OSTEOPOROZ Prof. Dr. Semih AKI İstanbul Tıp Fakültesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı
OSTEOPOROZ NEDİR? Osteoporoz; vücudumuzdaki tüm kemikleri (iskeletimizi) etkileyen sistemik bir hastalıktır. Kemiklerimizin sertliklerinin azalıp, kalitelerinin bozulmaları sonucu daha zayıf ve kırılabilir hale gelmeleridir.
NORMAL OSTEOPOROZ
NEDEN ÖNEMLİ? En sık görülen kemik hastalığı olarak kabul ediliyor. Uzayan yaşam süresine bağlı olarak dünya nüfusunun yaşlanması, osteoporoz ve osteoporoza bağlı kırıkların görülme sıklığında önemli artışa neden olmuştur. Günümüzde önemli bir ekonomik ve sosyal problem haline gelmiştir.
NEDEN ÖNEMLİ? Önlenebilir, Tedavi edilebilir, bir hastalık A.B.D de osteoporozlu veya düşük kemik yoğunluklu hastaların yaklaşık yarısı bunun farkında değil.
NEDEN ÖNEMLİ? Günümüzde A.B.D de; 10 milyon kişi osteoporozlu 34 milyon kişi ise düşük kemik yoğunluğuna sahip. Bu popülasyonun % 80 i kadındır.
NEDEN ÖNEMLİ? A.B.D de 50 yaşın üstünde kalça, omur veya el bileği kırık riski: kadınlarda %40, erkeklerde ise %13, olarak hesaplanmıştır.
NEDEN ÖNEMLİ? Osteoporoz nedeniyle A.B.D de yılda 1.5 milyon kırık meydana gelmektedir. 300.000 kalça kırığı. 700.000 omur kırığı. 250.000 el bileği kırığı. 300.000 diğer kırıklar.
NEDEN ÖNEMLİ? Kalça kırığı olanların yaklaşık %20 si ilk 1 yıl içinde ölmektedir. %30 dan fazlası sakat kalmaktadır.
NEDEN ÖNEMLİ? 50 yaşında menopoz sonrası kadınlarda yaşam boyu ölüm riski: Koroner kalp hastalığı % 31.0 Kalça kırığı % 2.8 Meme kanseri % 2.8 Rahim kanseri % 0.7
NEDEN ÖNEMLİ? Dünyada kalça kırığı; 1990 lı yıllarda 1.7 milyon 2050 yılında 6.3 milyona ulaşması bekleniyor.
RİSK FAKTÖRLERİ Kemik yoğunluğu Yaş Kırık hikayesi Ailede kırık hikayesi
Yaş Osteoporoz görülme sıklığı yaşla beraber artış gösterir. Görülme sıklığı 50-60 yaş kadınlarda % 40-55 60-70 yaş kadınlarda % 75 70 yaş kadınlarda % 85-90 risk 5-8 kat artar 45 85
Kırık hikayesi Geçirilmiş omur kırığı; 1 yıl içinde yeni omur kırık riskini 5 kat, kalça kırık riskini ise 3 yıl içinde 2 kat arttırmaktadır. Geçirilmiş kalça kırığı; 1 yıl içinde yeni kalça kırık riskini 2 kat arttırmaktadır.
Ailede kırık hikayesi Ailede geçirilmiş kırık hikayesi; 1 yıl içinde yeni kırık riskini 1.5-3 kat arttırmaktadır.
RİSK FAKTÖRLERİ Cins Irk Genetik yapı Aşırı alkol ve kafein tüketimi Sigara İlaç kullanımı Kadınlık hormonu yetersizliği Bazı hastalıklar
Cins Osteoporoz riski altındaki popülasyonun % 80 i kadın. kadın/erkek 7/1 Omur kırıkları kadın/erkek 2/1 Kalça kırıkları
Irk Beyazlarda ve Asyalı kadınlarda siyahlara göre daha sık rastlanıyor.
Genetik yapı Kemik mineral yoğunluğunun % 7580 ini oluşturur. Kemik dokusunun mimari yapısı. Kalça kemiğinin aks uzunluğu.
Aşırı alkol ve kafein tüketimi Bağırsaklarda kalsiyum emilimini azaltıp, böbreklerden atılımını arttırır. Kötü beslenme nedeni.
İlaç kullanımı Kortizonlu ilaç kullanımı. Tiroid ilaç kullanımı.
Kadınlık hormonu yetersizliği Erken menopoz. Cerrahi menopoz. Uzun süreli adet kesilmesi.
Bazı hastalıklar Bağırsaklardan besinlerin emilimini bozan hastalıklar. Ağır karaciğer ve böbrek hastalıkları. Bazı hormonal hastalıklar. Bazı romatizmal hastalıklar.
OSTEOPOROZ BULGULARI Omur, kalça, el bileği ve diğer kemiklerde görülen (frajilite) kırıklar. Ani ve şiddetli bel veya sırt ağrısı.
