Araştırma / Research Article TAF Preventive Medicine Bulletin www.korhek.org DOI: 10.5455/pmb.1-1398327138 Üçüncü basamak sağlık merkezine başvuranlarda kolorektal kanser tarama programı farkındalık çalışması Patients admitted to tertiary health care center colorectal cancer screening program awareness study Serhat Pirinççi, Cenk Benli, Pınar Okyay ÖZET Amaç: Dünyada 2008 yılında 7,6 milyon kanser ölümü gerçekleşmiştir. Ülkemizde ölüme sebep olan hastalıklar içerisinde %21,1 ile kanserler, ikinci sıradadır. Kolorektal kanserler dünyada üçüncü en sık izlenen kanserdir. Bu araştırmada katılımcıların kolorektal kanserler ve tarama yöntemleri hakkındaki farkındalığının tespiti amaçlanmıştır. Yöntem: Araştırma, kesitsel-tanımlayıcı bir araştırmadır. Bu araştırmada, 2013 Eylül ayında Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi nin 26 polikliniğine başvuran 50 yaş üstü 381 hasta ile gerçekleştirilmiştir. Kişilere yüz yüze görüşme yöntemiyle 25 soruluk bir soru formu uygulanmıştır. Tanımlayıcı veriler, yüzdelikler, ortanca (en az-en çok) olarak verilmiştir. Analitik değerlendirmede, ki-kare testi ve lojistik regresyon analizi testi kullanılmıştır. Tip 1 Hata (α) düzeyi 0,05 olarak alınmıştır. Bulgular: Katılımcıların ortanca yaş değeri 51, %55,7 si kadın ve %85,8 i evli, %44,1 i ev hanımıdır. Katılımcıların %56,2 si kolorektal kanser taramalarını, %17,6 sı ise KETEM i duyduğunu belirtmiştir. Katılımcıların %20,5 i kolorektal kanser taramalarını yaptırmışken, bunlardan en sık %77 oranında gaytada gizli kan testini yaptırmıştır. Ailesinde kanser öyküsü bulunanlarda kolorektal kanser taraması yaptırma sıklığı olmayanlarla benzerdir. Sonuç: Katılımcıların %82,4 ü KETEM i duymadığından KETEM bilinirliğini arttırılmalıdır. Kolorektal kanserli vakaların yakınlarını bilinçlendirme çalışmaları yapılmalıdır. Tarama yöntemlerine yönelik sorulara düşük oranlarda doğru cevaplar verildiğinden halkımız kolorektal kanser taramaları yönünden bilgilendirilmelidir. ABSTRACT Aim: In 2008, 7.6 million cancer deaths occured in the world. In our country, second most common cause of death is cancers with the rate of 21.1 %. The third most common cancer in the world is colorectal cancer. In this research the detection of participants awareness about colorectal cancer and screening programmes were aimed. Methods: Our study was a cross-sectional descriptive study. In our study, a 25-item questionnaire was applied to 381 patients who were over 50 years old and admitted to 26 clinics in the Adnan Menderes Medical Faculty with the method of face to face interview. The descriptive data was given as percentages and median (min-max). In the statistical evaluation chi-square test and logistic regression test were used. Type 1 error alpha level was taken as 0.05. Results: The median age of participants was 51. 55.7% were female. 85.8% of women were married and 44.1% of them were housewifes. The participants stated that they had heard the colorectal screening programmes (56.2%) and KETEM (17,6%). 