Yol aydınlatmasının ekonomik ve sosyal faydaları şu şekilde sıralanabilir;

25.4.216 Yol Aydınlatması Yol aydınlatmasının ekonomik ve sosyal faydaları şu şekilde sıralanabilir; Gece kazaları azalır, araçların güvenli bir şekilde seyahat etmeleri sağlanır, Geceleri güvenlikle ilgili görevli kişi sayısı azalır, Polis korumasına yardımcı olur, Ekonomik kayıplar azalır, Yayaların tehlikeleri, araçları, diğer yayaları görmeleri kolaylaşır ve böylece kişilerde güvenlik hissi uyandırılır. Sürücünün verimi artar, Trafik akışı kolaylaşır, Geceleri çevrenin görünümü iyileştirilir, Ekonomik ve ticari faaliyetlerin gece sürdürülmesine olanak tanınır, Suç oranı azalır, Yaşayan kişilerin hayatı daha zevkli bir hale gelir. 1

25.4.216 Yol Aydınlatması tesisatlarında hesaplanacak parametreler Aydınlatma yapılan yol yüzeyinde hesaplanacak parametreler aydınlık düzeyi ve parıltı ile ilgili olarak ikiye ayrılmaktadır; Aydınlık düzeyi ile ilgili parametreler; - Ortalama aydınlık düzeyi, (E ort lx) - Minimum aydınlık düzeyi, (E min lx) - Maksimum aydınlık düzeyi, (E max lx) - Ortalama aydınlık düzeyi düzgünlüğü,(u oa ) - Boyuna aydınlık düzeyi düzgünlüğü, (U la ) - Çevreleme oranı (SR) 2

25.4.216 Yol Aydınlatması tesisatlarında hesaplanacak parametreler Parıltı düzeyi ile ilgili parametreler; - Ortalama parıltı düzeyi, (L ort - cd/m 2 ) - Ortalama parıltı düzeyi düzgünlüğü, (U o ) - Boyuna parıltı düzeyi düzgünlüğü, (U l ) - Bağıl eşik artışı, (TI) Bu hesaplamalar her bir gözlemci konumu için ayrı ayrı yapılır. Hesap alanı ve dikkate alınacak armatürler Hesaplanacak noktadan itibaren gözlemciye doğru montaj yüksekliğinin 5 katı uzaklıkta bulunan armatürler (5h) ile hesap alanı doğrultusunda 12h uzaklıkta bulunan armatürler ve hesaplanacak noktanın enine olarak her iki tarafında 5h kadar uzaklıkta bulunan armatürlerin katkıları dikkate alınır. Hesap alanı iki armatür arasındaki kısımdır. Gözlem doğrultusu Hesap alanı 5h 5h 5h 12h 3

25.4.216 Hesap noktaları D/2 D 6m * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * 6m w ş /2 * * * * * * * * * * d * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * d/2 w ş N: boyuna doğrultudaki hesap noktaları sayısı eğer direkler arası mesafe; s 3m ise N = 1 eğer direkler arası mesafe; s > 3m ise D 3m olacak şekilde N belirlenir. Her bir şeritte enine doğrultudaki hesap çizgisi sayısı : 3 d: Enine doğrultuda hesap noktaları arasındaki mesafe: w ş / 3 Gözlemci konumu: Hesap alanındaki ilk armatürden 6m geride ve her şeridin ortasında bulunmaktadır. Hesap alanındaki toplam hesap noktası sayısı (HNS) : N x şerit sayısı x 3 Yol Aydınlatması tesisatlarında hesaplanacak parametreler Ortalama aydınlık düzeyi, (Eort lx) Hesap noktalarındaki aydınlık düzeyi değerlerinin toplamının hesap noktası sayısına bölümü ile elde edilir. Aydınlık düzeyi düzgünlüğü (U oa ) Aydınlatmanın kalitesini belirleyen büyüklüktür. Hesap alanındaki tüm noktalar dikkate alındığında minimum yatay aydınlık düzeyi değerinin, ortalama yatay aydınlık düzeyi değerine oranı olarak tanımlanır. U oa E E Boyuna aydınlık düzeyi düzgünlüğü, (U la ) Hesap alanındaki tüm noktalar dikkate alındığında minimum yatay aydınlık düzeyi değerinin, maksimum yatay aydınlık düzeyi değerine oranı olarak tanımlanır. min ort E U la E min max 4

25.4.216 Yol Aydınlatması tesisatlarında hesaplanacak parametreler Çevreleme oranı (SR) Çevre aydınlatması çevreleme oranı ile belirlenir. Yolun kaldırım tarafında bulunan 5m lik kısmının ortalama aydınlık düzeyinin, yolun iç tarafındaki 5m lik kısmının ortalama aydınlık düzeyine oranı olarak tanımlanır. SR E E ort1 ort 2 E E ort 4 ort3 Yol Aydınlatması tesisatlarında hesaplanacak parametreler Ortalama parıltı düzeyi, (Lort- cd/m 2 ) Tüm hesap noktalarında, gözlemci konumuna göre hesaplanmış parıltıların toplamının, hesaplanan nokta sayısına bölümü ile elde edilir. Her gözlemci konumu için ayrı ayrı hesaplanır. Ortalama parıltı düzgünlüğü (U o ) Minimum yol parıltısının, ortalama yol parıltısına oranıdır. Her gözlemci konumu için ayrı ayrı hesaplanır. U o L L min Boyuna parıltı düzeyi düzgünlüğü, (U l ) Gözlemcinin bulunduğu her şeridin orta çizgisi boyunca hesaplanan minimum yol parıltısının, maksimum yol parıltısına oranıdır. Her bir yol şeridi için, ayrı ayrı hesaplanması gereklidir. o L U min l L max 5

25.4.216 Yol Aydınlatması tesisatlarında hesaplanacak parametreler Yol Aydınlatması tesisatlarında hesaplanacak parametreler Kamaşma Sağlam bir gözün dış etkilerle geçici olarak etrafındaki cisimleri göremez hale gelmesine kamaşma denir. Konforu engelleyen kamaşmaya psikolojik kamaşma, görme olayını bozan kamaşmaya ise fizyolojik kamaşma denir. Görüş alanı içindeki bütün ışık kaynakları kamaşmaya neden olur. Işık direkt olarak veya yol yüzeyinden, çevredeki binalardan, trafik işaretlerinden ya da cisimlerden yansıyarak sürücünün gözüne gelir. Psikolojik kamaşma, kamaşma sınırlama katsayısı ile tanımlanır. Ancak yeni uluslararası önerilerde psikolojik kamaşma hesabı dikkate alınmamaktadır. Belli bir formüle dayanarak hesaplanan fizyolojik kamaşma için gerekli sınır değerler sağlandığında, psikolojik kamaşma için gerekli koşulların da sağlandığı kabul edilmektedir. 6

