UZAKTAN ÖĞRETİM VEREN FAKÜLTELERE YÖNELİK BİLGİSAYAR DESTEKLİ EĞİTİM YAZILIMLARININ İNTERNET ÜZERİNDE YAYIMLANABİLİRLİĞİ Öğr Grv. M. Emin MUTLU (Açıköğretim Fakültesi) Arş. Grv. Ruşen YILMAZ (Açıköğretim Fakültesi) Arş. Grv. M. Canan ÖZTÜRK (Açıköğretim Fakültesi) Özet: 1993-94 öğretim yılında hizmet vermeye başlayan Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Bilgisayar Destekli Akademik Danışmanlık (BDAD) Merkezleri, uzaktan öğretim gören öğrencilerin akademik danışmalık ihtiyaçlarına bilgisayar desteği sağlamayı amaçlamaktadır. 20-30 bilgisayarlık laboratuvarlar biçiminde tasarlanan BDAD Merkezlerinin sayısı 1997 yılında 15'e yükselmiştir. BDAD Merkezleri için üretilen ve halen öğrencilerin izleyebildikleri ders yazılımlarının sayısı 13'e ulaşmıştır. Bu çalışmada, internet üzerinden yayınlanması amaçlanan uzaktan öğretim ders yazılımlarının tasarımı ve üretimi için bir çerçeve oluşturulması amaçlamaktadır. Çağdaş üretim modellerinden yararlanılarak BDAD Merkezleri için üretilen ders yazılımlarının bir bölümü, internet üzerinde yayımlanabilir ders yazılımları haline getirilerek, internete özgü iletişim yetenekleriyle donatılmıştır. Çalışma boyunca internetin geleneksel BDE ders yazılımlarına göre sağladığı fazladan olanakların yanı sıra, bir dizi kısıtlılığa da sahip olduğu görülmüştür. GİRİŞ Anadolu Üniversitesi BDE Birimi'nde 1992 yılında AÖF için yüksek öğretim ders yazılımları üretiminin tasarımına bağlanmıştır. Prototip olarak üretilen ilk dersler 1993 ve 1994 yıllarında BDE Birimi laboratuvarlarında AÖF öğrencileri üzerinde denenmiştir. 1993 yılında bir model önerisi olarak sunulan projeye ödenek ayrılmasıyla, 1994-1995 öğretim yılında birinci BDAD Merkezi olarak Eskişehir Laboratuvarı açılarak hizmete girmiştir. Laboratuvarlarda 18 ile 32 arasında öğrenci bilgisayarı bulunmakta ve bu bilgisayarlar bir yerel ağ ile laboratuvardaki ana bilgisayara bağlanmaktadır. Ders yazılımları ana bilgisayarda bulunmakta, öğrenci bilgisayarları, ana bilgisayardaki bu ders yazılımlarını çalıştırmaktadır. Güvenlik gerekçeleriyle öğrenci bilgisayarlarının başka amaçlarla kullanımı kısıtlanarak, sadece ders yazılımlarına erişim izni verilmiştir. Derslerin uzunluğu 14 üniteden 30 üniteye kadar değişebilmektedir. Bir dersin üretimi yaklaşık 5 6 kişinin katkısıyla 8 ay sürmektedir. Her ders, bünyesinde 500 ile 600 arası çözümlü ve çözümsüz soru barındırmakta ve TV programları ya da ders kitaplarından daha fazla bilgi içermektedir. Dersler bu nedenle bilgisayar diskinde hacim olarak önemli ölçüde yer kaplamaktadır. Özellikle İngilizce ders yazılımının tümü, barındırdığı ses dosyaları nedeniyle 40-50 MB büyüklüğündedir. Bu durum ders yazılımlarının disketlere kopyalanarak kolayca dağıtılabilmesini engellemektedir. Ders yazılımlarının CD-ROM üzerine kaydedilerek maliyeti karşılığı öğrencilere iletilebilmesi için çalışmalar ayrıca yapılmaktadır. BDAD projesinde elde edilen deneyimler, bir BDE ders yazılımının tasarımının, ders yazılımının eğitsel özellikleriyle ilgili olduğu kadar üretim süreci tasarımıyla da ilgili olduğunu ve bu özelliklerin birbirinden ayrı olarak bağımsızca ele alınamayacağını göstermiştir. Ders yazılımlarının üretime yönelik olarak tasarımı için bir modele gereksinim vardır ve izleyen bölümlerde bu model arayışı ele alınmıştır. UZAKTAN ÖĞRETİM HİZMETLERİNİN BİR BİLGİ ÜRÜNÜ OLARAK TASARIMI VE ÜRETİMİ Meyer ve Zack (1996), bilgi ürünlerini genel olarak, pazara satılmak üzere hazırlanan basılı veya elektronik ortamdaki bilgiler olarak tanımlamaktadırlar. Kitap, dergi, gazete, sinema - TV filmi, ses ve müzik kayıtları, bilgisayar programları vb. birer bilgi ürünüdürler. Bir eğitim programına ait eğitsel materyal ve bu materyali kullanmayı sağlayan yönlendirici yazılımlar da birer bilgi ürünü olmaktadır.
