Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi TÜRKİYE 10. ENERJİ KONGRESİ TÜRKİYE DE ENERJİ VE GELECEĞE YÖNELİK PLANLAR

Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi TÜRKİYE 10. ENERJİ KONGRESİ TÜRKİYE DE ENERJİ VE GELECEĞE YÖNELİK PLANLAR Serdar İSKENDER Türkiye Teknik Elemanlar Vakfı (TÜTEV) Enerji Danışmanı, Makina Yük. Müh. Enerji, ülkelerin ekonomik ve sosyal gelişmeleri için en temel girdidir. İhtiyaç duyduğu enerjiyi, kesintisiz, güvenilir, zamanında, ucuz ve temiz olarak sağlayabilen ülkeler gelişmişler ve sürdürülebilir kalkınma hedefine ulaşmışlardır. Bu yaklaşıma birlikte, gelişmiş ülkeler, enerji-ekonomi-ekoloji dengesini dikkate alarak enerji planlamalarını yapmışlar, kaynak çeşitliliğine önem vererek, yeni enerji tedarik zincirleri ve enerji güvenliği ile ilgili politikalar geliştirmeye başlamışlardır. Ülkemizde ise enerji üretim ve tüketiminin farklı eğilimlerle gelişim göstermesi, uygulanan yanlış enerji politikaları sonucunda, 1970 yılında % 76 olan üretimin tüketimi karşılama oranı 2000 yılında % 35, 2004 yılında ise % 28 değerine düşmüştür. Önümüzdeki yıllar için yapılan enerji projeksiyonlarında bu azalmanın hızlı bir şekilde devam ederek, 2020 yılında üretimin tüketimi karşılama oranının % 24 değerine düşmesi beklenmektedir. Bu durum ülkemizin enerji açısından dışa bağımlılığının artmasına ve dolayısıyla giderek artan döviz kaybına yol açacaktır. Bu çalışmada, ülkemizdeki nüfus-enerji ilişkisi, enerji kaynakları, enerji üretim ve tüketim değerleri, geleceğe yönelik beklentiler üzerinde durulmuştur. 1.GİRİŞ Türkiye nin nüfusu, 1973 2000 yılları arasında % 78 artış göstererek, 38.072.000 kişiden, 67.804.000 kişiye ulaşmıştır. 1973 2000 döneminde, nüfusun yıllık artış hızı % 2,9 olarak gerçekleşmiştir. Yapılan nüfus tahminlerine göre, ülkemiz nüfusunun 2010 yılında 78 milyona, 2020 yılında ise 88 milyon kişiye ulaşması beklenmektedir. Ülkemizde kişi başına düşen Gayri Safi Milli Hasıla 1973 de 1.994 ABD $ dan, 2000 yılında 3.158 ABD $ a çıkarak, % 58 lik bir artış göstermiştir. Buna karşılık, aynı dönem için enerji talebi de, 24,5 Mtep (milyon ton petrol eşdeğeri) den, 81,3 Mtep e çıkarak % 231 oranında artmıştır. Kişi başına düşen elektrik talebindeki artış ise 326 kwh den, 1.892 kwh a çıkmıştır. 1973 2000 döneminde, kişi başına düşen Gayri Safi Milli Hasıla da ki artış % 58 olarak gerçekleşirken, enerji talebindeki artışın % 232, kişi başına düşen elektrik enerjisi talebindeki artışın ise % 422 olarak artış göstermesi, ülkemizin sürdürülebilir büyümesi için gerekli olan 131

enerji ihtiyacını ortaya koymaktadır. 2010 ve 2020 yıllarına yönelik tahminlerde, nüfus ve GSMH da ki artışa paralel olarak, enerji talebinde büyük artışlar beklenmektedir. 