ANKARA DAKI IKI ASKERI BIRLIKTE ERLERDE HIV/AIDS BILGI DÜZEYININ DEGERLENDIRILMESI Yrd.Doç.Dr.Tayfun KIR*, Yrd.Doç.Dr. Selim KILIÇ*, Uzm.Dr. Recai OGUR*, Yrd.Doç.Dr. Muharrem UÇAR**, Prof.Dr. Metin HASDE*. * GATA Halk Sagligi AD, Ankara. ** GATA Tip Tarihi ve Deontoloji AD, Ankara ÖZET HIV/AIDS gittikçe artan bir öneme sahiptir. Mücadelede en etkin yöntemlerden biri riskli davranislarin alinmasini önlemeye yönelik olarak egitim vermektir. Bunu saglamak için de egitim gereksinimleri belirlenmelidir. Bu çalismada bir genç eriskin erkek grubu olan erlere verilecek egitimlerde gereksinimleri belirlemek için bilgi düzeylerini degerlendirmek amaçlanmistir. Tanimlayici tipteki bu çalisma Ankar a daki iki askeri birlikte görev yapan askerler arasinda Subat-Mart 2004 tarihleri arasinda gerçeklestirilmistir. Arastirmacilar tarafindan hazirlanan soru formlari katilimcilara uygulanarak veriler toplanmistir. Tamami erkek olan katilimcilarin ortalama yaslari 24,3+2,7 tür. Çalismaya katilanlarin dogru yanit ortalamasi 24 soru üzerinden 19,1±3,3 ve minimum ve maksimum dogru yanit sayilari 7 ve 24 tür. Evli olan katilimcilarin ortalama dogru yanit ortalamalari bekar olanlardan, cinsel iliskiye girmis olanlarinki cinsel iliskiye girmemis olanlardan, AIDS hakkinda yeterli bilgiye sahip oldugunu bildirenlerinki yeterli bilgiye sahip olmadigini bildirenlerden daha yüksektir. Ögrenim düzeyi yükseldikçe, askerlik öncesi yasadigi yerlesim birimi köyden kente dogru gittikçe ortalama dogru yanit sayisi artmaktadir. Dogru yanit ortalamasi Bati, Güney, Orta ve Kuzey bölgelerinde ikamet edenlerde benzer iken Dogu bölgesinde ikamet edenlerde daha düsüktür. Aylik geliri fazla olanlarin az olanlara göre ortalama dogru yanit sayilari daha fazladir. Çalismanin yapildigi erler arasinda HIV/AIDS bulasi ile ilgili temel konularda önemli bilgi açiklari gözlenmistir. Bu açiklar HIV/AIDS bulasi konusunda risk almaya yol açabilir. Erlere dogru bilgilerin kazandirilmasi ve HIV/AIDS bulasi ile ilgili riskli davranislarin önlenmesi için yapilacak egitimlerde bu konulara öncelik verilmelidir. Anahtar kelimeler: HIV, AIDS, CYBH, bilgi düzeyi, erler EVALUATION OF HIV/AIDS KNOWLEDGE LEVEL AMONG PRIVATES IN TWO MILITARY UNIT IN ANKARA SUMMARY HIV/AIDS has an increasing importance. One of most effective methods to prevent it is education, which is aimed to prevent risky behaviors. To ensure this, education needs should be known. In this study, evaluation of knowledge level was aimed to describe needs of education, which will be given to privates. This descriptive study was realized in privates who were serving in two military units in February-March 2004. Data were collected using questionnaires, designed by researchers. All participants were male. Mean age of those was 24.3+2.7. The mean of correct answer is 19,1±3,3 of 24 question and minimum and maximum numbers of correct answers were 7 and 24. The means of correct answers in the participants who were married, experienced sexual intercourse, reported that their knowledge on AIDS were not enough was higher than the others. The mean of correct answer increased from village to city, from lower education level to higher. The mean was same in the participants from West, South, Central, and North demographic regions but lower in those from East. Also that was higher in those who have more income than those who have less income. In participant privates, there is knowledge gap on basic subjects related with HIV/AIDS transmission. This gap may cause risk taking related with HIV/AIDS transmission. These subjects should be given priority in educations, which are to give correct knowledge to privates and to prevent HIV/AIDS transmission. Key words: HIV, AIDS, STD, knowledge level, privates. Sorumlu Yazar (Corresponding Author): Dr. Tayfun KIR. GATA Halk Sagligi AD, 06018, Etlik/Ankara E-mail: tayfunkir@gata.edu.tr 93
