BALABANLILAR HAKKINDA ANKET ÇALIŞMASI (ERZİNCAN YÖRESİ) Vatan ÖZGÜL ÖZET Bu çalışma, Balabanlılarla ilgili uygulamalı bir araştırmadır. Araştırmada uygulanan anketle Balabanlılarla ilgili; demografi ve eğitim durumu, etnisite, genel kültür, din ve dinsel kültür alanlarında bilgi toplanmış ve değerlendirilmiştir. ABASTRACT This study is an applied research on Balabans. With the help of the questionnarie that is applied throughout the research, various data are gathered and evaluated about the demographic and cultural position, ethnicity, general culture, religion and religious culture of Balabans. Anahtar Kelimeler: Balabanlılar, Alevîlik, Dinsel kültür Key Words: Balabans, Alevism, Religious Culture Balabanlılar'ın kendilerini tanımlamaları, birtakım âdetleri uygulamaları ve dinsel yapılanmaları konusunda bir fikir elde edebilmek için anket uygulanmıştır. Anketin uygulanacağı kişilerin seçiminde rastgele seçim metodu tercih edilmiştir. Göç olgusundan dolayı farklı şehirlerde şu anda yaşamakta olan 18 yaş ve üstündeki 50 kişiye uygulanan bu anketten çıkan sonuçlar ve değerlendirmeler aşağıda verilmiştir: Tarafımca uygulanmayan (özellikle Erzincan'da uygulanan anketlerde) bazı sorular, fotokopi ile arkalı-önlü olarak çoğaltılıp uygulandığından, katılımcı tarafından doldurulan anketlerin bazılarında, arka sayfalardaki sorular görülmeyip boş bırakılmıştır. Cevap verilmeyen soruların tamamına yakını bu durumdan kaynaklanmaktadır. Diğer cevapsız sorular ise "Herhangi bir bilgim yok" şeklindeki seçeneği işaretlemek yerine cevapsız bırakılan sorulardan oluşmaktadır. Rastgele seçim metodu uygulanmasına ve İstanbul, Avusturya, İzmir ve Erzincan'da gerçekleştirilmesi rağmen bu anketleri cevaplayanların hemen hemen hepsi, ya Erzincan doğumlu ya da farklı şehirlerde dünyaya gelen Erzincan doğumluların çocukları olduğu ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla Tunceli, Erzurum ve Malatya doğumlu Balabanlılar, anket içerisinde temsil edilmemiştir denilebilir. SONUÇLAR VE YORUMLAR Demografi ve Eğitim Durumu:
1) Anketi katılanların % 70'i erkek, % 30'u kadınlardan oluşmaktadır. Bu orandaki eşitsizliğin en büyük sebebi, evlilik dolayısıyla Balabanlı erkek bireylerin, Balabanlı olmayan eşlerinin örneklem dışında tutulması ve erkek katılımcıların konuya/ankete daha ilgili olmaları gibi nedenler öne sürülebilir. 2) Katılımcıların % 34 ünün ilkokul, % 17'sinin ortaokul, % 14'ünün lise ve % 30'unun yüksek okul/lisans mezunu olduğu saptanmaktadır. 3) Ankete katılanların % 57'si 18 ile 45 yaş arasında, 45 yaş ve üstündedir. 4) Katılımcı kadın bireylerin % 65'inin herhangi bir mesleği olmadığı, ev kadını olarak yaşamlarını sürdürdükleri saptanmaktadır. 5) Katılımcıların % 17'si İngilizce, % 21 i ise Almanca bildiğini belirtmiştir. Almanca bildiklerini ifade edenlerin çoğu Avusturya'da yaşanlardır. İngilizce bildiklerini ifade edenlerin tamamına yakını ise üniversite mezunudur. Etnisite: 1) Katılımcılar kendilerini % 80 oranında "Balabanlı" olarak tarif ederken, % 10'u "Balaban Aşireti'nden" ve geri kalanı ise "Balabanlı Aşireti'nden" şeklinde kendini ifade etmektedir. Bu gözlem bize, Balabanlı bireylerin kendilerini, bir aşiretin mensubu olmaktan çok Balaban adlı bir kişinin soyundan gelenler ya da kendilerini, Balaban adlı şahsın takipçisi olarak görmeye daha meyilli oldukları izlenimini vermektedir. 