2010 yılında enerji talebinin 153,9 Mtep, kişi başına elektrik talebinin 3.653 kwh, 2020 yılında ise enerji talebinin 282,2 Mtep, kişi başına elektrik talebinin ise 6.455 kwh olması tahmin edilmektedir. Bu şartlar altında, önümüzdeki dönemde ülkemiz tarafından uygulanacak enerji politikaları, sanayileşme ve sürdürülebilir büyüme hedeflerine ulaşmada itici güç oluşturacaktır. Tablo 1 de nüfus, ekonomi ve enerji ilişkisi verilmiştir [1, 2, 3]. Tablo 1. Nüfus, ekonomi ve enerji ilişkisi [1, 2]. Yıl Nüfus GSMH Kişi başı Bin kişi 1990 fiyatı (Milyar $) GSYİH ($/kişi) Enerji Talebi Elektrik Talebi Kişi Başı Enerji Talebi Kişi Başı Elektrik Talebi (Mtep) (TWh) (kep /kişi) (kwh/ kişi) 1973 38.072 75,9 1.994 24,5 12,4 644 326 1990 56.098 150,0 2.674 53,0 56,8 945 1.013 1995 62.171 177,9 2.861 63,7 85,6 1.025 1.376 1998 65.244 215,5 3.303 74,7 114,0 1.145 1.747 2000 67.804 214,1 3.158 81,3 128,3 1.199 1.892 2001 68.618 193,9 2.826 76,0 126,9 1.108 1.849 2010 78.459 421,0 5.366 153,9 286,6 1.962 3.653 2020 87.759 812,7 9.261 282,2 566,5 3.216 6.455 2. TÜRKİYE NİN ENERJİ KAYNAKLARI Türkiye, birincil enerji kaynakları açısından yeterli bir ülke olmamakla birlikte, kömür (özellikle linyit) ve hidroelektrik açısından önemli yerli kaynaklara sahiptir. Önemli olan bu yerli kaynakların hızla, verimli ve ekonomik olarak değerlendirilerek, giderek artan ithal enerji kaynaklarının oranları azaltılmalıdır. Tablo 2 de 2001 yılı sonu itibariyle birincil enerji kaynaklarımız verilmiştir. 132

Tablo 2. 2001 yılı sonu itibariyle, birincil enerji kaynakları [4, 5]. Kaynaklar Birim Görünür Muhtemel Mümkün Toplam Taşkömürü Milyon Ton 428 456 245 1.129 Linyit Milyon Ton 7.339 626 110 8.075* Asfaltit Milyon Ton 45 29 8 82 Bitümler Milyon Ton 555 1.086-1.641 Hidrolik GWh/Yıl 125.000 - - 125.000 MW/Yıl 34.729 - - 34.729 Ham Petrol Milyon Ton 41,8 - - 41,8 Doğal Gaz Milyar m 3 8,7 - - 8,7 Doğal Uranyum Ton 9.129 - - 9.129 Toryum Ton 380.000 - - 380.000 Jeotermal Elektrik MW/Yıl 200 4.300 4.500 Termal MW/Yıl 2.250 28.850 31.100 Güneş Elektrik Milyon TEP/Yıl - - - 8,8 Isı Milyon TEP/Yıl - - - 26,4 *300 milyon ton belirlenmiş ve potansiyel kaynak dahil değildir. Türkiye nin teknik olarak değerlendirilebilir hidrolik enerji potansiyeli 216 milyar kwh olup, bu miktarın 125 milyar kwh ı ekonomik olarak değerlendirilebilir durumdadır. Mevcut durumda, bu potansiyelin % 35 i değerlendirilmiş bulunmaktadır. 2004 yılı sonu itibariyle, toplam elektrik enerjisi üretiminin % 31 i (46.084 GWh) hidrolik enerji kullanılarak üretilmiştir [6, 7]. Ülkemizde, 129 hidroelektrik santral 12.177 MW lık kurulu güce ve yıllık ortalama 45.000 GWh lık üretim kapasitesine sahiptir. 3.397 MW kurulu güce ve 11.188 GWh lık yıllık üretim kapasitesine sahip, 36 hidroelektrik santralin inşaatıda devam etmektedir. Geriye kalan 70.605 GWh/yıl lık hidrolik enerji potansiyelimizi kullanabilmek için toplam 19.908 MW gücünde, 386 santralin daha yapılması gerekmektedir [2]. 133

Ülkemizde, 7.339 milyon tonu görünür olmak üzere, toplam 8.375 milyon ton linyit rezervi bulunmaktadır. Mevcut rezervin % 68 i, 4,18 8,36 MJ/kg gibi düşük bir ısıl değere sahip olduğundan, üretilen linyitlerin büyük çoğunluğu termik santrallerde kullanılmaktadır. Bu rezervlerin, yaygın olarak bulundukları yörelerde temiz yakma teknolojilerine dayalı 150 200 MW lık linyit santrallerinin kurulmasıyla üretimde kullanılmalarına devam edilebilecektir. Güncel verilere