GIRIS Yirmi birinci yüzyilda tüm dünyada daha saglikli bir yasam için çaba harcanirken enfeksiyon hastaliklari ve bulasici olmayan kronik hastaliklar en önemli konulari olusturacaktir. Cinsel yolla bulasan hastaliklar (CYBH) dünyanin pek çok ülkesinde ciddi bir halk sagligi sorunudur. CYBH eski çaglardan beri insanogluna verdigi fiziksel, psikolojik ve ekonomik zararlarin boyutu nedeniyle enfeksiyon hastaliklari içinde önemli bir yere sahiptir. CYBH, halen önemli morbidite nedeni olmasinin yaninda, son yillarda ortaya çikan AIDS nedeniyle ciddi boyutta mortaliteye de yol açmaktadir. Günümüzde tüm dünyada cinsel deneyim yasinin gittikçe asagilara çekilmesi ve cinsel yasamin giderek daha da yogun yasanmasi CYBH nin artmasina ve dolayisiyla bu tip hastaliklara yönelik koruma ve kontrol yöntemlerinin artmasina neden olmustur (1,2,3,4). Son yillarda, en önemli CYBH nedenlerinden birisi olan HIV enfeksiyonunun ve AIDS in pandemi haline gelmesi dünya sagligini ciddi boyutlarda tehdit etmektedir. Dünyada 1998 yili verilerine göre 36.6 milyon HIV ile enfekte kisi bulunmaktadir. Her 5 dakika da bir kisi HIV ile enfekte olmakta ve bunlarin % 95 i AIDS nedeni ile hayatini kaybetmektedir (5,6). Türkiye de ilk AIDS vakasinin saptandigi 1985 yilindan 2002 yili sonuna kadar geçen süre içinde, resmi olarak toplam 1515 HIV/AIDS kaydi yapilmistir (452 vaka ve 1063 tasiyici). Bunlarin 681 i ölüm ile sonuçlanmistir (7). Eldeki verilere göre, 1992 yilindan itibaren vaka sayilari her yil katlanarak artmaktadir. Bu durum ülkemiz nüfusunun genç olmasina, turizm sektörünün giderek gelismesine, damar içi madde kullaniminin giderek artmasina ve artan kentlesmeye baglanabilir (8). DSÖ nün 1999 verilerine göre, dünyadaki, HIV virüsü ile enfekte olan kisilerin %50 sinin 25 yasin altinda oldugu tespit edilmistir. Ülkemizde saptanan vakalarin %64,8 i 15-39 yas grubundadir (6). Tüm dünyadaki HIV bulasinin dörtte üçünden cinsel iliski sorumludur. Ergenlik dönemindekiler, I.V. madde bagimlilari ve birden çok partnerle korunmasiz cinsel iliskide bulunanlar risk gruplarini olustururlar. Enfekte kisiler uzun süre semptomsuz kalabildigi için, bu süre zarfinda HIV i baskalarina yaymaya devam eder (1,9). Askerlik çaginin 20-22 yaslari arasinda oldugunu, ortanca evlilik yasinin 23,6 oldugunu ve erkeklerde ilk cinsel iliski yasi için ortancanin 19,2 oldugunu (10) dikkate aldigimizda su tablo ortaya çikar: Erler cinsel yönden aktif bir yas grubundadir ve çogu bekardir. Ilk cinsel iliski yas ortancasi ise askerlik çagi öncesindedir. Çogu bekar olan ve ilk cinsel iliski yasi ortancasini geçmis olan bu genç eriskin erkekler özellikle izinlerinde kontrolsüz cinsel iliskiye girme egilimindedirler. Bu yas grubu erkekler HIV/AIDS ve cinsellik hakkinda egitimsiz olmalari, cinsel kimliklerine yeni kavusmalari, cinsel aktivitelerinin artmasi, cinsel saglikla ilgili konulari konusmamalari ve bu konuya iliskin bilgilerinin yetersiz olmasi nedeni ile risk grubu olarak degerlendirilmektedirler (6,8). Genç eriskin erkekler özellikle CYBH için en önemli koruyucu yöntem olan kondom kullanimini bile ihmal etme egilimindedirler (11,12). Tüm bu etkenler düsünüldügünde, ülkemizde askerlik görevini yerine getiren genç erkeklerin riskli bir grup olusturdugu söylenebilir. DSÖ nün 94