20.5% of the participants had colorectal cancer screening. The most common screening method was fecal occult blood test (77%). The frequency of colorectal cancer screening was similar between the participants who had family history of a cancer and who did not have. Conclusion: Because of 82.4% participants had not heard about KETEM, the knowledge of KETEM should be increased. Awareness studies for relatives of patients with colorectal cancer should be conducted. Due to low rates of correct answers were given to the questions of methods for screening methods,our people should be informed about colorectal cancer screening. Adnan Menderes Üniversitesi Halk Sağlığı AD/Aydın-Türkiye. Yazışma Adresi/Address for correspondence: Serhat Pirinççi, Adnan Menderes Üniversitesi Halk Sağlığı AD/Aydın-Türkiye pirincciserhat@gmail.com Anahtar Kelimeler: Kolorektal Kanser, Kanser Taraması, Farkındalık Key Words: Colorectalcancer, Cancer Screening, Awareness Gönderme Tarihi/Received Date: 25.04.2014 Kabul Tarihi/Accepted Date: 16.07.2014 Yayımlanma Tarihi/Published Online: 30.06.2015 GİRİŞ Dünyada 2008 yılında 57 milyon ölüm meydana gelmiştir. Bunlardan 7,6 milyon ölüm kanser ölümleridir (1). Ülkemizde ölüme sebep olan hastalıklar içerisinde de %21,1 ile kanserler, ikinci sırada yer almaktadır (2). Kolorektal kanserler Dünyada 3. en sık izlenen kanser olup, ortalama her yıl 1 milyon yeni vaka ile tüm kanser olgularının %9,4 ünü oluşturmaktadır (3). Toplumumuzda ortalama yaşam süresinin artması, obezite oranında artış, sigara ve alkol kullanımının yaygınlaşması, diyabetes mellitus ve koroner arter hastalığı oranlarındaki artış ve kişilerin diyette daha çok konsantre ve hazır gıdalara yönelmesi kolorektal kanser insidansını arttırmaktadır (4). Kanser insidansındaki bu artış önemli morbidite ve mortaliteye neden olmaktadır. Türkiye de kolon ve rektum kanseri sıklığı kadınlarda yüz binde 7,6 dır ve meme kanserinden sonra ikinci sırada yer almakta, erkeklerde ise yüz binde 7,4 ile dördüncü sırada yer almaktadır. Sağlık Bakanlığı ülkemiz için kolorektal kanser insidansını yüz binde 17 olarak bildirmektedir (5). Son 50 yılda kadınlarda kolorektal kanserden ölüm azalırken, oran erkeklerde değişmemiştir. Görülme sıklığı 40 yaşlarından itibaren artış göstermeye başlayan kolorektal kanser 60-70 yaşlarında tepe noktasına TAF Prev Med Bull 2015 Vol 14 Issue 3 209
Pirinççi, v.d. : Üçüncü basamak sağlık merkezine başvuranlarda kolorektal kanser tarama programı farkındalık çalışması ulaşmaktadır (6). Yapılan çalışmalarda bir kişide hayatı boyunca kolorektal kanser gelişme riskinin yaklaşık %6 olduğu bildirilmektedir (7). Bu veriler ışığına, kolorektal kanserler gerçek bir ciddi bir halk sağlığı sorunu olarak görünmektedir. Kolorektal kanser taramaları; kolorektal kanserler preklinik belirti verdikleri için ikincil koruma açısından çok önemlidir. Kolorektal kanserlerin 5 yıllık sağ kalım oranı erken tanı konan lokalize hastalıkta %90; regional yayılım gösteren hastalıkta %40-60; yaygın metastaz durumlarında ise %6 civarındadır (8). Bu durum sağlıklı insanlara tarama programlarının ne kadar önemli olduğunun bir başka göstergesidir. Bu nedenlerle Sağlık Bakanlığı kolorektal kanserleri tarama kapsamına almıştır. Kolorektal