ILAHIYAT FJU{lJLTESI DERGiSi.

CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ o A e e ILAHIYAT FJU{lJLTESI DERGiSi. Hakemli Dergi 3. Sayı,, \<.We Diyanet 11. -<_u'. <ifrt: ıt- Kütüphanesi ~ <;... ~""' Araşrırmaları 111 ' v.e'~- SİVAS -1999

BELÇİKA'DA İLK VE ORTA ÖGRETİMDE DİN VE AHLAK ÖGRETİMi* Doç. Dr. Mehmet Zeki AYDIN** Bu yazıda, önce çok kısa olarak Belçika hakkında bilgi verilecek ve ardından li! kedeki eğitim sistemi genel olarak ortaya konulacaktır. Daha sonra da il~ ve orta dereceli okullarda okutulan Din ve Ahlak derslerinin statüsü ve ders programları ile öğretim yöntemleri açıklanacaktır. Bu yapılırken önce genel bilgi sonra özet bilgi ve yorum verilecek ayrıntılar ekler kısmında gösterilecektir. Günümüz dünyası hızlı değişimlere sahne olmaktadır. Ulaşım ve iletişim araçlarının gelişmesi dünyamızı küçültınüş, sonıniara ve olaylara uluslararası bir nitelik kazandırmıştır. Artık dünyanın herhangi bir bölgesinde meydana gelen bir. olay, anında diğerlilkelerde cluyulınakta, nedenleri tartışılınaktadır. Farklı ulusları bir araya getiren örgütler, tüm ulusları ilgilendiren kararlar almakta, dünya kamuoyunun oluşmasına neden olmaktadır. Dünya kamuoyu bazen o kadar etkili olmaktadır ki, uluslar kendi sorunları hakkında karar alırlarken dünya kamuoyunun etkisini göz önünde bulundurmak cluruımındadır. Biliin ve teknolojideki gelişmeler, insan hayatını ve insanın yetiştirilmesi süreci olan eğitimi çok yakından etkilemektedir. Ekonomik, sosyal ve ki.iltürel şartların etkisi altında kalan eğitim sistemleri birbirlerini etkilemekte ve ister istemez değişiklikle karşı karşıya kalmaktadır. Bu nedenle ülkeler eğitim sorunlarının nasıl çözümleneceğine dair sürekli araştırınnlar yapmakta ve projeler hazırlamaktadır. Bu durum, sadece geri kalmış ya da kalkınıııakta olan ülkelerele değil tüm ülkelerele aynıdır. Eğitimele reform çalışınalarının evrensel bir boyut kazandığı dünyamızcia ulusların eğitim sorunlarında benzerlikler göze çarpması doğaldır. Her ulus sorunlarını kendi şartları içinde çözümlese de çözüm yolları üzerinde başka ulusların yaklaşımlarını göz önünde bulunclurınaktaclır. Bununla ilgili farklı ve benzer sorunların çözümlinele işbirliği yapmak, farklı görüş ve anlayışları uzlaştırınak için bazı uluslararası örgütler kurulmuştur. Birleşmiş Milletiere bağlı U.N.E.S.C.O. (Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim Kültür Örgütü) ve U.N.I.C.E.F. (Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu) vb. örgütler dünyadaki eğitim sorunlarına çözümler aramak amacıyla uluslararası etkinlikler yapmakta, dokümanlar hazırlaımiktadırlar. "'Bu araştırınanın verileri, araştırınacı tarafından 25.10.1997 ile 27.1.1998 tarihleri arasında 3 ay Türkiye Bilimler Akademisince verilen "Sosyal Bilimlerde Doktora Sonrası Yurtdışı Anıştırana Bursu" ile Belçika'da bulunduğu sırada derlenmiştir. ** C.Ü. Ilahiyat Fakültesi, Din Eğitimi Ana Bilim Dalı öğretim iiyesi.

102 Mehmet Zeki A~dm. Bir, disiplin olarak Mukayeseli Eğitim Bilimi yukarıda anlatılanları gerçekleştirmeye çalışmaktadır. Bu sebeple ınukayesel i eğitim, toplum larda mevcut eğitim sorunlarını ve bunları doğuran nedenleri, diğer topluınlanjaki benzer etkeniere değinerek belirleyen, yorumlayan bir inceleme ve araştırma alanı olarak tanımlanmaktadır.l Türkiye'de mukayeseli eğitim alanındaki çalışınalarda daha çok ülkelerin eğitim sistemleri genel oldrak ele alınmıştır. Çeşitli ülkelerdeki elin eğitimi uygulaınaları ile ilgili çalışınnlar ise oldukça az ve yi.i:?ieyseldir. Halbuki, sağlam bir mukayese için, ç itti ülkelerdeki din eğitimi ile ilgili uygulamaların bilinmesinde yarar vardır. Betimleyici bir amaçla hazırlanan bu yazıda, Belçika'da ilk ve orta dereceli okullardaki din ve ahlak öğretimi tanıtılacaktır. Avrupa ülkeleri arasında Belçika'nın din eğitimi açısından özel bir konumu vardır. Ülkede Katolik eğitiminin etkiliğinin 'yanındn, örgün eğitim ders programlarında zorunlu din ve ahlak dersine yer vermesi bakııııından da Belçika'nın durumu incelemeye değer dunıındadır. Belçika Hakkmda Genel Bilgileı - Nüfus: Belçika 1830 yılında kurulmuş bir kuzey Avrupa i.ilkesidir.. ').. Yüzölçümü 30 519 km ve nüfusu 1995 yılı itibariyle 10.130.574 'dür.- Ulke nüfusunun % 57 sini oluşturan Flamanlar Germen ırkından olup Flamanca (Fienıenkce) ~_onuşurken, nüfusun % 42 sini oluşturan ve Latin ırkından gelen Valonlar ise Fransızca konuşurlar. Doğuda Almanya sınırına yakın bölgede otunın veaimanca konlışanlar çok küçük bir azınlığı oluştururlar. Ülkede konuşulan bu üç dil de resmi dildir. Avrupa'da nüfusu artınayan, hatta yavaş {avaş azalan ülkeler arasında yer alan Belçika'nın nüfus yoğunluğu ise kalabalıkı ır: Devlet Yapısı: Bölge ve töpluluklar üzerine kunılıııuş federal bir devlet olun Belçika Krallığı anayasal bir ınonarşi rejimi ile yünetilınektedir. 4 Belçika'nın devlet yaı:>ısı oldukça karmaşıktır. Son yirmi yıldır devletin siyasi, yasama ve idari yapıları federal bir sisteme göre gelişmektedir. Ülkede, siyasal birlik rejimi yerine, )!etkilerin, belediyeler, eyaletler, bölgeler ve kültürel topluluklar ile merkezi otoriteler arasında dağıtıldığı bir idari rejim uygulanmaktadır. Genel olarak, topluluklar ve bölgeler birer politik kurum olarak kabul edilirler. Bu kuruııı! ır, karar yetkisi olan; seçimle işbaşma gelen bir meclise, kendi mali yönetimine ve yürütme gücü olan bir icı'a organına sahiptir. Anayasa, Belçika'da üç topluluğun ve üç bölgenin varlığını kabul etmektedir. Topluluklar; Fransız, Flmnan ve Alınan Topluluklarıdır. Topluluğu belirleyen temel unsur kültür ve dildir. Bölgeler ise;valon, Flaınan ve Brüksel'dir. 5 EGİTİM SİSTEMİNİN Y APlSI Belçika'da 1988 yılından itibaren eğitim, topluluk yönetimlerinin yetki alanı içindedir.. Sadece şu 3 konu merkezi devletin sonıınluğundaclır: 1. Zorunlu 1 Josef A. L::ıuwerys. F.Varış ve K. Neff, Mukayeseli Eğitim, Aıık., 1\J?lJ, A.Ü.E.B.F. Yay. s.5. ') - Conııııunaııle Fnıııçaisc de Belgiqlİe, L'Eııseigncmcnt en Chiffrcs ı 994-1995, Brııxelles. 3 Ofliçc d~s Publit:aıions Offi~ielles des Coııııııun::ıules Eııropeeııııes, A la Dc couvcrtc de I;Europc, 1996, ll::ıly, s.?-70. 4 :\ynı yer.. 5 Aynı yer. L

Belçitmda İlk ve Orta Cfgretimde Din ve Ahlak Öğı etimi 103 eğitimin başlangıç ve bitişini belirleme. 2. Diplomaların verilmesi ıçın gerekli asgari şartların belirlenmesi. 3. Emekli ödeneklerinin planlanması. 6 Ülkede şu anda birisi Fransız diğeri Flaınan Topluluğuna ait olmak üzere iki Eğitiıiı Bakanlığı bulunınaktadır.7 Anayasanın 17. maddesi ve 29 Mayıs 1959 tarihli "Eğitim Sözleşmesi" :. "Pacte Scolaire" eğitim-öğretim esaslarını belirler. Bu esaslar çerçevesinde eğitim sisteminin durumunu şöyle özetleyebiliriz. 1. Anayasanın 17. Maddesi, "Öğretim serbesttir. Her türlü ktsıtlaytcı önlem yasakttr. Suçlar a11cak kamınlarla cezalandtrıltr. DeFlet tarqfindan finanse edilen eğitim, ka11ıınla diizenle11ir. "der. Belçika'da öğretim kuruıniarı açınada hiç bir kısıtlama yoktur. Herkes bu amaçla faaliyet gösterebilir.' okullar, kurslar açabilir. Ancak, devletin resmen tanıdığı diplama ve unvaniarı verme!\ ve devlet destekleme yardımlarından yararlanmak isteyen okullar, yapıtarım kanunlarda belirtilmiş şartlara uydurmak zorundadır. 8 Bu şartlar daha çok okulların fiziki yapısıyla ve öğretimin sağlıklı yapılmasıyla ilgilidir. Devlet yardımı almak istemeyenler bu şartlara uymak zorunda değildir. 2. Bir öğretim kurumunun yetkilisi, o kurumun dlizenlemeden sorumlu özel veya tüzel kişisidir. Yürürilikteki yasal esüslar çerçevesinde, lıepdi.izenleyici gi.iç, uygulanacak eğitim programlarını, öğretim yöntemlerini, ders kitaplarını, çalıştırdıgı personelini belirlemekte tamamen serbesttir. Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurumu, resmi öğretim kurumlarında yapılan eğitim seviyesinin yükseltilmesi yolunda çalışımılar yapar. Özel öğretim kurumlan teftiş sistemlerini kendileri kurarlar. 3. Anayasal özglirli.ik gereği, Belçika'da iiğrenim, aşağıdaki güçler tarafıııdan düzenlenmektedir. A. Fransız ve Flaınan Toplu!ukları tarafından düzenlenen okullar. B. Topluluklar tarafından ödenelde desteklenen (finanse edilen) okullar; B tınlar da, a. İl idarelerinin (province) açtığı okullar. b. Belediye okuiları. c. Özel kurumlar tarafındaiı açılan okullar. d. Özel Id şi ler tarafından açılan okullar. C. Özel paralı okullar. Yukarıda belirtilen özel kurumları biraz açıklamakta yarar vardır. Bu tlirdeki okullar, kar an1acı gutmeyen dernekler tarafından di.izenlenmekteelir ve büyük bir çoğunluğu Katolik nkullarıelır. Katalik okullarından başka ilkokul düzeyinele birkaç Protestan okulu, Müslümanların yaklaşık 200 öğrenci kapasiteli bir ilkokulu, Yahudilerin ilk ve ortaöğretim seviyesinele bir kaç okulunun yanı sıra. hiç bir dini 6 Anayasanııı 127. Maddesi. 7 Fransız Topluluğu Eğiıiııı Bakanlığı, aynı znıııanda Alnıanca koıııı~ulaıı bölgelerdeki okuilarta da görevlidir. <> 8 Özel okul açma ~arılıırı için bak. Ministcrc de I'Educaıioıı de la Redıerclıe eı.de la Forımılion Secn!tariaı General. Le Systcıııe Educatif de la Coııııııııııaııtc Fraııçais de Hclgiqııc, Bı'uxelles, l9lj4, s.l4.