arastirma sonuçlarina göre askerlerin çogunun seks isçileriyle birlikte olduklari belirlenmistir (6). Tekbas in yaptigi çalismada erlerin %48.6 sinin genel eve gittigi saptanmistir (13). Türkiye nin farkli bölgelerinden gelen askerlerin, memleketlerine döndüklerinde, bu hastaligi eslerine ve baskalarina bulastirabilecekleri düsünülürse tehlikenin boyutlari daha iyi anlasilir (6). AIDS halen etkin bir tedavisi ve asisi bulunmayan bir enfeksiyon hastaligidir. Günümüz kosullarinda en ideal davranis korunmaktir. Korunmanin en önemli yolu ise; bu konuda egitilmek ve ögrenilen bilgileri günlük yasamda saglikli bir sekilde kullanabilmektir (14). Egitim, HIV/AIDS bulasinin önlenmesi açisindan oldukça önemlidir. Gereksinimlere göre hazirlanmis uygun bir egitim kisiyi ve çevresini HIV/AIDS den koruyabilir (6,8). Ancak ihtiyaçlara göre hazirlanmis bir egitimden ziyade HIV/AIDS için en önemli bilgi kaynagi, gazete, dergi, radyo, televizyon programlari gibi kitle iletisim araçlaridir (15). Bu çalismada biz bir genç eriskin erkek grubu olan erlere verilecek egitim gereksinimlerini belirlemek için bilgi düzeylerini degerlendirmeyi amaçladik. GEREÇ VE YÖNTEM Tanimlayici tipteki bu çalisma Ankara daki iki askeri birlikte görev yapan askerler arasinda Subat-Mart 2004 tarihleri arasinda gerçeklestirilmistir. Veri toplamak için arastirmacilar tarafindan hazirlanan soru formu katilimcilara uygulanmistir. Ilk 6 soru sosyodemografik özellikleri tanimlamak, bir soru AIDS hakkinda kendi bilgisini nasil degerlendirdigini (yeterli veya yetersiz) belirlemek, bir TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2004: 3 (5) soru da daha önce cinsel iliskiye girip girmedigini ögrenmek için sorulmustur. Hangi cinsel yolla bulasan hastaliklari (CYBH) bildigini ögrenmek ve AIDS ile ilgili bilgi düzeyini degerlendirmek için de 6 soru sorulmustur. AIDS ile ilgili davranislarin arastirildigi sorunun 16 maddesi ve CYBH lerin isimlerinin soruldugu sorunun ise 4 maddesi vardir ve bunlar ayri ayri degerlendirilmistir. Çalismaya 08-20 Subat 2004 tarihleri arasinda birlik revirine basvuran erlere hazirlanan soru formlari uygulanmistir. Veriler SPSS 11.0 istatistik programinda degerlendirilmistir. Dogru yanit sayisinin bagimsiz degiskenlere göre degerlendirilmesinde, t testi, tek yönlü ANOVA ve Kruskal Wallis testi kullanilmistir. SONUÇLAR Arastirma kapsaminda 410 ere ulasilarak soru formu doldurulmustur. Tamami erkek olan katilimcilarin yaslari 20 ile 34 arasinda degismektedir ve ortalama 24,3 + 2,7 tür. Çalismaya katilanlarin %87,8 i bekardir. Üniversite mezuniyeti ve lise mezuniyeti en fazla bildirilen ögrenim düzeyidir (sirasi ile %12,9 ve %68,8). Katilimcilarin çogunlugu il merkezlerinde (%59,0) ve en çok Bati ve Orta demografik bölgelerinde (%25,4 ve %25,1) ikamet etmektedir. Katilimcilarin %69,8 i cinsel birliktelik yasadigini ifade ederken, %30,2 si cinsel birliktelik yasamadigini bildirmistir. Cinsel iliskiye giren katilimcilarin %32,6 si her iliskide kondom kullandigini belirtmistir. AIDS hakkinda yeterli bilgiye sahip oldugunu bildiren katilimci sayisi 247 (%60,2) iken yeterli bilgiye sahip olmadigini bildiren katilimci sayisi 136 (%39,8) dir (Tablo 1). Çalismaya katilanlarin dogru yanit ortalamasi 19,1±3,3 tür (minimum 7, maksimum 24). 95