göre linyitten elektrik üretim kapasitesi, yılda 116 Milyar kwh seviyesindedir. Yerli kaynaklara tanınan öncelik çerçevesinde, bu değere 2018 yılında ulaşılması hedeflenmektedir. Fakat, kaynak çeşitlendirme ihtiyacına paralel olarak doğal gaz ve diğer kaynakların elektrik üretimindeki payı arttıkça, linyitin payında azalmalar beklenmektedir [2, 4]. Türkiye taşkömürü rezervi, 428 milyon tonu görünür olmak üzere, toplam 1,2 milyar ton seviyesindedir. Mevcut rezervlerin ısıl değeri 13,8-28,4 MJ/kg arasında değişmektedir. Ülkemizdeki taşkömürü üretimi, Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) tarafından, Zonguldak havzasındaki 5 işletmede sürdürülmektedir. Bu işletmelerden, Kozlu, Karadon ve Üzülmez de koklaşabilir, Amasra ve Armutçuk ta ise koklaşmaya uygun olmayan niteliklerde kömür üretimi yapılmaktadır. Üretimde en önemli sorun, doğal şartlar nedeniyle, taşkömürü havzasında, kar altında işletmecilik yapılmasının mümkün olmaması gelmektedir. Ülkemizde tüketilen taşkömürünün büyük bir bölümü ithal edilmektedir. Özellikle demir-çelik fabrikalarında kullanılan yüksek ısıl değerli taşkömürü ihtiyacı ithalat yoluyla karşılanmaktadır. Taşkömürünün 2001 yılındaki ithalat miktarı 8 milyon ton, mali değeri ise 288 milyon ABD Doları dır [2, 4, 8]. Türkiye nin başlangıçtan bugüne kadar keşfedilen üretilebilir petrol rezervi 1 milyar varildir. Bu rezervin de bugüne kadar % 70 i tüketilmiş olup, kalan rezervimiz 296 milyon varildir [1, 9]. Kalan rezervimizin yaklaşık % 70 i ulusal kuruluşumuz olan TPAO ya, gerisi ise başta Shell olmak üzere, yerli ve yabancı diğer şirketlere aittir [10]. Türkiye, ortalama yılda 25 milyon ton ham petrol tüketmekte, toplam tüketiminin % 89 unu ithal etmektedir. Türkiye, ham petrol ve petrol türevlerinin dış alımına ödediği döviz miktarı yılda ortalama 10 milyar ABD Doları seviyesindedir [4]. Ülkemizde, 2001 yılı sonu itibariyle, kalan mevcut üretilebilir doğal gaz rezervleri 8,7 milyar metreküptür. 2005 yılındaki doğalgaz ithalatımızın, 12,857 milyar metreküpü Rusya Federasyonu ndan Ukrayna-Moldova-Romanya-Bulgaristan üzerinden geçen mevcut boru hattından, 4,322 milyar metreküpü İran dan, 4,969 milyar metreküpü Mavi Akım Boru Hattı ile Rusya Fedarasyonu ndan, 4,322 milyar metreküpü Cezayir den, 1,030 milyar metreküpü Nijerya dan olmak üzere toplam 27,029 milyar metreküp olarak gerçekleşmiştir [11]. Elektrik üretimimizn % 41 i, doğalgazdan sağlanmıştır [12]. 1987 yılında 520 milyon metreküp olan doğalgaz tüketimimizin, 2020 yılında 82,7 milyar metreküp değerine çıkması beklenmektedir [11, 13]. Türkiye, dünyadaki jeotermal ısı kullanımı ve kaplıca uygulamalarında, Çin, Japonya, ABD ve İzlanda nın ardından beşinci sırada gelmektedir [14]. Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü (MTA) ve Türkiye Jeotermal Derneği tarafından yapılan çalışmalara göre, Türkiye nin muhtemel jeotermal toplam ısıl kapasitesi 31.500 MW dır ve bununda eş değeri 100 m 2 oturma alanına sahip beş milyon konuttur 134