Eğitim hizmetlerinin insan-işlemli hizmet olmaktan çıkarılarak bilgi-tabanlı bir hizmet olarak tasarlanması için eğitim hizmetinin bir bilgi ürününe dönüştürülmesini gerektirmektedir. Eğitim hizmetlerinin bir bilgi ürünü olarak tasarımı, üretimi ve tüketiciye ulaştırılması için yararlanılabilecek bir üretim modeli bulunmaktadır. Meyer ve Zack (1996) bilgi ürünlerinin tasarımı ve geliştirilmesi için Tasarım Platformu ile Üretim Platformu'ndan oluşan bir model önermişlerdir: Fiziksel ürünlerin üretim süreçlerinin benzetimi ile elde edilen bu modelde bilgi sağlayıcılardan bilgi tüketicilerine yönelik bilgi akışı üzerinde yoğunlaşılmaktadır. Bilgi sağlayıcılarından elde edilen bilgi, tüketicilere ulaşıncaya değin üretim sürecini oluşturan çeşitli aşamalardan geçmektedir. Üretim platformunun süreçlerini oluşturan bu aşamalar Meyer ve Zack'a göre; bilginin toplanması bilginin arıtılması bilginin saklanması - bilgiye erişilmesi bilginin dağıtımı bilginin sunumu olarak beş ana bölümde ele alınmaktadır. Bilgi üretimi için bu süreçlerin sırasıyla işletilmesi gerekmemekte, kendi aralarında döngülerin oluşması mümkün olabilmektedir. Modelde önerilen tasarım platformu ön süreçlere ve arka süreçlere ilişkin olmak üzere iki bölüme ayrılabilmektedir. Ön süreçlere ait tasarımda, bilgi kaynaklarının belirlenmesi, ürün yapısının tasarımı, ürün içeriğinin tasarımı ve süreç platformunun bilgi toplama, bilgi arıtma ve bilgi saklama aşamalarıyla olan bağlantılarının tasarlanması faaliyetlerine ağırlık verilir. Arka süreçlere ait tasarımda ise bilgi kullanıcılarının belirlenmesi (pazar oluşturma), ürün türevleri tasarımı ve üretim süreci platformunun bilgiye erişme, bilgiyi dağıtma ve bilgiyi sunma aşamalarıyla olan bağlantıları tasarlama işlemleri yerine getirilmektedir. MEYER ve ZACK MODELİNİN BDE YAZILIMLARININ İNTERNET ÜZERİNDEN YAYINLANMASI PROBLEMİNE UYGULANMASI Üzerinde ilk araştırmalara 1969 yılında başlanan internetin kamuoyu ve medyada keşfedilmesi 1995 yılında gerçekleşmiştir. İnternetin üzerine kurulduğu protokol kümesi olan TCP/IP mimarisi açık bir sistem olarak tüm üreticiler tarafından kabul görmekte ve bu nedenle internete bağlı olan tüm bilgisayarlar birbiriyle iletişim kurabilmektedirler. İnternet, diğer taraftan kullanım arayüzlerinin basitliği, maliyet tasarrufu sağlaması (çoğu durumda internetle ilgi yazılımlar yasal olarak ücretsiz temin edilebilmektedir) ve bağlı bilgisayar sayısı açısından hızla büyümesiyle dikkatleri çekmektedir. Başlangıçta kullanılan yazılım araçları ve altyapı hızı olarak zayıf kalmasına rağmen 1990'larda HTTP ve HTML gibi yeni araçların ortaya çıkması ve iletim hızının sürekli artmasıyla, internet üzerinde karmaşık eğitim materyallerinin