2) Katılımcıların tamamına yakını kendilerini dinsel açıdan "Alevi" olarak tarif etmektedirler. Kendilerini "Kızılbaş-Alevi", "Alevi-Bektaşi" ya da "Alevi ve Caferi" şeklinde ifade eden birer katılımcı da olmuştur. 3) Katılımcıların % 83 ü kendisini "Türk/Türkmen" olarak ifade etmiş, diğer katılmcılar ise kendilerini "Zaza" olarak tanımlamışlardır. 4) Katılımcıların % 66'sı Türkçe ile birlikte "Zazaca" bildiğini iddia etmiş, % 20'si ise sadece Türkçe bildiğini ifade etmiştir. % 14'lik oranda ise bu soruya yanıt verilmemiştir. 5) Cem törenlerinde Türkçe haricinde Zazaca deyiş ya da semahların okunduğunu iddia edenlerin oranı % 25'tir. Katılımcıların % 60'ı Türkçe haricinde başka bir dilde deyiş ya da semah okunmadığını bildirmiştir. Katılımcıların diğer kısmı herhangi bir bilgisi olmadığını ifade etmiştir. Bir ankete "sadece trans hâlinde erenleri anma sırasında Zazaca ifadelerle keramet çıkartıldığı" şeklinde bir ekleme yapılmıştır. Din ve Dinsel Kültür: 1) Katılımcıların % 65'i Balabanlılar'ın, Alevi Ocaklarından biri olan Kureyşan Ocağı'na bağlı olduğu bilgisini teyit ederken diğerleri bu konuda bir fikir beyan etmemiş ya da herhangi bir bilgisi olmadığını ifade etmiştir. 2) Alevilik'te dinsel kimlik daha çok seyyidlik/şeriflik ve ocaklarla ilgili bir olgu olduğundan ayrıca Balabanlılar'ın, Kureyşan, Baba Mansur, Derviş Cemal gibi bir Alevi Ocağı kimliği taşıyan aşiret/cemaat olmadığından dolayı, zımnen Balabanlılar içerisinde dinsel kimlik taşıyan herhangi bir kişi ya da ailenin bulunmaması gerekir. Nitekim bu konuyla ilgili soruya katılımcıların
verdiği cevap, bu beklentiyi doğrulamıştır. Katılımcıların tamamına yakını, Balabanlılar içerisinde dinsel kimlik taşıyan herhangi bir kişi ya da ailenin bulunmadığını belirtmiştir. 3) Ölüm ve cenaze âdetleri konusunda katılımcıların önemli çoğunluğu görüş belirtmemiş ya da herhangi bir bilgisi olmadığını ifade etmiştir: Belirtilen görüşlerden, ölüm-cenaze adetlerinin, Müslüman toplumun genel pratiğinden farklılık ortaya koyacak bir yanının olmadığı kanısı ortaya çıkmıştır. Hatta cem ibadetini yerine getiren dedeler yerine genelde Kur an okumasını bilen bir kişinin ya da hocanın, defin işini gerçekleştirdiği ifade edilmiştir. Daha çok Tahtacı Türkmenleri'nde gözlemlenen "cenazenin toprak altına gömülmeden önce cenazenin belli bir süre bekletilmesi" gibi bir olgunun Balabanlılar'da olmadığı sonucu ortaya çıkmış, ancak yakın akraba çevresinin cenaze törenine katılımının sağlaması için bir süre cenazenin bekletilebileceği ifade edilmiştir. Böylesi bir bekletilmeden dolayı, ölünün karının şimemesi için karnına bir ağırlığın konduğu da ilginç bir saptama olarak kaydedilmiştir. Mezar ziyaretlerinde (gömüldüğü ilk günden sonraki dönemlerdeki ziyaretlerde) Kur an okunduğu/okutulduğu ve genel kabul gören bir gelenek olarak mezar başında "helva" dağıtıldığı saptanmıştır. Ağıt yakma geleneği varlığı tartışmalıdır. Nitekim bu konudaki soruya sadece % 35'lik bir oranla, ağıt yakma geleneğinin varlığı teyit edilmiştir. Bu durum belki de varolan bir geleneğin azalmaya başlaması şeklinde de değerlendirilebilir. Bunun yanı sıra Doğu Anadolu da daha çok Aleviler'in yaşadığı yörelerde yaygın olarak görülen koç-koyun şeklindeki mezar taşları konusunda sorduğumuz soruya katılımcıların % 10'u, Balabanlılar'da da böylesi bir âdetin bulunduğunu ifade etmektedir. Bir ankette Pınarlıkaya (Hınzoru) köyündeki koç-koyun şeklindeki mezar taşlarının çoğunun Avcılar (Kiştim) köyünden Balabanlılar'a ait olduğu, önceleri çok daha fazla sayıda olan bu mezarların 1. Dünya Savaşı ya da Kurtuluş Savaşı sırasında Ermeniler tarafından tahrip edildiği iddia edilmektedir. 