kanser için risk grupları tanımlanmış ve bu kişilere uygun kolonoskopi ile yıllık izlem sıklığı belirlenmiştir. İkincil koruma kapsamındaki bu taramalara ek olarak; ailesel kolorektal kanser vakalarında genetik testler önerilmektedir. Ülkemizdeki kolorektal kanser taraması ulusal standartları; iki yılda bir uygulanacak gaitada gizli kan testi (GGK) ve 10 yılda bir yapılacak kolonoskopi taramasıdır. Hedef kitle 50-70 yaş arasındaki tüm erkek ve kadınlardır (50 ve 70 yaş dahil). Bu yöntemler aile hekimlerinin kayıtları esas alınarak davet yöntemiyle yapılmaktadır. Yüksek riskli olgularda 40 yaşından itibaren tarama prosedürüne başlanmalıdır (9). Ülkemizde taramanın yürütüldüğü merkezler; Aile Sağlığı Merkezi ve Toplum Sağlığı Merkezi bünyesindeki Kanser Erken Teşhis Tarama ve Eğitim Merkezidir (KETEM). Halk Sağlığı Müdürlüğü ise; toplum tabanlı kolorektal kanser tarama çalışmalarının koordinasyon, kayıt, izlem ve Sağlık Bakanlığına bildiriminden sorumludur. KETEM toplumun kanser ve kanserde erken teşhis ile taramanın önemi hakkındaki farkındalığını eğitim yoluyla arttırmak, erken yakalanabilir kanserlerde erken teşhis ve toplum tabanlı tarama faaliyetlerini yürütmek, tüm bu faaliyetler sonucunda da önlenebilir ve erken yakalanabilir kanserlerin morbidite ve mortalitesini azaltmak amacıyla kurulmuştur. Ülkemizde 81 ilde 82 merkez ile hizmet vermektedir. Aydın KETEM ise 2003 yılından itibaren bu kapsamda faaliyetlerini sürdürmektedir. Bu çalışmanın amacı; üçüncü basamak bir sağlık kuruluşuna başvuran kişilerin kolorektal kanserler, kolorektal kanserlerin tarama yöntemleri, kolorektal kanserlerin taramalarının yapıldığı yerler, kolorektal kanserlerin tarama yöntemlerinin yapılma sıklığı hakkında farkındalık düzeylerinin belirlenmesidir. YÖNTEM Araştırma, kesitsel-tanımlayıcı bir araştırmadır. Bu araştırma 2013 Eylül ayında Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Uygulama ve Araştırma Hastanesi nin Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları polikliniği ve onkoloji polikliniği dışındaki tüm polikliniklerde (n=26) yapılmıştır. Pediatri poliklinikleri hedef yaş grubuna uymadığından, onkoloji polikliniği ise hasta profilinin kanser vakalarından oluşması sebebiyle yanlış sonuçlar doğurabileceğinden araştırma kapsamına alınmamıştır. Aydın merkez nüfusu 200 bin, daha önce yapılan benzer çalışmalardaki farkındalık düzeyi %40 ve güven düzeyi %95 olarak alındığında örneklem büyüklüğü 369 olarak alınmıştır. Olası veri kayıpları göz önüne alınarak %10 yedek eklenmiştir. Böylece hedef grubun sayısı 381 olarak bulunmuştur. 40 yaş ve üzeri olan, belirtilen polikliniklere başvuran, çalışmamıza katılmak isteyen, belirlediğimiz gün ve saat diliminde poliklinik önünde bekleyen tüm yetişkinler çalışmamıza dahil edilmiş; 40 yaş altında olan ve çalışmaya katılmayı reddeden hastalar çalışmaya alınmamıştır. Kullanılan soru formu iki bölümden oluşmakta olup; birinci bölümde katılımcıların sosyodemografik verileri (yaşı, cinsiyeti, eğitim durumu, medeni durumu, çalışma durumu ve sağlık güvencesi) sorgulanmıştır. Soru formunun ikinci bölümünde; kişinin kendisinde veya