[15, 16]. Fakat, bu değer teorik muhtemel bir potansiyel olup, şu an için potansiyel aday olabilecek bir milyon konut bulunmaktadır. Hedef bir milyon konutun ısıtılması ile 7.500 MW kurulu güç karşılığı, yılda 2,5 milyon ton fuel-oil tasarrufunun sağlanmasıdır. Bu değerin içerisinde, sanayide ve kaplıca amaçlı kullanımının sağlayacağı ekonomik katkıda bulunmamaktadır [1, 2]. Ülkemizde yüzey sıcaklığı 35 C nin üzerinde olan 170 adet jeotermal saha vardır ve bu sahaların 160 tanesi merkezi ısıtmaya, sera ısıtmasına, endüstriyel proses ısı ve kaplıca kullanımına uygundur. Diğer 10 jeotermal sahanın ise teknik ekonomik olarak elektrik üretimine uygun olduğu tespit edilmiştir. Bu sahalarda, elektrik üretimine bağlı olarak, merkezi ısıtma, seracılık, termal turizm gibi jeotermal uygulamalar da gerçekleştirilebilir [17, 18]. Teorik jeotermal potansiyelin tamamıyla değerlendirilmesinin petrol eşdeğeri 9 milyar ABD Doları/yıl dır [16]. Ülkemizin mevcut teknik şartlar altında rüzgar enerjisi potansiyeli 88.000 MW, ekonomik potansiyelinin ise 10.000 MW seviyesinde olduğu tahmin edilmektedir [19, 20]. Türkiye de ilk rüzgar elektriği, 1986 yılında Çeşme Altınyunus Tesisleri nde kurulan 55 kw nominal güçlü rüzgar türbininden elde edilmiştir. Uluslararası boyutta ilk rüzgar elektriği, 21 Şubat 1998 tarihinde Çeşme Germiyan Köyü nde üretilmiştir. Yap İşlet Devret Modeli ile işletmeye giren ilk rüzgar enerji tesisi, 28 Kasım 1998 tarihinde açılan Alaçatı daki ARES adlı 12 adet türbinden oluşan rüzgar çiftliğidir. Yap İşlet Devret modeliyle kurulmuş ve şu an Türkiye nin en büyük rüzgar enerji santrali BORES (Bozcaada Rüzgar Enerji Santrali) 10,2 MW gücünde olup 25 Temmuz 2000 de Bozcaada'da kurulmuştur [14]. Bugüne kadar ETKB tarafından değerlendirilen 39 adet Rüzgar Çiftliği projesi bulunmaktadır. Bu projelerin toplam kapasitesi 1.370-1.440 MW dır. Bu 39 projenin, 210 MW lık kapasiteye sahip 8 adedinin yatırımcılarla yapılan görüşmeleri sonuçlandırılmıştır. Böylece, Türkiye de gerçekleşme aşamasına girmiş rüzgar güç santrallerinin toplam kurulu gücü 1.800 MW seviyesine ulaşmıştır [14, 21]. Türkiye, coğrafi konumu itibariyle güneş kuşağı içerisinde yer alıp, güneş enerjisi kullanımının uygun olduğu bir ülkedir. Ortalama yıllık toplam güneşlenme süresi 2.640 saat (günlük toplam 7,2 saat), ortalama toplam ışınım şiddeti 1.311 kwh/m 2 -yıl, günlük ortalama ışınım şiddetinin ise 3,6 kwh/m 2 olduğu tespit edilmiştir. En fazla güneş enerjisi alan bölge Güneydoğu Anadolu olup, bu bölgeyi Akdeniz Bölgesi izlemektedir. Türkiye de 8,3 milyon metrekare güneş kollektörü kullanıldığı tahmin edilmektedir. Bu değere, her yıl ortalama 350-400 bin metrekare kollektör ilave olmaktadır [15, 22]. Biyokütle (biomass) kaynakları içinde yer alan odun, bitki artıkları (fındık kabuğu, ağaç kabuğu vd.) ve tezek, ülkemizde uzun yıllardan beri özellikle kırsal kesimdeki konutlarda ısıtma ve yemek pişirme amaçlı kullanılmaktadır. Kesin istatistiki veriler olmamakla birlikte hayvan ve bitki artığının üretimi ve tüketimi son 10 yıldır, 10 milyon tondan, 7 milyon tona düşmüş bulunmaktadır. Diğer taraftan, enerji ormancılığı için uygun alanın yaklaşık % 15 kadarı değerlendirilmiş 135