4) Daha çok Tunceli'de (eski adıyla Dersim) ve çevresindeki etkileşim alanlarında varolduğu kaynaklarda ifade edilen, güneş kültü ile ilgili olduğu sanılan "gün ağarırken güneşe doğru dönüp dua etme" geleneğinin, Balabanlılar'da varolup olmadığı saptanmaya çalışılmıştır. Bu konudaki soruya katılımcıların yarısı olumlu diğer yarısı da olumsuz cevap vermiştir. Bu coğrafyaya göç edildikten sonra başlanan geleneğin ya da çok önceki dönemlerden beri var olan bu geleneğin, günümüzde azaldığı şeklinde bir fikir ileri sürülebilir. 5) Bunun yanı sıra Anadolu'da sıklıkla karşılaşılabilen "yağmur duasına çıkma" geleneğinin Balabanlılar'da olmadığı söylenebilir. Nitekim bu konudaki soruya katılımcıların % 75 i, böylesi bir geleneğin var olmadığı cevabını vermiştir. 6) Muharrem Ayı'nın, Hızır Orucu'nun, Nevruz'un, Hıdrellez'in, Cuma gecelerinin, ve cem ibadetlerinin gerçekleştirildiği perşembe gecelerinin kutsiyetinden bahsedilmiştir. Bu anlamda diğer Alevi cemaatleri ile oldukça benzer bir anlayışı ifade ettikleri söylenebilir. Nitekim anket katılımcılarının yine bu günler ile ilgili yaptıkları açıklamalar, bu düşünceyi desteklemektedir.
7) Çoğunluğu Erzincan Tanyeri Nahiyesi (Üzümlü İlçesi) sınırları içinde olan, kimilerinde türbelerin bulunduğu ziyaretgâhı ve ören yerlerini, Balabanlar'ın ziyaret etmekte oldukları saptanmaktadır. Aşağıda Balabanlılar ın ziyaretgâhları sıralanmaktadır: Karababa Büklü Dede Aygır Gölü Ağır Göl Puta (Çamlık) Ulu Baba Kırklar Mescit Terzi Baba Kiştim Evliyası Başköylü Hasan Efendi'nin mezarı Tunceli'de Büyük Çeşme Tunceli de Düzgün Baba 8) Alevî olmak için şartların neler olduğu konusundaki soruya katılımcıların yaklaşık yarısı cevap vermemiş ya da herhangi bir fikri olmadığını beyan etmiştir. Cevap veren katılımcıların önemli bir kısmı belli bir şart olduğunu düşünmemektedir. Cevap veren katılımcıların çoğunluğu Alevî olabilmek için önemli olan noktanın kişinin, belli bir felsefik anlayış, dünya görüşüne ya da etik yapılanmaya sahip olması gerektiğini ifade etmişlerdir. Bu katılımcılarca Alevî olabilecek kişide var olması gereken özellikler şunlardır: Hz. Ali'yi ve Ehlibeyt'i sevmek. Eline, beline, diline sahip olmak. Temiz kalpli bir insan olmak. Herkesi bir görmek.
Bunun yanı sıra bir kıstas olarak Alevî bir anne ve babadan gelmenin, Alevî olabilmek için gerekli olduğunu iddia edenlerin hepsi, sadece kişinin babasının Alevî olmasının, soy güden anlayış çerçevesinde Alevî olabilmek açısından yeterli olduğunu düşündüklerini belirtmişlerdir. 9) Kirvelik kurumu konusundaki soruya katılımcıların yaklaşık olarak yarısı görüş belirtmemiş ya da bu konuda bir bilgisi olmadığını ifade etmiştir. Cevap verenler, kirvelik konusunda şunları aktarmaktadır: Peygamber dostluğudur. Hz. Muhammed, Hz Ali'nin kirvesiydi. Alevîlik'teki kirvelik kurumu, buradan kaynaklanmaktadır. 12 imamlardan gelen bir sünnettir, gelenektir. İkrar, iman ve dostluğun göstergesidir. Kirve, sünnet olacak çocuğun sünnet olurken yanında duran kişidir. Sünnet operasyonu sırasında çocuğun gözlerini tutar. Kirvenin, ekonomik gücü çerçevesinde sünnet düğünü masraflarına yardımcı olması beklenir. Kirve, başında bulunduğu sünnet çocuğunu, yaşamı boyunca da gözetmelidir. Kirve, sünnet çocuğunun yakın aile çevresi haricindeki bir aileden güvenilen, sevilen, sayılan bir erkek olmalıdır. Akraba olmaması genellikle tercih edilir. 