1114 1\lelnnet Zeki. Aydın ceimıata bağlı olmayanların (laiklerin) da özel okulları bulunmaktadır. Bu okullarda giirev Yrnptın personel, işletme, araç gereç, bina yapını ve tcfri~i ile ilgili giderler topluluk bütçesinden knrşılanmaktadır. Bunun yanında çok az sayıda özel kurum ya da kişiler tarafından açıinn paralı okullar da bulunınakıadır. 9 Özel okulların içinde Katcılik okullarının çok olmasının sebeplerinden bazıları şunlardır; lilkenin güçlü bir Katolik gelenekten gelmesi, Kilisenin sosyal.ve eğilim alanlarında iyi örgütlenmiş ve yıllardir okullarında belli bir iiğretinı kalitesini yakalamış olmalarıdır. Bu okulların dağılımı konusunda bir fikir verınesi açısından iince Fransız bölgesindeki 1993-94 öğretim yılındaki öğrenci sayılarımı bakalıın. 1 0 Aşüğıdaki Tablo'daki Özel okulların hemen hemen taıııaıııı Kiliseye bağlı Katolik okullarıdır. Buna güre, Kilise Okulları Uiııı öğrencilerin yarısına yakııııııı eğitınekteclir. Fransız Topluluğu okulları 1993-94 Öğretim yılı istatistikleri ' Eğitim Toplu- i ı i da- Belediye Özel kişi Toplam Seviyesi luk olm! u resi ve kuı um öjirenci ~ul öncesi 15.102 500 84.758 6H.391 168.751 %' ~ 8.9 0.2 s ll. 2 4 li. s 1011 ' İlkokul 35.950 1.773 136.8!)2. 1,12.055 316.670 % 11.3 o.s 43.2 44.8 100 Orta1)jiretim 91.566 30.030 31.370 194.779 347.745 % 26.3 8.6 9.11 s 6. () 1110 Yükseköğı et 15.022 12.373 9.235 33.704 70.334 % 21.3 37.4 13.1 47.9 100 Toplam 157.640 44.676 262.255 438.929 903.500 % 17.4 4.9 29.0 48.S 1011 Bir ele, Flaman Topluluğu _1996-97 öğretim yılındaki istatistiklerine göz atalıın. 11 Flaınaıı Topluluğunda, öğrencilerin % 69.2'si özel okullarda okumaktadır. Bu okulların çoğunluğu Katolik okullarıci ır. 9 Bunlara bir öı'nek Avrupa Okullandır. Avrupa Topluluğunda görev yapanların çocukiannın okuduğu 3 adet okul vardır. OJ'J1cc Central du Representant du Conscil-Supericur des Ecoles Europeennes, Les Ecoles Europccııııcs, Bnıxelles, tarilısiz. Bu okullardaki din derslerinin dunımıı için hak; Catherine Roba, "Les Ecoles Europeenııes et fes Cours de Religinıı". Ltımen Vit:ıc, Mars 1992, no: 1, Bnıxelles, s,76-85. 1 0 Minisıere de l'education de la Reclıerclıe et de. la Formatinn Secn.!tariaı General, Le Systcıııc Edııc:ıtif de La Cnınımımıııtc Français de Belgique, Bnıxelles. 1 ljlj4. s.l3 ı. ll Kaynak, Flaman Topluluğu Eğitim Bakanlığı.

Belçilwda İlk ve Orta Öğretimde Din ve Ahlak Öğretimi los Flanıan Topluluğu 1996-97 öğretim yılı istatistikleri Eğitim Topluluk i ı i da- Belediye Özel Id şi Toplam Seviyesi okulu resi ve lwnım öğı enci Olnıl öncesi 32.741 255 4S.89R 171.149 253.043 % 12.9 0.1 19.3 67.6 100 ilkokul 57.087 932 91.8 ı (ı 267.534 417.369 % 13.7 0.2 22. o 64.1 100 Oı-taiiğretim 74.026 13.568 25.336 334.845 447.775 % 16.5 3.0 5.7 74.8 100 Toplam 163.854 14.755 166.050 773.52S 1.1 ı 8.187 % 14.7 1.3 14.8 61). 2 1011 ~ Bu yazıda, il idareleri, belediyeler ve tı1pl~ıluklm tarafından düzenlenen okullanı resmi okııl, özel kişi ve kuruınlarca açılaıı okullara da özel okul deııilecektir. 4. Bu okul sislenıi sayesinde herkes istediği iııaııç ve düşüncedeki bir iiğreliın kuruıııuııda iiğreniııı yapma imkanııw sahip olmaktadır. Anayasa'nın 17 maddesi 1. bendi şiiyle demektedir: "Topluluklar ı clilerin iizgiir.\'ccillllerini gamnli eder. Toplulukfor tarqj.it<. (nötr) bir öğretilll diiz.e11/ei. 71ıroj:l ız./ık (nötr ol111a). a,ijrcncilerill ı e ı di/erin felsefi, ideolojik ya da dini anluyışlamw saygr/ı olnwk de111cktir. Res11ıi gfiçlcr lamlindan düzenlenen okul/(//', z.omn/11 ii,ijretimin sonr11w kadar, Wli!IIIIŞ dilllerdeli birisille ait di11 ya da dini o/1110\'wi alı/(rk (ders/eri11in) ö,qrcti!lli amsı11da seçme i11ıkanını.l unmak z.omndadır." 5. Anaokulları 2,5 yaşındaki öğrencileri okula kahul eder. ilkokul 6 yaşında başlar ve ikişer yıllık 3 dönemelen toplam 6 yıldır. 6 yıllık orlaiiğreıiııı: a. ikişer yıllık 3 dönemi (2+2+2) kapsayan (yeııi) 1. tip iiğreıiııı. b. Üçer yıllık 2 diinemi (3+3) kapsayan (eski) ll. tip iiğretiııı olıııak üzere ikiye ayrılır. Ortaöğreıiımle dört llir okul bulunmaktadır, huıılar; a. Genel iiğreliın, 'b. Tekııik iiğreniııı, c. Mesleki öğrenim, d. Güzel sanatlar öğrenimidir. 12 12 Minisıere de I'Edııcaıioıı de la Recherche eı de la Fnrıııaıioıı Sccreıari:ıı General. Le Systcıııe Edııcalil' de lıı Coııııııııııaııtc Fnıııçais de Bclgiqııc. Bnıxcllcs. 1'1'1-1. s.'io: Tlirk-D:ıııı~ :ı.s.lı.l.. Lcs Clwix a' I'Ecıılc Sccoııdairc. Bruxelles, 1996. s.4-l l.

