AKTÜEL Arzu TEMİZYÜREK* VETERİNER HEKİMLER VE BEŞERİ HEKİMLER TEK SAĞLIK KONSEPTİNE GERİ DÖNÜYOR Tek Tıp/Tek Sağlık-One Medicine terimi; İnsan ve hayvan sağlığına hizmet eden veteriner hekimleri, beşeri hekimleri ve diğer sağlık profesyonellerini kapsayan bir terim olmakla birlikte, hayvanlardan insanlara geçebilen ve halk sağlığı açısından tehdit oluşturan enfeksiyöz hastalıkların kontrolü ile bu hastalıkların yayılımı ve evriminin anlaşılmasını sağlayan bir kavramdır şeklinde tanımlanabilir. Son yıllarda zoonoz hastalıkların, sık sık tekrar ediyor olması, bunların tüm dünyada hayvan sağlığını olduğu kadar insan sağlığını da etkilemesi, hem ulusal hem de uluslararası otoriteleri alarma geçirmiştir. Kuş gribi salgınının insanlarda oluşturduğu endişe nedeniyle ve gelecekte insanlığı bekleyen olası sağlık tehditlerinin önüne geçilebilmesi adına, dünyanın belirli bölgelerinde hem insan sağlığı hem de hayvan sağlığı ile ilişkili olan meslek dallarının zoonoz hastalıklarla ilgili ortak çalışmalar yürütülmesi için meslekleri yakınlaştırıcı faaliyetler gerçekleştirilmektedir. Son günlerde bu konuda; temellerinin daha 1800 lü yıllarda atıldığı tek tıp/tek sağlık konsepti nin tekrar gündeme gelmesi söz konusu. Veteriner hekimler ile beşeri hekimlerin özellikle zoonoz hastalıklar konusunda mücadele programları hazırlaması ve zoonoz hastalıklarla ilgili toplum bilinci oluşturması hedef alınarak, bu konudaki çabalar yasal bir zemine oturtulmaya çalışılmaktadır. Dünyanın birçok yerinde konferans ve seminerlerin düzenlendiği TEK TIP/TEK SAĞLIK KONSEPTİ nedir? Tek Tıp/Tek Sağlık-One Medicine terimi; İnsan ve hayvan sağlığına hizmet eden veteriner hekimleri, beşeri hekimleri ve diğer sağlık profesyonellerini kapsayan bir terim olmakla birlikte, hayvanlardan insanlara geçebilen ve halk sağlığı açısından tehdit oluşturan enfeksiyöz hastalıkların kontrolü ile bu hastalıkların yayılımı ve evriminin anlaşılmasını sağlayan bir kavramdır şeklinde tanımlanabilir. Bu konsept, beşeri ve veteriner hekimlikteki teknolojik ve bilimsel ilerle- * Vet. Hekim, İzmir Veteriner Hekimler Odası, Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu Üyesi, Boston-USA. 16 Cilt: 78 Sayı: 4 Yıl: 2007
birbiriyle bağlantılı olmasına rağmen 20.yy da hızla birbirinden ayrışmıştır. Yetmişli yıllarda destek faaliyetlerinin öncelik alanlarını değiştirmesi nedeniyle bu iki meslek grubunun tıp bilimine hizmetlerinde de değişiklikler olmuştur. Günümüzde veteriner hekimler ile beşeri hekimlerin uzmanlıklarını, deneyimlerini ve görüşlerini paylaştığı tek alan Halk Sağlığı olarak kalmıştır. Tek Tıp Konsept i kimler tarafından ortaya atılmış ve savunucuları kimlerden oluşmuş? meye bağlı olarak benzer konularda veteriner ve beşeri hekimler tarafından yapılan bilimsel araştırmaların sonuçlarının bir araya getirildiğinde birbiriyle örtüşeceği görüşünü savunmaktadır. Tek tip tıp konseptinin insan ve hayvan sağlığına yaklaşımı; tüm türlerde sağlık problemlerinin çözümüne ilişkin ortak ve aktarılabilir bilgi ilişkisinin kurulmasını sağlamaya yöneliktir. Bu yaklaşım türler arasındaki ortak özelliklerden fayda sağlamayı amaçlamaktadır. Veteriner alandaki araştırmaların tek tıp konseptinin ilerletilmesine, bugünün ve yarının hayvan ve insan sağlığı problemlerine çözüm getirme yaklaşımı Sekil 1 de (http://books.nap.edu/openbook.php?record_ id=11366&page=14) ifade edilmeye çalışılmıştır. Son zamanlarda tek tıp kavramının neden ortaya çıktığı ve savunucularının kimlerden oluştuğu, görüşün ortaya atılmasındaki itici güçlerin kaynağı, tıp tarihçileri tarafından araştırılarak sürekli sorgulanmaktadır. Tıp biliminin ilk yıllarında veteriner hekimbeşeri hekim ayrımının yapılmadığı, bu ayrımın daha sonraki yıllarda ortaya çıktığı görülmektedir. İnsan ve hayvan hekimliği 19. yy da Rudolf Virchow (1821 1902) Tek Tıp Konsepti yeni bir kavram değildir. Tarihi süreci içerisinde değerlendirildiğinde, patolojinin babası sayılan antropolojist, halk sağlığı destekçisi, politikacı ve Alman kökenli bir beşeri hekim olan Rudolf Virchow un Veteriner Hekimliğe önemli katkıları olmuştur. Gerek veteriner hekimlerin eğitimlerinin desteklenmesi gerekse et muayenesinin veteriner hekimler tarafından yapılmasının gerekliliği Virchow tarafından her fırsatta dile getirilerek veteriner hekimlik mevzuatının sağlam bir zemine oturtulması sağlanmıştır. Virchow un hem yaşadığı dönemde, hem de günümüze kadar geçen süreç içerisinde veteriner hekimlik mesleğinin değerinin anlaşılmasında büyük katkıları olmuştur. Cilt: 78 Sayı: 4 Yıl: 2007 17
Rudolf Virchow 1859 1860 yıllarında trichinella nın hayat döngüsü konusunda çalışmalar yaparak et muayenesinin makroskopik ve mikroskopik değerlendirmesini sadece beşeri hekimler, veteriner hekimler ve farmakolojistlerin yapması gerektiği fikrini desteklemiştir. Bu fikri o dönemdeki Prusya tarafından yeterince ciddiye alınmamıştır. Ciddi mücadelelerle birlikte 1860 lı yılların sonunda et muayenesinin halk sağlığında gerekli olduğunu duyuran ilk kişi olma özelliğini kazanmıştır. Meslek hayatı boyunca et muayenesi, parazitoji ve patoloji ilgi alanları arasına girmiş ve her fırsatta çalışmalarında mezbaha çalışmalarına büyük önem vererek veteriner hekimler ile birlikte çalışmış ve veteriner hekimlerin bu konularda gerekli ve yeterli bilimsel donanıma sahip olduğunu bildirmiştir. Siyasi bir kişiliği de bulunan Virchow, savunduğu düşünceler konusunda ısrarcı olarak federal et muayenesinin Kanada, Almanya ve Amerika Birleşik Devleri nde eş zamanlı olarak gerçekleşmesini sağlamış, böylece çok sayıda veteriner hekimin göreve getirilmesine aracılık ederek halk sağlığına da katkıda bulunmuştur. Amerikalı tarihçi F. W. Powell, Amerika da federal et muayenesinin 1890 da Hayvan Endüstrisi Bürosu nda (B.A.I.-Bureau of Animal Industry) başladığını ve 1927 ye kadar geçen süre içerisinde bu büroda çoğunluğu veteriner hekimlerden oluşan 2500 kadar inceleme elemanının çalıştığını bildirmektedir. Rudolf Virchow un karşılaştırmalı tıp ve tek sağlık konseptlerinin oluşumunda veteriner hekimlik mesleğine bir diğer katkısı ise; parlamentoda veteriner hekimlik eğitiminin Tarım Bakanlığının ya da Savaş Bakanlığının altında yapılmasını isteyen, veteriner hekimliği bir bilim alanı olarak dahi görmek istemeyen hukukçulara karşı verdiği mücadeledir. Bu konuda hukukçuları eğitmek adına 24 Haziran 1873 te yaptığı bir konuşmasında Ben sadece şunu vurgulayabilirim ki veteriner tıbbı ile insan tıbbı arasında bir bariyer yoktur; olmamalıdır da zaten. Bir alanda elde edilen deneyim diğer alanın gelişmesini destekleyecektir demiştir. 