10) Katılımcıların % 40'ı, müsahiplik kurumu konusunda herhangi bir fikri olmadığını bildirmiş ya da cevap vermemiştir. Bunun yanı sıra müsahibin çocuğu ile evlenme konusundaki soru ile müsahiplik olgusunun detaylı olarak araştırılmasına gayret edilmiş, bu soruya katılımcıların tamamına yakını "müsahibin çocuğu ile evlenilmeyeceğini" ifade etmiştir. Müsahiplik konusunda şu düşünceler ortaya konmuştur: Kardeşliktir: Yol kardeşliği, kan kardeşliğidir. Kardeşlik bağı gibi güçlü ve On İki İmamlara dayanan Alevî kurumu ya da geleneğidir. İkrarlıktır, din ve ahiret kardeşliğidir. Sağdıçtır: Evlenirken yanında duran yardımcı kişidir. Fakat bu aynı zamanda kardeşlikten ileri bir anlayıştır. Hz. Ali ve Hz. Muhammed'in, dayanışmayı pekiştirmek için ortaya koyduğu bir gelenektir. Müsahip, kardeş hatta kardeşten de ileri bir anlamı ifade ettiğinden dolayı müsahibin çocuğu ile evlenmek doğru olmaz. Böylesi "ikrarlık" bağı ile bağlı olan aileler, birbirlerine evlilik bağı ile bağlamaktan uzak durur. Böylesi bir evlilik helâl sayılmaz. Bunun yanı sıra "Tarik altından geçenler, aynı bacı-kardeş olurlar. İnsan, kendi kardeşiyle evlenir mi?" şeklinde ilginç ifadeler de yer almaktadır. 11) Katılımcıların % 40'ı, yaşamları boyunca hiç cem törenine katılmadığını ifade etmiştir. Şu anda Erzincan'da yaşayan katılımcıların dışındakilerin cem törenlerine katılım oranının oldukça düşük olduğu anlaşılmaktadır. Cem törenleri ve Alevîlik hakkında sorulan diğer sorulara verilen cevaplardan derlenen bilgiler aşağıda sunulmaktadır:
On İki İmamın ismini ve Alevî ibadeti içerisindeki on iki hizmeti baştan sona bilenlerin oranı % 10'dan daha azdır. Dede yerine cemi kimin yönetebileceği konusundaki soruya sadece % 20 oranındaki katılımcı fikir beyan etmiştir. Bu katılımcılara göre dede yerine cemi zâkir, dedenin vekil kıldığı kişilerden biri, dikme dede ya da rehber/pir/mürşit olarak kabul edilen dede haricindeki bir kişinin yönetebilir. Fikir ortaya koyanların bir kısmı ise dede olmadan cemin bağlanamayacağını ileri sürmüştür. Balabanlılar'ın katıldıkları cem törenlerinde, dede haricinde saz çalana çoğunca zâkir dendiği saptanmıştır. Saz çalma konusunda bir başka soruya cevap verenlerin tamamı, bağlama haricinde herhangi bir sazın, cem törenlerinde kullanılmadığını ifade etmiştir. Alevîlik'e giriş/erginleme/inisiyasyon töreni olarak bilinen meydan görme (görgü cemi) törenine katılma yaşı konusundaki soruya katılımcıların % 80'i, herhangi bir bilgisi olmadığını bildirmiş ya da cevap vermemiştir. Cevap verenlerin önemli bir kısmı 18 yaşından sonra bu törene katılabileneceğini ifade ederken diğerleri, evli olan herkesin bu törene katılabileceğini bildirmiştir. Katılımcıların sadece % 30'u, semah dönmeyi bildiğini ve semah dönmeyi çoğunlukla aile bireylerinden ya da cem törenleri sırasında başkalarından öğrendiklerini ifade etmektedirler. Dedeye, yürüttüğü cem karşılığı olarak ne verildiği şeklindeki soruya katılımcıların % 65'i cevap vermemiş ya da herhangi bir bilgisinin olmadığını ifade etmiştir. Cevap verenlerin önemli bir çoğunluğu hakkula (hakullah), çıralık, sadaka ya da lokma adı altında bir takım yardımlarda bulunulabileceğini ifade ederken bir kısmı da herhangi bir yardımda bulunulmadığını iddia etmiştir. Balabanlılar'ın katıldığı cem törenlerinde çoğunlukla yerel semahların dönüldüğü aktarılmıştır. Katılımcıların % 15 gibi az bir kısmı, cem törenleri