tasarlanabilmesi ve iletilebilmesi olanaklı duruma gelmiştir. İşletmecilik eğitiminin internet üzerinden yapılmasının sağlayacağı olanaklar göz önüne alınarak, Anadolu Üniversitesi BDE Biriminde üretilmiş bulunan ve hedef kitlesi uzaktan öğretim yapan fakültelerin öğrencileri olan BDE yazılımlarının internet üzerinden yayınlanabilmesi için araştırmalara başlanmış ve yöntem olarak Meyer ve Zack üretim modelinin kullanılmasına karar verilmiştir. İnternet teknolojisi üzerinde yapılan incelemeler ve varolan örneklerin incelenmesiyle, BDE Birimi elinde bulunan ve yerel ortamlarda çalıştırılabilen derslerin teknik olarak internet üzerinde yayınlanabilmesinin olanaklı olmadığı, ders materyalini oluşturan bileşenlerin önemli bir bölümünün (grafik, etkileşim, ders yazılımının yönetimi vb.) yeniden üretilmesi gerektiği ortaya çıkmıştır. İzleyen bölümde bu amaçla gerçekleştirilen tasarım ve üretim çalışmaları Meyer ve Zack'ın modeli doğrultusunda ele alınmıştır. TASARIM SÜRECİ Bilgisayar destekli eğitim yazılımları, belirli bir birikimle oluşturulan ürünlerdir. Bu programlar, kendine özgü bir tasarım ve üretim sürecinden geçer, belirli bir kontrol aşamasını yaşar, sonuçta hedef kitlenin yani
öğrencilerin karşısına çıkar. Bir bilgi ürünü olarak BDE ders yazılımlarının tasarımı uğraşını eğitsel tasarım, standartların tasarımı ve üretim tasarımı alt başlıklarına bölebiliriz. Eğitsel Tasarım Geleneksel olarak BDE ders yazılımları, bilgisayar desteğiyle etkin öğrenmeyi sağlamak için şu eğitsel nitelikleri taşımaktadır; bilgi verme alıştırma yaptırma soru-cevap etkileşimi sağlama görsel unsurlar ile öğrenme deney yapabilme istenen sayıda tekrar yapabilme işleyiş hakkında yardımcı olma işleyiş sürecinde öğrenci kontrolüne imkan tanıma çeşitli yardımcı gereçlerin kullanımı sınama ve değerlendirme Standartların Tasarımı Yazılım geliştirme konusunda doğru ve uygulanabilir standartlar araştırılmalıdır. Saptanması gerekli görülen standartlarla ilgili olarak, ilk akla gelen konular şöylece sıralanabilir : Kullanım (Fare, Klavye, Ses) Anlatım (Hitap, dil) Yaklaşım (Bilgi aktarma, Soru-Cevap, Deney) Müfredatın Kapsanan Kısmı Bireysel Öğretme Yaklaşımları Senaryo Geliştirme Estetik Motivasyon Unsurları Etkileşim Biçimleri Eğitsel Yaklaşım Sürenin Saptanması Ölçme-Değerlendirme AÖF öğrencilerine kayıt oldukları derslerin kitapları gönderilmekte, öğrenciler dersleri TV'den izleyebilmekte ve kendilerine en yakın Akademik Danışmanlık Merkezine giderek belirli derslerde yüz yüze öğrenim görebilmektedirler. Bunlara ek olarak tasarlanan BDE yazılımları konuyu pekiştirici, her konunun önemli problemlerini etkileşimli olarak öğrencinin adım adım çözmesini sağlayıcı, çok sayıda alıştırma yaparak sınava