1().6 lviehmet Zeki Aydın 6. Zorunlu öğretim 6 ile 18 yaş arasındaki çocuk ve gençleri kapsaınakt<1dır. Bunun 15 ya da 16 yaşına kadar olan bölümü tam zamanlı, diğer kısmı yarı zamanlı öğrenim olabilir. 13 Belçika yasaları bu zorunlu öğrenim çağında ev ö~retimini de kabul etmektedir. Bu tip öğrenciler öğretim yılı sonunda sınava girerler. 4 7. Yüksek ö"ğreniın, üniversitelerde ve üniversite statüsünde olmayan yüksek okullarda yapılır. Üniversiteye giriş genel ve teknik lise mezunları için bir,kaç teknik okul dışında sınavsızdır. Öğrenciler ortaöğrenimde aldıkları diptomalanı göre istedikleri. fakülte veya yüksekokula girebilir. Fakat, istatistiklere göre, üniversiteye kayıt yaptıranların ancak% 29'u mezun olabilmektedir. 15. Ülkenin en eski üniversitesi 1426 yılında kurulan Louvain (Leuven) Katalik Üniversitesidir. Bugün, bu üniversite birisi' Fransızca diğeri Flamanca eğitim veren iki ayrı üniversite haline gelmiştir. Yine Fransızca ve Flamanca eğitim yapan '2 adet Özgür Bri.jksel Üniversitesi bulunmaktadır. Bunlardan başka. Katoliklerin birçok üniversite ve yüksekokulları, Protestanların içinde sadece ilahiyat Faki.iltesi bulunan bir üniversitesi ve yüksekokulları vardır. Ayrıca Gent, Antwerpen, Mons ve Liege Üniversiteleri de Topluluklar tarafından düzenlenmektedir. 8. Zorunlu öğreniılı çağı boyunca öğretim parasızdır.1 6 Yüksek öğrenimde ise belli bir harç rilınınaktadır. Ancak bunun büyük bir kısmı yine sigorta, sosyal yardım vb. fonlardan öğrenci velis\ne geri ödenmektedir. 9. Avrupa Toplıil.uğunun 1976 yılında aldığı bir kararla kadınlar, iş bulınada, çalışına hayatında, eğitimele ve ıneslekte ilerleme alanlarında erkeklerle aynı haklara sahip olmuşlardır. Burı'i.ın bir sonucu olarak okullarda kız ve erkek çocuklarının karışık okuması kararlaştırılmıştır. Ancak hala belli sayıda sadece kız veya sadece erkeklerin devam ettikleri özel Katalik okulları bulunıııaktaclır. 17 DİNİ TOPLULUKLAR VE EGİTİM Belçika halkının büyük bölümü Hıristiyan Kaıolik'tir. Yapılan değişik anketierin ortalamasına göre halkın;% 65'inin Katolik 1 R; (80 ila 100 bin arasında) % 1 Protestan 19 ; (4Q bin civarında) % 0,4 Ynhudi 20 ; (350 bin civarında) % 3,5 13 Öğrenci ı5 yaşına kadar, ıtn ikinci sııııfı geçeıııeıııi,,c 16 yaşına kadar (anı zamanlı bir okula devanı emıe. ıonındadır. 14 ' ı::~.. 'ka'da buluıiduğuııı ( 1997 yılı) 'ırada 55-60 kişiden n luşan bir Kaıolik Alımııı cemnal ii yeleri ilc kar~ıla~nıışlıın. Bunlar Alınan eğıtiın sisteminin çocuklarını bozduğu gerekçesi ile çocuklarını Alımın okuhanna göndernıiycırlardı. Bu cemaat Belçika'daki ev öğrenimi yasasından yararianiırak :,. uklarını kendileri yeıişlirıııek için Belçika' ya. gelınişlenli. 15 Mustafa Öcal, İmam-Hatip Liseleri ve İlköğre~iın Olmlları. lst.. 1994, s.l40-141 1 16 Minisıere de I'Edueation de Ja Reclıerche el de la Forıııaiioıı Secreıarial General, Le Systcnıc. EdHratif de 1-ı Coııııııuıır utc Français de Belgique, Bruxcllcs, 1994. s.l5. 17 fvliııisıi.:e de I'Edu~aıion de l.ı Reclıt:rche et de la Fornıntion Seeretarial General, Le Systcıııc Educntif de la Cnııııııunmıtc Fraııç'ais de Belgique, Brtıxclles, 1994, s.l5-16. 18 Jean Bmıbcroı, Rcligiııııs ct La'icite Dans I'Europc des Dıııızc, Synıs, Paris, s.259. 19 Malieleine Brneknıan, L'cnseigncnıcnt Rcligicux Scıı.lairc en Hclgiııııc: Qucls Prııblcıncs'! Quel Avcnir?, lnsfilut Calvin, Bnıxelles, 1997, s.l. 20.Jeaıi-Paul Martin, "La Belgique: de 1' Affronteıııent Laiques 7 Confcssionnels au Pluralisıııc ln.~tifulioıınel",.jcıın Bmıberot, Religions ct Lıı'icite Dans I'Eurnpc des I>nııze, Syro.~. Paris,.l994, s.34.

Belçitmda İlle ve Orta Öğretimde Din ve Ahiale Öğretimi J07 M_üslüman 21 ;% 7 ateist (tanrı tanımaz);% 22 agnostik 22 (tanrının varlığı ya da yokluğu konusunun tam olarak bilinemeyeceğini söyleyenler) olduğu söylenebilir. Katalilderin içinde Kiliseye devam edenlerin oranı ise % 18 civarındadır. Yine Flaınan bölgelerinde Kiliseye bağlılık Valoıı bölgelerine göre daha fazladır. İki dil konu~ulan b~tjkent Brüksel'de Kiliseye bağlılı.ğın giderek zayıfladığı nörlilmekteclir. - ö.. Din özgürli.iğlinün büyük önen1 taş ıcıığı Belçika'.da şu anda resmen tanınan elinlerelen Kataliklik ve Protestanlık 1802 yılı, Anglikan 1870 ve Ortodoks 1985 ve Yahuelilik 1808 yılında tanınmıştır. Bu dinlerin dini ve eğitim işlerini kendilerini resmen temsil eden kurumları yürlitmekteclir. 19 Temmuz 1974 yılında tanınan İslam dinini resmen hangi kurumun temsil eeleceği belli olmadığı için Müslümanlar bir çok yasal haklarını kullapamamaktaclır. 24 1999 yılı başına kadar 1992 yılında Adalet Bakanlığınca 2 5 atanan 16 kişilik bir "Belçika Müslümanları Yürütme Kurulu" 2 6 daha çok İslam din dersi öğretmenleri ile ilgilenmekte' iken bu yıl bu komile için yeni seeimler yapılmıştır. Bundan sonra İslam din dersi ile ilgili konularda yeni seçilen komite yetkili olacaktır. Biryazarın 27 belirttiği gibi Belçika, bir kaç yüzyıldır devam eden laikler ile Katalikler arasındaki çatışmadan kunımsal çoğulculuğa ulaşmış bir ülkedir. Ülke derin bir Katalik kliltlirclen gelmektedir. Ülkedeki okullarda, Id min sözlinlin geçeceği konusundaki laiklerle Katalikler arasındaki çatışmalar tarihe "okul savaşları" adıyla geçmiştir. Bunların ilki 1840'larcla başlamış, 28 son olarak 29 Mayıs 1959 yılındaki "Eğitim Sözleşmesi" ile ortak bir noktaya ulaşılmıştır. Ancak buna rağmen tartışmalar hala sürmektedir. Tartışınanın temelinde, Katolik Kilisesinin okulları ve Kilisenin eğitime etkisi ve devletin (Bakanlıkların ve belediyelerin) özel Katalik okullarınapara yardımı yapıp yapamayacağı tartışması yatmaktadır. Bugün okulların yarısından fazlasını elinde tutan Katalik Kilisesi kendisinin eğitimin hizmetinde 21 Moııique Renacrts, "L'lslaııılnstitulionnel elles Norıııes Lies a' l'~xpression du Culte", Guid~ de la l'ersonne Etrangcre Suppl, 7, Chapilre 10 Religion, Bnıxclles, 1997, s.04. 22. Bauberot, age., s. 259. 23 Vif!'Express, 27 Mayıs 1994 sayısında yayıınianan aııkellen aktaran. Braekıııan, age., s.5. 24 Bu sorun Alınanya başta olmak üzere, heıııeıı hemen tiiııı Batı Avrupa iilkelcrinde vardır. Almanya'daki beıner sorunlar için bak; Nevzat Yaşar Aşıkoğlıı, Alıııııny:ı'dıı Temel Eğitimdeki Tiirk Çocııldarıııın Din Eğitimi, T.D V. Yayını, Ankara, 1993, s.29 vd. 25 Belçika'da din işlerine Adalet Bakanlığı bakıııakladır. ~ 6 Yiiriilme Kurulu diye tercüme edilen kurulun adı Fransızca "Executif des Mıısulıııans de Belgique" dir. Bu kurul, önceleri Teknik Komite adı ile anılıyordıı. Belçika'da Islam diııiıı duruımı ve Mlisliiınaiıların diğer çalışmaları ile ilgili daha ayrıntılı bilgi için bak; Moııiqııc Renaerts, "L' Islam Jnslitıılionnel el les Norıııes Lies a' I'Expression dıı Cıılle", Gııidc de la Personuc Etrang(!rc Sııppl. 7, Chapilre 10 Religion, Bruxelles, 1997, s.64vu.; Altay el Ural Manco, "Les Turcs de Belgiqııe: Le Repli Coıııınunautaire coınıne Dynamique d'lnlegnıtioıı?", Lcs Annalcs de Aııtre Isl:ıııı no:3 Turc d'eııropc... ct d'aillcıırs, INALCO-ERISM, Paris, 1995, s.lll-123. Mustafa Tuvukçuoğlıı, "Belçika'da Islam Din Eğitimine Genel Bir Bakış", nin Eğitiıııi Araştırınaları Dergisi, sayı:3, lst., 1996, s.207-224 ve Belçika'da Eğitim ve Din", Diyanct Ilmi Dergi, c.33, sayı: 1, 1997, Ank., s.83-l 06. 27 Martin, agııı., s.29. 28 Hcrve 1-Jasquiıı, Histoirc de La Lalcitc (Principalcıııcnt en llelgiııııc ct en I1r:ıııce), PUB, Bnıxelles, 1981, s. 1 :ıs.