Tablo 1. Çalismaya katilan erlerin özellikleri (Ankara,2004). Özellik Sayi Yüzde Evli* 50 12,2 Medeni hali Bekar 360 87,8 Okuma -yazma biliyor 13 3,2 Ilkokulu mezunu 42 10,2 Ögrenim durumu Ortaokul mezunu 20 4,9 Lise mezunu 53 12,9 Üniversite mezunu 282 68,8 Köy 46 11,2 Belde 20 4,9 Yasamakta oldugu Ilçe 102 24,9 yerlesim birimi Il merkezi 242 59,0 Bati 104 25,4 Güney 56 13,7 Orta 103 25,1 Yasamakta oldugu Kuzey 51 12,4 demografik bölge Dogu 86 21,0 Yurtdisi 10 2,4 0-500 milyon 84 37,3 Aylik gelir** 501-1000 milyon 119 52,9 1000 den fazla 22 9,8 Toplam 225 100,0 Var 286 69,8 Cinsel birliktelik Yok 124 30,2 Her iliskide 93 32,6 Cinsel iliskide Siklikla 70 24,6 kondom kullanma Nadir 75 26,3 sikligi*** Hiç bir zaman 47 16,5 Toplam 285 100,0 AIDS hakkinda sahip Yeterli 247 60,2 oldugu bilgiyi nasil Yetersiz 136 39,8 degerlendiriyor. *5 bosanmis ve 4 ayri yasayan dahil edilmistir. ** Tüm katilimcilar yanitlamamistir. *** Sadece cinsel birliktelik sorusuna var yaniti verenler dahil edilmistir. 96
AIDS ile ilgili sorular içinde dogru yanit yüzdesinin en fazla oldugu sorular sunlardi: Tokalasma ile AIDS bulasir mi? (%97,1), Beraber olacaginiz kadinin AIDS li olup olmadigini bilmiyorsaniz yapmaniz gereken en dogru davranis hangisidir? (%96,3) ve AIDS li kisinin TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2004: 3 (5) elbiselerinden AIDS bulasir mi? (%96,1). En az dogru yanitlanan sorular ise sunlardi: Anneden bebege emzirme sirasinda AIDS bulasir mi? (%20,5). Dövme yaptirmakla AIDS bulasir mi? (%48,5) ve Baskasina ait tiras takimini kullanmakla AIDS bulasir mi? (%61,2) (Tablo 2). Tablo 2. Katilimcilarin AIDS ile ilgili sorulara verdikleri dogru yanitlar (Ankara, 2004). Soru Dogru cevap Yüzde sayisi AIDS hastaliginin nedeni asagidakilerden hangisi olabilir? 345 84,1 Beraber olacaginiz kadinin AIDS li olup olmadigini bilmiyorsaniz yapmaniz gereken en dogru davranis 394 96,3 hangisidir? Kondom (Prezervatif) sizi AIDS den nasil korur? 376 91,7 AIDS hastaliginin bir asisi var midir? 330 80,5 Hangisi cinsel yolla bulasan bir hastaliktir. Hepatit B 186 45,4 Belsoguklugu 312 76,1 Frengi 243 59,3 AIDS 370 90,2 AIDS hastaligi sizce nasil bulasir? AIDS li kisinin elbiselerinden 394 96,1 AIDS li kadinla cinsel iliski 390 95,1 AIDS li erkekle cinsel iliski 289 70,5 Ortak tuvaletlerden 383 93,4 Sivrisinekle 291 71,0 AIDS li kisiyle ayni odada kalmakla 388 94,6 Dövme yaptirmak 199 48,5 Baskasina ait tiras takimini kullanmak 251 61,2 Yanaktan öpüsmek 386 94,1 Tokalasma 398 97,1 Anneden dogum sirasinda bebege 274 66,8 Anneden bebege emzirme sirasinda 84 20,5 Yiyecek, içecekle 393 95,9 Öksürük, aksirikla 391 95,4 Ayni çatal, biçagi kullanmakla 368 89,8 Ortak tiras biçagi kullanmakla 252 61,5 97
