geçemez. Ancak, haciz veya ihtiyati haciz uygulamaları ile ilgili davalarda verilen kararlar hakkında bu kararların kesinleşmesinden sonra idarece işlem tesis edilir (İYUK, m. 28/1). Davacı, söz konusu mahkemelerin kararlarına göre işlem tesis etmeyen veya eylemde bulunmayan idare aleyhine mahkemede maddi ve manevi tazminat davası açılabilir (İYUK, m. 28/3). Aynı şekilde mahkeme kararlarının gereğini otuz gün içinde kasten yerine getirmeyen kamu görevlisi aleyhine de tazminat davası açılabilir (İYUK, m. 28/4). Tazminat ve vergi davalarında kararın idareye tebliğinden itibaren infazın gecikmesi sebebiyle idarece kanuni gecikme faizi ödenir (İYUK, m. 28/6). Ancak burada hemen belirtelim ki, vergi mahkemenin kararını alan davacı veya davalı bu karara karşı durumuna göre itiraz veya temyiz yoluna gidebilirler. Dava sürecini şematik olarak şöyle gösterebiliriz;