27 Haziran 1873 teki bir diğer konuşmasında da Berlin Veteriner Koleji nin, Halk Sağlığı sorumluluğunu da üstlenmesi gerektiğini vurgulamıştır. Sir William Osler (1849 1919) Modern tıbbın temellerini atan, Kanadalı beşeri hekim Sir William Osler, 1800 lü yıllarda yazdığı yazılarda veteriner tıbbı ile insan tıbbı birbirini tamamlamaktadır ve bu konsept tek tıp konsepti olarak algılanmalıdır şeklinde bir ifadede bulunmuştur. Her iki meslek alanının birlikte çalışmasını desteklemiş ve hocası olan Rudolf Virchow gibi Osler de karşılaştırmalı tıbbın savunucularından birisi olmuştur. Bu süreç içerisinde Rudolf Virchow un öğrencisi olan hekim Sir William Osler, mezbaha ve et muayene çalışma larına devam etmiştir. Osler tek tıp tek sağlık terimlerini ilk defa kendisi kullanmış ve kendisine atfedilen bu konseptin savunucularından birisi olmuştur. Aynı şekilde beşeri hekim olup Toronto da Ontario Veteriner Koleji nde eğitim veren James Bovell ve aslen veteriner hekim olup tıp hekimliği derecesine de sahip olan Griffith Evans gibi kişiler de bu düşünce çerçevesinde çalışmalarda bulunmuşlardır. Daha sonraki dönemde 1960 larda epidemiyolojinin kurucusu olarak görülen ve 2006 yılında hayatını kaybeden Veteriner Hekim Dr. Calvin W. Schwabe tek tıp-tek sağlık kavramını tekrar gündeme getirmiştir. 18 Cilt: 78 Sayı: 4 Yıl: 2007
Dr. Calvin W. Schwabe, konseptin türler arasında fayda sağlayacağı görüşünü benimsemiş ve veteriner hekimliğin insan sağlığı ile ilgili aktivitelerin temelini oluşturduğunu savunmuştur. Veteriner hekimlik biliminin çalışmalarının ya direkt olarak biyomedikal araştırmalarla, ya halk sağlığı çalışmalarıyla, ya da evcil, yabani hayvan, çevre sağlığı çalışmalarıyla indirekt biçimde de olsa insan sağlığını ilgilendiren pek çok noktada karşımıza çıktığını bildirmiştir. İnsan ve hayvanlarda ortak görülen hastalıkların prevalansına rağmen bu konsept her iki tıp toplumunda da o yıllarda yaygınlık kazanamamıştır. 19.yy ın başlarından itibaren zaman zaman bu süreç gündeme gelmiştir. Özellikle içinde bulunulan dönem düşünüldüğünde hem çeşitlilik açısından hem de tekrar ortaya çıkması açısından, zoonoz hastalıkların Tek Tıp Konsepti ne olağandışı bir etkisinin bulunduğu görülmektedir. Zoonoz denince konu hakkında yeterince bilgi sahibi olmayan kişilerin aklına genellikle nadir görülen, uzak fakat ölümcül olabilecek hastalıklar akla gelmektedir. Gerçekte zoonoz hastalıklar bizlere çok yakındır. Gerek evimizin bahçesinde kuduz vakası şeklinde gerekse soframızda akşam yemeği olarak Salmonella formunda karşımıza çıkabilir. Seyahat ve ticaretin gelişmesi, sanitasyonun zayıf olması, hayvanlarla insanlar arasındaki yakın temas zoonoz hastalık olaylarının artmasına sebep olmuştur. Günümüzde, halk sağlığının daha iyi korunması adına; beşeri hekimlik ile veteriner hekimlik mesleklerinin birbirine yaklaştırılması düşüncesi tekrar Tek Tıp - Tek Sağlık Konseptini gündeme getirmiştir. 1999 yılında ABD nde Batı Nil Virusu ortaya çıktığında veteriner hekimler kuşlarda toplu ölüm vakaları tespit ederken, beşeri hekimler insanlarda nörolojik belirtilerde artış olduğunu tespit etmişler, fakat iki meslek grubu arasında yeterli iletişimin sağlanamaması nedeniyle iki olay arasındaki ilişkinin tespiti için oldukça uzun bir zaman geçmesi gerekmiştir. Dünya da tek sağlık konsepti altında şu anda neler yapılıyor? 