Evli olan katilimcilarin ortalama dogru yanit ortalamalari bekar olanlardan istatistiksel olarak anlamli düzeyde daha yüksektir (p<0,05). Ögrenim düzeyi yükseldikçe, askerlik öncesi yasadigi yerlesim birimi köyden kente dogru gittikçe ortalama dogru yanit sayisi istatistiksel olarak anlamli düzeyde artmaktadir (p<0,05). Bati, Güney, Orta ve Kuzey bölgelerinde ve yurtdisinda ikamet edenlerde benzer dogru yanit sayisi varken (p>0,05) Dogu bölgesinde ikamet edenlerde hepsinden anlamli düzeyde düsük ortalama vardir (p<0,05). Aylik geliri 0-500 milyon TL arasinda olan katilimcilarin ortalama dogru yanit sayilari daha fazla geliri olanlara göre istatistiksel olarak anlamli düzeyde daha düsük bulunmustur (p<0,05) (Tablo 3). Tablo 3. Katilimcilarin özelliklerine göre dogru yanit ortalamalarinin karsilastirilmasi. Özellikler Medeni Hali* Ögrenim Durumu** Yasadigi Yerlesim Birimi** Yasadigi Demografik Bölge*** Aylik Geliri*** Cinsel Iliskide Bulunmus mu?* AIDS Bilgisi Yeterliligi* n Dogru Yanit SD P Ortalamasi Evli 41 17,2 0,59 Bekar 360 19,0 0,18 0,003 Okuryazar/ilkokul mezunu 55 13,9 3,26 Ortaokul/Lise mezunu 73 15,7 3,20 <0,001 Üniversite mezunu 282 20,5 1,93 Koy 46 14,9 3,66 Belde 20 16,3 2,86 Ilçe 102 18,3 3,67 <0,001 Il 242 19,9 2,85 Bati 104 19,0 3,55 Güney 56 19,2 3,69 Orta 103 19,2 3,20 Kuzey 51 19,1 3,60 <0,001 Dogu 86 17,2 3,63 Yurtdisi 10 20,6 2,17 =500 milyon 84 16,9 4,28 501-1000 milyon 119 20,3 2,05 <0,001 >1000 milyon 22 20,2 2,29 Evet 286 19,3 3,29 Hayir 124 17,6 3,90 <0,001 Yeterli oldugunu düsünenler Yeterli olmadigini düsünenler 247 20,0 2,62 136 17,5 3,70 <0,001 * Bagimsiz gruplar için t testi ** Tek yönlü ANOVA *** Kruskal Wallis testi 98
Cinsel iliskiye girmis olanlarda hiç cinsel iliskiye girmemis olanlara göre dogru yanit ortalamasi anlamli düzeyde yüksektir (p<0,05). AIDS hakkinda yeterli bilgiye sahip oldugunu bildirenlerle yeterli bilgiye sahip olmadigini bildirenleri, verdikleri dogru yanit sayisi açisindan karsilastirdigimizda dogru yanit ortalamalari birbirinden farkli olarak bulunmustur: Yeterli bilgiye sahip oldugunu düsünenler için ortalama dogru yanit sayisi 20,0 + 2,62 iken diger grup için 17,5 + 3,70 ti. Iki grubun skorlari arasindaki bu fark istatistiksel olarak anlamlidir (p<0,0001) (Tablo 3). TARTISMA Iki askeri birlikte görevli askerlerde yaptigimiz çalismada, AIDS bilgi düzeyini degerlendirmek için sorulan 24 soru için 19,1 lik bir dogru yanit ortalamasi iyi bir sonuç olarak degerlendirilebilir. Ancak tek tek sorular degerlendirildiginde önemli bilgi eksikliklerinin oldugu görülmektedir. Katilimcilarin %10 u AIDS in %55 i hepatit B nin, %24 ü belsoguklugunun, %41 i ise frenginin cinsel yolla bulastigini bilmemektedirler. Ceylan ve arkadaslarinin yine erlerde yaptigi müdahale çalismasinda (19) egitim öncesinde katilimcilarin %25 i AIDS in, %74 ü viral hepatitlerin, %43 ü belsoguklugunun, %70 i ise frenginin cinsel yolla bulastigini bilmediklerini bildirilmistir. Bu degerlerin tümü bizim çalismamizdakinden yüksektir. Bu büyük olasilikla bizim çalismamizdaki üniversite mezunlarinin fazlaligindan kaynaklamaktadir. Çünkü bizim çalismamizda üniversite mezunu erlerin payi %69 iken Ceylan ve arkadaslarinin çalismasinda %6,3 tür. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2004: 3 (5) Yaklasik %30 u AIDS li erkekle cinsel iliskinin hastaligi bulastirdigini, %50 den fazlasi dövme yaptirmanin bulasmaya yol açabilecegini bilmemektedir. Yine %40 a yakini ortak tiras biçagi ve tiras takimi kullanmakla AIDS bulasabilecegini bilmemektedir (Tablo 2). Bu konulardaki bilgi açigi Ceylan ve arkadaslarinin çalismasinda da (19) ortaya konmustur. Çalisma grubundaki askerlerin %39,8 i AIDS hakkinda bilgi düzeylerini yeterli olarak degerlendirmezken, Alman ordusunda askerlerde yapilan bir çalismada bilgi düzeylerini yetersiz bulanlar sadece %7 dir (16). Alman askerlerdeki bu yüksek sonuca ragmen ülkemizde Hacettepe