ailesinde kanser öyküsü, barsak kanseri taramasını duyup duymadıkları, tarama yapılmasının gerekli olup olmadığı, taramaların amacı, barsak kanseri taraması ile ilgili bilgileri nereden edindikleri, barsak kanseri taramasını yaptırmak için en uygun merkezin neresi olduğu, hangi yöntem/yöntemlerin kullanılacağı, bu yöntemlerin hangisinin daha etkin olduğu ve hangi sıklıkta yapılması gerektiği soruları sorulmuştur. Geliştirilen anketi, Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi 4. sınıf öğrencileri yüzyüze görüşme yöntemiyle uygulamışlardır. Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulu çalışma protokolünü değerlendirmiş ve onaylamıştır (2014/321). Veri analizi için bir istatistik programı (SPSS for Windows, version15.0, 1999, SPSS Inc, Chicago, IL, USA) kullanılmıştır. Tanımlayıcı veriler, yüzdelikler, ortanca (en az-en çok) olarak verilmiştir. Analitik değerlendirmede, ki-kare testi ve lojistik regresyon analizi testi kullanılmıştır. Tip 1 (α) hata düzeyi 0,05 olarak alınmıştır. BULGULAR Araştırmaya katılan bireylerin (n=381) ortanca yaş değeri 51 (en az??-en çok??), %55,7 si (n=212) kadın ve %85,8 i (n=327) evlidir. Araştırmaya katılanların demografik özellikleri Tablo-1 de verilmiştir. 210 TAF Prev Med Bull 2015 Vol 14 Issue 3
Pirinççi, et al. : Patients admitted to tertiary health care center colorectal cancer screening program awareness study Tablo 1. Sosyodemografik Özellikler. Değişkenler n % Cinsiyet Kadın 212 55,7 Erkek 169 44,3 40-49 153 40,2 Yaş 50-59 130 34,1 60 ve üzeri 98 25,7 Medeni Durum Evli 327 85,8 Bekar 54 14,2 Okur yazar değil 19 5,0 Okur yazar 14 3,7 Eğitim Durumu İlköğretim 218 57,2 Lise 70 18,4 Yüksekokul 60 15,7 Memur 54 14,2 Meslek İşçi 89 23,4 Emekli 70 18,3 Ev hanımı 168 44,1 Sağlık Güvencesi Var 362 95,0 Yok 19 5,0 Katılımcıların %9,2 sinin (n=35) daha önce kanser öyküsü bulunurken, bunlardan en sık %2,1 (n=8) ile meme kanseri, %1,6 sının (n=6) kolorektal kanser öyküsü vardır. Katılımcıların %37,3 ünün (n=142) birinci derece akrabalarında kanser tanısı almış birey vardır. Araştırmaya katılanların %56,2 si (n=214) kolorektal kanser taraması diye bir şey duyduğunu belirtmiştir. Katılımcıların kolorektal kanserler ve taramaları ile ilgilibilgi ve davranışları Tablo-2 de verilmiştir. Araştırmaya katılanların %56,2 si (n=214) kolorektal kanser taraması diye bir şey duyduğunu belirtmiştir. Katılımcıların kolorektal kanserler ve taramaları ile ilgilibilgi ve davranışları Tablo-2 de verilmiştir. Araştırmaya katılanlar Ulusal Kanser Taraması Standartları na göre kolorektal kanser için herhangi bir risk faktörü taşımayan bir kişinin kaç yaşından itibaren tarama yaptırması gereklidir sorusuna %17,2 (n=31) oranında, dışkıda gizli kan testi kaç yılda bir yapılmalıdır sorusuna %35,8 (n=73) oranında, rektosigmoidoskopi/ kolonoskopi kaç yılda bir yapılmalıdır sorusuna %6,6 (n=13) oranında doğru cevap vermiştir. Katılımcıların kolorektal kanser tarama yöntemleri hakkındaki bilgi durumu Tablo-3 de verilmiştir. Tablo 2. Kolorektal Kanserler ve Taramaları ile İlgili Bilgi ve Davranışlar. Kolorektalkanser taraması diye bir şey duydunuz