1) Eğitim alanında yürütülen çalışmalar Günümüzde dünyanın karşı karşıya kaldığı sağlık tehditleri tek sağlık konseptinin hayata geçirilmesini gerekli kılmaktadır. Özellikle insan (halk) sağlığı-hayvan sağlığı-ekosistem sağlığı ilişkisi konusunda yeterli derecede eğitimli kişi eksikliğini gidermek için, üniversiteler bünyesinde çeşitli eğitim programları hayata geçirilmeye başlamıştır. Bu gereksinimi karşılamak için Illinois Veteriner Koleji ile Chicago Halk Sağlığı Okulu 2004 yılında veteriner hekimlere çift diploma sunan DVM/MPH (Doctor of Veterinary Medicine/Master of Public Health) programını oluşturmuştur. Veteriner Hekimliğin ilk dört yıllık doktora programına başlayan öğrenciler ilk yıllarında, 5 yılda tamamlayabilecekleri çift diplomaya sahip olabilecekleri Halk Sağlığı master programına başvurabilmektedirler. Illinois Tek Tıp Merkezi nin; hayvan, ekosistem ve insan sağlığı ile ilgili olarak değerli araştırmaların yapılabileceği bir eğitim merkezi olacağına, biyolojik, kimyasal ve fiziksel ajanlara maruz kalınması durumunda, eyaletin ve halkın gereksinim duyacağı hizmetlerin karşılanmasına ortam hazırlayacağına inanılmaktadır. Ulusal Güvenlik ile ilgilenen hukukçular için de iyi bir araştırma merkezi olan bu merkezde 2007 Ocak ayı içerisinde gerçekleştirilen toplantıda; hem hayvan hem de insan hastalıkları konusunda araştırmalar yanında bu hususları içeren yasalar üzerine eğitilmiş hukukçuların istihdamı ve halk sağlığı meslek mensuplarına yönelik bir çatının geliştirilmesi hedeflenmiştir. Tufts Üniversitesi Veteriner Fakültesinde veteriner hekimler, çift diploma edinme kapsamında halk sağlığı çalışmalarının bir kısmını Tufts Üniversitesi Tıp Fakültesi nde gerçekleştirmektedir. Onun dışında halk sağlığı konusunda özellikle Yellow Fever- Sarı Humma hastalığının birçok sivilin ve hekimin ölümüne yol açtığı 1800 lü yıllarda tıbbi araştırmalarıyla Cilt: 78 Sayı: 4 Yıl: 2007 19
ünlü John Hopkins Tıp Merkezi de, veteriner hekimler ile beşeri hekimlerinin birlikte araştırmalarını yürüttükleri bir merkez konumundadır. Özellikle merkezin Moleküler Karşılaştırmalı Patobiyoloji Departmanı nda (The Department of Molecular & Comparative Pathobiology- (http://www.hopkinsmedicine. org/mcp) veteriner hekimler ve beşeri hekimler tarafından yürütülen birçok çalışma mevcuttur. Departman özellikle insan hastalıkları için hayvan hastalıkları modellerinin geliştirilmesi konusuna odaklanmış olup araştırma çalışmalarını şu konular üzerinde devam ettirmektedir: AIDS hastalığının hayvan modelini oluşturmak Kardiyovasküler hastalıklar ve kanser üzerine rodent modellerinin araştırılması Rodent fenotiplendirilmesi Departman ayrıca hem insan sağlığı hem de hayvan sağlığı alanında aşağıdaki konularda önemli buluşlara da hizmet etmiştir: Cystic Fibrosis gen terapisi HIV in Lentivirus olarak identifikasyonu Kızamık aşısının geliştirilmesi Kanserin genetik temelinin identifikasyonu İnsanlarda Crytosporidium un identifikasyonu 2) Yasal anlamda veteriner hekimler ile beşeri hekimleri biraraya getiren işbirliği çalışmaları Eğitim çalışmalarının dışında, veteriner hekimler ile beşeri hekimlerinin çalışmalarını daha etkin bir şekilde yürütebilmeleri ve aradaki köprünün tekrar kurulmasının sağlanması için bilim adamları yasal anlamda bir takım yapısal zemin oluşturma çalışmalarına hız vermişlerdir. 