108 lvlehıııct Zeki Aydın. olduğunu ve eğitim görevini paylaştığıııı söylemekteclir. 2 lj Fakat Kilise mi eğitimin ı... l k v 'K'I'.. d l'? 30 B l l d 31 1ıznıetınc e yo sa egıtıın ını ı ısenııı emrın ec ır. u larlı~ı ımı \ta ır. 1.960'larda tüm siyasi partiler, Kilise-politika lariışınasına katılmışlar ve sonunda çoğulculuğa izi'n vernieyi sadece sii:ıde licğil, uygulanıada da beniıııseınişlerdir. Dindar veyct hümanist olmak, belirli bir siyasi partiye katılmak için. bir engel olmaktan çıkarılmış, Belçikalılanı tanınan Ilim hak ve özgürlüklerden herkesin hiç bir ayrım yap~lır{aksızııı yararlanması kararla~lırılıııışlır.:n 1959 yılındaki "Eğitim Sözleşmesi" ne giire, okul açmak serbesllir. Şartlarını yerine getiren her eğitim kuruımı devlet yardımını alabilir. 33 Ayrıca Anayasanın 1_ 81. Maddesine göre devlet, resmen tanıdı~ dini n resmi temsilcilerine (cu!te) dini Çalışınalar için yıllık bütçeden pay ayırır..ı l-l erhangi bir dini kabul etmeyen laikler de aynı yardımı "kar amacı gütıneyen dernekler" slaliisii çerçevesinde almnktaclırlar. Ancak laikler kendilerinin de, bir din dışı i nsancı (lıüıııanisl) (elsefc üzerine kurulmuş bir topluluk olarak kabul edilerek, aynı hakka sahip olı11aları konusunda çai ışmalar yapmaktadır] ar. 35 Ülkedeki çoğunluğu oluşturan Katolikler, kiliseleri, sendikaları, sigorta şirketleri, hastaneleri, yazılı ve sözlü basııı kuruluşları, eğilim kurumları, sosyal ve yardım kurumla'rı, kültürel ve ticari çalışquılarıyla ülkeııiıı sosyal, kültürel ve 29 1995 yılı Katolik Okullar Genel Koııseyi'niıı.açıklamasıııı nakleden. Lııc Acrcns. En Tıııılc Clarlc, Bnıxelles, 1996. Lııme n Vitae Enslitlisli ders nolu, s.:ı; Eddy Erııeııs. "A l'rnpos de In Sitııatioıı de I'Eııscigncıncnl Rcligieııx en Bclgiqııe", L'Eııscigııcıııcııl Hcligicııx: Qııcsliııııs Actııcllcs, Novalis, Ccrf. Lıııııcıı Vitae, Qııcbec (Canada), 1996, s.25. 30 Briıekman, age.,s.2lı. 31 Bir Belçikalı'eğili;nd ilc arapıızda geçen şu konıı~ımıtarlı~ıımya biraz ~ıçıklık getirclıitir. Eğitiııı kararlarının merkeziniıı nerede olduğuıni sorduğuımla Bakanlığın aılrc,inin başka olduğunu ancak asıl merkezin ise Rue de Guiıııar no: 1 (yani Giımır sokağı 1 nuııı:ınıdaki Kaıolik Okullar Genel Merkezi) olduğunu söylemiştir. 3 2 Tavukçuoğlu, Belçika'da Islam Din Eğitimine Genel Bir Bakı~ adlı ııı:ıkale, s.92. 33 Özel okul açmak scrbesttir. Ancak devlet yardımı almanın şarlları iizclle ~iiyledir; 1. bakanlığın eğitim yapısını lıeniıııseıııelidir. 2. Yasayla belirlcnıııi~ veya Bakan lararından onaylanıııı~ bir programı uygulanı:ılıdır. 3.Topluluğun yapacağı kontrol ve deneıleıııeyi kabul etmelidir. 4. Tiiııı sonıııılııluğıı alınış bir kişi veya kurum tararından düzenlenmiş olnmlıdır. 5. Böliiııı, seviye ve sınıilanı göre belirlenmiş, en az öğrenci sayısına uyulmalıdır. Arıcak Bakan bazı dıınımlarda l)yrıcalık taıııyabilir. 6.Sağlık ve temizlik yöniindeı!. uygun lıir yerıle iiğretiın yapılıııalıdır. 7. Dğretiııı için gerekli anıç gerece sahip olmalıdır. 8. Oğretiııı etkinliklerini lıir binada yapıııalıdır. Ancak, bazı öz~l dunıııılarda aynı belediye sınırları içinde olıııak şarııyla bir kaç binada öğretim yapılabilir: 9. Oğrencilerin hayatını tehlikeye sokmamak için gerekli yetişmiş fıersonele snhip olmalıdır. 10. Yasayla belirlenmiş tatil.takvimine ııyıııalıılır. Le Systcıııc Edııcalif de lıı. Coıııııııınaııtc Fr:ıııçııis de Bclgiqııc, s.l4. 34 Napolyon döneminden kalan, 8 Nisan 1802 tarihli ve halen yiiriirliikte olan lıir kanuna göre, Belçika'da devleı tarafından maaş ödenen din görevlisi sayısı şiiyle lıelirleniynr; Yaşı, cinsi, tabiiyeti ve dini ne olursa olsun her 600 kişi için bir kilise, her 400 k;şi için kiiçiik kilise (chapelle) yapılıyor. Her 600 kişilik bir yerleşim alanı piskoposluk bölgesi oluyor ve h ir din görevlisi atanıyor. Piskoposluk bölgesinin nufusu 200 kişi artarsa bir papaz dalııı alanıynr. 1990 yılı ifibariyle Belçika'da 4120 piskoposlıık bulunuyor ve bunların 272'sinin kadrosu hoş bulunuyormuş. Yine aynı yıl, Belçika'da toplam 6900 din görevlisi kadrosu varmış. Bıı nıkaııı yaklaşık 1450 kişiye bir din görevlisi kadrosu demektir. Centre d' Actioıı La'iqııe, Lcs Cııllcs en llelgiqııc cl 1' Argeııt des J>ııııvoirs Puhlics, Brııxelles, 1993, s.l2.; 1993 yılı biilçesinden dağıtılan yaniınılar şöyledir; Katolikler 2 trilyon 625 milyar Belçika Frangı. Laik Ahlak dersi teııısilcileri 80 milyon, Proıestanlar 75 ıııilyon, Yahudiler 23 milyon, Anglikanlar 20 ıııilyon, fvliisliiıııanlar 2,5 milyon. Bnıckıııan, age., s.4-5.' Göriildiiğii gibi sayıları, Yahudilerin 9 kal ı. l'nııeslanların Oç kalintlan fazla olan Miisliiıııanlar en az yardım almaktadır. Bunun en öncıııli sehclıi fvliisliinıanları tcııısil eden Kilise benzeri bir resmi kıınııııun olıııaıııasıdır. 35 Cenırc )" Action La'iqııe, Espace de Lilıcrtcs, ııo:243 his, 19% 'dan nakleden, 13rackıııan, age. s. 7.

Belçİkada İlk ve Orta Öğretimde Din ve Alılal< Öğretimi JU9 ekonomik hayatında etkin bir rol oynamaktadır. 3 (ı Özellikle eğitim kurumlarının yarısından fazlasını elinele bulunduran Katolik Kilisesi kendi okullarında daima elini havayı yaşatmaya çalışmaktadır. Dini hava sadece Kiliseye bağlı okullarda değilhayatın her alanında etkisini göstermektedir. Bir krallık olan Belçika'da "Mini Bayraııı" vb. bazı devlet törenleri.hala Katolik anlayışına uygun olarak kutlanmaktacl"ıry GENEL OLARA.K DİN EGİTİMİ Belçika'da eğitimde Kilisenin büyük bir etkisi vardır. Yukarıda da açıklandığı gibi ülkede her tür eğitim serbesttir. İsteyen istediği kurs ya da okulu açabilir. İlk, orta ve yiiksek öğretiıncieki örgiin iiğretiın kurumlarının yanında Kilisenin veya yan kuruluşlarının açtığı Kataşez (caıechese) adı verilen elinin inanç ve ibadetleriıı:ıı iiğretilcliği kurslar yapılmaktadır. Ayrıca, çeşitli dini gruplar, deı nekler aracılığı ile devlet yardımı alarak bir çok (resiııı, müzik, dil kursları, ı;ençlik kampları, toplantıları, gezileri gibi) sosyal ve külllirel çalışmalar gerçekleştirınekted i rler. Belçika'da öğrencilerin yarıdan fazlası Kütolik okullarında okuınaktadırlar. Bu yazının ana konusu din ve ahlak dersleri olmasına nığmen, konuya açıklık getirebilmek için özel Katolik okullarının durumunu biraz açıklamak yararlı olacaktır. Bunun yanında Animasyon derslerinden de bahsetmek gerekmektedir. Çünkü bu dersler din eğitimini destekler veya tamamlar şeklinde yapılmaktadır. Belçika kuvvetli ve dinamik bir Katolik külllir mirasına sahiptir?h Ülkedeki bir öğretim yılı içindeki toplam 41 günlük tatilin sadece bir günlj İkinci Dünya savaşının sona ermesinin yılclönüınüclür. Diğerleri lamamen dini gi.inlerdir. Bu elini tatiller sadece o günle sınırlı değildir. Dini günlin kullanışı için günlerce önce hazırlıklar başlar. Fişler, boyamalar, resimler, okultııı ve sınıfın siislenmesi, yumurtaların boyunması ve saklanması, çam ağaçlarının rengarenk ışıklandırılıp dallar arasına hediyelerin yerleştirilmesi bir oyun ve eğlence havası içinde yapılmaktadır? 9 ' Bu dini günlerelen en önem verileni ise Noel kutlaınalarıclır. Bu kutlamalam kendisini Hıristiyan olarak kabul etmeyenler bile bir toplumsal eğlence. olarak katılmaktadır. Özel Katolik Okulları Katalik okullar kendilerini eğitim hizmetini paylaşanlar ya da eğitimin hizmetçileri olarak görmektedirler. 40 Bu eğitiın hizmetinin yanında Hz. İsa'nın,mesajını açıklamakta aynı okulların görevleri arasındadır. Çlinkli Hıristiyan inancı 3(ı Erııens. agııı., s.2'l 3 7 Martin, agııı., s.j5. 3H Erııens. agııı., s.:!x, 39 Abdullah Sevinç. "Tlirkiye A vruııa Ekonomik Topluı!ıııı:ı Girerse". Diyaııct Dergisi< e:25. sayı: 1, Ankara, 1989. s. 107-1 OH.. 40 Erııens. agııı., s.25.