Üniversitesi Tip Fakültesi 3.sinif ögrencilerinde yapilan çalismada gruptakilerin %64.6 sinin (17), Trakya Üniversitesi Tip Fakültesi ögrencileri arasinda yapilan çalismada ise %32.4 ünün (18) AIDS konusunda bilgilerini yeterli bulmalari dikkat çekicidir. Katilimcilarin %95,1 i AIDS li kadinla cinsel iliski ile hastaligin aktarilabilecegini dogru olarak bilirken, AIDS li erkekle iliski sonrasi hastaligin aktarilabilecegini bilenler ancak %70,5 tir. Ceylan ve arkadaslarinin askerlerde 1999 yilinda gerçeklestirdigi çalismada da hastaligin AIDS li kadinla cinsel iliski sirasinda aktarilabilecegini dogru bilenler %93,9 iken, erkekle aktarilabilecegini dogru yanitlayanlar %68,1 dir (19) ve günümüzde askerlik görevini yapan grupta da bu konuda bilgi düzeyinde önemli bir degisimin olmadigi görülmektedir. Elbas ve arkadaslarinin Saglik Meslek Yüksek Okulu ögrencileri arasinda yaptiklari çalismada katilimcilarin %97.2 si (20), Ekuklu ve arkadaslarinin çalismasinda 99
ise %97 si (18) AIDS/HIV in cinsel temasla geçebilecegini düsünmektedirler. Sivri sinekle hastaligin aktarilmayacagini bilenler %71 iken, dövme yaptirmakla hastaligin aktarilabilecegini bilenler %48,5 tir. Ceylan ve arkadaslarinin çalismasinda ise sivri sinekle hastaligin aktarildigini bildirenler %25,2 dir (19) Sunter ve arkadaslarinin Dis Hekimligi Fakültesi ögrencileri arasinda yaptigi çalis mada ögrencilerin %10 u (21), Ekuklu ve arkadaslarinin Trakya Üniv. Tip Fak. ögrencileri arasinda yaptiklari çalismada ise ögrencilerin %25 i sivrisinek isirmasiyla, %74.2 ise dövme yapilmasi ile AIDS hastaliginin aktarilabilecegini bildirmislerdir (18). Zencir ve arkadaslarinin Pamukkale Üniv. Tip Fak. Egitim Uygulama ve Arastirma Hastanesinde çalisan hemsire ve hekimler arasinda yaptiklari çalismada saglik çalisanlarinin %70.8 i (22), Trakya Tip çalismasinda ise ögrencilerin %54.5 i (18) anne sütüyle AIDS in geçebilecegini bildirmistir. Bizim çalismamizda ise askerlerin %20,5 anneden emzirme ile bebege hastalik geçebilecegini dogru bilmislerdir. Bu sonuçlar ülkemizde sadece çalisma yaptigimiz asker populasyonunda degil, saglik çalisanlarinda da önemli bilgi eksikligini ortaya koymaktadir. Katilimcilarin AIDS olup olmadigini bilmedikleri kadinla cinsel iliskiye girme konusundaki soruya verdikleri yanitlar: Alman askerlerin %68 i korunmadaki tercihlerini tek eslilik olarak belirtmislerdir (16). Bulgaristan da askeri ögrenciler arasinda yapilan bir çalismada da katilimcilarin %84,7 si hastaliktan korunmada tek esliligi en güvenli yöntem olarak belirtmislerdir (23). Bizim çalismamizda askerlerin %32,6 si her cinsel iliskide kondom kullandigini belirtirken, hiçbir zaman kondom kullanmadigini belirtenler %16,5 tir. Ceylan ve arkadaslarinin çalismasinda ise cinsel iliski sirasinda hiçbir zaman kondom kullanmadigini belirtenler %32,7 dir (19). Askerlerin beyanlarina dayanarak kondom kullaniminda olumlu bir gelisme görülmektedir. Bulgaristan çalismasinda kondom kullanimini gereksiz bulanlar %60 iken (23), Italya da erlerde yapilan bir çalismada kendisini cinsel aktif olarak tanimlayanlarin %30 u cinsel iliskide kondom kullanmadigini belirtmistir (24). Yine Güney Afrikali askerlerde yapilan bir çalismada AIDS konusundaki bilgi düzeyleri çok yüksek saptanan katilimcilarin çogunun yeni bir cinsel partnerle cinsel iliski sirasinda kondom kullanmadiklari saptanmistir (25). Bu sonuçlar da cinsel yönden aktif ve çogu