durumda olup, geri kalan % 85 i beklemektedir [23, 24]. Türkiye de biyogaz potansiyelinin 1.400-2.000 Btep(Bin ton petrol eşdeğeri)/yıl olduğu belirtilmektedir [8].Türkiye de çöp termik santrallerinin kurulmasına başlanmıştır. Söz konusu girişimler Yap İşlet Devret (YİD) modeli kapsamında sürdürülmektedir. Bu çalışmalardan, 45 MW güçte, net enerji üretimi 302 milyon kwh/yıl olacak Adana Çöp Santrali nin ve 10 MW güçte, net enerji üretimi 76,8 milyon kwh/yıl kapasiteli Mamak/Ankara Çöp Gazı Santrali nin sözleşmesi imzalanmıştır. Diğer taraftan, 1,4 MW gücünde olan Bursa Çöp Gazı Santralı deneme üretimine başlanmıştır. Toplam 7,2 MW lık İzmit Çöp Santrali de işletmede bulunmaktadır. Başvuru aşamasında, olan 18,8 MW güçlü Mersin Çöp Santralı ve 12,5 MW güçlü Tarsus Çöp Santralı vardır [14]. 3. 1990-2004 YILLARI ARASI ENERJİ ÜRETİM VE TÜKETİM DEĞERLENDİRİLMESİ 1990 2004 yılları arasındaki enerji üretimleri değerlendirildiğinde, ülkemizde petrol, doğal gaz üretiminin düşük olup, yerli üretimin büyük çoğunluğu linyit ve taşkömüründen oluştuğu görülmektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarından, jeotermal, güneş ve rüzgar enerjisinin üretimi oldukça düşüktür. Hidrolik enerji üretimi ise artarak devam etmektedir. Ülkemizde, 1990 yılında 44.407 bin ton olan linyit üretimi, 1998 yılında 65.204 ton olarak gerçekleşen rekor üretimden sonra, 2004 yılında 43.709 bin tona düşmüştür. Linyit üretimindeki artışa paralel olarak, tüketim miktarıda artmıştır. 1990 yılında 45.891 bin ton olan linyit tüketimi, 2001 yılında 64.883 bin tona çıktıktan sonra, 2004 yılında 44.823 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Mevcut durumda, ülkemizin ihtiyacı olan linyitin tamamı yerli kaynaklardan sağlanmaktadır. Özellikle, demir çelik sektöründe kullanılan taş kömüründe ise yerli üretim ihtiyacı karşılamaktan oldukça uzaktır. 1990 yılında 2.745 bin ton olan taş kömürü üretimi, 2004 yılında 1.946 bin tona düşmesine rağmen, 1990 yılında 8.191 bin ton olan taşkömürü tüketimi, 2004 yılında 18.904 bin tona çıkmıştır. 2004 yılında, 1.946 bin ton taşkömürü üretilmesine rağmen, 18.904 bin ton tüketilerek, üretimin tüketimi karşılama oranı, % 10,2 ye düşmüştür [25, 26]. Petrol üretimimiz her geçen yıl azalmasına rağmen, tüketimimiz ise hızlı olarak artmaktadır. 1990 yılında 3.717 bin ton olarak gerçekleşen petrol üretimimiz, kademeli olarak azalarak, 2004 yılında 2.276 bin tona düşmüştür. Buna karşılık, 1990 yılında 22.700 bin ton olan petrol tüketimi hızla artarak, 2004 yılında 31.729 bin tona çıkmıştır [25, 26]. Ülkemizde, doğal gaz üretimi yok denecek kadar azdır, buna karşılık tüketim miktarı oldukça yüksektir. 1990 yılında 212 milyon metreküp olan üretim, 2004 yılına gelindiğinde 708 milyon metreküpe çıkmıştır. Buna karşılık, 1990 yılında 3.418 milyon metreküp olan doğal gaz tüketimi, 2004 yılında % 656 artarak 22.446 milyon metreküpe ulaşmıştır. Özellikle 1995 yılından sonra, doğal gazla çalışan çevrim santrallerindeki artış nedeniyle, doğal gaz tüketimide hızlanmıştır [25, 26]. Hidroelektrik enerji üretimi son on yılda artışlar göstermiştir. 