hazırlayıcı ve testler vasıtasıyla öğrencinin kendi düzeyini ölçebileceği araçlar sunmayı amaçlamaktadır. Bu amaçlar ve yukarıda verilen tasarım özellikleri göz önüne alınarak AÖF için BDAD Merkezleri için hazırlanan BDE derslerinde aşağıdaki bileşenler bulunmaktadır : Konu Etkileşimli Örnek Alıştırma Test Yardımcı Araçlar BDAD Merkezleri için gerçekleştirilen eğitsel tasarımın ve standartların, eğitsel amaçların ve hedef kitlenin yapısı aynı olduğu için olabildiğince değiştirilmeden internet üzerinde gerçekleştirilecek olan projede de kullanılmasına karar verilmiştir. Üretim Tasarımı
BDE ders yazılımlarının üretimi süreci yönetilebilir (planlanabilir ve denetlenebilir) olmak zorundadır. Bu nedenle eğitsel tasarım ve standartların tasarımı aynı zamanda üretim tasarımıyla da ilişkilendirilmelidir. Diğer bir deyişle üretilemeyecek eğitsel tasarımlar, içerik sunumunu son derece monoton kılan standartlar, derse erişimi ve ders içindeki hareketleri son derece yavaşlatan ortam tasarımlarının çok fazla anlamı bulunmamaktadır. Sistemin içerikten bağımsız tüm özelliklerinin programlanması tasarım sürecine ait bir uğraştır ve üretim tasarımıyla içicedir. İçerikten bağımsız bu bileşenler ders yazılımlarına ilişkin, saklama ve depolamaya ilişkin ve internete ilişkin olmak üzere üçe ayrılabilir. BDE Yazılımlarına ait standartlar ön süreç tarafından kullanılmaktadır. Saklama ve depolamaya ilişkin standartlar* ön ve arka süreç tarafından kullanılmakta; internete ilişkin belirlenen standartlar da** arka süreçler tarafından kullanılmaktadır. Ön üretim süreci ve arka üretim sürecinin tasarımı oluşturulduktan sonra üretim sürecinin yapısı ele alınabilir. Üretim sürecinde gerçekleştirilen işlemler önemli ölçüde tasarım sürecinde belirlenmiştir ve tasarlanan bu yapıya uygun olarak üretim başlatılır ve sürdürülür. ÜRETİM SÜRECİ Meyer ve Zack modeline uygun olarak BDE Biriminde üretilmiş bulunan AÖF BDADM ders yazılımlarının internet üzerinden yayınlanabilmesi için bilgi toplama, bilgiyi arıtma, bilgiyi depolama, bilgiyi iletme ve bilgiyi sunma süreçlerine yönelik tasarımlar uygulamaya konulmuştur. Bilgi Toplama Tasarım sürecinde belirlenen yapıya uyularak BDE ders yazılımlarının içeriğe özgü bileşenleri (bu bileşenler üniteden üniteye değişiklik gösteren konu ve konuya bağlı alıştırma, test, vb. bileşenlerdir) gerçekleştirmede kullanılacak araçların üretimi, bilgi toplama aşaması olarak adlandırılacaktır. Bu amaçla öncelikle eğitim senaryosu ve yapım senaryosu oluşturulur. Eğitim Senaryosu Yazımı: Ders tasarımına uygun olarak konunun uzmanı, her üniteye ait senaryoları, konu, alıştırma, soru-çözüm, etkileşimli örnek, test vb bölümlerin metinlerini standartlarına uygun olarak yazar. Yapım