OSTEOPOROZ BULGULARI Boy kısalması ve kamburluk. Karın, göğüs boşluğunda daralma ve buna bağlı bulgular. Vücut imajının bozulması. Psikolojik sonuçlar. Sosyal sonuçlar. Yaşam kalitesinde bozulma.
OSTEOPOROZ TEŞHİSİ Kemik mineral yoğunluk ölçümü. Radyografi (Sırt ve bel filmleri). Kan ve idrar tahlilleri. Sintigrafi (Radyoaktif madde kullanımı).
OSTEOPOROZ TEŞHİSİ Teşhiste kemik yoğunluğu önemlidir ve bunu ölçmek için kemik dansitometresi denilen yöntem kullanılmaktadır.
YOĞUNLUK ÖLÇÜMÜ Dual Enerji X ışın Absorpsiyometri (DEXA) Kaynak olarak dozu düşük X ışını. Omurga ve kalça kemiğinden ölçüm yapılabilir. Ölçüm süresi 2-7`. Ağrısız, yan etkisi yok.
YOĞUNLUK ÖLÇÜMÜ Ultrasonografi Kaynak olarak ses dalgaları. Topuktan, bacaktan, koldan veya parmaktan ölçüm yapılabilir. Pratik ve ucuz olması taramalarda kullanımını kolaylaştırmıştır. Ağrısız, yan etkisi yok.
KİMLER YAPTIRMALI? NOF un önerisi; 65 yaş ve üstündeki tüm kadınlar. Bir veya daha fazla risk faktörü olan tüm menopoz sonrası kadınlar. Kırığı olan menopoz sonrası kadınlar. Osteoporoz tedavisi planlananlar.
KİMLER YAPTIRMALI? FDA in önerisi; Kadınlık hormon yetersizliği olanlar. Omurlarında şekil bozukluğu olanlar. Uzun süre kortizon verilmesi düşünülenler. Paratiroid bezi fazla çalışanlar. Osteoporoz tedavisini takip amacıyla.
OMUR KIRIKLARI
KAN VE İDRAR TAHLİLLERİ Kemik erimesine neden olan başka bir hastalığı teşhis etmek. Kemik erimesinin hızı hakkında bilgi edinmek. Tedavinin etkinliğini kısa sürede değerlendirmek.
SİNTİGRAFİ Mevcut kırıkların başka bir nedene (özellikle habis nedene bağlı metastazlar) bağlı olup olmadığını değerlendirmek için.
KORUNMA Osteoporozdan korunma; anne rahminde başlayıp tüm yaşam boyunca uygulanacak yaklaşımları ihtiva etmelidir.
KORUNMA Amaç; Doruk kemik kütlesini maksimuma çıkarmak ve bunu devam ettirmek. Menopozla hızlanan ve yaşlanmayla devam eden kemik kaybını minimale indirmektir. Düşmenin önlenmesi.
KORUNMA Doruk kemik kütlesini maksimuma çıkarmak ve bunu devam ettirmek için; Beslenmenin düzenlenmesi. Fiziksel aktivite ve egzersizin teşvik edilmesi. Risk faktörlerinden korunma.
KORUNMA Menopoz ile hızlanan ve yaşlanmayla devam eden kemik kaybını minimale indirmek için; Bu aşamada korunma önlemlerinin yanında ilaç tedavisi de yer almaktadır.
KORUNMA NOF un 5 önerisi; Tavsiye edilen günlük kalsiyum ve D vitamini ihtiyacını karşıla. Düzenli egzersiz (vücut ağırlığı ile) yap. Sigara ve alkol tüketiminden uzak dur. Doktoruna danış. Kemik yoğunluk ölçümü yaptır, gerekirse uygun tedaviye başla.
Beslenmenin düzenlenmesi Yeterli kalsiyum alımı. Yeterli D vitamini alımı. Doğal hormon içeren bitkilerin tüketimi.
Yeterli kalsiyum alımı Bebeklik ve çocukluk dönemi: Doruk kemik kütlesini maksimuma çıkarmak. Menopoz öncesi:doruk kemik kütlesini devam ettirmek. Menopoz ve sonrası: Bağırsaklardan azalan kalsiyum emilimini ve idrarla artan kalsiyum atılımını karşılamak.