ııo Mehmet Zeki Aydın eğitimi. bir sonımitık olara.k göstermektedir. 41 Daha önceleri Katolik okulları;ıda dini eğitim daha etkili ve yoğun iken halkın dünyevile~nıesi (secularisation) ve değişik inançların ortaya çıkınası sonucu çoğulcu bir toplum yapısı ortaya çıkmıştır. Böyle bir topluında okullar hem Hz. İsa'nın ınes'\ilarına uyarken, halkın dinamik kültürüne qe saygılı ollnak zorundadır. Yani hem inançlı lıeın de hoşgiiri.ili.i olma kararı i 4?.. alınmıştır. - i Kilise de toplumdaki bu gelişmelere ayak uydurtıbilmek için sürekli kendisini yenileme çabası içindedir. Uzun süre, Katolik okulu, Kilise tarafından "bir Hıristiyanlaştırma yeri" olarak görülüyordu. Ancak, 1963-ô5 yılları arasındiı yapılan Il. Vatikan Konsilinde 43 alınan kararlarla bir çok anlayış değiştirildi. Bunlardan birisi de, Hıristiyan okulu her şeyden önce, iyi bir okul olmak zorundadır. Böylece okullar, gençl'erin eğitim ve yetiştirilmesinin hizmetinde olacaklardır. Artık okullar, ".liıristiyanlaştırıııak için bir yer" değil, Hıristiyanlaştırınn yeridir. Orada, eğitmek ve Hıristiyanlaştırınak olmak üzere iki doğal etkinlik siiz konusudur. Bu ilke, şöyle güzel bir foı:mülle ifade edilmiştir; "orada,.öğreterek eğitmek ve eğiterek H.. ı ı,44.ırıstıyan aştırma<. 1982 yılında Bangkok'da yapılan "Uiusl-ıırarası Katolik Öğretimi Kongresi"nde Hıristiyan okulları için belirlenen değerler şunlardır: Diğer iımüılara saygı, yaratıcılık, sorumlu ve samimi dnyanışmadır.~ 5 Yine.bu okullar için. belirlenen üç temel özellik de şudur; I. İnsanlara hizmet etme güdüsi.i. 2. Aşkın gerçek kaynağı (olan Tanrı aşkı) bilinci.. 3. İncil, insancılık (hümanizm) ve eğitim biliıııi (pedagoji) arasındaki ' 46 tutarlı! ıle Belçika' da din ya da ahlak ders i öğretim progrnınları ve öğrenci karnelerinde en üst sıradayer almaktadır. Katolik okullarında her sınıfla haç işareti asılmaleta ve bazı sınıflarda dini köşe bulunmaktadır. Okulların bir çoğumın adı, din büyüklerinin adını taşımaktadır. Üniversite ve yüksek okulların adı ise direk Kntolik Üniversite vb. şeklindedir. Bunlar: ' Söz komısu okullar bugün dini karakterli 4 çeşiı etkinlik yapmaktadırlar. 1. Katolik din dersleri. 2. Ruhani gösteri/etkinlik (Aniınation spirituelle) dersleri. '/ 41 J.l'. L.mırcııt, "Ecnlc Clın5tieııııe?Dis-ınoi Quel csttoıı Prnjet de Societe", Luıııen Vitııe, yıl:l996, sayı:<!. 'Bnıxcllcs. 1996, s.389. 42 Erncııs, tıgııı., s.30. 43 Koıısille ilgili aynıılı lı bilgi için bak; Francis Dvorııık, Konsiller Tarihi iznik'len II. Valilmn'a, Frtııısızca'ya çev. Soeur Jcaıı-Marie O.P., Türkçe'ye çev. Mchıııeı Aydın, T.T.K. Basıınevi, Ank., 1990, 1>.83-100.; Mdıınct Aydın, Hıristiyan Genel Konsilleri I'C II. Vatilıan Konsili, Konya, 1991, s.."il-98.; Ali lsra Giiııgör, Vatilmn Misyon ve Diyalog, An k., 1997, s.3r-117. 44 Elicııııc Florkiıı, "Missioıı de I'Ecole Chretieııııe: Acceııı Nouvcaux", Lıııııcn Vit:ıe, yıl: llj96, sayı :4, s.40 1. 45 Florkiıı, a.g.nı. s.40 1. 46 Acrcııs; a.g.e., s.4.

i Belçikada İlk ve Orta Öğretİrnde Din ve Ahlak Öğı etimi lll 3. Özellikle (direk) elini içerikli etkinlikler. 4. Dini içerikli olmayan ancak ciniaylı olanık rulıani özellik taşıyan etkinlikler. 47 Burada 3. ve 4. Macieleele belirtilen ekinlikler, okulun açılış ve kapanışında yapılan toplantılar, yaş günü ya da önemli kişilerle ilgili kutlamalar, yeni bir öğretmen veya öğrencinin gelmesi ya da gitmesinden dolayı yapılan gi.in ve geceler, Noel pazarları (okulda açılan çarşılar), Ekmek-Şarap Ayini, Paskalya bayramı ve b enzer ı 'd' 48 erı ır. Animasyon Dersled (Drama, Rol Yapma, Giislcri, Canlandırma) Bel_ :'a'daki r~smi ve özel okullarda aniıııa~yoıılar (yani, "clraına, rol yapımı, gösteri. canlandırma" diye tercüme edebileceğimiz etkinlikler ya da dersler) yapılmaktadır. Aııiıııasyoıı dersleri resmi okullarda daha çok genel olarak eğlenerek öğrenme anlamında bir çeşit clrama ve tiyatro oyunları şeklinde geı:çekleştirilınektedir. Katalik okullarında ise bu ders, "ruhani gösteri" 1 ın imation spirituelle) adını almaktadır. Sınıf öğretmenleri ya da göstericiler. -ııateur- aninıatrice) tarafıııdan verilen bu dersler bir anlamda din dersini takviyc ve derste öğrenilenleri n uygulanınası amacını taşımaktadır. Bu derslerde öğrcııciler, dua ve ilahiler söylemekte İncil metinleri okumakta ve varı ayin havası olıışturulmaktadır. Animasyon dersleri, okulların durumuna göre değişmekle beraber genel olarak hafta iki saat olarak uygulanmaktadır. Dolayısıyla Katolik okullarında din 1 dersi bu dersle birlikte haftada en az 4 saate çıkmaktadır. Anaokullarmda ve Yüksek Öğrenimde l>iıı Eğitimi Belçika'da 2,5 ile 6 yaşındaki çocukların devam ettiği anaokullarında din eğitimi sınıf öğretmenleri ve göstericiler (animatiir - aniınatris) tarafından verilmektedir. Katolik anaokullarında eğitim dua i c başhır. Oyunların ço_ğu dini içerikli olup, oyuncaklar, resimler, boyama kitapları, film vb. araç-gereçlerle desteklenmektedir. Ayrıca öğrenciler toplu halde Kiliseye götüriilmekte, dualar, ilahiler s'öylenilınekledir. Resmi okullarda ise Katolik okulları kadar dini bir hava olmasa bile, bir çok elini gün ve olaylar Belçika kültürünlin bir parçası olarak kutlanılınaktadır. Bunun en belirgin örneğini Noel, Aziz Martin, Aziz Nikola vb. kutlamaları oluşturur. Yüksek öğrenimde din eğitimi bu makalenin konusu dışında olduğu için ayrıntıya girilıneyecektir. Ancak, kısaca bakıldığında Belçika'da yüksek öğrenimde din eğitimini iki ayrı turele değerlendirebilir. öğretimi. 1.Din dersi öğretmeni ve din adaını yetiştirıneye yönelik mesleki din 47 Age., s.6. 48 Age., s. t 5-20

112 lviehmet Zeki Aydıri 2!<~ıtu,lik iiııiversite ve yüksekokullarında verilen din derslerı. Birincisine yiinelik Fransızca ve Flaıııanca iiğretiııı yapan iki Katolik üniversitede lıulun:ın ilahiyat Fakülteleri vardır. Bunlar lisclere d in clersi öğretmeni ve din adaını ycli~tirmektedirler. Yine ilkokul ve orı ıiiğıetiıııin ilk kademesine din dersi iiğrctıneni ve din adaını yetiştiren liı,: yıllık Katolik yliksek okulları hılunnıaktaclır.' 1 'J ;\ynı ~ekilde Prôtcstaıiların da bir ilalıiyaı Fakiiilesi ve yüksek oblla.rı vardır. Katolik üniversite ve yüksek okullarındaki biiilin biilüııılenle okuyan öğrencilei haftada bir iki saatlik elin dersleri nkurlar. Yine bazı fakültelerin dini olımıy ı lisans üslii öğretim programlarında o branşla ilgili Kilisenin görüslerini yıııısıtan dersler zorunlu ola;:!k okutulınaktndır. Örneğin. ıılifusla ilgili bir 'ıisans üslı'i programda Kiliseniı: cifus konusundaki giirü~leri ile ilgili bir ders buluıiabilnıektedir. Ayrıca bu üniversite ve yl'ıksek okulturda zaman znnıan dini içerikli konferansların yanında gençlere yiiııelik ayiıılcr ve ruhaui 'gösterilei düzenlenmektedir. Bu üniversite ve yüksc'.okullardiı iiz.cllikle gürevli ve ruhani etkinliklerden so. ml u papazlar vardır. Bu girişten so; : Belçika'daki ilk ve oıja dereceli okullardaki din ve ahlak derslerine geçebiliriz. İLK VE ORTA DERI!.CELİ OKULLARDAKi DiN VE AHLAK DERSLERİ Din ve Ahlak (Moral) Derslerinin Stalihdi Beıçika Anayasası gereği öğrenciler ilk ve orta dereceli okullarda haftada en az iki ders saati din, ya. da ahlak dersleri nden birisini okıııııak duruımındadır. Bu derslerin zoru11lu olm-asının tarihi 1842 yılına kadar gitnıektedir. 50 Çeşitli zanıaıılıırda cleği~iklikler yapılınasına rağmen bu derslerle ilgili aiıa düzenlemeler Aııayasnıim 17. ınncldesinde ve 29 Mayıs 1959 tarihli "Eğitim Si\zleşnıesi" ile ilgili yasanın H-12 maddelerinde yer almıştır. Bl.ı yasanın 8. Maddesi şöyledir: "Resmi kurıu11lam ait ilk ve orta öğretimdeki ha.ffal!k ders progmmlannda, en az iki ders saati din Fe ahli:rk dersine yer verilmek zorundadrr. Dill ö/jretimi "Katolik, Protestan, Yalı!tdi, islam ya da Ortodoks" dinlerinden biri.1i ve bu dirı/erin a!ılakmdan ol'.rk zomndadrr. Alıfak öğretimi ise dini qlmayafl (bir ahlak) olrııak zorundadrr. Aile reisi, ıyrsi ya da çocu.~u korumakla görevli kişi, ( öğrericinin) okııla ilk kay dr sr rasr nda din ya da ahlak dersindm hangisini seçtiğini resmen imza ile bildirmek zonrndmlrr. 1 S'ayet din dersi seçilmişse bunda hangi dini n.\ eçildiği belirtilir.. 18 yaşrna gelen öğrerrciler seçinılerini kendileri yapar." Demek ki. Aııaytsa ve bu yasaya göre öğrenci ya da velisi ülkedeki bütün bu okullarda şu iki dersten birisin: seçmek zorundııdır. 1. Din dersi 2. Laik (hiç bir eline bağlı olmayan) alıink (monıl) dcrsi. 4!) Bıı okulların en eski ve cıkilisi Katalik Cizviı ceımıaıiııc bağlı ve~~~ anda içinde 2 cnsıiliisli olan Briiksel'dcki Luıııcıı 50. Bnıckınaıı, agc.,s.l :ı. Viıac Ensıiılisiidiir.