1990 yılında, 23.148 GWh olan hidroelektrik üretimi, 2004 yılında 46.084 GWh değerine çıkarak, üretim rekoru kırılmıştır. 1990 2000 yılları arasında, yenilenebilir enerji üretiminin (hidrolik, rüzgar, güneş, jeotermal enerji gibi) toplam enerji üretiminin içerisindeki payı % 18,23 den, % 12,42 ye gerilemiştir. Tablo 3 de birincil enerji kaynakları üretimi, Tablo 4 de ise birincil enerji kaynakları tüketimi verilmiştir. 136

Şekil 1 de görüleceği üzere, enerji üretiminin, tüketimi karşılama oranı oranları 1990 yılında % 48 ler seviyesinden sürekli azalarak, 2004 yılında % 28 seviyesine düşmüştür. Bu durum, enerji ihtiyacının yaklaşık % 72 sinin ithalatla karşılandığını göstermektedir. 50% 48% 42% 40% 30% 33% 34% 31% 28% 28% % 20% 10% 0% 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 YILLAR Şekil 1. Üretimin tüketimi karşılama oranları [25, 26] Tablo 3. Birincil enerji kaynakları üretimi [25]. Kaynaklar Birimler 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 Taşkömürü Bin Ton 2.745 2.248 2.259 2.357 2.319 2.059 1.946 Linyit Bin Ton 44.407 52.758 60.854 63.445 51.660 46.168 43.709 Asfaltit Bin Ton 276 67 22 31 5 336 722 Doğalgaz 3 Milyon m 212 182 639 312 378 561 708 Petrol Bin Ton 3.717 3.516 2.749 2.551 2.420 2.375 2.276 Hidrolik GWh 23.148 35.541 30.879 24.010 33.684 35.330 46.084 Rüzgar Elektrik GWh 80 86 109 152 48 61 58 Jeotermal Isı(Bin TEP) 364 437 618 618 730 784 811 Odun Bin Ton 17.870 18.374 13.938 16.263 15.614 14.991 14.393 Hayvan ve Bitki Artık. Bin Ton 8.030 6.765 5.981 5.790 5.609 5.439 5.278 Güneş Bin TEP 28 143 262 287 318 350 375 Toplam Bin TEP 25.478 26.719 26.825 26.266 24.259 23.783 24.332 137

Tablo 4. Birincil enerji kaynakları tüketimi [26]. Kaynaklar Birimler 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 Taşkömürü Bin Ton 8.191 8.548 15.393 11.039 18.330 17.535 18.904 Linyit Bin Ton 45.891 52.405 64.394 64.883 52.039 46.051 44.823 Asfaltit Bin Ton 287 66 22 31 5 336 722 Doğalgaz 3 Milyon m 3.418 6.937 15.086 16.339 17.694 21.374 22.446 Petrol Bin Ton 22.700 27.918 31.072 29.661 29.776 30.669 31.729 Hidrolik GWh 23.148 35.541 30.879 24.010 33.684 35.330 46.084 Rüzgar ElektrikGWh 80 86 109 152 48 61 58 Jeotermal Isı(Bin TEP) 364 437 618 618 730 784 811 Odun Bin Ton 17.870 18.374 16.938 16.263 15.614 14.991 14.393 Hayvan ve Bitki Artık. Bin Ton 8.030 6.765 5.981 5.790 5.609 5.439 5.278 Güneş Bin TEP 28 143 262 287 318 350 375 Toplam Bin TEP 52.987 63.679 81.221 77.044 78.331 83.826 87.818 4. ENERJİ ÜRETİM VE TÜKETİM HEDEFLERİ Tablo 5 de Türkiye nin birincil enerji kaynakları üretim hedefleri, Tablo 6 da, Türkiye nin birincil enerji kaynakları tüketim hedefleri verilmiştir. Her iki tablo incelendiğinde, enerji üretiminin tüketimi karşılama oranlarının, 2005 yılında % 26,31 e, 2020 yılında ise % 23,53 e düşmesi tahmin edilmektedir. 1990 yılında 25,47 Mtep olan enerji üretiminin, 2005 te 34,11 Mtep e, 2010 da 47,32 Mtep e, 2020 de ise 70,23 Mtep e çıkması beklenilmektedir. 