25.4.216 Yol Aydınlatması tesisatlarında hesaplanacak parametreler Fizyolojik kamaşma Gözün görme yeteneğini azaltır. Kamaşma kaynağından, sürücünün gözüne gelen ışınlar retinada bir örtü parıltısına sebep olurlar. Bu da görmedeki keskinliğin azalmasına neden olur. Fizyolojik kamaşmaya, eşdeğer örtü parıltısı neden olur ve eşdeğer örtü parıltısı da, m EGi Lö K 2 θ i 1 denklemiyle hesaplanır. Hesap alanından itibaren 5m lik Yol mesafesi içerisindeki armatürlerin etkisi göz önüne alınır. i Burada, E Gi : i. kamaşma kaynağının sürücünün gözünde meydana getirdiği düşey aydınlık düzeyi (1.5 6 ), i : i. kamaşma kaynağından göze gelen ışın ile bakış doğrultusu arasındaki açı, m : Sürücünün görüş alanındaki armatür sayısı K : Sürücünün yaşına bağlı katsayı, derece cinsinden olduğunda K= 1, radyan cinsinden olduğunda K= 3.1-3 Bu örtü parıltısına dayanarak uluslararası önerilerde kamaşma bağıl eşik artışı (TI) denilen bir parametre ile sınırlandırılmaktadır. Yol Aydınlatması tesisatlarında hesaplanacak parametreler 7

25.4.216 Yol Aydınlatması tesisatlarında hesaplanacak parametreler Yol Aydınlatması tesisatlarında hesaplanacak parametreler Bağıl Eşik Artışı (TI) Örtü parıltısı ve ortalama yol parıltısının fonksiyonudur. Kamaşma yok iken üzerinde 8 büyüklüğünde bir cisim olan bir fonda söz konusu bu cismin fark edilebilmesi için gerekli minimum parıltı farkı değeri L e iken, kamaşma var iken cismin görülebilmesi için parıltı farkının L e den L G ye yükseltilmesi gerekir. Bu artış değeri bağıl eşik artışı olarak tanımlanır. Yol güvenliği ile ilgili bir büyüklüktür. Bağıl eşik artışı, ΔLG ΔLe TI ΔLe İle tanımlanır ve hesaplaması kolay olduğu için aşağıdaki Lö TI 65.8 Lort formülü ile hesaplanabilir. Burada, L ö = Örtü parıltısı L ort = Ortalama parıltı dır. Bu formül.5cd/m 2 L ort 5cd/m 2 değerleri arasında geçerlidir. 8

25.4.216 Yatay aydınlık düzeyi Yol yüzeyindeki bir P noktasının yatay aydınlık düzeyi aşağıdaki formül ile hesaplanır. h I(C; ) C * P E P a L BF I( C, ) 3 cos 2 1 h i 1 I(C, ) a h C BF L : Armatürden P noktasına ulaşan ışık şiddeti değeri (cd), : P noktasına gelen ışının düşeyle yaptığı açı, : P noktasına katkıda bulunan armatür sayısı, : Armatür fotometrik merkezinin yerden yüksekliği (m) : Düzlem açısı : Bakım-işletme faktörü : Lambanın ışık akısı (lm) ışık dağılım eğrisi (polar fotometrik eğri) C düzlemleri Armatürden geçen düşey ekseni dönme ekseni olarak alan C düzlemlerindeki ışık dağılım eğrileri bu düzlemler içinde düşeyle açıları yapan ışık şiddeti vektörleriyle verilir. 9