17 Haziran 2007 tarihli Science dergisinin bir makalesinde Pensilvanya Üniversitesi Veteriner Okulu nun Dekanı Joan Hendricks; çalışmalarının veteriner hekimlerin halk sağlığında bir yer edinebilmesine yönelik çaba gerektiren bir süreç olduğundan bahsetmiş ve Biz kapıyı çoktandır kibar bir şekilde çalmaktayız fakat beşeri hekimlik buna çok yavaş cevap veriyor şeklinde bir ifadede bulunmuş ancak, takip eden günlerde Amerikan Tıp Birliği önergesi (AMA Resolution) kabul edilirse olağanüstü destek göreceklerini de eklemiştir. Bahsi geçen önerge neydi, neleri kapsıyordu? Amerikan Veteriner Birliği nin (AVMA: American Veterinary Medical Association) Başkanı Dr. Mahr, The One Health-Tek Sağlık Konseptinin 19. yy da Sir William Osler tarafından ortaya atıldığından ve veteriner hekim olan Calvin Schwabe tarafından tekrar 20. yy da gündeme getirildiğinden bahsetmiştir. Amerikan Veteriner Birliği geçen yıl içerisinde halk sağlığının iyileştirilmesi adına, insan ve veteriner tıbbının birleştirilmesi konusunda çalışmalarına başlamıştır. Birlik nisan ayında veteriner hekimlerin, beşeri hekimlik ile ilgilenen diğer meslektaşlarıyla ortaklaşa çalışma yolları konusunda öneride bulunmak için 12 üyeden oluşan bir çalışma grubu oluşturmuştur. Amerikan Tıp Birliği; Amerikan Veteriner Birliği ile diyaloğun geliştirilmesi, tıp okulları ile veteriner biliminin arasındaki bağın güçlendirilmesi, gözlemleme sürecinde birlikteliğin desteklenmesi ve tür bariyerleri arasında teşhis, ilaç ve aşı gelişiminin desteklenmesi adına düzenlenen tek sağlık teşebbüsü one health initiative şeklindeki önerge ile veteriner birliğinin hazırladığı proje konusunda kendilerini destekleyeceklerini bildirmişlerdir. Önerge, Haziran 2007 de Amerika Veteriner Birliği nin Washington DC deki toplantısında kabul edilmiştir. American Medical News in 13 Ağustos 2007 tarihli yayınında, Veteriner hekimler ve beşeri hekimler: Tek tıp için birlikte çalışıyorlar (Veterinarians and physicians: Working together for one medicine) adlı makalede, beşeri tıp ile veteriner tıp birliğinin, varolan ve gelecekte ortaya çıkabilecek olan zoonoz hastalıklarla 20 Cilt: 78 Sayı: 4 Yıl: 2007
mücadelede, hem insan hem de hayvan tıbbının tek tıp birleşik grubu olarak işbirliği yapacağı belirtilmiştir (İlgili resmi kararın orijinal metnine AMA (Ame rican Medical Association) Resolution 530, Collaboration Between Human and Veterinary Medicine http://www. ama-assn.org/ama1/pub/upload/mm/467/530. doc adresinden ulaşılabilir.). Tek Sağlık konseptinin onaylanmasına; Amerikan Tropikal Tıp ve Hijyen Birliği (ASM TH: American Society of Tropical Medical and Hygiene), Amerikan Veteriner Tıp Birliği (AV MA), Amerikan Tıp Birliği (AMA) ve 300 den fazla ünlü bilim adamı, beşeri hekimler, veteriner hekimler, nobel ödülüne sahip kişiler, hükümet liderleri ve Ulusal Bilim Akademisi Üyeleri katılmışlardır. Tek Sağlık Teşebbüsünün amaçlarından bazıları şöyle sıralanabilir: 1. İnsan tıbbı, veteriner tıbbı okulları ile halk sağlığı okullarının eğitim sistemi bakımından entegrasyonu, 2. Profesyonel yayınlar, konferanslar ve sağlık örgütleri arasında disiplinlerarası iletişimin geliştirilmesi, 3. Türler arası hastalık aktarımları üzerinde araştırmaların yapılması, 4. İnsan, hayvan ve yaban hayvanı hayatı hastalıklarının gözlem ve kontrollerinin entegrasyonu, 5. Hem insan hem de hayvanları etkileyen