lleiçikada İlk ve Orta Öğretimele Uin ve Ahlak Öğretimi lu Zorunlu seı;ıneli olarak beş tip din clersi buluıımakladır. Öğrenci ~u be~ dersten birisini zorunlu olarak seçecektir: <1. 1-lıristiyaıı Kaıolik b. 1-Iıristiyaıl Protestan c. 1-lırisıiyaıı Ortodoks. d. Yahudilik e. İslam. isiıııleriııdcıı de anla~ılacağı gibi bir dini iiğreıııııek isıı:yenler din derslerine girerken, bunlara girmek isıemeyepıer de ahlak dcrsiıll' girıııckıcdirler. Ö~reııc; velileri ilk kayıtla ve her yıl öğr yılı ba~ıııılı lıırııı dilek :de hangi dcrsi okuyacağıııı belirler. Bu din 1 _. ahlak derslerini scı,;me imkanı, ancak rcsıııi okullmda vardır. Doğal olarak Kaıolik okulunda okuyanlar bu okulu lercilı clıııckle ba~tan Kaıolik din dersini seçıni~ olmaktadırlar. Katolik okullarında Kalolik din dcı:sinin dı~ı'nda din ve ahlak dersi yoktur. Bi.r kaç tane olan Protestan ve Yahudi okulu ile bir adet ilkokulu bulunan Mi'ısli'ıınan okulunda da seçme iınkaııı yoklur. Ancak soıı yıllarda Katolik okullar, iiğreııci ıııcvcuduıiun % 40'ınııı Mi'ıslliman olmasılı:ılinde.ilkokullarela İslam dinl.dcrsi veııııeyi kabul -, clıııislerdir. 51 ' 'Fakat buna uygulanıada fazla yer verilıneınektedir.)_ Ortodoks din dersi, 1997-98 öğretim yılından itibaren başlaıııı~tır. Resmen elin olarak tanınmış olan Anglikan mezhebi ilc ilgili din dersi ise şu anda okutulmaınaktadır. Yahueli elin elersi İst'. elin derslerinin zıırunlu olmasından bu yana okullarda yer almaktadır. Resmi qkullarcla ve özel Yalıııdi okullarındaki dcrs.iıı programını ve iiğrclınenini Yahudi cemaatı kendisi hclirlcıııcklcdir. İslam din dersi ise 1975-76 i.\,;retiııı yılından iıilıareıı okullarda tecrübe nuıhiyeı:nde yer' alınaya b<";laınıştır. 20 Şuba! llj7x larilıiııden itibaren de yasal olarak okutulmakıadır. Belı,;ika'da islamı teınsıl edecek Kilise benzeri resmi bir kurum olmadığı için İslam din dersi ıııiifelli~i.''c iiğretiııı programı bulunmamaktadır. Adalet Bakanlığı 19lJ2 yılıııda Isianı din dersleri ve öğretmenleriyle ilgilenecek bir yürütme kurulu ataıııı~lır. Bu kurul 19lJ8 yılına kadar görev yapıııı~tır. 1998 yılı Aralık ayında yapılan seçiıııle Müslliınanl<ır yeni yürütme kurulunu seçıııişlerelir. 600'ün üzerinde, <,;oğunluğunu Faslı, Tunuslu ve Türklerin oluşturduğu islam elin clersi öğretmenlerinin bir kısmı ne din eğitimi ne de öğretmenlik dersleri okumaıııış ki~ilerclir. İc 1 <<m din dersinin her lı::ngi bir programı ve ders kitabı olmadığı için öğrt''menler derste istediklerini iiğretıııektedirler.:ı:ı 51 Tavııkı;ıınğlıı, Belçika'da islaııı Din Eğiıiıııine Genel Bir llakı~_adlı ııı:ık:ıle. s.220. 52 islaııı din dersinin Kuıolik okııliurda okululması ilke olarak lıcniıııscnıııcsiııc r~ığıııeıı. vclilcrin ısnırcı olııı:ıımıları ve okıılların lıu konuda isteksiz olması gilıi nedeıılenleıı olsa gerek uygulama fazla yaygın değildir. 53 Belçika'da Isianı Ilin dersleri il~ ilgili olar:ık hak. Scıııselliıı Ugıırlıı, L'cııscigııcıııcııt '~cligicııx ct lcs l'rnlılcıııcs des Eııscigııaııts de Rcliginıı blaıııiqııc En Bclgiqııc. llnivcrsiıe de tvıons-haiııauı, Faeulıc des Scieııccs l'syclıo-l'edagogiquc' de hazırlaıı:ın ıııt ;.ııııiyel sonrası öğretim iı;iıı hazırlan mı~ hasılıııaıııı~ lez. 1\-loııs. 19'!6; A. Basıcııicr cl F. 1 lasseli ı ı. l<:ııscigııaııls cl Eııscigııcıııcııt de l'lslaııı an Sciıı de l'l~cnlc Oflicicllc cıı..jlelgiquc. Edileıır Cl.'\(_'( ı. l.ııııvaiıı-la Neııve. 197X; Alınıcı Çakmakoğlıı. llclçika'dıı Yaygııı vc'orgiiıı J)iıı Eğitimi llalduıırla Kısa Ililgi ve Bıınıdald

114 Mehmet Zeki Aydın Bu kadar seçim imkanının bulunduğu ve çoğulcu bir topluma doğru gideiı ülkedeki "öğrenciler elin ve ahlak derslerinden hangilerini tercih etmektedirler?" sorusunun cevabı veri lmelidir. 1993-94 öğretim yılı istatistiklerine göre Fransız Topluluğunda elin ve ahlak derslerini okuyan öğrencilerin sayıları şöyledir. Fransız Topluluğu ilkokullarında 1993~94 Öğrel.iın yılında din ve I I k d. I.. u a ı. I s 4 ı a ersı a an ogrencı erın sayı arı DERS Topluluk İl Belediye Özel Toplam % okulu idaresi kişi ve öğrenci kurum Katolil{ 19.766 520 81.745 133.045 235.076 77.3 Protestan 721 13 2.582 128 3.444 1.1 Yahudilik 30-232 525 787 0.2 İslam 2.624 6 12.939 1.010 16.579 5.4 Ahi alı: 9.940 413 35.929 1.789 48.071 15.8 Toplam 33.081 952 133.427 136.497 303.957 100 İstatistikiere göre, Fransız Topluluğunda, ilkokul öğrencilerin % 77.3'ii Katolik, %1.l'i Protestan,% 0.2'si Yahudi,% 5.4 İslam elin dersi ve% 15.8'i laik ahlak dersi okumu~lardır. Ortaöğretimele (ortaokul ve lise), öğrencilerin % 70.8' i Katolik,% 0.8'i Protestan,% 0.2 Yahudi,% 4.2'si islaııı din dersini ve% 23.8'i laik ahlak elersini seçmişlerdir. Flaınan Topluluğuna ait istatistikler elde edilememiştir. Ancak, Flaınan Bölgesinde Katolik din dersi okuyan öğrenci sayısı Fransız Bölgesine göre daha çoktur. Her şeyden önce burada, 1996-97 istatistiklerine göre, ilkokulların % 64.1 'i ve ortaöğretim okullarının % 74.8'i Katolik okullarıdır. Katolik okullarına giden öğrenciler otomatik olarak Katolik elin elersini tercih etmiş oluyorlar. Tiirklcrin Din Eğitiminin Mevcut Durumu, D.E.Ü. llalıiyaı Fakiiliesi basılıııaıııış bilirıne tezi, lzıııir, 1987. 54 Minisıere ıle I.'Edııcutioııde la Recherche et de lu Forıııatioıı, Annııairc Statistiqııc 1993~1994, Bnıxelles, 1995, s.200.

Belçilmda İlk ve Oı ta Öğretimde Dfn- ve Ahlal\ Öğretimi 115 Fransız Topluluğu orta dereceli olmllarda, J 993-94 Öğretim yılında din ve ahlak dersi alan öğrencijel'in sayılan 55 DERS l'opluluk İl Beledi Özel.Toplam % okulu idaresi ye kişi ve öğı enci lnınıııı Ka to lik 31.336 10.187 8.174 185.102 234.799 70.8 Protestan 1.964 440 466 37 o2.907 0.8 Yahudilik 222 16 198 352 788 0.2 İslam 7.081 1.641 5.163 lt.f7 14.032 4.2 Ahlal\ 47.362 15.406 15.286 1028 79.082 23.8 Toıılam 87.965 27.690 29.087 186.666 331.608 100 13u bilgilerelen sonra derslerin öğretim programiarına geçebiliriz. Burada, önce Fransız Topluluğundaki okullarda okutulan din derslerinden Katolik din derslerinin programlan üzerinde durulacak, sonra da /\lılak dersinin programları açıklanacaktır. Çi.inkii Protestan, Ortodoks ve Yahudi din elersine devam eden öğrenci sayısı çok azdır. Yukarıda da belirtildiği gibi islam din dersinin ise programı bu lunıııuıııaktaclı r. s rı KATOLİK DİN DERSİ PROGRAMLAIU İlk girişte de kısaca bahsedildiği gibi, din dersi pnıgraııılarını ilgili elinin temsilcileri yapmaktadırlar. Katolik elin dersinin prograıi11nııı du doğal olarak Katolik Kilisesi yapmaktadır. Programın içeriğini iıçıklamada.n iince, dersiı1 felsefesine ve programın modeline bir göz atmakta yarar vardır. Katolik Din Dersi Programının Amaçların m, Tarihi Gelişimi Felsefesi ya da Din dersinin bugünkü durumunu iyi nnlayahilıııek için kısaca tarihi gelişimine bakmak zorunluluğu vardır. Tarihi gelişimine diyorum, çi.inkü dersin son 40-50 yıllık geçinişine baktığımızda, dersin felsefesinin ve amaçlarının çok değiştiğini görüyoruz. Ti.im dünyada hızlı bir toplumsul gelişme olduğu artık herkes tarafından kabul edilmekte ve bu gelişmeye ayak uydurma çalışmaları yapılmaktadır. Belçika tarihinde ve halen de toplumda etkin -bir giice sahip Katolik Kilisesi ele bu toplumsal gelişmeye paralel olarak din eğitimi ve tebliğinde bir çok değişiklikler 55 Minisıere de I'Educalioııde la Reclıerche el de la Forıııaıioıı, Aıııııı:ıirc St:ıtistiııııc 1993-1994, Bruxelles, 1995, s.217. 56 Flaıııaıı Topluluğundaki okullardaki din ve ahlak derslerinin prograıııları, dil sorunu nedeni ile anışıırılaıııaıııışlır. Yukarıda açıklanan derslerin sililiileri tiiııı iilkedeki okullar için geçerlidir. Ancak progrnınların ayrıntılarında küçiik fnrklılıklar bulunabilir. Kendileriyle güriişıtiğiini ilgiler, prognıııılnrı hazırlayan Kilise, Bakanlık vb. kuruluşlar birbiri ilc dayanışına içinde olduğu için Fransız ve Plantan Topluluğunda uygulanan. din ve ahlak ders programlarının fazla farklı olmadığını söylemişlerdir.