25.4.216 Armatüre ait ışık şiddeti değerleri tablosu Armatüre ait ışık şiddeti değerleri tablosu I(C, ) cd/1 lm 5 1 15 2 25 3 35 4 45 5 55 6 65 7 75 8 85 9 95 1 15 11 115 12 125 13 135 14 145 15 155 16 165 17 175 18. 195 196 195 196 196 197 196 196 196 196 196 196 197 197 197 197 197 196 196 196 197 197 197 197 197 196 196 196 196 196 196 197 196 196 195 196 195 2.5 199 21 21 23 23 25 24 24 24 25 25 26 26 27 27 27 28 28 28 28 28 27 27 27 26 26 25 25 24 24 24 25 23 23 21 21 199 5. 23 26 27 21 21 212 212 212 212 213 214 215 216 216 217 218 219 219 22 219 219 218 217 216 216 215 214 213 212 212 212 212 21 21 27 26 23 7.5 22 27 21 214 215 216 216 216 217 217 217 218 218 219 22 22 221 221 222 221 221 22 22 219 218 218 217 217 217 216 216 216 215 214 21 27 22 1. 2 27 213 218 219 219 219 22 222 221 22 221 221 222 222 222 223 223 223 223 223 222 222 222 221 221 22 221 222 22 219 219 219 218 213 27 2 12.5 178 185 194 22 213 221 228 23 23 23 23 231 233 234 236 236 237 237 238 237 237 236 236 234 233 231 23 23 23 23 228 221 213 22 194 185 178 15. 155 162 175 185 27 222 236 239 237 239 24 242 245 247 249 25 251 252 253 252 251 25 249 247 245 242 24 239 237 239 236 222 27 185 175 162 155 17.5 156 166 178 19 28 224 238 248 255 258 261 262 264 265 267 27 272 275 278 275 272 27 267 265 264 262 261 258 255 248 238 224 28 19 178 166 156 2. 157 169 18 194 28 225 24 257 272 277 281 282 283 284 285 289 294 298 32 298 294 289 285 284 283 282 281 277 272 257 24 225 28 194 18 169 157 22.5 175 187 197 21 224 246 265 283 288 29 291 294 297 299 32 35 38 311 314 311 38 35 32 299 297 294 291 29 288 283 265 246 224 21 197 187 175 25. 193 25 213 226 239 267 289 39 34 33 31 36 31 315 319 321 322 324 325 324 322 321 319 315 31 36 31 33 34 39 289 267 239 226 213 25 193 27.5 196 21 223 241 26 292 39 311 34 32 31 33 35 37 39 37 36 34 32 34 36 37 39 37 35 33 31 32 34 311 39 292 26 241 223 21 196 3. 199 215 233 255 281 317 328 313 34 32 3 3 3 299 299 294 289 284 279 284 289 294 299 299 3 3 3 32 34 313 328 317 281 255 233 215 199 32.5 199 217 238 263 295 329 326 32 295 288 282 278 275 271 268 263 259 255 251 255 259 263 268 271 275 278 282 288 295 32 326 329 295 263 238 217 199 35. 199 219 243 271 38 34 324 291 285 275 264 257 25 243 236 233 23 226 223 226 23 233 236 243 25 257 264 275 285 291 324 34 38 271 243 219 199 37.5 22 223 248 277 315 333 38 275 265 254 242 235 228 221 214 29 25 2 196 2 25 29 214 221 228 235 242 254 265 275 38 333 315 277 248 223 22 4. 24 227 253 283 321 325 292 259 245 233 22 213 26 198 191 186 18 175 169 175 18 186 191 198 26 213 22 233 245 259 292 325 321 283 253 227 24 42.5 199 227 256 29 326 315 279 246 232 216 199 194 189 184 18 174 168 162 156 162 168 174 18 184 189 194 199 216 232 246 279 315 326 29 256 227 199 45. 194 226 259 296 33 34 265 232 219 199 178 176 173 171 168 162 155 149 142 149 155 162 168 171 173 176 178 199 219 232 265 34 33 296 259 226 194 47.5 23 236 269 311 333 298 258 23 212 191 17 165 161 157 153 148 143 137 132 137 143 148 153 157 161 165 17 191 212 23 258 298 333 311 269 236 23 5. 212 246 279 326 336 292 251 227 25 183 161 155 15 144 138 134 13 126 122 126 13 134 138 144 15 155 161 183 25 227 251 292 336 326 279 246 212 52.5 233 273 33 348 341 29 248 227 197 172 148 139 13 121 113 114 115 116 117 116 115 114 113 121 13 139 148 172 197 227 248 29 341 348 33 273 233 55. 253 3 327 37 346 288 245 226 189 162 134 122 111 99 87 93 1 16 112 16 1 93 87 99 111 122 134 162 189 226 245 288 346 37 327 3 253 57.5 26 317 351 385 351 296 248 216 175 144 113 11 9 78 67 76 86 95 15 95 86 76 67 78 9 11 113 144 175 216 248 296 351 385 351 317 26 6. 267 334 374 399 356 33 25 26 16 126 91 8 69 57 46 59 72 85 98 85 72 59 46 57 69 8 91 126 16 26 25 33 356 399 374 334 267 62.5 271 346 378 391 338 279 232 183 131 12 73 65 58 5 42 56 69 83 97 83 69 56 42 5 58 65 73 12 131 183 232 279 338 391 378 346 271 65. 274 357 381 382 32 255 214 159 12 79 55 51 47 42 38 52 67 81 95 81 67 52 38 42 47 51 55 79 12 159 214 255 32 382 381 357 274 67.5 337 429 451 421 336 261 26 15 9 74 59 52 45 38 31 44 58 71 85 71 58 44 31 38 45 52 59 74 9 15 26 261 336 421 451 429 337 7. 4 51 521 46 352 267 197 14 77 7 62 52 43 33 23 36 49 62 75 62 49 36 23 33 43 52 62 7 77 14 197 267 352 46 521 51 4 72.5 372 48 5 44 35 228 158 12 6 54 48 41 35 28 22 31 4 49 59 49 4 31 22 28 35 41 48 54 6 12 158 228 35 44 5 48 372 75. 344 459 479 347 257 189 118 64 43 39 34 31 27 24 2 26 31 37 42 37 31 26 2 24 27 31 34 39 43 64 118 189 257 347 479 459 344 77.5 268 354 356 262 24 15 96 5 33 29 26 23 21 19 17 21 24 28 32 28 24 21 17 19 21 23 26 29 33 5 96 15 24 262 356 354 268 8. 191 248 232 176 151 111 73 36 22 2 17 16 16 15 14 16 18 19 21 19 18 16 14 15 16 16 17 2 22 36 73 111 151 176 232 248 191 82.5 14 179 169 132 113 81 55 29 2 17 15 14 14 14 14 15 16 17 19 17 16 15 14 14 14 14 15 17 2 29 55 81 113 132 169 179 14 85. 89 19 16 88 75 5 36 21 17 15 12 12 13 13 13 14 15 15 16 15 15 14 13 13 13 12 12 15 17 21 36 5 75 88 16 19 89 87.5 65 79 77 63 54 37 27 17 14 12 11 11 11 11 11 12 13 14 15 14 13 12 11 11 11 11 11 12 14 17 27 37 54 63 77 79 65 9. 41 48 48 37 33 24 17 12 11 1 9 9 9 8 8 9 11 12 13 12 11 9 8 8 9 9 9 1 11 12 17 24 33 37 48 48 41 Armatüre ait ışık şiddeti değerleri tablosu 185 19 195 2 25 21 215 22 225 23 235 24 245 25 255 26 265 27 275 28 285 29 295 3 35 31 315 32 325 33 335 34 345 35 355. 195 195 195 195 195 195 195 195 195 194 194 194 194 194 194 194 194 194 194 194 194 194 194 194 194 194 195 195 195 195 195 195 195 195 195 2.5 197 195 193 191 188 185 184 182 179 177 176 175 175 174 174 173 173 173 173 173 174 174 175 175 176 177 179 182 184 185 188 191 193 195 197 5. 199 195 191 187 181 175 172 169 164 159 158 157 155 154 153 153 152 151 152 153 153 154 155 157 158 159 164 169 172 175 181 187 191 195 199 7.5 194 187 181 176 169 163 16 158 154 15 149 149 148 148 147 147 147 147 147 147 147 148 148 149 149 15 154 158 16 163 169 176 181 187 194 1. 189 178 172 165 158 15 149 147 144 141 141 141 141 141 141 142 142 142 142 142 141 141 141 141 141 141 144 147 149 15 158 165 172 178 189 12.5 169 161 157 152 147 143 143 143 14 137 135 134 132 131 13 129 129 128 129 129 13 131 132 134 135 137 14 143 143 143 147 152 157 161 169 15. 15 144 142 139 137 135 137 138 136 133 13 127 123 12 119 117 116 114 116 117 119 12 123 127 13 133 136 138 137 135 137 139 142 144 15 17.5 15 143 14 137 135 133 131 13 124 119 115 112 18 15 12 1 98 96 98 1 12 15 18 112 115 119 124 13 131 133 135 137 14 143 15 2. 15 142 139 135 133 13 126 121 113 15 11 97 93 89 86 83 8 77 8 83 86 89 93 97 11 15 113 121 126 13 133 135 139 142 15 22.5 165 156 146 136 13 124 117 111 11 91 86 81 76 71 7 68 67 66 67 68 7 71 76 81 86 91 11 111 117 124 13 136 146 156 165 25. 181 169 153 136 127 118 19 1 88 76 7 65 59 53 53 54 54 54 54 54 53 53 59 65 7 76 88 1 19 118 127 136 153 169 181 27.5 184 171 154 136 123 19 99 88 76 64 58 53 47 42 44 46 48 5 48 46 44 42 47 53 58 64 76 88 99 19 123 136 154 171 184 3. 186 173 155 136 118 1 88 76 64 51 46 41 35 3 34 38 42 46 42 38 34 3 35 41 46 51 64 76 88 1 118 136 155 173 186 32.5 185 171 149 128 11 91 79 67 55 42 39 36 33 31 34 38 42 46 42 38 34 31 33 36 39 42 55 67 79 91 11 128 149 171 185 35. 184 168 144 12 11 82 7 58 46 33 33 32 32 31 35 39 42 46 42 39 35 31 32 32 33 33 46 58 7 82 11 12 144 168 184 37.5 186 17 143 116 96 76 63 5 42 34 34 34 34 35 37 4 42 45 42 4 37 35 34 34 34 34 42 5 63 76 96 116 143 17 186 4. 188 172 142 111 9 69 55 41 38 34 35 36 37 38 39 41 42 43 42 41 39 38 37 36 35 34 38 41 55 69 9 111 142 172 188 42.5 177 155 128 11 82 63 51 39 37 36 37 38 4 41 42 42 43 44 43 42 42 41 4 38 37 36 37 39 51 63 82 11 128 155 177 45. 166 138 115 91 74 57 47 37 37 37 39 41 42 44 44 44 44 44 44 44 44 44 42 41 39 37 37 37 47 57 74 91 115 138 166 47.5 177 15 118 87 71 55 48 41 41 42 43 44 44 45 45 45 45 45 45 45 45 45 44 44 43 42 41 41 48 55 71 87 118 15 177 5. 187 162 122 82 68 53 49 44 46 47 47 47 46 46 46 46 46 46 46 46 46 46 46 47 47 47 46 44 49 53 68 82 122 162 187 52.5 27 182 131 81 69 57 57 57 57 58 55 52 49 47 47 47 47 47 47 47 47 47 49 52 55 58 57 57 57 57 69 81 131 182 27 55. 228 22 141 79 7 61 65 69 69 69 64 58 53 47 47 48 48 48 48 48 47 47 53 58 64 69 69 69 65 61 7 79 141 22 228 57.5 228 197 143 9 79 69 77 85 84 83 74 66 57 48 48 49 49 5 49 49 48 48 57 66 74 83 84 85 77 69 79 9 143 197 228 6. 229 191 146 1 88 76 89 11 99 97 85 73 61 49 5 5 51 51 51 5 5 49 61 73 85 97 99 11 89 76 88 1 146 191 229 62.5 227 184 141 98 85 71 86 1 99 98 85 73 6 48 48 48 48 49 48 48 48 48 6 73 85 98 99 1 86 71 85 98 141 184 227 65. 226 177 137 96 81 66 83 99 99 98 85 72 59 46 46 46 46 46 46 46 46 46 59 72 85 98 99 99 83 66 81 96 137 177 226 67.5 269 21 153 14 85 66 75 84 84 83 73 63 53 43 43 43 44 44 44 43 43 43 53 63 73 83 84 84 75 66 85 14 153 21 269 7. 313 225 169 112 89 66 68 69 69 68 61 54 46 39 4 41 41 42 41 41 4 39 46 54 61 68 69 69 68 66 89 112 169 225 313 72.5 284 195 149 13 76 5 51 53 52 52 47 43 39 35 35 36 36 37 36 36 35 35 39 43 47 52 52 53 51 5 76 13 149 195 284 75. 255 165 13 94 64 33 35 37 36 35 34 33 31 3 3 31 31 31 31 31 3 3 31 33 34 35 36 37 35 33 64 94 13 165 255 77.5 192 117 97 77 52 27 27 28 28 28 27 26 26 25 25 25 25 25 25 25 25 25 26 26 27 28 28 28 27 27 52 77 97 117 192 8. 13 69 65 6 4 2 2 19 2 2 2 2 2 2 2 2 19 19 19 2 2 2 2 2 2 2 2 19 2 2 4 6 65 69 13 82.5 95 5 46 42 29 17 17 17 17 17 17 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 17 17 17 17 17 17 29 42 46 5 95 85. 6 3 27 24 19 13 14 15 15 14 15 15 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 15 15 14 15 15 14 13 19 24 27 3 6 87.5 44 23 2 18 15 12 12 12 12 12 13 13 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 13 13 12 12 12 12 12 15 18 2 23 44 9. 28 15 13 11 11 11 1 9 1 1 11 11 12 12 12 12 12 12 12 12 12 12 12 11 11 1 1 9 1 11 11 11 13 15 28 72 tane C düzleminde ( - 5-355 ) x 2664 değer 37 tane açısında ( - 2.5-9 ) Aydınlatma hesaplarının doğru yapılabilmesi için armatüre ait ışık dağılım eğrisinin yukarıda verilen açılarda 2664 değer için verilmesi zorunludur. Aksi halde hesap sonuçları ile ölçüm sonuçları arasındaki farklar büyük olacaktır ve yapılan tasarımlar gerçek aydınlatma düzeneğinden farklı olacaktır. Aydınlatma hesaplarında kullanılacak ışık şiddeti değerleri tablosu -36 derece arasında oluşturulmalıdır. derecelik C düzlemi aynı zamanda 36 derecelik düzlem olduğundan derecedeki ışık şiddeti değerleri 36 derecelik ışık şiddeti değerleri yerine kopyalanarak armatüre ait tablo oluşturulur. 1