örneğin; diyabet, kanser, otoimmun hastalıklar ve obezite gibi hastalıklar konusunda karşılaştırmalı araştırmaların yapılması, 6. Türler arası hastalıkların kontrolünde ve önlenmesinde yeni teşhis metodlarının, ilaçların ve aşıların değerlendirilmesi ve geliştirilmesi konusunda akademiler, işletmeler ve hükümetler arasında birlikteliğin sağlanması, 7. Halkın ve siyasi liderlerin haberdar edilmesi ve eğitilmesi konusunda birlikte hareket edilmesi. Yasal hale gelen önergede 21.yy da zoonoz hastalıklar konusunda karşılaşılan zorluklar bu iki meslek alanının birlikte çalışmasını gerektirmektedir şeklinde bir ifade yer almaktadır. 3) Beşeri Hekimler ile Veteriner Hekimleri ni biraraya getiren konferanslar Önergenin kabul edilmesi ile birlikte zoonoz hastalıklarla ilgili olarak hem halkı bilinçlendirmek hem de hekimlerin ve halk sağlığı çalışanlarının eğitilmesi, koordinasyonun sağlanması ve iletişimin geliştirilmesi için konferans, seminer ve toplantılar düzenlenmeye başlandı. Bunlardan bir tanesi 4 Aralık 2007 tarihinde ABD nin Rhode Island eyaletinde gerçekleştirildi. Beşeri hekimler ile veteriner hekimleri bir araya getiren konferansta, konuşmacı olarak her biri kendi alanında zoonoz hastalıklar, enfeksiyöz hastalıklar konusunda uzman olan veteriner hekim ve beşeri hekimler bulunmaktaydı. Zoonoz hastalıklar hedef alınarak gerçekleştirilen konferansta; Hem veteriner hem de tıp çevrelerinde zoonoz hastalıklarla ilgili bilincin artırılması, Risk altında olan populasyon gruplarının eğitiminin artırılması, Veteriner hekimler ile beşeri hekimler arasında özellikle kuş gribi, lyme hastalığı gibi enfeksiyöz hastalıklar konusunda ortaklaşa çalışılarak karşılıklı yararların sağlanması, Hayvan ve insanlarda koruyucu hekimliğin geliştirilmesi konuları ele alındı. Konferansın odak noktalarından biri, zoonoz parazitlerden özellikle oküler larva migransı ile visseral larva migransına neden olan ve hayvanlardan insanlara bulaşabilecek parazitlerin neden olabileceği hastalıklardı. Oküler larva migransı sonucunda insanlarda granülamatöz retinitis; visseral larva migransı sonucunda ise çeşitli organlarda nodüller, hepatomegali, pnömonitis görülmekle birlikte nöral larva migransı ile ölümcül olabilen ensefalitis- Cilt: 78 Sayı: 4 Yıl: 2007 21
lere rastlanabilmektedir. Bunlardan korunmak için hastalığın teşhisi ve tedavisi konusunda, beşeri hekimler tarafından veteriner hekimlerin bilgilerine ihtiyaçlarının olduğu açıklandı. Aynı zoonoz hastalıklar, hem beşeri hekimler hem de veteriner hekimler tarafından herbirinin kendi ilgi alanı içerisinde olmak şartıyla ele alındı ve sonuç olarak veteriner hekimlerin zoonoz hastalıklar konusunda eğitmen olarak rollerinin büyük olduğu önemle vurgulandı. İnsanlarda zoonoz hastalıkların neden olduğu vakaların tanıtıldığı toplantıda, veteriner hekimler ile beşeri hekimlerin birlikte çalıştıkları Ortak Hayvan Parazit Konseyi nin (CAPC: Companion Animal Parasite Council) tanıtımı yapıldı. Veteriner hekimler ile ortak çalışmalar neticesinde insanların gözlerini kaybetmediği açıklandı ve ensefalitlerin önlenmesinde de aynı şekilde ortak çalışmaların etkinliği gösterilmeye çalışıldı. Veteriner hekimlerin, beşeri hekimler ile tek çatı altında çalışması gereği, sadece ABD nde değil dünyanın birçok ülkesinde zoonoz hastalıkların eradikasyonunun