1990 yılındaki enerji üretiminin 2020 yılında % 275 artması tahmin edilmektedir. Buna karşılık, 1990 da 52,98 Mtep olan enerji tüketiminin, 2005 te 129,62 Mtep e, 2010 da 171,33 Mtep e, 2020 de ise 298,44 Mtep e çıkması beklenilmektedir. Verilen bu değerlerin, 2010 yılından itibaren nükleer enerji desteği ile sağlanması tahmin edilmektedir [27, 28, 29]. Elektrik üretimi açısından değerlendirme yapıldığında, 2000 yılında 27.264 MW e olan kurulu gücün, 2010 yılı için yapılan tahminlerde yaklaşık 2,5 kat artması, 2020 yılında ise mevcut kurulu gücün yaklaşık olarak beş kat artması beklenmektedir. Bu planlamaya göre, 2020 yılındaki elektrik enerjisi üretim kompozisyonunun; hidrolik ve yenilenebilir enerjiden % 28, kömürden % 25, doğal gazdan % 31, petrolden % 7, nükleer enerjiden % 9 şeklinde olması beklenmektedir. Ayrıca, Türkiye de bulunan linyit yataklarının kalorifik değerinin genelde düşük olması nedeniyle meydana gelen çevre kirliliği ve sera gazı üretimi de uzun vadeli bir nükleer program ile azaltılabilecektir. Bu planın gerçekleştirilmesine paralel olarak, nükleer enerji santrallerinin devreye girmesiyle enerji üretiminde çeşitlilik sağlanmış olacak, dışa bağımlılığımız önemli ölçüde azalacaktır [27, 28]. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı verilerine göre, linyit ve hidrolik potansiyelimizin tamamı kullanılırsa, yaklaşık olarak 250.000 GWh düzeyinde elektrik enerjisi üretimi 138

mümkün görülmektedir. Bu değer, elektrik enerjisi kapasite gelişimi tahminlerine göre, 2010 ve 2020 yıllarında üretilmesi gereken, yaklaşık 347.000 GWh ve 624.000 GWh düzeyindeki elektrik enerjisi miktarının altında kalmaktadır. Geriye kalan miktarın bir kısmının (2020 yılı itibari ile % 9), 2020 yılına kadar gerçekleştirilecek nükleer santral projeleri ile sağlanması hedeflenmektedir. Tablo 5. Türkiye nin birincil enerji kaynakları üretim hedefleri [27, 28]. Kaynaklar Birimler 2005 2010 2020 Taşkömürü Bin Ton 4.800 4.800 4.800 Linyit Bin Ton 100.691 160.542 184.555 Asfaltit Bin Ton 100 100 100 Doğalgaz Milyon Metreküp 179 150 121 Petrol Bin Ton 1.584 1.084 608 Nükleer GWh - 14.035 63.159 Hidrolik GWh 48.398 65.387 97.456 Jeotermal Elektrik(GWh) 90 90 90 Jeotermal Isı(Bin TEP) 1.303 2.877 6.269 Odun Bin Ton 13.819 11.275 10.250 Hayvansal ve Bitkisel Ar. Bin Ton 5.127 4.493 3.696 Güneş ve Diğer Bin TEP 759 1.312 2.756 Toplam Bin TEP 34.116 47.329 70.238 Tablo 6. Türkiye nin birincil enerji kaynakları tüketim hedefleri [27, 28]. Kaynaklar Birimler 2005 2010 2020 Taşkömürü Bin Ton 29.026 51.837 147.035 Linyit Bin Ton 100.691 160.542 184.555 Asfaltit Bin Ton 100 100 100 Doğalgaz Milyon Metreküp 46.382 55.156 82.749 Petrol Bin Ton 38.560 44.656 64.364 Nükleer GWh - 14.035 63.159 Hidrolik GWh 48.398 65.387 97.456 Jeotermal Elektrik(GWh) 90 90 90 Jeotermal Isı(Bin TEP) 1.303 2.877 6.269 Odun Bin Ton 13.819 11.275 10.250 Hayvansal ve Bitkisel Ar. Bin Ton 5.127 4.493 3.696 Güneş ve Diğer Bin TEP 759 1.312 2.756 Toplam Bin TEP 129.625 171.339 298.448 139