mu? (n=381) Kolorektal kanser taramalarının yapılması sizce gerekli midir? (n=214) Kolorektal kanser taramasının amacı sizce nedir? (n=254)* Kolorektal kanser taraması ile ilgili bilgiyi nereden edindiniz? (n=240)* KETEM nedir biliyor musunuz? (n=381) KETEM i duyduysanız nereden duydunuz? (n=67) Sizce kanser taraması yaptırmak için en uygun merkez neresidir? (n=110) *Birden çok seçenek işaretlenmiştir. Değişkenler n % Evet 214 56,2 Hayır 167 43,8 Evet 207 96,7 Hayır 7 3,3 Kolorektal kanser gelişimini önlemek 39 15,3 Kolorektal kanseri erken dönemde yakalamak 177 69,7 Kolorektal kanseri tedavi etmek 22 8,7 Kolorektal kanserin organlara yayılımını tespit etmek 16 6,3 Sağlık profesyonelleri 68 28,3 Arkadaş 58 24,1 Gazete, dergi 33 13,8 Televizyon 70 29,2 İnternet 11 4,6 Evet 67 17,6 Hayır 314 82,4 Sağlık profesyonellerinden 48 72 Yüz yüze görüştüm 15 22 Broşürlerini gördüm 4 6,0 Aile hekimi 5 4,5 Devlet hastanesi 11 10,0 Üniversite hastanesi 76 69,2 Özel hastane 2 1,8 KETEM 16 14,5 TAF Prev Med Bull 2015 Vol 14 Issue 3 211
Pirinççi, v.d. : Üçüncü basamak sağlık merkezine başvuranlarda kolorektal kanser tarama programı farkındalık çalışması Tablo 3. Katılımcıların Kolorektal Kanser Tarama Yöntemleri Bilgi Düzeyi. Bilgi Düzeyi Değişkenleri n % Kolorektal kanser taramasında hangi yöntem/ler kullanılır? (n=230)* Taramalarda kullanılan yöntemlerden hangisi en değerlidir? (n=192) Şimdiye kadar hiç kolorektal kanser taraması yaptırdınız mı? (n=381) Kolorektal kanser taraması yaptırdığınızda hangi test uygulandı? (n=78) *Birden çok seçenek işaretlenmiştir. Dışkıda gizli kan testi 34 14,8 Rektosigmodioskopi/ Kolonoskopi 130 56,5 Tomografi 35 15,2 Bilmiyorum 31 13,5 Dışkıda gizli kan testi 66 34,4 Rektosigmodioskopi/ Kolonoskopi 71 37,0 Tomografi 55 28,6 Evet 78 20,5 Hayır 303 79,5 Dışkıda gizli kan testi 60 77,0 Rektosigmodioskopi/ Kolonoskopi 16 20,5 Tomografi 2 2,5 Çalışmamıza katılanların %53 ü (n=202) 50-70 yaş grubunda olup (50 ve 70 yaş dahil), bunların %18,3 ü (n=37) herhangi bir kolorektal kanser tarama yöntemini yaptırmıştır. Kolorektal kanser taramalarını kadınlar %57,5 (n=123), erkekler ise %42,5 (n=91) oranında duyduklarını belirtmişlerdir. Katılımcılar arasında kolorektal kanser tarama yöntemlerinden en fazla bilineni hem erkeklerde hem de kadınlarda rektosigmodioskopi/kolonoskopi yöntemidir. Katılımcıların cinsiyete göre kolorektal kanser tarama ve yöntemlerinin farkındalığı Tablo-4 de verilmiştir. Katılımcılardan kolorektal kanser taramalarını duyanlar ile duymayanlar arasında, kolorektal kanser taramasını duyanlar kolorektal kanser taramasını daha fazla yaptırmıştır (p=0.001). Tablo 4. Cinsiyete Göre Kolorektal Kanser Tarama ve Yöntemlerinin Farkındalığı Farkındalık Değişkenleri Erkek Kadın n % n % Kolorektal kanser taramalarını duyanlar 91 42,5 123 57,5 Kolorektal kanser taramasında hangi yöntemler kullanılır?(n=230)* *Birden çok seçenek işaretlenmiştir. Dışkıda gizli kan testi 15 6,5 19 8,3 Rektosigmodioskopi/ Kolonoskopi 54 23,6 76 33,1 Tomografi 13 5,6 22 9,6 Bilmiyorum 13 5,6 18 7,8 Tablo 5. Kolorektal Kanser Taramalarının Bilinirliği ile Sosyodemografik Özelliklerin İlişkisi Modeldeki Değişkenler Beta Standart Hata p OR %95 Güven Aralığı Yaş 0,100 0,252 0,691 1,106 0,674-1,813 Cinsiyet 0,228 0,219 0,298 1,256 0,817-1,931 Eğitim 0,434 0,349 0,213 1,543 0,779-3,055 Sağlık Güvencesi 2,481 0,759 0,001 11,259 2,700-52,968 212 TAF Prev Med Bull 2015 Vol 14 Issue 3