için özel bir giysi giyildiğini ifade etmiş; özel giysiden ise şunlar kastedilmiştir: Giysilerin, uzun ve temiz olmasına dikkat edilir. Bayanlar, başörtüsü takarlar. Katılımcıların tamamına yakını cem töreninde dem niyetine alkollü bir içki içilmediğini bunun yanı sıra eski devirlerde de kullanılmadığı kanaatini taşıdıklarını ifade etmiştir. Alkollü içki içildiğini iddia eden birkaç katılımıcı, 18-25 yaş grubundan olup, üniversite eğitimi alan ve Erzincan'da yaşamayanlardandır. Bu kişiler daha önce hiç cem törenine katılmadıklarını da belirtmiştir. Babagan Bektaşi törenlerinde bâtın anlamda bir olguyu sembolize etmek maksadıyla alkollü içki kullanıldığı bilinmektedir. Son yıllarda Alevîlik ile Bektaşilik eklemlenmesinden kaynaklı anlayış ve/veya bu anlayışı ifade eden kitaplardaki bilgilerden ya da duyumlardan dolayı bu katılımcılar, kuvvetle muhtemel etkilenmiş ve Alevî cemlerinde de alkollü içki bulunduğu varsayımıyla böylesi bir ifadede bulunmuşlardır diye düşünüyoruz. 12) Kurban kesme âdeti konusundaki sorulara katılımcıların % 40'ı herhangi bir fikir beyan etmemiştir. Verilen cevaplardan yola çıkarak aşağıda sıralanan gün ve anlarda kurban kesildiği ifade edilmektedir:
Kurban Bayramı'nda Muharrem ayı sonunda Hızır Orucu'nda Adaklarda (niyetlerde) Düğünlerde (özellikle sünnet düğünü) Hatırlı misafirler için ikramlarda Kurbanı, dede/pir/mürşit/rehber'in ya da kurban duasını (gülbank) bilen erkeklerin kesebileceği görüşü genel bir kabul görmektedir. Bunun yanı sıra katılımcıların yaklaşık % 40'ı, kurban kanının toprağa akıtılması geleneğinin varolduğunu iddia etmektedir. Kurban kanının toprağa akıtılmasının nedeni/gerekliliği olarak şu ifadeler yer almaktadır: Kurban kanının çiğnenmemesi, kirletilmemesi ve temiz kalması için. Tüm canlıların toprağa dönmesi düşüncesi. Kan ve beden toprağa döner, ruh ise yaradana kavuşur. Bu nedenle kan, toprağa akıtılır. Kanın görünmemesi ve çevre temizliği açısından önemli olduğu için. Kurban kanının ortada kalmasının günah sayıldığı için. Kurban etinin dağıtılması konusunda belli bir vicdanî silsilenin takibi söz konusu olduğu görülmektedir. Dul, yetim, hastalar, yoksullar kısacası ihtiyaç duyunanlar ilk etapta gözetilmek suretiyle komşulara ve akrabalara eşit olarak dağıtılması gerekliliği vurgulanmaktadır. Hızır (Hızır-İlyas) kültü konusunda sorulan soruya katılımcıların % 60'ı görüş bildirmiştir. Ortaya konan görüşleri şöyle özetlenebilir: Hızır, ermiş bir zattır. Sır olmuş bir evliyadır. Keramet ve kuvvet sahibi bir varlıktır. Kur an'da adı geçen peygamberlerdendir. Darda kalanlara yardım eden, imdat edendir. Balabanlılar'ın yaşadığı Avcılar (Kiştim) köyündeki Kiştim Evliyası adındaki tarik/ziyaret hakkında sorulan soruya katılımcıların yaklaşık % 70'i, Kiştim Evliyası'nın ne olduğu konusunda herhangi bir bilgisi olmadığını bildirmiştir. Bu sonuç aslında doğaldır. Kiştim Evliyası adlı tarik ile yapılan ibadet yıllar önce bittiğinden, bu olguyu çoğunlukla bu köyde yaşamış olan ya da hâlen yaşamakta olanlar ile görece yaşlı katılımcılar anımsamaktadır. Bu katılımcıların önemli bir çoğunluğu