yasi itibari ile evli olmayan veya cinsel tek esli olmayan askerlere her cinsel iliskide yeni bir kondom kullanmanin öneminin vurgulanmasi gerektigine isaret etmektedir. Katilimcilarin %20 si AIDS in asisinin oldugunu düsünmektedirler. Ceylan ve arkadaslarinin çalismasinda bulunan sonuç ise %31,6 dir (19). Bu konuda yillar içinde bilgi düzeyinde bir ilerleme oldugu göze çarpmaktadir. Hindistan Deniz Kuvvetleri personelinde yapilan çalismada da askerlerin %19,3 ü, subaylarin ise %2,4 ü AIDS hastaligini tedavi edilebilir bir hastalik olarak belirtmislerdir (26). Hastaligin bulasma yollari yaninda tedavisi konusunda da bilgi eksikligi de söz konusudur. Ceylan ve arkadaslarinin çalismasinda AIDS konusunda görsel medyadan bilgi aldigini bildirenler %62,3, gazete ve dergilerden yararlandigini belirtenler %36,6 dir (19). 100
Elbas ve arkadaslarinin çalismasinda katilimcilarin %52 si AIDS konusundaki bilgilerini yazili ve görsel medyadan aldigini bildirmistir (20). Italya ve Güney Afrika da yapilan çalismalarda AIDS hakkinda okuldaki egitimin yaninda medya araciligi ile bilgilendigini bildirenlerin sayisi yüksektir (24,25). Çin de askerlerde yapilan bir çalismada da gazete ve dergiler baslica bilgi kaynagi olarak bildirilmistir (27). Bu sonuçlar AIDS ve cinsel yolla bulasan hastaliklar konusunda zorunlu egitim sirasinda bireylerin bilgilendirilmelerinin yaninda yazili ve görsel medya araciligi ile dogru bilgilerin verilmesinin de önemine isaret etmektedir. SONUÇ VE ÖNERILER Çalismanin yapildigi erler arasinda ortalama dogru yanit sayisi yüksek gibi görünse de AIDS bulasi ile ilgili temel konularda önemli bilgi açiklari gözlenmistir. Bu bilgi açigi AIDS bulasi konusunda risk almaya yol açabilir. Ayrica çalisma grubunun büyük çogunlugunun üniversite mezunu olmasina ragmen riskler konusunda bilgi açiklarinin olmasi dikkat çekicidir. Askerlik görevi sirasinda yurdun farkli birçok yerinden gelen, gerek farkli ögrenim düzeyleri yönüyle, gerekse askerlik öncesi yasaminda yazili ve görsel medya araciligi ile AIDS ve cinsel yolla bulasan diger hastaliklar hakkinda dogru bilgilendirilme olasiliklari farklilik gösteren erlere askerlik hizmeti sirasinda güncel ve dogru bilgilerin kazandirilmasi için yapilacak egitimlerde bilgi açigi bulunan konulara öncelik verilmesi AIDS bulasi ile ilgili risk almanin önlenmesi için önem tasimaktadir. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2004: 3 (5) KAYNAKLAR 1. WHO. World Health Report: 3-110. 2. Sahin N. Cinsel Yolla Bulasan Hastaliklar: Dünyada ve Türkiye deki Durum. Saglik ve Toplum Dergisi, 1998, Sayi:3-4:61-63. 3. Satirlar N, Teker N, Yildirim RC. Cinsel Yolla Bulasan Hastaliklarin Vaka Yönetimi Ulusal Rehberi. TC Saglik Bakanligi, Aydogdu Ofset, 1997, Ankara: 1-17. 4. Ceylan S. 1996-1997 Egitim Ögretim Dönemi GATA Saglik Astsubay Sinif Okulu Ögrencilerinin Aile Planlamasi Konusunda Egiticilik Egitimi. Uzmanlik Tezi, Ankara 1997:1-20. 5. Önder ÖR, Sarp N. Ankara da kuaför ve güzellik salonlarinda manikür-pedikür ve epilasyon uygulayan personelin HIV- AIDS konusunda bilgi ve tutumlari. Saglik ve Toplum Dergisi, 1999,9(2): 35-40. 6. Çetintürk A, Terziogu F. Genç eriskin erkeklerin cinsel yolla bulasan hastaliklara (Hepatit-B, HIV-AIDS, Sifilis, Gonore) iliskin bilgileri. Klinik Bilimler&Doktor Dergisi, 2002, 8(2):239-247. 7. AIDS Savasim Dernegi. Türkiye deki Durum. http://www.aidsdernegi.org.tr/ turkiyede_durum.htm. Erisim Tarihi: 18 Nisan 2004. 