Senaryosu Yazımı: Ders üretim sorumluları, ders senaryolarından yola çıkarak, kullanılan yazar sisteme uygun olarak, yapım senaryosunu oluşturur. Yapım senaryosunda; gerçekleştirilecek metin, grafik, canlandırma ve ses ihtiyaçları saptanmış durumdadır. Gerekli metnin büyük bir bölümü eğitim senaryosunda konu uzmanı tarafından belirlendiğinden dolayı, yardım, sözlük vb. gibi yardımcı metinler bu aşamada üretilir. Yapım senaryosunda belirlenmiş olan görüntü ve program gereksinimleri ise ders üretim sorumlusunun gözetimi altında, grafiker ve programcılar tarafından üretilir. Bilgiyi Arıtma (Gerçekleştirme) Bilgi toplama aşamasında üretilen bileşenler arıtma sürecinde yazarlık sistemiyle biraraya getirilerek bir ders yazılımı oluşturulur. Bu amaçla arıtma sürecinde bilgi üzerinde birleştirme, tümleştirme, dönüştürme, görsel düzenleme vb. işlemler gerçekleştirilir. Bu aşamada gerçekleştirilen en önemli dönüştürme işlemi, metin ve sayfa düzenlerinin HTML* diline aktarılmasıdır. 1990 yılında CERN'de Tim-Bernards Lee tarafından geliştirilen HTML dili ile üst metin sayfaları oluşturulabilmekte, bu sayfalara görüntü, ses, hareketli görüntü başka HTML sayfalarına erişebilmeyi sağlayan bağlantı satırları yerleştirilebilmektedir. Bir HTML sayfasına yerleştirilen bağlantı satırının belirttiği diğer HTML sayfası, aynı bilgisayarda olabileceği gibi internete bağlı her hangi bir bilgisayarda da bulunabilir. Böylece bir bilgisayardaki sayfadan bir başka bilgisayardaki sayfaya kolayca geçilebilmektedir. internet bilgisayarları birbirine bağlanmasını sağlarken, HTML dili ile bu bilgisayarlardaki bilgiler birbirine bağlanabilmektedir. Bu nedenle bu projeye, World Wide Web (Dünyayı Saran Ağ) adı verilmektedir. Bir bilgisayardaki HTML sayfalarına erişebilmek için bu sayfaların o bilgisayardaki bir hizmet birimi tarafından yayınlanabilmesi gerekmektedir. Web Server (Ağ Hizmet Birimi) adı verilen bu yazılımlar HTML sayfalarına kendilerine erişen yetkili kullanıcıların bilgisayarlarına iletirler. Erişilen HTML sayfalarının okunarak
yorumlanması için tarayıcılar kullanılır. Yaygın olarak kullanılan tarayıcıların başında Netscape Navigator ve MS Internet Explorer gelmektedir. İnternet üzerinden yayınlanacak BDE yazılımları, yorumlayıcı bir dil olan HTML ile kod yazarak oluşturulabileceği gibi, görsel etkinlik sağlamak amacıyla HTML düzenleyicileri daha çok tercih edilir. HTML düzenleyicileri ile metin, resim, ses, hareketli görüntü gibi nesneler bir araya getirilerek, çok ortamlı ders yazılımları oluşturulabilir. HTML ile ekran tasarımlarının sayfalar halinde bağımsızca düzenlemesi ve saklanması dışında ayrıca HTML koduna tarayıcılarının yorumlayabildiği JAVA scriptleri eklenebilmektedir. SUN