116 Mehmet Zeld Aydm yt';.ı:tktrtdır. 13u deği~ikliğin en üiıeınli sebebi Balı lopluıııunun gillikçe clünyevileşınesi (sekülerleşmesi) olgusudur. Değişikliğin en kiikliisü ise 1%3-65 yılları arasında yapılan Valikan Konsilinde alınan kararlardır. Burada fazla ayrıntıya girı:ıedcn din dersi pnıg.~ amındaki tarihi geli~iı~ı ele alınacaklıı. "Takrir (:ıı'ılatıııa) dönemi" denilen ve ll)60'1ı yıllara kadar süren din öğreliıninde, Kululik dininin inanç, ibadet ve alıliık esaslarının öğrencilere aktarılması iinem la~ıyurdu. Bunun için de "İiıııihal yiinıeıııi" denilen dini bilgilerin ezberlenpıesi esasına dayanan bir öğretim esaslı. Bu diineımle, din adan1laı:ı 57 tarafından verilen din dersle.rinde öğretilen koııulardan.bazıları ~unlardı: günlük ibadellcr, nyinlcr, dualar, umut, bağışlama, ncıına, günah çıkarına vb. Okuldaki din dersleri, izcilik, dl'kada~ gi upları gibi çeşi!'; gençlik h:ırekelleri ve Hıristiyan eylenıleri ilc de,~lekleniyordu. Bu dönemde LJL. 'er benzcşik (homojen) bir yap.ıya sahip Hıristiyan iiğrencilerc ]!.Öre clüzenlenıni~ti. 5 x. Ancak, 1%0' lı yıllara geldiğinele Kilise, lopluımlaki değişime ayak uydurmak için din dersi prograıiıındn ve öğretim yiinlemlerinde değişiklikler yapınaya başladı. 1%() ile 70 yılları arasında uygulanan din iiğretiıııine "Dogmalara,,.... o :)l) yakın (kerygınaııque) ogretıın adı verıldı. Teknolojinin damgasını vlircluğu 1970'Ii yıllarda, basın yayın, televizyoıı ve sinemanın etkisi sonucu topluında büyük değişikiiidcr ya~anmaya başladı. Toplum, kısa sürede daha önceleri görmediği bir lükse ujaşıı. Daha iince diğer ya~aın biçim ve görü~lerine kapalı olan insanlar dışa açıldılar ve diğer ülkelere yapılan gezilcr arttı. Yine aynı dönemde pozitivist felsefenin ve lıiliın anlayışının etkisi ile topluiııda elinden uzakla~ına, clünyevileşme ve değerlerde Ljeğişiıııin hızlandığı görülmektedir. Artı( evlilik dışı beraber oturma, evle!ımeden çocuk sahibi olma yaygınlaşı,yor ve qcinsellik toplumda dah;ı dikkat çekici hale geliyordu. Bu dönemde halkın Kiliseelen ırzaklaşı)'or ve topluımı "lıuşgiirü, iizgiirlük" vb. yeıii değerler hakim olmaya başlıyordu. Bunlara, ailelerin parçalanması, hıışanmaların artması da ilav~" c.dilebilir. Blilüıı bunların sonucu Katolik Kilisenin eski gücünün sarsıldığı ve 0 0 ' ı ı, 1', 1' ı 1' V '" ı ı ' (ı() ıır a1.:ııı ı,.; lı nı ıa ıııc ge Lıgı soy enıyorlu. t 0 Toplumdaki hl~ hızlı değişime paralelulanık din dcrsi programı da kendisini yeniliyor ve bunu 1972 ve 1982 yıllarında yapılan ders programiarına yansılıynrdu.(ıl Arıık Kilise, toplumun çoğulculuğu ve kendileri dışındakilerin düşünce ve inanç ları na saygı anlayışını kabulleni yıır ve siiy Ic m i ıı i değişti riyorcl u. 62 Sadece si)yleınini değil din dersinin amaçlarını da ılcği~ıiriyıır, artık ilmihal yöntemi 57 Kalıılik ıııezl;ebiııe giire iıısaıılar iki gruba ayrılırlar: 1 :diıı aıl:ııııl:ırı lıliııi insanlar). bunlar da ayin yiincıen papazlar.ile ayiıı yönelemeyen ralıip ve ralıilıelenlen olıı~ıır. 1: Laikler; Kal ol ik Kilisesinin inançlarını kabul edenlerdir. 'Bunlar da kiliseele ayinlere kaııl:ıııl:ır/dind:ırl:ır lpraliquanı) v,; :ıyinlen:: kaıılııı:ıyanl:ır olıııuk üzere ikiye ayrılırlar. Laik kvliıııcsi ayrıca ıanrı ıanııııazlar (aleisıler) ve :ıgııosıikler ll:ınrınııı var veya ynkluğıı koııııs'ıııııl:ı,!!iirii~ lıilılirıııeyeııler) için de kııllanılıııakıaılır. ' 58 Charles Nnlr. Ou cıı esi Ic Cours de Rcligioıı Dans Ic Sccoııılairc'! 'Text c ıle la Coııl'crcııcc, Le 26 Mai 19,86 a' I'Eglise S:ıint Eıienne t,rixcnsarı). tlı:ısılıııanıı~ koııl'er:ıııs ıııeıııi Bnıksel Saiııl Michel Koleji Kiiliiplıaııesiıııle lııılunuynr), s.l. 59. ' : Noll, :ı.g.ııı.. s...c. (ı(). Noll, a.g.ııı.. s.:ı. (ıl N ı.. ıı 1. :ı.g.ııı., s.5. 62. Erııeııs. agııı.. s.25.

HeiÇilwda İlk ve Orta Öğretimde Din ve Alılal{ Üğreliıııi 117 ve dogıııalara yakın din öğretimi anlayı~ı, yerini "v:ınılı,ı~çıı" (existentialiste) 0.1 anlayı~a bırakıyordu. Aynı ~ekilde din adaıııl:ırıııııı ııl;'ııl yiiııetimleriııdeıı ve öğretıneıılikleriııdeıı yav.ı~ ya va~ uzakla~ıyorlardı. Dalı:ı iiııcc din adamlarının dı~ıııda din dersi öğretmeni kabul edilınezken, sınır iiğretııll:ııleri ve diıı dersi forıııasyonu alıııı ~ herkesin iiğretıııen olmaları anlayışı beııiııısenıııcyc ba~lanıyordu. 64 Yeni aıılayı~a geçi,~ek çok kolay olmuyor ve "din dı~ında lıer ~ey iiğretiliyor" vb. itirazlar yapılıyordu. o Varolu~~ u din öğretimi anlayı~ı deıııek, "soıput, lıayal:ı dayalı, ya ll.ı geı:çek hayala yakin" bir Hıristiyan öğretimi deıııektir.r'' ll ı ı aııl:ıyı~a giirc, din der~i. inanan ve inanınayanherkese hitap edecek, öğrencilerin inaıııııalarını lingörmeyecek ve asla Kilisenin inançlarını cıııpoze elıııeyeccklir. 1 ' 7 YL ııi ~lin dcrsinin amacı, "insanlığın küliiiı: ve tarihinde bir olgu olarak llırisliy:ınlığı uiisterıııek ve. ı ı. 1". (,X ~ 'eş eıtırıne' tır. Kilise din dcrsi anlayışını değiştirmek zorunda k:ılıııı~tır. Çünkü artık yeni yeıi~eıı gençlik bir din dersi ınlifetli~i lararından ~iiyl.e lanııııl:ını.ıwktadır: "Hıristiyan olsun olıııasııı ~iıııdiki gençleri etkileyen kcliıııeler; ııılizik. kaset, volkıııen, gece eğlencesi, giyiııı~ku~aııı, Coca-Cola vb. dir." Yine ayııı ıııiil'clliş, ~linliıııliz toplum yapısının sonuçlarını ~iiyle açıklıyor; "Bo~anıııı~ çil'lll'r. parçalanıııış aile yapısı. anne ve babasının lerkettiği çocuklar, çok deği~ik dlişliııce honıı;:ınlıııı:ınına tutulan. ı.. ı ı ı. ı. ( ı.. ) ı ı ı. ı o ı ı.. (ı) ınsan ar, goı ece ı ı:ı e ge ıııış :re atıvısıııe a ı a 'ı l eger cı,. ı.. Ders Programının Modeli veya Şekli Katolik din dersi ile ilgili, resmi okullarda uygul:ıııan bir ilköğretim bir de ortttiiğreti ın ders programı bulunınuktndır. Genel olarak lıtı iki progrnın ımıdel olarak birbirine benzeıııekle birlikte bazı ayrıntılarda deği~iklikler l'ardır. Her ~eyden önce ders programlarının bizdeki pnıgr:ıııılurdü epeyce farklı olduğunu belirtmek gerekir. Programlar, bizdeki gibi hangi derste hangi konuyu ne kadar işleyeceğine dair emirler içermeıııekledir. Progr:ııııl:ır çerçeve progranı ~eklinde olup iiğretınene rehberlik etmek i.izere hazırlannıı~lır. İlkokul Kalolik din dersi pro!!raınının icindesunlar lıulunıııaktadır. 70!.Giriş: ilkokul progranıının içinde din dersinin yeri. 2. Okuld:ıki dersin ba~ka yerlerde (kurs ve kuruıniarda ıki derslerelen farkı. o :ı Vurıılu~çu eğililli :ııılayı~ı ilc ilgili gen i~ bilgi i ı; in hak: ll:ıynıkı:ır. ll:ıyraklı. 'islaııı. ve ll alı Felselclerindc V:ınıluşçuluk', Din Eğitimi Anışlırıııaları l>crgi.~i. Yıl: 19%. sayı :3. lstaıılıul. s.l7-llcı. 64 N ı. u o 1. a.g.ııı., s.o. (ı) No ı 1. a.g.ııı., s.. 7 (ı(ı. Noll, a.g.ııı.. s.5. 67 Fossiıııı, a.g.e.. s.l ~. CıR. 1 Fossııın, a.g.e., s.. 1. (ıl). Noll, a.g.ııı.. s. lo. 70 Minisıere de l'educaliıııı Naıioııal ct de la Culture Fnıııı;aise. l'rııgnmııııc ıle ncligioıı Calhııliquc dans lcs Ecıılcs Primaires Oflicicllcs, Bru.xelles, 19'!3.