Pirinççi, et al. : Patients admitted to tertiary health care center colorectal cancer screening program awareness study TARTIŞMA Kişinin kendisinde veya ailesinde kanser öyküsü olması kolorektal kanser açısından yüksek risk olarak adlandırılmaktadır (10). Bu çalışmada katılımcıların %37,3 ünün (n=142) birinci derece akrabalarında kanser tanısı almış birey vardır. Yapılan çalışmalarda bu oran %7,8 ile %47,6 arasında değişmektedir (11). Bayçelebi nin yapmış olduğu uzmanlık tezi çalışmasında katılımcıların %35,8 inde ailesinde kanser öyküsü vardır (12). Araştırmaya katılanların %56,2 si (n=214) kolorektal kanser taramalarını duyduğunu belirtmiştir. Bunlardan %14,8 i (n=34) gaitada gizli kan testini, %56,5 i (n=130) rektosigmoidoskopi/ kolonoskopi tetkikini, %15,2 si (n=35) tomografi tetkikini duymuş; ancak, %13,5 i (n=31) kanser taramalarını duymasına rağmen yöntemler hakkında fikri yoktur. Vaizoğlu ve arkadaşları tarafından yapılan çalışmada katılımcıların %80,6 sı gaitada gizli kan testini duymuştur (7). Araştırmamızda kolorektal kanser taramalarını duyanlar arasında (n=214) dışkıda gizli kan testini erkekler %6,5 (n=15), kadınlar %8,3 (n=19) oranında, rektosigmoidoskopi/ kolonoskopi tetkikini erkekler %23,6 (n=54), kadınlar %33,1 (n=76), tomografi tetkikini erkekler %5,6 (n=13), kadınlar %9,6 (n=22) oranlarında duymuştur. Bayçelebi nin yapmış olduğu uzmanlık tezi çalışmasında 50 yaş üstü 1023 kadının % 51 i gaitada gizli kan testini, %52,7 si rektosigmoidoskopi tetkikini ve 50 yaş üstü 922 erkeğin % 50,7 si gaitada gizli kan testini, % 48,3 ü, rektosigmoidoskopi tetkikini duymuştur.(12) Bu araştırmaya katılanların %20,5 i daha önce kolorektal kanser taraması yaptırdığını belirtmiştir. 50-70 yaş grubunda (50 ve 70 yaş dahil) kolorektal kanser taraması yaptırma oranı %18,3 (n=37) olup oldukça düşük bir orandır. Yaptıranların %77,6 sı dışkıda gizli kan testini, %21,6 sı rektosigmoidoskopi/kolonoskopi yaptırmıştır. Yapucu ve arkadaşları tarafından, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesine yatan hastaların refakatçilerinden oluşan 356 kişinin katıldığı bir çalışmada, bu çalışmaya katılanların %94,6 sı son 10 yılda kolorektal kanser ile ilgili herhangi bir tarama yaptırmamıştır (13). Walsh ve arkadaşları tarafından 50-74 yaş aralığındaki 1013 kişiyle gaitada gizli kan taraması ve kolorektal kanser taraması yaptırma oranlarıyla ilgili bir çalışma yapılmıştır. Katılımcıların %38 i gaitada gizli kan testi yaptırmış, %66 sı ise herhangi bir kolorektal taraması yaptırmıştır (14). KETEM ülkemizde kolorektal kanser taramalarının yürütüldüğü merkezlerin başında gelmektedir. Bu çalışmaya katılanların %82,4 ü KETEM i duymamıştır. KETEM bilinirliği ile ilgili bir çalışmaya rastlanmamıştır. Çalışmamız üçüncü basamak bir sağlık merkezinde yapıldığından KETEM bilinirliğinin daha