firması tarafından platformdan bağımsız olarak çalıştırılabilir bir programlama dili olan JAVA dili, Netscape firması tarafından JavaScript adı verilen bir yorumlama dili biçiminde genişletilmiştir. Popüler tarayıcıların çoğu tarafından yorumlanabilen JavaScript dili ile ekranlar arasındaki geçişler, basit hareketli görüntü kullanımı etkileşim mekanizmaları gerçekleştirilebilmektedir. Ders yazılımlarının bilgi toplama aşamasında derlenen metin, grafik ve etkileşim sağlayıcı kod gibi bileşenleri HTML düzenleyicileri kullanılarak yeniden biraraya getirilmiştir. Ön süreç tasarımı esnasında belirlenen ve içerik barındırmayan çerçeveler bu aşamada derse ait içerikle doldurularak, ders yazılımlarının kullanılabilir son biçimine erişmesi sağlanmaktadır. Kullanıcının, hizmet birimi bilgisayarındaki bilgilere erişebilmesi için hizmet birimi tarafından çalışan programlama dillerine sahip olması gereklidir. Bu amaçla CGI (Common Gateway Interface) programlama tekniğinden yararlanılır. Böylece ana bilgisayardaki öğrenciler veritabanı üzerinde sorgular yapılabilir, gerekli kullanıcı adı ve şifre denetimleri yerine getirilebilir. Bunların dışında öğrencilerin iki yönlü iletişim gereksinimleri için IRC (Internet Relay Chat), E-MAIL ve NEWS hizmetlerinin sunulması ve bunlara olan erişimlerin sağlanması gerekmektedir. Bu türden internet hizmetlerinden yararlanmak için ayrı özel yazılımlara gerek bulunmamaktadır. Öğrencilerin kullandığı ortalama bir tarayıcı bu hizmetlerden yararlanmaya izin vermektedir. Bilgiyi Saklama ve Geri Getirme Üretimi tamamlanan ürünlerin denenmesi gerekmektedir. Söz konusu deneme faaliyetleri; yazılımın teknik yeterliliği maddi hata bağlantı hataları entegrasyon sorunları güvenlik kullanım psikolojisi açısından gerçekleştirilen testlerden oluşmaktadır. Testlerin yapılabilmesi için gerçek tüketim ortamındaki özelliklere sahip bir erişim düzeneğinin kurulmasını gerektirmektedir. Diğer taraftan testler gerçek yayın ortamında yapılmamalıdır. Gerçek yayın ortamı öğrencilerin serbest erişim ortamı olduğundan dolayı yapılan testlerin denetlenmesi mümkün olmaz. Bu nedenle üretilen ürünlerin test amacıyla sahnelendiği hizmet birimlerine gereksinim duyulmaktadır. Üretimi tamamlanan ve gerekli testlerden geçmiş ürünlerin ana kopyalarının güvenli bir ortamda saklanması gerekmektedir. Söz konusu kayıtların saklandığı deponun yayına hazır son kopya için tek kaynak oluşturması amacıyla giriş ve çıkış aynı yönde olmak zorundadır. Diğer bir deyişle depoya girişler sadece arıtma aşamasından yapılmalı, ürünlerin dağıtım aşamasına iletilmesi ise sadece depodan gerçekleştirilmelidir. Böylece herhangi bir anda ürünün son versiyonu ile çalışıldığından emin olunabilir.