25.4.216 Armatürlerin IP koruma sınıfları Birinci rakam Katı cisimlere karşı koruma İkinci rakam Koruma yok Koruma yok 1 5mm den büyük katı cisimlare karşı koruma 2 12mm den büyük katı cisimlare karşı koruma 3 2.5mm den büyük katı cisimlare karşı koruma 4 1 mm den büyük katı cisimlare karşı koruma Sıvı maddelere karşı koruma 1 Dik düşen su damlalarına karşı koruma 2 15 lik açıya kadar eğik damlayan suya karşı koruma 3 6 lik açıya kadar eğik damlayan suya karşı koruma 4 Her yönden gelen su damlalarına karşı koruma 5 Toza karşı koruma 5 Su püskürtmesine karşı korumalı 6 Toza karşı tam koruma 6 Şiddetli deniz dalgalarına karşı koruma - 7 Suya batırılmalara karşı koruma - 8 Basınç altında uzun süre suda kalmaya karşı koruma Bakım - işletme faktörü IP No. Kirlenme Kategorisi Bakım aralığı (yıl) 1. 1.5 2. 2.5 3. Yüksek.53.48.45.43.42 IP2X Orta.62.58.56.54.53 Düşük.82.8.79.78.78 Yüksek.89.87.84.8.76 IP5X Orta.9.88.86.84.82 Düşük.92.91.9.89.88 Yüksek.91.9.88.85.83 IP6X Orta.92.91.89.88.87 Düşük.93.92.91.9.9 Tesisatlarda kullanılan armatürün IP koruma sınıfına, tesisatın bulunduğu bölgenin kirlenme kategorisine ve yapılacak bakım sıklığına bağlı olarak Bakımişletme faktörü belirlenir. Belirlenen bu değer hesaplarda kullanılır ve bakım işlerinin düzenli yapılması ile istenen aydınlatma kriterlerinin sürekliliği sağlanır. 11