yüksek olması beklenir. Ayrıca KETEM i duyanların %28 i KETEM faaliyetleriyle KETEM i öğrenmiştir. Bu da tüm grupta ancak 19 kişiye denk gelmektedir. Bu veri, KETEM in bilinirliğini arttıracak çalışmalar yapılması gerektirdiğini göstermektedir. Bu çalışma gerçekleştirildiğinde, Aydın KETEM bünyesine yeni bir gezici mammografi cihazı alınmış ve bu yönde bir tarama çalışması başlatılmıştır. Bir başka araştırma ile bu çalışmanın etkilerinin değerlendirilmesi önemli görünmektedir. Kolorektal kanserli hastalarda kalıtımsal predispozisyon önemlidir. Bu çalışmada daha önce kanser tanısı almış bireyler kolorektal kanser taramalarını daha çok yaptırırken (p=0.034), ailesinde kanser öyküsü bulunanlarda kolorektal kanser taraması yaptırma konusunda anlamlı fark bulunamamıştır.(p=0.302) Oysa ailesinde kolorektal kanser öyküsü bulunanlarda tarama yaptırmak çok önemlidir. Kolorektal kanser taramasını duyanlar arasında kaç yaşından itibaren tarama yapılmalıdır ve tarama yöntemlerinin hangi sıklıkta yapılmalıdır sorularına düşük oranlarda doğru cevaplar verilmiştir. Ayrıca, kolorektal kanser taramalarını duyanlar arasında taramaların amacı %69,7 oranında doğru bilinmiştir. Bu nedenle, halkın kolorektal kanser taramaları yönünden bilgilendirilmeye gereksinimi olduğu görünmektedir. Bu gereksinimin karşılanmasında farklı kaynaklar kullanılmalıdır. Katılımcıların ancak %28,3 ü kolorektal kanser taramaları hakkındaki bilgilerini sağlık profesyonellerinden almışlardır. Geri kalan %71,7 si ise medyadan ve arkadaş çevresinden öğrenmiştir. Bu nedenle, kolorektal taramaların önemi konusunda da akran eğitimi ve medya okur-yazarlığı önemli görünmektedir. Kolorektal kanser taramalarının bilinirliği ile sosyodemografik özelliklerin ilişkisi (Tablo-5) analizinde anlamlı çıkan sağlık güvencesi değişkenin güven aralığı dikkate alınarak okunmalıdır. Katılımcıların %69,2 si kolorektal kanserlerin taramaları için en uygun merkezin üniversite hastanesi olduğunu belirtmiştir. Kolorektal kanser taramaları üniversite hastanelerine kalmamalı ve birinci basamaktan itibaren yaygınlaştırılmalıdır. Tüm basamaklarda muayene bekleme dönemleri broşürlerle veya bu konuda özel eğitimli personel ya da öğrenciler vasıtasıyla bilgi verilerek eğitim fırsatları değerlendirilmelidir. Bu bakış açısı, dünya nüfusunun artan yaş ortalaması, özellikle düşük ve orta gelir düzeyindeki ülkelerde meydana gelecek yaşlı nüfus artışı ile kolorektal kanser taramasının bu ülkelerde hayata geçirilememesi, tarama ile mortalitenin azaldığı bilinen ve izlem için de kaynakları sınırlı olan bu ülkelerdeki sağlık eşitsizliğinin giderilmesi açısından çok önemlidir.(14) Bu çalışma, üçüncü basamak bir hastanede gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle, topluma yansıtma açıcından yeterli değildir; ancak çalışmanın bu kısıtlılığı bir bakış açısıyla da daha büyük bir ihtiyaca işaret TAF Prev Med Bull 2015 Vol 14 Issue 3 213