lls lviehmet Zel~i Aydın 3. Dersin pedagojik esasları. A. Özgür bir eğitim. B. Hıristiyan inancına ve hayatına bağlı bir eğitim. C. Geçmiş birikime bağlı ve güncelle tirilmiş bir eğitim. D. Öğrencinin katılıını ve keşfetmesini sağlayan bir eğitim. E. Bireysel ayrılıklara önem vere.n bir eğitim. F. Diğer derlerle uyumlu bir eğitim. G. Sürekli uyuımı sağlayıcı bir eğitim. H. Güler yüzlü ve hoşgörülü bir eğitiııı. 4. Programın ana noktaları: Din dersini geliştirmesi gereken 4 yetenek şudur; A. Dini metinleri tanıma~. B. Kilise inancını anlamak ve açıklamak. C. Hıristiyan hayatını oluşturan ana değişkenleri anlamak v~ açıklamak. D. Yavaş yavaş, sorumlu bir Hıristiyan olarakdavranınaya başlamak. 5. Etkinlikler. Bu bölümde dersin amaçları, ilkokul kademelerine göre sınılanmaktaclır. İlkokul ikişer yıllık üç kademeden (2+2+2) oluşmaktadır. Burada amaçlar verilirken hangi kademeele ne oranda üzerinde durulacağı açıklanm~ıktadır. Konunun iyice anlaşılması için aşağıya bir örnek alınmıştır. İlkokul Katolik din dersinin aınaçlarmm programda yeı alış biçimi Amaçlar 6-8 8-1 () 10-12 Yaş Yaş Yaş Kutsal metinleri görmek, dokunmak ve genel olarak yoğun orta orta tanımak Tevrat ve ineili anü noktaları ile tanımak yoğun orta Dört'ineili ve bölümlerini tanımak vojhııı orta Tevrat'ta anlatılan kuralı'an ve peygmııberleri tanımak az yoğun Kutsal Kitaptari bir metni günümüze J~öreyorumlama az az Bir İncil metnin i yeniden açıklamak; sözle yoğun orta orta ', Bir İncil metni ni yeniden açıklamak; resiınle yoğun orta orta Bir İncil metnin i yeniden açıklamak; jest ve m imikle yoğun orta orta OrtaMretim ders proııramı:7l Ortaöğretim ders programı, üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde ders ve program hakkıııcla genel açıklamalar yer almıştır. Burada açıklanan esasların ilkinde dersin Hıristiyan karakterli bir eğitim olduğu belirtilmekte ve alt başlıklarda "Hz. İsa'nın kişiliğinde Tanrıyı aramak" ve "Hz. İsa'yı O'nu gören havarilerinin şahitliklerinde ve Kiliseele keşfetmek" şeklinde açıklanmaktadır. Bu bölümün ikinci başlığı "Hayata bağlı bir öğretim"dir. Az ileriele açıklanacağı gibi bugünkü programın en iinemli özelliği hayata yakın bir Hıristiyanlık öğretimini hedefle.mesidir. Bu bölümele hayata yakııı bir öğretimin ne olduğu açıklanmaktadır. Üçüncü ba~lıkta aynı ilköğretimdeki gibi elersin okul dışında verilen eğitimden farkı açıklanmaktadır. Son olarak programın nasıl kullanıı'acağı açıklanmaktadır. 71. Minisıere de I'Educalion National et de la Cııltııre Française. Hcliı.~icııı Catholiqııc, Progrmıımc Eııscigııcıncııt Sccnııdairc, Bruxelles, 1982.

lleiçikada İlk ve Orta Öğretimde' Din ve Ahlak Öğretimi Programın ikinci bölümü "Geçiş" adını almakta ve burada genel ortaöğretiıi1. programı açıklanmaktadır. Bu bölümde ikişer yıllık üç kademeden (2+2+2) olu~an genel ortaöğretimin programı verilmektedir. Önce her kademeele öğrenim gören öğrencilerin psikolojik durumları üzerinde durulmnkta ve öğretmenin nasıl davranac<iğına ilişkin önerilerde bulunulmnktadır. Sonra konuların ana başlıkları verilmekte ve dcrsin işlenişi ile ilgili tavsiyelere geçilmektcdir. Bunıdaki konu 6aşlığı, sadece o sınıfın konu başlığı olup, bizi ın. programlarıınızdaki ünite başlıklarından bile gcneldir. Prognımın üçüncü bölümünde II. tip öğretim ile mesleki ve teknik programı verilmektedir. Kitabın ekler bölümünde de Katolik ve ayinleri kısaca açıklanmaktadır. ortaöğretim iıkullarının inancının temel esasları Dersin içeriği veya Konuları İlkokuldaki Katcılik din dersinin içeriği veya konularına gelince, yukarıda ~la belirtildiği gibi progrnın çok belirgin bir konu mecburiyeti getirmemektedir. Genel olarak dersin aımıçlarından yola çıkılarak ilkokulda daha çok başta Hz. İsa olmak üzere Tevrat ve inci i' de geçen peygamber kıssalarına yer verilmektedir. Hz. İsa 72 anlatılırken Katolik inancının temel özellikleri ve ibadetleri de açıklanmaktadır. Yine günllik dualar ve ilahiler de öğretilmektedir. Ortaiiğretimde, dersin içeriği günlük olaylanı Hıristiyan bakış açısını verıneyi amaçlamaktadır. Yukaı ı sınıfiara doğru gittikçe felsefi bir karakter kazanan ders konuları daha çok iiğretıııenin seçimine göre şekillenmektedir. Ayrıntılarını ekler kısmında görebileccğiıniz, ancak bir fikir verıııesi açısından, ders programı. hazırlanan ~!ers kitapliırındaki başlıklar ve yaptığını giizlemlerden 73 çıkardığını bazı konu başlıkları şiiyledir; Ortaöğretim 3. Sınıf: Kimlik sorunu. 4. Sınıf: Hıristiyan bakışı ile hayatın anlamı sorusu. 5. SınıfToplum içinde yaşamak. Başkaları ile ilişkiler. 6. Sınıf: Günümüzde Hıristiyan inançları. Çağdaş düşünceler karşısında Kilisenin durumu. Giiri.ildliğü gibi program öğretmeniere geniş bir çerçeve çizmekle dersin konularını. işlenişini, ara~ ve gereçlerini, değerlendirıııesini yani ayrıntısını iiğrelıııene bırakıııaktadır. 7 Öğretmenler istedikleri metni ve konuyu seçmekte ve derse getirmektedir. Öğretmen telcvizyonda izlediği bir filmi öğrencilere giisterebilmektedir. Yine öğretmen okuduğu bir kitap, gazete veya dergiden seçtiği bir yazıyı fotokopi ile çoğultarak öğrencilere dağıtıııakladır. Bunun sonucu aynı dersin aynı sınıfında bir öğretmenin öğrettiği bilgilerle diğerininki birbirini 72 Hırisıiyan inancıııa göre, Hz. lsa, bir peygaıııber değil, ıanrıılır. 73 lljlj7 yılınıla 7.iyareı eıliğinı ve göriiştliğiiııı din dersi iiğrelnıenlerindcıı aldığını bilgilere göre. 74 Örneğin, hen Miislliıııan olduğum için bazı öğreıınenlcr Kaıolik din dersinıle isianı dini ilc ilgi.li. iiğrellik!erini hana gii~ıerirken bazılan hu konuya hiç ginııediklerini ifade eııııi~lerdir. Konuyla ilgili iki örnek daha vcrıııek istiyorum. Bir lisede Katııli k din dcrsinde Cezayir olayları tartı~ıldı. Bir ha~ka liseıle bana bir iiğrcnci, Aralık 97 de giindcıııılc olan "Tiirkiyc'niıı Avrupa topluluğu ilc ili~kilcrini dondurıııası olayı hakkında ne dlişlindiiğiiıııii" sonlıı. Bazen okula konunun uzınanı çağnlarak. bazen de ilgili yerlere gidilerek konuyla ilgili bilgi alınııı:ıktadır. Bunlara örnek olarak şunları aklarıııak isıiyonıııı. Bazen ders ııılifeltişiyle, bazen okııl ıniidliriiyle giirlişcrck, bazen de direk ders iiğrctıııcnirı kabul ellilesiyle hen derslere girerek ders izlediğilll gibi, derslerin çoğunda öğrencilerle snlılıcı cııiııı. Bir okulda öğretmenler kuruluna katıldıııı. Bir Kalolik Kız lisesinin diıı.dersi iiğre1111eni Ranıazarı ayı olması dolayısıyla okuilm yanında lıulnıı:ın bir Faslı MUsliiıııaıı'a aiı olan fotokopi lılirıısurıa iiğrencilcrle geldi. Biiro salıibi ve lıen l{anı:ız:ın :ıyı ve nnıı,: hakkırıda iii)rcncileriıı snnıl:ırıııı ccv:ıplandırılık.