25.4.216 Parıltı düzeyi Yol yüzeyindeki bir P noktasının parıltı düzeyi aşağıdaki formüller ile hesaplanır. r (,tan ) = q(,tan ). cos 3 L P r 4 ( EP, tan ) 1 3 cos I(C i, i ) : i. kaynaktan P noktasına gelen ışık şiddeti değeri (cd), i : i. kaynaktan P noktasına gelen ışın ile yüzeyin normali arasındaki açı, h : Armatür fotometrik merkezinin yerden yüksekliği (m) r( i,tan i ): İndirgenmiş parıltı faktörü (cd/m 2 /lx) g : Gözlem açısı. Yol yüzeyinden yansıyıp göze gelen ışık ile yatay düzlem arasındaki düşey açı : Işığın geliş doğrultusunun düşey düzlemi ile gözlem doğrultusu arasındaki açı C : Düzlem açısı R Tablosu Yol yüzeylerinin yansıtma özellikleri, ya q(, ) parıltı faktörü veya r (,tg ) indirgenmiş parıltı faktörü ile verilirler. Gerçekte parıltı faktörü veya indirgenmiş parıltı faktörü gözönüne alınan noktanın gözlemciye ve ışık kaynağına olan doğrultularına bağlıdır. Yol aydınlatmasında kullanılan yol sınıfları, ortalama parıltı faktörleri ve S1, S2 aynasal faktörleri aşağıdaki tabloda görülmektedir. Yol yüzeylerinin kullanılan malzemeye göre sınıflandırılması Yol Sınıfı q o S1 S2 R1.1.25 1.53 R2.7.58 1.8 R3.7 1.11 2.38 R4.8 1.55 3.3 N1.1.18 1.3 N2.7.41 1.48 N3.7.88 1.98 N4.8 1.61 2.84 CI.1.24 - CII.7.97 - Yol Sınıfı R1 N1 R2 N2 R3 N3 R4 N4 Malzemenin yapısı Beton yol yüzeyleri, yapay parlaklığı %15 olan asfalt yol yüzeyleri, %8 i çok parlak taş parçacıklarından oluşan yol yüzeyleri. Kaba yapılı ve normal ince çakıllı yol yüzeyleri, Yapay parlaklığı %1-15 olan asfalt yüzeyler, Çakıl bakımından zengin (>%6) ve çakıl boyutunun 1mm den fazla olduğu pürüzlü ve kaba asfalt yüzeyler. Koyu renkli 1mm ve daha küçük boyutta çakıl içeren kaba yapılı asfalt yüzeyler, kaba fakat parlak yol yüzeyleri Mastik asfalt, parlak ve oldukça düzgün yapılı yol yüzeyleri. 12