Pirinççi, v.d. : Üçüncü basamak sağlık merkezine başvuranlarda kolorektal kanser tarama programı farkındalık çalışması etmektedir. Bu kişiler, üçüncü bir sağlık kurumuna başvuruncaya kadar sağlık sisteminin diğer tüm kaynaklarına başvurmuş oldukları ve tüm basamaklarda elde ettikleri deneyimlerle sağlık bilgilerinin daha yüksek oldukları varsayılabilir. Bu nedenle bu çalışmada elde edilen bulgulardan, özellikle bilgi ve pozitif sağlık davranışının toplumda daha da düşük olduğu öngörülebilir. Çalışmanın bir başka kısıtlılığı da katılımcıların çoğunun kadınlardan, evlilerden, sağlık güvencesi olanlardan oluşmasıdır. Ancak çalışma bir durum tespiti niteliğindedir ve polikliniklere ilgili zaman diliminde başvuranlar dahil edildiğinden bu konuda bir şey yapılamamıştır. KAYNAKLAR 1. WHO, Global Status Report on Noncommunicable Diseases. 2010. http://www.who.int./nmh/publications/ ncd_report2010/en/ [Ulaşım tarihi: 8 Haziran 2013]. 2. TUİK, Ölüm nedeni istatistikleri. 2010,2011,2012. 3. http:www.tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=15847 [Ulaşım tarihi: 5 Haziran 2013]. 4. WHO,IARC,GLOBOCAN. http://globocan.iarc.fr/factssheet. asp [Ulaşım tarihi: 3 Haziran 2013]. 5. Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Kanser Daire Başkanlığı Değerlendirme Raporları, Kolorektal Kanser Taramaları; 2013,2-5. 6. Sağlık Bakanlığı, Kanser Kayıtçılığı, http://www.kanser.gov. tr/index.php/daire-faaliyetleri/kanser-kayitciligi.html [Ulaşım tarihi: 5 Haziran 2013]. 7. Vaizoğlu S, Turhan T, Temel F, Bolat Ö, Baydar O, Bacanlı A, Asarcıklı F, Güler Ç. Birinci Basamakta 50 Yaş ve Üzeri Bireylerde Kolorektal Kanser ile İlişkili Olabilecek Bazı Faktörlerin ve Gaitada Gizli Kan Tetkikine Uyumun Değerlendirilmesi. Türk Geriatri Dergisi 2010, 13:79-86. 8. Greenlee RT, Hill-Harmon MB, Murray T, Thun M. Cancerstatistics 2001, CA Cancer J Clin2001, 51(1):15-36. 9. Borum ML. Colorectal Canser Screening; Primary Care. ClinicsDn Office Practice. 2001,28 (3): 661-674. 10. Remzi FH, Öncel M.Kolon Kanserinde Tarama ve Takip. Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıp Dergisi. 2006,17(1):50-57. 11. Açıkgöz A, Çehreli R, Ellidokuz H. Kadınların Kanser Konusunda Bilgi Ve Tutumları İle Erken Tanı Yöntemlerine Yönelik Davranışları. DEÜ Tıp Fakültesi Dergisi.2011, 25(3);145-154. 12. Bayçelebi G. Trabzon Bölgesinde Risk Gruplarının Kanser Erken Tanısına Yönelik Tarama Testlerini Yaptırma Oranları. Yayınlanmış Uzmanlık Tezi, Tıp, İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Trabzon, 2011 Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi. 13. Yapucu GÜ, Zaybak A, Eşer İ, Khorsid L. Sağlıklı Bireylerde Kanser Risk Faktörleri. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 2007, 2:13-22. 14. Walsh JM, Salazar R, Kaplan C, Nguyen L, Hwang J, Pasick RJ. Healthycolon, healthy life (colonsano, vida sana). Colorectal Cancer Screening Among Latinos in Santa Clara, California J Cancer Educ. 2010,25:36-42. 15. Okyay P, Kolorektal Kanser Epidemiyolojisi. Türkiye Klinikleri J Med Oncol-Special Topics 2013;6(3). GATA. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non-Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, noncommercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Source of Support: Nil, Confl ict of Interest: None declared 214 TAF Prev Med Bull 2015 Vol 14 Issue 3