ise Kiştim köyünü, bu evliya ve Kiştim köyündeki diğer ziyaretlerden dolayı kutsal saymaktadırlar. Kiştim Evliyası hakkında şu bilgiler derlenmiştir: Mucizesi olan evliyalardandır. Kerameti olduğu düşünülen bir âsadır, sopadır. Dede haricinde bir kişinin elinde kerametini gösteren bir sopadır. Tariktir, ziyarettir. Kiştim (Avcılar), Tilek (Derebağ) ve Bük köyünde de tarikler bulunmaktadır. Bunların kardeş olduğuna inanılmaktadır. Kiştim Evliyası, Bük Evliyası ve Gömürge Evliyası üç bacılardır. 13) Erzincan'da yaşamış, bazı Balabanlılar'la kirvelik bağı da kurmuş olan ve yörede bir ermiş kişi olarak kabul edilen Başköylü Hasan Efendi hakkında sorulan soruda katılımcıların % 75'i, Başköylü Hasan Efendi yi tanıdığını ya da bu kişi hakkında bilgisi olduğunu ifade etmiştir. Başköylü Hasan Efendi hakkında övgü dolu cümleler sarfettikleri tespit edilmiştir. Genel Kültür: 1) Katılımcıların tamamı on iki hayvanlı takvimden haberdar olmadıklarını bildirmiştir. 2) Katılımcıların tamamı tek eşlilikten yana olduklarını ifade etmiştir. 3) Katılımcıların sadece % 30'u Ahmet Yesevi, Ahî Evran, Baba İshak, Baba İlyas adlı tarihsel-dinsel kişiliklerin varlıklarından haberdar olduklarını ifade etmiş ancak detaylı bilgilerinin olmadıklarını eklemişlerdir. 4) Katılımcıların % 20'si bağlama çalmasını bildiklerini ifade etmiştir. Bağlama çalanların tümü erkektir. Bağlama çalmasını daha çok aile bireylerinin yardımıyla öğrendiklerini bildirmişlerdir. 5) Katılımcıların % 40'ı Erzincan yöresine ait bazı halk oyunlarını bildiklerini ifade etmişlerdir. 6) Katılımcıların en büyük halk âşıkları olarak gördükleri isimler, Pir Sultan Abdal, Yunus Emre, Âşık Veysel, Mahsuni Şerif, Âşık Daimî ve Davut Sularî'dir. 7) Katılımcıların ifadelerinden mutfak kültürü konusunda da bazı bilgiler derlenmiştir. Daha çok hayvansal ürünlerden ve bakliyattan oluşan yemek/mutfak kültürünün olduğu anlaşılmaktadır. Aşağıda aktarılacak olan yemek isimlerinin Balabanlılar ın geleneksel mutfak kültürü içinde yer aldığı ifade edilmektedir: Ayranlı çorba Kesme çorba Kebap çeşitleri (özellikle tandır kebabı) Keşkek
Kete Kuru Fasulye Aşure Sac Kavurması Haşıl (Un ile yapılan ayran ve yağ ile beraber yenen bir yemek) Babuko (Hamurdan yapılan, sarmısaklı etsiz bir tür mantı) Zerfeti (Babukonun başka bir çeşidi) Gendime Kömbe Eşkili (Domates, kavurma, biber ile yapılan, ekmeğin üzerine dökülüp yenen, menemene benzer bir tür sulu yemek) Kuymak: (Süt ve yağ karşımı unlu bir tatlı) Un helvası Ek: BALABANLILAR LA GÖRÜŞME/ANKET FORMU Görüşme No : Görüşme Tarihi : I. GÖRÜŞÜLEN KİŞİYE AiT BiLGİLER 1. Doğum Yeri : (İli/İlçesi/Köyü, Mahallesi ya da Semti) 2. Yaşı :
55 ( ) a. 18-25 ( ) b. 26-35 ( ) c. 36-45 ( ) d. 45- ( ) e. 56-60 ( ) f. 61-70 ( ) g. 70-80 ( ) h. 80 ve yukarısı 3) Cinsiyeti : ( ) a. Erkek ( ) b. Kadın 4. Öğrenim Durumu : ( ) a. Yok ( ) b. Okur-Yazar ( ) c. ilk ( ) d. Orta( ) e. Lise ( ) f. Yüksek Okul/Lisans ( ) g. Yüksek Lisans ve Üstü ( ) h. Diğer... 5. Mesleği : (Serbest ise iş sahası, Emekli ise emekli olduğu işin tanımı ve Dğer seçeneğinde ise ilgili bilgi kaydedilecek) ( ) a. Çiftçi ( ) b. İşçi ( ) c. Esnaf ( ) d. Memur (Özel/Resmi) ( ) e. Ev Kadını ( ) f. Serbest ( ) ( ) g. Emekli (...) ( ) h. Öğrenci ( ) i. Diğer ( ) 6. Kendinizi nasıl tarif ediyorsunuz? (Aşiret açısından) ( ) a. Balabanlı ( ) b. Balaban Aşireti nden ( ) c. Balabanlı Aşireti nden ( ) Diğer... 7. Kendinizi nasıl tarif ediyorsunuz? (Dinsel açıdan) ( ) a. Alevî ( ) b. Kızılbaş ( ) c. Bektaşi ( ) d. Kızılbaş-Alevî ( ) e. Alevî-Bektaşi ( ) f. Caferi ( ) g. Sünni (Hanefi, Şâfi, Hanbeli, Mâliki)( ) h. Ateist (Tanrıtanımaz) ( ) i. Gayri İslam (Hristiyan, Musevi, Budist, vs) ( ) j. Diğer 8. Kendinizi nasıl tarif ediyorsunuz? (Irksal açıdan) ( ) a. Türkmen/Türk ( ) b. Zaza ( ) c. Kürt ( ) d. Diğer..