Yeterli kalsiyum alımı Yaş 7-9 10-12 (kız) 10-12 (erkek) 13-16 17-18 19-49 50+ Miktar 700 mg 900 mg 1200-1400 mg 1200-1400 mg 1200 mg 1000 mg 1000-1500 mg
Yeterli kalsiyum alımı National Institutes of Health Menopoz öncesi Menopoz sonrası hormon tedavisi hormon tedavisi Tüm kadınlar (25<yaş<50) 1000mg (65 yaş ve altı) (+) 1000mg (-) 1500mg (65 yaş ve üstü) 1500mg
Yeterli kalsiyum alımı BESİN Yoğurt (1kap) Süt (1 su bardağı) Ayran (1 su bardağı) Beyaz peynir (bir dilim) Kaşar peynir (bir dilim) Dondurma (1/2 kap) Sardalya balığı (1 porsiyon) Somon balığı (1 porsiyon) KALSİYUM (mg) 450 300 285 115 210 120 324 203
Yeterli kalsiyum alımı Yeterli süt, peynir ve yoğurt tüketimi ile 60 yaş ve üstü menopoz sonrası, kadınların günlük kalsiyum ihtiyacının yaklaşık %70 ini doğal yol ile karşılamak mümkün.
Yeterli kalsiyum alımı Kullanımda üst limit 2500 mgr. En önemli yan etkisi kabızlık. 1500 mgr/gün kalsiyum desteğinde idrar yolu taşı riski yok denecek kadar az. Hikayesi pozitif olanlarda doğal kalsiyum alımı teşvik edilir.
Yeterli D vitamini alımı İleri yaşlarda bağırsaklardan kalsiyum emilimi %40 azalır. D vitamini bağırsaklardan kalsiyum emilimini % 30-70 arttırmaktadır.
Yeterli D vitamini alımı Bağırsaklardan kalsiyum emilimini arttırıyor. Böbreklerden kalsiyum atılımını azaltıyor. Dengeyi düzeltiyor Kas gücünü arttırıyor DÜŞMELER AZALIYOR
Yeterli D vitamini alımı En önemli kaynak deriden güneş ışınları vasıtasıyla yapılan sentez (ihtiyacın yaklaşık %90 ı). Günde 15 yüz, kol ve ellerin direk güneş ışığına maruz kalması yeterli. Günlük ihtiyaç 400-600 ünite.
Fiziksel aktivite ve egzersiz Kemiğin şekillenmesine yardımcı olur. Kemik kaybını azaltır. Kas gücünü arttırır. Eklem dayanıklılığını arttırır. Dengeyi düzeltir. Duruşun düzeltilmesine yardımcı olur. Ağrı kontrolüne yardımcı olur. Yaşam kalitesini arttırır.
Fiziksel aktivite ve egzersiz Yerçekimi doğrultusunda kuvvet uygulayan egzersizler tercih edilir. Maksimum kuvvete kısa sürede ulaşan egzersizler (sıçrama, atlama) tercih edilmelidir.
Fiziksel aktivite ve egzersiz Kas gücünü arttıran egzersizler. Eklem dayanıklılığını arttıran egzersizler. Denge egzersizleri. Duruş egzersizleri. Solunum egzersizleri.
Fiziksel aktivite ve egzersiz Tempolu yürüyüş. Jogging. Step. Bisiklete binmek. Yüzmek. Dans etmek.
DÜŞMENİN ÖNLENMESİ 1-Hastayla ilgili Yaş ve cins. Baston kullanımı, düşme hikayesi. Hastanın kas gücü, dengesi ve duruşu. Mevcut hastalıkları. İlaç kullanımı.
DÜŞMENİN ÖNLENMESİ 2-Çevreyle ilgili Zemin yapısı. Ev eşyaları. Aydınlatma. Banyo ve tuvalet.
ALINACAK ÖNLEMLER Baston kullanımı. Zeminin düzenlenmesi. Geniş tabanlı lastik ayakkabı giymek. Elbise ve etek boyu. Destek barların varlığı. Yeterli ve kolay aydınlatma.
TEDAVİ Kırıkların önlenmesi. Kemik mineral yoğunluğunun korunması ve hatta arttırılması. Kırığa ve duruş bozukluğuna bağlı şikayetlerle mücadele. Günlük aktivitelerin maksimuma çıkarılarak yaşam kalitesinin artırılması.
TEDAVİ Kemik yıkımını baskılamalı. Kemik yapımını uyarmalı. Ekonomik olmalı. Yan etki riski düşük olmalı. Kolay kullanılabilmeli.
TEDAVİ HRT Bifosfonatlar Selektif östrojen-reseptor modülatörleri (SERMs) Nazal calcitonin PTH Stronsiyum İpsiflavonlar
AVRUPA BİRLİĞİNİN YAKLAŞIMI Osteoporozda temel yaklaşım korunma olup, eğitim öncelikli amacı oluşturur. Kırık ile ilgili veriler dikkate alınmalıdır. Yaşam boyunca yeterli kalsiyum ve D vitamini alınımı teşvik edilmelidir. Kemik yoğunluk ölçümü yaygınlaştırılmalıdır.
AVRUPA BİRLİĞİNİN YAKLAŞIMI Standart tedaviler geliştirilmelidir. Bilimsel ve hasta dernekleri desteklenmelidir. Osteoporozdan korunma ve osteoporoz tedavisi ile ilgili araştırmalar desteklenmelidir