8. Yaren H. Erbas ve erlerin cinsel yolla bulasan hastaliklar konusunda egitimi için egitim modeli hazirlanmasi. Uzmanlik tezi, GATA Halk Sagligi A.D. Ankara, 2001:11 9. WHO. Global Programme on AIDS, 1992-1993 Progress Report. WHO, 1995, Geneva:1-3. 10. Türkiye Nüfus ve Saglik Arastirmasi 1998. HÜ Nüfus Etütleri Enstitüsü Ankara, Türkiye-Macro International Inc. Calverton, Maryland, USA. Ekim 1999: 78-82. 11. Kasenda M, Calzavara LM, Johnson I, LeBlanc M. Correlates of condom use in the young adult population in Ontario. Can J Public Health. 1997, 88(4):280-5. 101
12. Keller ML. Why don't young adults protect themselves against sexual ransmission of HIV? Possible answers to a complex question. AIDS Educ Prev. 1993, 5(3):220-33. 13. Tekbas F. Erbas ve erlerin aile planlamasi egitimi için egitim materyali gelistirilmesi. Uzmanlik Tezi. GATA Halk Sagligi AD, 1997, Ankara. 14. Toker SO, Küçükyilmaz Ü. Ege Üniversitesi Ödemis Saglik Yüksekokulu ögrencilerinin HIV/AIDS bilgi düzeylerinin egitim öncesi ve sonrasinda degerlendirilmesi. Ege Tip Derg, 2001, 40(2):91-97 15. Özçelikay G, Çok F. Ankara daki eczane eczacilarinin HIV/AIDS konusunda bilgi düzeyleri ve egitim gereksinimleri. Ankara üniversitesi Eczacilik Fakültesi Dergisi, 1997, 26(1):13-21 16. Pistorius A, Gergen G, Willershausen B. Survey about the knowledge of the HIV infection amongst recruits of the German military. Eur J Med Res. 2003, 8(4):154-60. 17. Çakir B, Mihçioglu L, Tekin M, Tiryakioglu K, Tolunay T, Ugis C, Ünal K. Hacettepe Üniversitesi Tip Fakültesi 3. sinif ögrencilerinin AIDS konusundaki bilgileri ve AIDS li hastanin stigmatizasyonuna iliskin bazi görüslerinin degerlendirilmesi. 8. Halk Sagligi Günleri, Sivas, 23-25 Haziran 2003:23. 18. Ekuklu G, Tugrul H, Gül H, Eskiocak M, Saltik A. Trakya Üniversitesi Tip Fakültesi ögrencilerinin HIV/AIDS konusundaki bilgi-tutumlari ve 1996 dan bu yana degisimi, 8.Ulusal Halk Sagligi Kongre Kitabi, Diyarbakir, 2002: 347-353 19. Ceylan S, Açikel CH, Kiliç S, Kir T, Hadse M. Genç Eriskin Erkeklerin AIDS Konusundaki Egitimleri, Saglik ve Toplum, 2002;12 (2): 36-42. 20. Elbas NÖ. Saglik Meslek Yüksek Okulu ögrencilerinin HIV/AIDS e iliskin bilgi ve düsünceleri. HIV/AIDS, 1998, 1(2):74-80. 21. Sünter AT. Dis Hekimligi Fakültesi 4 ve 5. sinif ögrencilerinin AIDS konusundaki bilgi tutum ve davranislari. HIV/AIDS, 1999, 2 (3):110-115. 22. Zencir M. Pamukkale Ün. Tip Fak. Egitim Uygulama ve Arastirma Hastanesi nde çalisan hemsire ve hekimlerin AIDS konusundaki bilgi ve tutumlarinin degerlendirilmesi. HIV/AIDS, 1998, 1(4):159-164. 23. Marinov I. Bulgaria: educating cadets to prevent the spread of STIs. Entre Nous Cph Den. 1999 Winter;(45):10. 24. Carducci A, Frasca M, Grasso A, Terzi I, Avio CM. AIDS related information, attitudes and behaviours among Italian male young people. Eur J Epidemiol. 1995;11(1):23-31. 25. Van der Ryst E, Joubert G, Steyn F, Heunis C, le Roux J, Williamson C. HIV/AIDS-related knowledge, attitudes and practices among South African military recruits. S Afr Med J. 2001;91(7):587-91. 26. Thergaonkar WP, Tripathy GC, Aggarwal SK, Nagaraja T, Sharma D. A study on existing knowledge about AIDS among Naval personnel. J Commun Dis. 1991;23(3):191-4. 27. Hang G, Xu J, Gong Z. A study on AIDS-related knowledge, attitude and behavior in servicemen in China. Zhonghua Yu Fang Yi Xue Za Zhi. 1996;30(2):94-7. 102