kolaylaştırılması anlamında daha etkin araştırma ve çalışmaların yürütülebilmesi için gündeme alınmıştır. Tıp üst düzey yetkilisi Liam Donaldson, İngiltere de H5N1 avian influenza virusunun neden olduğu hastalığın; veteriner hekimler ile beşeri hekimlerin bir arada çalışması gerekliliğinin önemini gösteren tek zoonoz hastalık olmadığını belirtmiştir. Donaldson, Creutzfeldt-Jakob Hastalığı, Bovine Spongioform Encephalopathy (BSE), SARS ve yine 2001 yılında görülen Şap Hastalığı gibi hastalıkların ortaya çıkması ile birlikte, Avrupa Birliği üye ülkelerinin veteriner üst düzey yetkilileri ve insan tıbbı üst yetkilileri, Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (OIE: World Organization for Animal Health) ve birçok uzman danışman grupları arasında işbirliğinin gerekli olduğunu vurgulamıştır. Söz konusu ortak çalışmaların, hükümetlerin stratejik risk değerlendirmesi ve risk yönetimi çalışmalarının geliştirilmesinde önemli payı bulunmaktadır. Ortak çalışmayı destekleyen diğer bir neden olarak, hayvan ve insan sağlığının hastalıklardan korunmasında iyi bir gözlem altyapısının oluşturulması gösterilebilir. İnsan ve hayvan enfeksiyonlarının veri analizlerinin yapılması ve bu bilgilerin halk sağlığı risklerinin ve tehditlerinin yönetiminde görev alan kişilerle paylaşılmasının önem arz ettiği de bir diğer gerçektir. Ortak çalışmayı destekleyen diğer bir neden olarak, hayvan ve insan sağlığının hastalıklardan korunmasında iyi bir gözlem altyapısının oluşturulması gösterilebilir. İnsan ve hayvan enfeksiyonlarının veri analizlerinin yapılması ve bu bilgilerin halk sağlığı risklerinin ve tehditlerinin yönetiminde görev alan kişilerle paylaşılmasının önem arz ettiği de bir diğer gerçektir. İngiltere de zoonoz hastalıklar konusunda beşeri ve veteriner hekimlik alanında işbirliğini İngiltere Birleşik Krallığı Zoonoz Grubu (UK Zoonoses Group) sağlamaktadır. Kurum tarafından koordine edilen çalışmalar kapsamında Veteriner ve Halk Sağlığı Laboratuvar Test Grubu bir takım çalışmalar yapmıştır. Sözkonusu çalışmalarda; İzolasyon, identifikasyon, bakteri ve virus tiplendirilmesi ile, Antibiyotik duyarlılık testlerinin yapılması, Standart prosedürlerin geliştirilmesi, İnsan hayvan kaynaklı fenotipik ve moleküler bilgi verilerinin ortak olarak geliştirilmesi yer almaktadır. İnsan ve hayvan sağlığının entegrasyonu şeklinde gerçekleşen diğer projeler ise; Hayvan ve insan enfeksiyöz hastalıklarının gözlemleme prosedürlerinin biraraya getirilip harmonize edilmesi 22 Cilt: 78 Sayı: 4 Yıl: 2007
Veteriner ile halk sağlığı çalışanlarının yeni ve olağandışı olan zoonoz patojenlerle mücadelede yeni teknikler konusunda karşılıklı olarak eğitilmesi ve laboratuvar teşhisi konusunda geliştirilmesidir. İnsan patojenlerinin %60 ının zoonoz olduğu bir çevrede yaşıyor olmamız ve bu duruma duyarsız kalmamız, zoonoz hastalıklardan kaynaklanan bir pandemiyle karşı karşıya kalabilme ihtimalini güçlendirmektedir. Zoonoz hastalıklar bakımından Türkiye de bir risk değerlendirmesi yapılacak olursa; coğrafi konumu ndeniyle göçmen kuşların göç yolları üzerinde bulunan, insanlar arasında göçün yoğun, sınırlardan kaçak hayvan ticaretinin ve eğitim yetersizliğinin yaygın olduğu ülkemizde zoonoz hastalıkların büyük bir tehdit olabileceği açıktır. Etkin tedbirler alınmadığı müddetçe Dünya Hayvan Sağlık Örgütünün yıllık verilerinde Highly Pathogenic Avian Influenza Turkey 2007-2008-2009-2010... kayıtlarına rastlanması hiç de uzak bir ihtimal değildir. Gelişmiş ülkelerde; beşeri tıp ile veteriner tıp camiaları arasında bahsi geçen birleşme, veteriner hekimler ile beşeri hekimlerin zoonoz hastalıklar konusunda gelecekte bizleri bekleyen tehditlere karşı, kaynağı ne olursa olsun daha etkin çalışmaları yürütüleceğini göstermektedir. 