25.4.216 R Tablosu Yol sınıfına ait R tablosuna bir örnek aşağıda görülmektedir. R değerleri ve tan değerlerine bağlı olarak verilmektedir. R3 tipi yol sınıfına ait r değerleri x 1 +4 tg / 2 5 1 15 2 25 3 35 4 45 6 75 9 15 12 135 15 165 18. 294 294 294 294 294 294 294 294 294 294 294 294 294 294 294 294 294 294 294 294.25 326 326 321 321 317 312 38 38 33 298 294 28 271 262 258 253 249 244 24 24.5 344 344 339 339 326 317 38 298 289 276 262 235 217 24 199 199 199 199 194 194.75 357 353 353 339 321 33 285 267 244 222 24 176 158 149 149 149 145 136 136 14 1. 362 362 352 326 276 249 226 24 181 158 14 118 14 1 1 1 1 1 1 1 1.25 357 357 348 298 244 28 176 154 136 118 14 83 73 7 71 74 77 77 77 78 1.5 353 348 326 267 217 176 145 117 1 86 78 72 6 57 58 6 6 6 61 62 1.75 339 335 33 231 172 127 14 89 79 7 62 51 45 44 45 46 45 45 46 47 2 326 321 28 19 136 1 82 71 62 54 48 39 34 34 34 35 36 36 37 38 2.5 289 28 222 127 86 65 54 44 38 34 25 23 22 23 24 24 24 24 24 25 3. 253 235 163 85 53 38 31 25 23 2 18 15 15 14 15 15 16 16 17 17 3.5 217 194 122 6 35 25 22 19 16 15 13 9.9 9 9 9.9 11 11 12 12 13 4. 19 163 9 43 26 2 16 14 12 9.9 9 7.4 7 7.1 7.5 8.3 8.7 9 9 9.9 4.5 163 136 73 31 2 15 12 9.9 9 8.3 7.7 5.4 4.8 4.9 5.4 6.1 7 7.7 8.3 8.5 5. 145 19 6 24 16 12 9 8.2 7.7 6.8 6.1 4.3 3.2 3.3 3.7 4.3 5.2 6.5 6.9 7.1 5.5 127 94 47 18 14 9.9 7.7 6.9 6.1 5.7 6. 113 77 36 15 11 9 8 6.5 5.1 6.5 14 68 3 11 8.3 6.4 5.1 4.3 7. 95 6 24 8.5 6.5 5.2 4.3 3.4 7.5 87 53 21 7.1 5.3 4.4 3.6 8. 83 47 17 6.1 4.4 3.6 3.1 8.5 78 42 15 5.2 3.7 3.1 2.6 9. 73 38 12 4.3 3.2 2.4 R3 9.5 69 34 9.9 3.8 3.5 2.2 qo=.7 1. 65 32 9 3.3 2.4 2 S1= 1.11 1.5 62 29 8 3 2.1 1.9 S2= 2.38 11. 59 26 7.1 2.6 1.9 1.8 11.5 56 24 6.3 2.4 1.8 12. 53 22 5.6 2.1 1.8 Armatürlerin sınıflandırılması Kamaşma derecesine göre armatürlerin sınıflandırılması Armatürün ışık dağılım eğrisinin yaygın ve yoğun şiddetli olması yol parıltısını artırırken, kamaşma tehlikesine neden olmaktadır. Kamaşmanın kontrol altına alınması ve aynı zamanda etkin bir aydınlatma yaratılabilmesi armatürlerin ışık dağılım eğrilerine kumanda edilmesi ile mümkün olabilmektedir. Armatürler CIE (Uluslar arası Aydınlatma Komisyonu) e göre kamaşma derecesi bakımından, armatürden geçen ve yol eksenine paralel olan düşey düzlemdeki (C= ) ışık dağılım eğrilerinin şekline göre Tablodaki gibi ekranlı, yarı ekranlı ve ekransız olmak üzere üç sınıfa ayrılmaktadır. Tablodaki ışık şiddeti değerleri 1 lm e göre verilmektedir. Armatür Tipi I 8 I 9 I max ın doğrultusu ( açısı) Ekranlı 3 cd 1 cd -65 Yarı Ekranlı 1 cd 5 cd -75 Ekransız *1cd * Işık şiddeti en fazla 1cd olabilir. I 8.: C= ve C=2 lik düzlemlerde düşeye göre =8 lik açı altındaki en büyük ışık şiddeti değeri (cd/1 lm), I 9.: C= ve C=2 lik düzlemlerde düşeye göre =9 lik açı altındaki en büyük ışık şiddeti değeri (cd/1 lm) maks...: Maksimum ışık şiddetinin (I maks ) oluştuğu açı değeridir. Genelde yol aydınlatması tesisatlarında ışık kirliliğini azaltmak, armatür verimini artırmak ve kamaşmayı sınırlandırmak için yarı ekranlı armatürler kullanılmaktadır. 13

25.4.216 Armatürlerin sınıflandırılması Yol aydınlatma düzenekleri Soldan tek taraflı düzenek Sağdan tek taraflı düzenek Karşılıklı düzenek Kaydırılmış düzenek Refüjden çift konsollu düzenek Refüjden çift konsollu karşılıklı düzenek Refüjden çift konsollu kaydırılmış düzenek Enine askı düzeni Refüjde boyuna askı düzeni 14

25.4.216 CIE 115 e göre yol aydınlatma sınıfları CIE 115 e göre yol aydınlatma sınıfları Yolun Tanımı Bölünmüş yollar, ekspres yollar, otoyollar (otoyola giriş ve çıkışlar, bağlantı yolları, kavşaklar, ücret toplama alanları) Trafik yoğunluğu ve yolun karmaşıklık düzeyi (Not 1); Yüksek Orta. Düşük.. Devlet yolu ve il yolları (tek yönlü veya iki yönlü; kavşaklar ve bağlantı noktaları ile şehir geçişleri ve çevre yolları dahil) Trafik kontrolu (Not 2) ve yol kullanıcılarının (Not3) tiplerine göre ayrımı (Not 4); Zayıf İyi. Şehir içi ana güzergahlar (bulvarlar ve caddeler), ring yolları, dağıtıcı yollar Trafik kontrolu (Not 2) ve yol kullanıcılarının (Not 3) tiplerine göre ayrımı (Not 4); Zayıf İyi. Şehir içi yollar (yerleşim alanlarına giriş çıkışın yapıldığı ana yollar ve bağlantı yolları) Trafik kontrolu (Not 2) ve yol kullanıcılarının (Not 3) tiplerine göre ayrımı (Not 4); Zayıf İyi. Aydınlatma Sınıfı M1 M2 M3 M1 M2 M2 M3 M4 M5 Aydınlatma sınıfları için uygulanacak kalite büyüklükleri Aydınlatma sınıfları için uygulanacak kalite büyüklükleri Aydınlatma sınıfı L o (cd/m²) U o U l TI (%) M1 2..4.7 1 M2 1.5.4.7 1 M3 1..4.5 1 M4.75.4-15 M5.5.4-15 15

25.4.216 Türkiye için yol aydınlatma sınıfları Yol tanımı Şehir bağlantı ve çevre yolları (tek veya iki yönlü, kavşaklar ve bağlantı noktaları ile şehir geçişleri dahil) - Hız 9 km/h ; - Hız < 9 km/h ; Şehiriçi ana güzergahlar (bulvarlar ve caddeler ; ring yolları ; dağıtıcı yollar) - 5 km/h Hız < 9 km/h ; 3 km den kısa aralıklarla kavşak, yonca ayrımı var ; - 5 km/h Hız < 9 km/h ; 3 km den kısa aralıklarla kavşak, yonca ayrımı yok; - Hız < 5 km/h; Şehiriçi yollar (yerleşim alanlarına giriş çıkışın yapıldığı ana yollar ve bağlantı yolları) - Hız 5 km/h ; 3 km den kısa aralıklarla kavşak, yonca ayrımı var ; - Hız 5 km/h ; 3 km den kısa aralıklarla kavşak, yonca ayrımı yok ; - Hız < 5 km/h ; 3 km den kısa aralıklarla kavşak, yonca ayrımı var ; - Hız < 5 km/h ; 3 km den kısa aralıklarla kavşak, yonca ayrımı yok ; Yerleşim (ikametgah) bölgelerindeki yollar - 3 Hız < 5 km/h ; suç oranı yüksek; - 3 Hız < 5 km/h ; suç oranı normal; - Hız < 3 km/h ; suç oranı yüksek; - Hız < 3 km/h; suç oranı normal; Ayd. sınıfı M1 M2 M1 M2 M3 M3 M4 M4 M5 M4 M5 M5 M6 Aydınlatma sınıfları için uygulanacak kalite büyüklükleri Aydınlatma sınıfı L ort (cd/m 2 ) U o U l TI (%) SR M1 2..4.7 1.5 M2 1.5.4.7 1.5 M3 1..4.5 15.5 M4.75.4.5 15.5 M5.5.35.4 15.5 M6.3.35.4 15 - Burada; L ort : Yolun ortalama parıltısı (cd/m 2 ) U o : Ortalama düzgünlük (U o =L min /L ort ) U l : Boyuna düzgünlük (U l =L min /L maks ) TI : Bağıl eşik artışı (TI={ L K - L e }/ L e ). SR : Çevreleme oranı 16