9. Türkçe dışında bildiğiniz diller hangileri? (Türkiye de var olan azınlık dilleri açısından) ( ) a. Zazaca ( ) b. Kürtçe ( ) c. Diğer ( ) d. Yok 10. Hangi yabancı dilleri biliyorsunuz? ( ) a. İngilizce ( ) b. Almanca ( ) c. Fransızca ( ) d. İtalyanca ( ) e. Diğer... ( ) f. Hiçbir yabancı dil bilmiyorum. 11. Balabanlılar hangi ocağa bağlıdır? ( ) a. Kureyşan (Hacı Kureyş) ( ) b. Ağuçan-Ağu İçen ( ) c.baba Mansur ( ) d. Diğer.. ( ) e. Herhangi bir bilgim yok 12. Balabanlılar içerisinde dinsel kimlik (dede/mürşit/pir/rehper/seyyid/şerif vs. ) taşıyan her hangi bir kişi ya da aile var mı? ( ) a. Evet ( ) b. Hayır ( ) c. Herhangi bir bilgim yok 13.1 Kirvelik (Kivra) nedir? 13.2 Kimler kirve olabilir? 13.3 Kirvenin görevleri nelerdir? 14.1 Balabanlılar'da ölüm-cenaze adetleri nelerdir? 14.2 Cenaze gömülmeden önce belli bir süre bekletilir mi? ( ) a. Evet ( ) b. Hayır ( ) c. Herhangi bir bilgim yok 14.3 Mezar başında Kur an okunur mu?
14.4 Mezar başında bağlama çalınır mı? 14.5 Mezar başında ağıt yakılır mı? 14.6 Mezar başında helva dağıtılır mı? 15. Gün ağarırken güneşe doğru dönüp dua eder misiniz? ( ) a. Hayır ( ) b. Evet 16. Yağmur duasına çıkılır mı? 17. Dini bayramlar, özel günlerden bahseder misiniz? (Nevruz, Hıdrellez, Muharrem Ayı, Hızır Orucu, Ramazan, Kadir Gecesi, Cuma Gecesi, vs.) 18. Adak ve ziyaret yerleri nereleridir? 19. Alevî (Kızılbaş) olmak için gerek şartlar nelerdir? 20. En son ne zaman ceme katıldınız? ( ) Hiç Katılmadım midir? 21.1 Sadece babasının Alevî (Kızılbaş) olması, kişinin Alevî (Kızılbaş) olabilmesi için yeterli 21.1.1 (Cevap Hayır ise) Neden? 22.1 12 İmam ın isimlerini baştan sona sayabilir misiniz?
( ) a. Hayır ( ) b. Evet 22.2 12 hizmeti sayabilir misiniz? ( ) a. Hayır ( ) b. Evet 22.3 Dede yerine cemi kim (ya da kimler) yönetebilir? 22.4 Cemde Dede haricinde saz çalana ne ad verilir? 22.5 Cemde bağlama/saz dışında bir çalgı kullanılır mı? 22.5.1 (Cevap evet ise) Hangi sazlar kullanılır? 22.6 Hangi yaşta Meydan Görülür (Görgü Cemi yapılır)? 22.7 Müsahip nedir? 22.8 Müsahibin çocuğu ile evlenir misiniz? 22.8.1 (Cevap hayır ise) Neden? 22.9 Dedeye yürüttüğü Cem karşılığı olarak neler verilir? Bunun belli bir adı var mıdır? 22.10. Cemde hangi semahlar dönülür? 22.11 Cemler de Türkçe haricinde her hangi bir dilde deyiş ya da semah okunur mu? (Zazaca, Kürtçe, diğer)
22.11.1 Cevap evet ise hangi dilde okunur? ( ) a. Zazaca ( ) b. Kürtçe ( ) c. Zazaca ve Kürtçe ( ) d. Diğer 22.12 Cem için özel bir giysi giyer misiniz? 22.12.1 (Cevap evet ise) Bunlar nedir ve ne anlamlara gelir? 22.13 Cemde dem niyetine rakı, şarap, vb. alkollü içki içilir mi? 22.13.1 (Cevap hayır ise) Daha önceleri içiliyor muydu? 22.13.2 (Cevap evet ise) Neden bırakıldı? 23.1 Ne zamanlar kurban kesilir? 23.2 Kurbanı kim keser? Kimler kesemez? 23.3 Kurban kanını özellikle toprağa akıtma adeti var mıdır? 23.3.1 (Cevap evet ise) Neden? 23.4 Kurban eti kime, nasıl dağıtılır? 24. Hızır (Hızır-İlyas) kimdir? Hangi konularda ondan yardım dilersiniz? 25. Koyun-Koç motifli mezar taşları yaptırır mısınız?