1800 lü yıllarda temeli atılan tek sağlık konseptinin Türkiye de de dikkate alınarak hayata geçirilmesi konusunun; tüm önyargılardan, çatışmalardan arınarak gündeme getirilip ortak çalışmalara hız verilmesi, hem hayvan sağlığı açısından hem de insan sağlığı açısından gerek zoonoz hastalıklarla ilgili halkın bilinçlendirilmesi, gerekse gelecekte karşı karşıya kalabileceğimiz tehlikeler karşısında geçmiş yıllarda yaşadığımız yıkıcı durumlarla karşılaşmamamız adına önemli bir adım olacaktır. KAYNAKLAR 1. Saunder, L.Z. (2000). Commentary: Virchow s Contributions to Veterinary Medicine celebrated Then, Forgotten Now, Pathology, 37, 3 (2000): 199 207 2. NRC (2005). Critical Needs for Research in Veterinary Science, (National Research Council of the National Academies), The National Academic Press, Washington, DC. 3. Science (2007). 15 June 2007, Vol.316, no. 5831 4. Elliot, V. S. (2007). American Medical News, July 16, 2007 5. Landers, S.J. (2007). American Medical News, Aug. 13, 2007 6. ASTMH (2007). American Society of Tropical Medicine and Hygiene (ASTMH) Released: 30, Oct.2007 7. AMA (2007). American Medical Association House Of Delegates, Res:530. Erişim:[http://www.amaassn.org/ama1/pub/upload/mm/467/530.doc] Erişim Tarihi: 12.09.2007 8. Medscape (2007). Lyme Arthritis: Diagnosis and Management From a Rheumatologist s Perspective Erişim:[www.medscape.com] Erişim Tarihi:10.10.2007 9. John Hopkins Medicine (2007). Characterization of human immunodeficiency virus (HIV)-infected cells in infiltrates associated with CNS opportunistic infections in patients with HIV clade C infection. Erişim:[http://www.hopkinsmedicine. org/mcp] Erişim Tarihi:24.10.2007 10. Reynolds, D., Donaldson, L. (2005). UK government collaborations to manage threats to animal and human health Erişim: [http://www.bmj.com/ content/vol331/issue7527/index.dtl] Erişim Tarihi: 17.10.2007 11. Anonim (2007). Erişim:[ www.wikipedia.com] Erişim Tarihi: 24.09.2007 12. Herrmann, J. (2007). One Medcommentary. University of Illinois at Urbana Champain College of Veterinary Medicine Colloqium of on One Medicine focuses of the inter face of human, animal and public health 13. Schwabe, C.W. (1978). Cattle, Priests and Progress in Medicine ( Minneapolis University of Minnesota Press,1978); İnteractions Between Human and Veterinary Medicine; Past Present and Future, in A.R. Michell, ed, History of the Healing Profession: Parallels Between Veterinary and Medical History (Walling ford, UK,CAB International, (1993), p.119-33 14. Crosby, C. M. (2006). The Amrican Plague: The untold story of Yellow Fever, the epidemic that shaped our history. 15. Angell Animal Medical Center (2007). Parasite Control Seminer notları, 30 Ekim 2007, Boston (Massachusetts) ABD 16. Rhode Island (2007). Pets People and Pathogens konferans notları, 4 Aralık 2007, Providence (Rode Island), ABD Cilt: 78 Sayı: 4 Yıl: 2007 23