25.4.216 Yol aydınlatması Tasarım aşamasında tesisatın yatırım ve işletme maliyetini etkileyen parametreler aşağıdaki gibi sıralanabilir ; Mevcut yol için gerekli aydınlatma kriterlerinin belirlenmesi, Yol yüzeyinin yansıma özelliklerinin belirlenmesi, Uygun lamba seçimi, Uygun armatür seçimi, Tasarım hesaplarının yapılması. Tasarım hesaplarının yapılması 4 3 2 AR1 4 3 2 AR5 9 1 9 9 1 9 6 6 6 6 3 3 3 3 C-C18 C9-C27 C-C18 C9-C27 3 2 1 AR2 5 4 3 2 AR4 9 9 9 1 9 6 6 3 C-C18 3 C9-C27 4 3 2 AR3 6 3 C-C18 3 6 C9-C27 1 9 9 6 6 3 C-C18 3 C9-C27 17

25.4.216 Tasarım hesaplarının yapılması 3.5m 2m 3.5m 2m w=23m w=23m Örnek yol her biri 3,5 metre genişliğinde üç gidiş ve üç geliş altı şerit ve ortada iki metre genişliğindeki bir refüjden ibaret olup, toplam 23 metre genişliğindedir. Tasarım hesaplarının yapılması Trafiğin yoğun olduğu saatlerde 5 km/h in altında hızlarla gidildiği kabul edilmiş, bu durumda da aydınlatma sınıfı M3 dir. Aydınlatma sınıfı L ort (cd/m 2 ) U o U l TI (%) SR M3 1..4.5 1.5 18

25.4.216 Tasarım hesaplarının yapılması Tasarım hesapları; Karşılıklı ve refüjden çift konsollu düzenek, M3 aydınlatma sınıfları, Beş farklı armatür, Tasarım hesaplarında IP65 koruma sınıflı armatürlerin orta kirli bir ortamda iki yıllık sürelerde periyodik bakımlarının yapılabildiği kabulü ile bakım-işletme faktörü.89 olarak alınmıştır. Yol kaplaması R3 sınıfı olarak kabul edilmiştir. M3 aydınlatma sınıflı yol tasarımında ise 15 W şeffaf tüp yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalar yerleştirilmiştir. Tasarım hesaplarının yapılması Tablo. M3 aydınlatma sınıflı yolun karşılıklı düzenek ile aydınlatılması hali AR1 AR2 AR3 AR4 AR5 s (m) 31 36 47 5 55 h (m) 12 12 14 12 12 k (m) 1.5 2 1,5 1,5 1 k ( ) 1 5 1 1 1 a ( ) 1 1 L ort (cd/m 2 ) 1. 1. 1, 1,2 1. U o.5.55,57,57.57 U l.59.66,7,63.77 TI (%) 2.7 4.3 9,3 1 18.7 SR.64.56,58,55.51 M (YTL/1yıl) 424821 38475 325662 32377 281297 T (kwh/yıl) 39245 34339 25754 24528 2275 19

25.4.216 Tasarım hesaplarının yapılması 4 3 4 5 AR1 AR2 AR3 AR4 AR5 3 3 4 2 2 3 2 1 1 2 1 1 9 9 9 9 9 9 9 9 9 4 3 2 1 9 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 3 C-C18 3 C9-C27 3 C-C18 3 C9-C27 3 C-C18 3 C9-C27 3 C-C18 3 C9-C27 3 C-C18 3 C9-C27 T (kwh/yıl) 45 4 35 3 25 2 15 1 5 AR1 AR2 AR3 AR4 Tasarım hesaplarının yapılması Tablo. M3 aydınlatma sınıflı yolun refüjden çift konsollu düzenek ile aydınlatılması hali AR1 AR2 AR3 AR4 AR5 s (m) 32 36 46 5 52 h (m) 15 12 15 15 14 k (m) 2.5 1.5 1,5 1,5 1.5 k ( ) 15 5 5 1 5 a ( ) 15 5 1 5 L ort (cd/m 2 ) 1. 1. 1,1 1,2 1.1 U o.4.49,48,42.41 U l.61.7,8,73.72 TI (%) 2.4 4.7 9, 9,8 14.9 SR.46.53,58,5.56 M (YTL/1yıl) 33813 294642 252999 234468 22177 T (kwh/yıl) 3818 34339 26981 24528 2332 2

25.4.216 Tasarım hesaplarının yapılması 4 3 4 5 AR1 AR2 AR3 AR4 AR5 3 3 4 2 2 3 2 1 1 2 1 1 9 9 9 9 9 9 9 9 9 4 3 2 1 9 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 3 C-C18 3 C9-C27 3 C-C18 3 C9-C27 3 C-C18 3 C9-C27 3 C-C18 3 C9-C27 3 C-C18 3 C9-C27 T (kwh/yıl) 4 35 3 25 2 15 1 5 AR2 AR3 AR4 Tasarım hesaplarının yapılması Toplam 1 tasarım hesabında 7 uygun sonuç elde edilmiştir. Uygun olmayan çözümler AR1 ve AR5 kodlu armatürleri ile gerçekleşmiştir. 4 3 4 5 AR1 AR2 AR3 AR4 AR5 3 3 4 2 2 3 2 1 1 2 1 1 9 9 9 9 9 9 9 9 9 4 3 2 1 9 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 M3 karşılıklı 3 C-C18 3 C9-C27 3 C-C18 3 C9-C27 3 C-C18 3 C9-C27 3 C-C18 3 C9-C27 3 C-C18 3 C9-C27 M3 refüjden çift konsollu 21