Bilgiyi Dağıtma Bilgiyi dağıtma aşaması farklı kişilerin sorumluluğunda işletilir. Bu yüksek kalite için gerekli olan uzmanlaşmayı sağlayacaktır. Diğer taraftan sorumlulukların paylaşılmasıyla dağıtıcıların üretim sorunlarından uzak tutulması sağlanacaktır. Bilgiyi dağıtma aşamasının bağımsız yapısı aynı zamanda yaratıcılık için gereklidir. Günümüzde yaratıcı çalışma sadece ürünlerin tasarımında değil aynı zamanda eldeki ürünlerin çeşitlendirilmesi ve türevlerinin elde edilmesinde de ortaya çıkmaktadır. Depoda bulunan temel ürünlerden ürün türevlerinin elde edilmesi aşağıdaki biçimlerde gerçekleştirilebilir: İçeriğe göre ürün çeşitlendirme Paket ve formata göre ürün çeşitlendirme Dağıtım biçimine göre ürün çeşitlendirme Erişim türüne göre ürün çeşitlendirme Son biçimi verilmiş bulunan ürünlerin internet üzerinden dağıtımı (iletimi) için Ağ Hizmet Birimleri kullanılır. İnternet hizmet birimleri içeriği yayınlamaktan sorumludurlar. Tasarımda yer alan iletişim olanaklarının sunulması için iletişim hizmet birimleri ile güvenlik hizmet birimlerine gereksinim duyulmaktadır. Projede kullanılan hizmet birimleri aşağıda listelenmiştir: Ağ hizmet birimi Posta hizmet birimi Sohbet hizmet birimi Haber hizmet birimi Veritabanı hizmet birimi Güvenlik hizmet birimi Bilgiyi Sunma İletilen bilginin öğrenci tarafından tüketildiği an olan sunma aşaması yayınlanan içeriğin en etkin biçimde taranması, parçalarına erişilmesi, parçalar arasında hareket edilebilmesi, geribesleme sağlanabilmesi, yardım alınabilmesi ve iletişim sağlanabilmesi gibi özellikleri kapsar. Erişim: İnternet üzerinden bilgi kaynaklarına erişmek için gerekenler sadece uygun bir bilgisayar, modem ve telefon hattı gibi günümüzde birçok bireyin edinme ihtiyacı hissettiği ya da edinmiş olduğu donanımlardır. İnternet hizmetlerinden yararlanabilmek için gereken, tarayıcı gibi yazılımlar ise yine internet aracılığıyla oldukça kolay edinilebilmektedir. Bu donanım ve yazılımlara sahip bulunan AÖF öğrencileri evlerinde internet üzerinden ders çalışabilmeleri mümkündür. Bu imkanları olmayan öğrenciler de, bilgisayar laboratuvarları internete bağlanarak bu hizmeti (internet üzerinden akademik danışmanlık hizmetlerini almak) kolaylıkla alabileceklerdir. Güvenlik: Uygulamada öğrencilerin kendilerini sisteme tanıtmaları ve şifre almaları gerekmektedir. Öğrencilerin sistemi kullanımlarının izlenebilmesi, sistemin denetimi ve değerlendirilmesi için zorunludur. Şifreli erişimin bir diğer nedeni de güvenliktir. Böylece kullanıcının gerçekten kendini tanıtan öğrenci olduğu anlaşılır. Bu amaçla sisteme ilk girildiğinde öğrencinin kendini kayıt ettirmesi istenir. Bu kayıt esnasında öğrenci bir şifre alacaktır. Daha sonda bu şifre öğrenci tarafından değiştirilebilir. Öğrenci, sisteme her girişinde bu şifreyi kullanacaktır. Ders Kayıtları: Sisteme kendini tanıtan öğrenciler bir sonraki aşamaya geçerek derslere ve iletişim seçeneklerine erişebilirler. Bu aşamada derslere kayıt yaptırmak, derslerden kayıt sildirmek, fakülte-bölüm sorumlularına elektronik mektup atmak, sohbet kanallarına erişmek, haber gruplarına erişmek gibi olanaklara sahiptir. Hareket: Öğrenci Derse Giriş seçeneğini işaretlediğinde, kayıt yaptırmış olduğu ders seçeneklerine erişerek, arzuladığı derse giriş yapar. Bir ders yazılımında üç farklı düzeyde hareket olanağı bulunur. Bunlar, üniteler arası hareket, ders bileşenleri arasında hareket ve sayfalar arası harekettir.