26.1 Semah dönmeyi biliyor musunuz? ( ) a. Hayır ( ) b. Evet 26.1.1 (Cevap evet ise) Kimden ve nasıl öğrendiniz? 27. Kiştim Evliyası nedir? 28.1 Başköylü Hasan Efendiyi tanıyor musunuz? ( ) a. Hayır ( ) b. Evet 28.1.1 (Cevap evet ise) Hakkında neler biliyorsunuz? 29. 12 hayvanlı takvimi biliyor musunuz? ( ) a. Evet ( ) b. Hayır ( ) c. Herhangi bir bilgim yok 30. Tek eşli ya da çok eşli evlilikten hangisini tercih ediyorsunuz? ( ) a. Tek Eşlilik ( ) b. Çok Eşlilik 31. Ahmet Yesevi, Ahi Evran, Baba İshak, Baba İlyas, isimleri size neler ifade ediyor? ( ) Bu kişiler hakkında herhangi bir bilgim yok 32.1 Bağlama çalmasını biliyor musunuz? ( ) a. Evet ( ) b. Hayır 32.1.1 (Cevap Evet ise) Bağlama çalmasını kimden ve nasıl öğrendiniz? 33. Hangi halk oyunlarını biliyorsunuz? ( ) Herhangi bir halk oyunu bilmiyorum 34. Sizce en büyük halk aşıkları hangileridir? 35. Hangi tür yemek ve içecekler yapılır?
KAYNAKÇA ÖZGÜL, Vatan, 1. Dünya Savaşı nda Erzincan Cephesi İle İlgili Yeni Belgeler, Balabanlılar ve 3. Ordu Arasındaki Bağlantı (1) (Ocak 1916-Temmuz 1916), Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayını, 17. Sayı, Ankara, İlkbahar 2001. 1. Dünya Savaşı nda Erzincan Cephesi İle İlgili Yeni Belgeler, Balabanlılar ve 3. Ordu Arasındaki Bağlantı (2) (Temmuz 1916-Kasım 1921), Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayını,18. Sayı, Ankara, Yaz 2001. 19. Yüzyıl dan Önce Balaban Aşireti, Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayını, 14. Sayı, Ankara, Yaz 2000. Etimolojik Açıdan Balaban, Halkbilimi Dergisi, ODTÜ Türk Halk Bilimi Topluluğu Yayını,12. Sayı, Ankara, Yaz 1999. İttihat Terakki ve Balaban Aşireti, Toplumsal Tarih Dergisi, 96. Sayı, İstanbul, Aralık 2001. Kiştim Marı (Evliyası) ve Tarik-Pençe Kavgası, Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayını, 18. Sayı, Ankara, Yaz 2001. Kurtuluş Savaşı'nda Balabanlılar, Toplumsal Tarih Dergisi, 111. Sayı, İstanbul, Mart 2003. DİPNOTLAR Balabanlılar hakkında bilgi için bkz. Vatan ÖZGÜL, 1. Dünya Savaşı nda Erzincan Cephesi İle İlgili Yeni Belgeler, Balabanlılar ve 3. Ordu Arasındaki Bağlantı (1) (Ocak 1916-Temmuz 1916), Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayını, 17. Sayı, Ankara, İlkbahar 2001; Vatan ÖZGÜL, 1. Dünya Savaşı nda Erzincan Cephesi İle İlgili Yeni Belgeler, Balabanlılar ve 3. Ordu Arasındaki Bağlantı (2) (Temmuz 1916-Kasım 1921), Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayını,18. Sayı, Ankara, Yaz 2001; Vatan ÖZGÜL, 19. Yüzyıl dan Önce Balaban Aşireti, Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayını, 14. Sayı, Ankara, Yaz 2000; Vatan ÖZGÜL, İttihat Terakki ve Balaban Aşireti, Toplumsal Tarih Dergisi, 96. Sayı, İstanbul, Aralık 2001; Vatan ÖZGÜL, Kurtuluş Savaşı'nda Balabanlılar, Toplumsal Tarih Dergisi, 111. Sayı, İstanbul, Mart 2003. Ayrıca bkz. Vatan ÖZGÜL, Etimolojik Açıdan Balaban, Halkbilimi Dergisi, ODTÜ Türk Halk Bilimi Topluluğu Yayını,12. Sayı, Ankara, Yaz 1999; Vatan ÖZGÜL, Kiştim Marı (Evliyası) ve Tarik-Pençe Kavgası, Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayını, 18. Sayı, Ankara, Yaz 2001.