25.4.216 SORU: Aşağıda şekli verilen genişliği 6m olan iki şeritli (2x3m) R2 tipi bir yolun aydınlatılması sol taraflı aydınlatma düzeneği ile yapılmıştır. 1 lm e göre ışık şiddeti değerleri Tablo 1 de verilen armatürlerin içinde 15W lık şeffaf tüplü yüksek basınçlı sodyum buharlı lamba bulunmaktadır. Direk montaj yüksekliği 1m, direkler arası açıklık 3m, eğim (tilt) açısı, konsol boyu m dir. 15W lık yüksek basınçlı sodyum buharlı lambanın ışık akısı 175 lm, tesisatın bakım işletme faktörü.8 olduğuna göre, 1, 2 ve 3 numaralı armatürlerin şekilde verilen P noktasında oluşturdukları yatay aydınlık düzeyi değerlerini ve 2 numaralı armatürden 6m geride bulunan G gözlemci noktasına göre oluşturmuş oldukları parıltı değerlerini hesaplayınız. 1 2 3 4 5 P (4.5 ; 2.5) 3m 1,5m C/ 15 3 45 6 75 9 15 12 135 15 165 18 195 21 225 24 255 27 285 3 315 33 345 36 216 216 216 216 216 216 216 216 216 216 216 216 216 216 216 216 216 216 216 216 216 216 216 216 216 5 217 226 236 241 246 249 249 249 246 241 236 226 217 211 23 198 193 19 19 19 193 198 23 211 217 22 239 257 27 278 282 283 282 278 27 257 239 22 24 189 182 177 175 174 175 177 182 189 24 22 1 15 216 247 277 298 33 32 3 32 33 298 277 247 216 193 176 17 167 166 165 166 167 17 176 193 216 2 211 252 289 39 34 292 283 292 34 39 289 252 211 181 163 158 159 159 155 159 159 158 163 181 211 25 21 263 35 31 287 262 247 262 287 31 35 263 21 172 152 147 149 15 147 15 149 147 152 172 21 3 24 271 317 31 262 228 211 228 262 31 317 271 24 162 142 138 139 14 138 14 139 138 142 162 24 35 19 258 33 284 236 197 186 197 236 284 33 258 19 151 134 13 129 129 128 129 129 13 134 151 19 4 179 243 27 249 2 167 172 167 2 249 27 243 179 14 124 121 117 115 116 115 117 121 124 14 179 45 181 247 247 199 156 135 149 135 156 199 247 247 181 129 112 11 18 17 19 17 18 11 112 129 181 5 25 287 244 15 118 17 111 17 118 15 244 287 25 133 14 98 98 99 1 99 98 98 14 133 25 55 24 359 269 116 89 85 73 85 89 116 269 359 24 142 16 89 89 87 82 87 89 89 16 142 24 6 29 466 34 15 71 61 48 61 71 15 34 466 29 149 111 85 77 71 56 71 77 85 111 149 29 65 335 497 29 95 54 33 25 33 54 95 29 497 335 152 112 83 64 48 29 48 64 83 112 152 335 7 39 4 219 82 46 23 16 23 46 82 219 4 39 148 15 79 5 28 17 28 5 79 15 148 39 75 199 243 148 71 38 16 11 16 38 71 148 243 199 117 9 65 33 17 2 17 33 65 9 117 199 8 47 68 55 46 25 6 8 6 25 46 55 68 47 34 32 31 22 19 21 19 22 31 32 34 47 85 8 1 8 6 5 4 5 4 5 6 8 1 8 7 7 7 14 18 13 18 14 7 7 7 8 9 5 5 4 4 4 4 4 4 4 4 4 5 5 5 5 7 16 2 7 2 16 7 5 5 5 22

25.4.216 tg / 2 5 1 15 2 25 3 35 4 45 6 75 9 15 12 135 15 165 18. 39 39 39 39 39 39 39 39 39 39 39 39 39 39 39 39 39 39 39 39.25 411 411 411 411 411 411 411 411 411 411 379 368 357 357 346 346 346 335 335 335.5 411 411 411 411 43 43 384 379 37 346 325 33 281 281 271 271 271 26 26 26.75 379 379 379 368 357 346 325 33 281 26 238 216 26 26 26 26 26 26 26 26 1. 335 335 335 325 292 291 26 238 216 195 173 152 152 152 152 152 141 141 141 141 1.25 33 33 292 271 238 26 184 152 13 119 18 1 13 16 18 18 114 114 119 119 1.5 271 271 26 227 179 152 141 119 18 93 8 76 76 8 84 87 89 91 93 95 1.75 249 238 227 195 152 124 16 91 78 67 61 52 54 58 63 67 69 71 73 74 2. 227 216 195 152 117 95 8 67 61 52 45 4 41 45 49 52 54 56 57 58 2.5 195 19 146 11 74 58 48 4 35 3 27 24 26 28 3 33 35 38 4 41 3. 16 155 115 67 43 33 26 21 18 17 16 16 17 17 18 21 22 24 26 27 3.5 146 131 87 41 25 18 15 13 12 11 11 11 11 11 12 14 15 17 18 21 4. 132 113 67 27 15 12 1 9.4 8.7 8.2 7.9 7.6 7.9 8.7 9.6 11 12 13 15 17 4.5 118 95 5 2 12 8.9 7.4 6.6 6.3 6.1 5.7 5.6 5.8 6.3 7.1 8.4 1 12 13 14 5. 16 81 38 14 8.2 6.3 5.4 5 4.8 4.7 4.5 4.4 4.8 5.2 6.2 7.4 8.5 9.5 1 11 5.5 96 69 29 11 6.3 5.1 4.4 4.1 3.9 3.8 6. 87 58 22 8 5 3.9 3.5 3.4 3.2 6.5 78 5 17 6.1 3.8 3.1 2.8 2.7 7. 71 43 14 4.9 3.1 2.5 2.3 2.2 7.5 67 38 12 4.1 2.6 2.1 1.9 8. 63 33 1 3.4 2.2 1.8 1.7 8.5 58 28 8.7 2.9 1.9 1.6 1.5 9. 55 25 7.4 2.5 1.7 1.4 R2 9.5 52 23 6.5 2.2 1.5 1.3 q o=.7 1. 49 21 5.6 1.9 1.4 1.2 S1=.58 1.5 47 18 5 1.7 1.3 1.2 S2= 1.8 11. 44 16 4.4 1.6 1.2 1.1 11.5 42 14 4 1.5 1.1 12. 41 13 3.6 1.4 1.1 23