Şekil 1- Üniteler, Bileşenler ve Sayfalar Arası Hareket Geribesleme: Öğrencilerin sistemle ilgili sorunlarını iletebilmeleri için sorumlulara(fakülte-bölüm yöneticileri, konu uzmanları, BDE Birimi elemanları) e-posta yoluyla erişim olanağı sağlanmaktadır. Uygulamanın her ekranında buna yönelik bir bağlantı satırı bulunmaktadır. İletişim: Projeden yararlanan öğrenciler e-posta, sohbet kanalları ve haber grupları ile iletişim olanağı sağlanmaktadır. Bu olanaklarla yapılan iletişim üç grupta toplanabilir. Öğrenci - Fakülte, Öğrenci - Konu Uzmanı ve Öğrenci - Öğrenci iletişimi. SONUÇ ve ÖNERİLER Bu çalışma deneysel nitelikte olup, BDE yazılımlarının internet üzerinden yayınlanmasına yönelik teknik ve yöntemlerin, ders yazılımlarının tasarımı ve üretimine nasıl yansıyacağının araştırılmasını içermektedir. Çalışma boyunca bir üretim modelinden yararlanılarak, tüm bileşenleriyle bir ders yazılımının tasarımı, üretimi ve yayınlanması gerçekleştirilmiştir. Geliştirilen üretim süreci çok sayıda eğitim yazılımının paralel olarak üretimine ve yayınlanmasına izin vermektedir. İnternet üzerinde eğitsel yayıncılık için üç ana yatırıma gereksinim bulunmaktadır. Bunlardan birincisi eğitsel tasarım ekibinin oluşturulması yatırımıdır. İkincisi eğitim yazılımı üretim ekibini ve donanım altyapısının oluşturulması yatırımı;, üçüncüsü ise eğitim yazılımlarının internet üzerinden dağıtımı için güçlü hizmet birimlerine yapılacak olan yatırımdır. Bu çalışma yukarıda belirtilen üç yatırım grubunun ilk ikisinin BDE Birimi'nde şu anda mevcut olduğu kanıtlamaktadır. Türkiye isnternet omurgasının bant genişliğinin gelecek dönemlerde daha büyük olması durumunda, bu çalışmada geliştirilen yazılımlara ülkenin her bölgesinde aynı güvenilirlikle erişilmesi mümkün olacaktır. KAYNAKÇA Şeniş, B. Fethi, Açıköğretimde Eğitsel İletişim Ortamı Olarak Bilgisayar -Akademik Danışmanlık Sistemi İçin Bir Bilgisayar Destekli Eğitim Modeli-, Anadolu Üniversitesi Yayınları No:684, Eskişehir, 1993.
Mutlu, M. Emin. "BDE Ders Tasarımı, İstatistik Dersi Örneği", Anadolu Üniversitesi BDE Birimi Çalışma Raporları, No: EB02, Eskişehir, Şubat 1992. Marc H. Meyer, Michael H. Zack, The Design and Development of Information Products, Sloan Management Review, Spring 1996, ss. 43-59. Çağıltay, Kürşat, Özden Yaşar. "Preparing Courseware by WWW - A case study in METU Distance Learning via Internet ", Türkiye 1. Uluslararası Uzaktan Eğitim Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, MEB FRTEB 12 Kasım 1996, s. 113. Blake Ives, Sirkka L. Jarvenpaa, Will the Internet Revolutionize Business Education and Research?, Sloan Management Review, Spring 1996, ss. 33-41. Şeniş, B. Fethi. "Bilgisayar Destekli Eğitim Yazılımlarında Standart Sorunu", Anadolu Üniversitesi BDE Birimi Çalışma Raporları, No:DB02, Eskişehir, Ağustos 1991. Taşçı, Cemalettin N., F. Gürol, M. Ataizi. "Bilgisayar Destekli Eğitim Ders Yazılımlarının Gerçekleştirme Süreci", Anadolu Üniversitesi BDE Birimi Çalışma Raporları, No:EB01, Eskişehir, Aralık, 1990. Doğan, Özlem, C. Öztürk ve Ö. Özöğüt, "AÖF BDE Programlarının Tasarımı ve Üretimi", Türkiye 1. Uluslararası Uzaktan Eğitim Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, MEB FRTEB 12 Kasım 1996, s. 165. Smith, Richard J., Marc Gibbs. Navigating the Internet. Sams Publishing. Indianapolise, 1994. Murphy, K.L. "Enhancing Interaction in Turkish Distance Education". Türkiye 1. Uluslararası Uzaktan Eğitim Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, MEB FRTEB 12 Kasım 1996, s. 418.