Tablo 7. Üretimin tüketimi karşılama oranları. 2005 2010 2015 Üretim(Bin TEP) 34.116 47.329 70.238 Tüketim(Bin TEP) 129.625 171.339 298.448 Üretimin Tüketimi Karşılama Yüzdesi(%) 26,32 27,62 23,53 5. KAYNAKLAR 1) İskender, S., Türkiye de ve Dünyada Enerji&Nükleer Enerji Gerçeği, TÜTEV, Ankara, Ekim 2005. 2) TÜBİTAK, Vizyon 2023 Teknoloji ÖnGörü Projesi, Enerji ve Doğal Kaynaklar Paneli Raporu, Ankara, Temmuz 2003. 3) TEİAŞ (Türkiye Elektrik İletim AŞ), Türkiye Kurulu Güç, Brüt Üretim, Arz, Net Tüketimin Yıllar İtibariyle Gelişimi, http://www.teias.gov.tr/istat2004/31.xls (Mart 2006). 4) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji Profilleri http://www.enerji.gov.tr/enerjiprofilleri.html (Mart 2006). 5) TAEK (Türkiye Atom Enerjisi Kurumu), Sürdürülebilir Kalkınma ve Nükleer Enerji, Ankara, 2000. 6) TEİAŞ, Türkiye Kurulu Güç ve Üretimin Yıllar İtibariyle Değişimi, http://www.teias.gov.tr/istat2004/18.xls (Mart 2006). 7) TEİAŞ, Türkiye Elektrik Enerjisi Üretiminin Enerji Kaynaklarına ve Üretici Kuruluşlara Göre Dağılımı, http://www.teias.gov.tr/istat2004/42.xls (Mart 2006). 8) Kaygusuz, K., Sarı, A., Türkiye nin Mevcut Enerji Durumu, Sürdürülebilir Kalkınma ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları, TMMOB Makina Mühendisleri Odası Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu ve Sergisi, Kayseri, 2003. 9) Pamir, A.N., Dünyada ve Türkiye de Enerji, Türkiye nin Enerji Kaynakları ve Enerji Politikaları, Metalurji Dergisi, Sayı 134, Ankara, Temmuz 2003. 10) TPAO (Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı), Yıllık Faaliyet Raporu, 2002. 11) BOTAŞ, Yıllar İtinbariyle Doğalgaz Alımları, http://www.botas.gov.tr/faliyetler/dg_ttt.asp (Mart 2006). 12) TEİAŞ, TüRkiye Brüt Elektrik Enerjisi Üretiminde Birincil Enerji Kaynakları Paylarının Yıllar İtibariyle Gelişimi, http://www.teias.gov.tr/istat2004/35.xls (Mart 2006). 13) BOTAŞ, Doğal Gaz Talep Tahmini ve Yıllar İtibariyle İthalat Miktarları, http://www.botas.gov.tr/dogalgaz/dg_arztaleb_sen.asp (Mart 2006). 14) Makina Mühnedisleri Odası Enerji Çalışma Grubu, Enerji Politikaları; Yerli, Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları, TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası Beşinci Enerji Sempozyumu, Ankara, Aralık 2005. 15) TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası 38. Genel Kurulu Enerji Raporu, Ankara, Nisan 2003. 16) Türkiye Jeotermal Enerji Derneği, Türkiye nin Toplam Jeotermal Isı Potansiyeli, http://www.jeotermaldernegi.org.tr (Mart 2006). 140

17) Koçak, A., Türkiye de Jeotermal Enerji Aramaları ve Potansiyeli, TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası Beşinci Enerji Sempozyumu, Ankara, Aralık 2005. 18) Mertoğlu, O., Türkiye de ki Jeotermal Isıtma Sistemleri İle İlgili Deneyimlerimiz, Yeşil Enerji Jeotermal, Türkiye Jeotermal Enerji Bülteni, Ankara, 2001. 19) Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi, 2002 Türkiye Enerji Raporu, Ankara, 2002. 20) Güler, Ö., Dünyada ve Türkiye de Rüzgar Enerjisi, TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası Beşinci Enerji Sempozyumu, Ankara, Aralık 2005. 21) Yılmaz, İ., İlbaş, M., Su, Ş., Türkiye Rüzgar Enerji Potansiyelinin Değerlendirilmesi, TMMOB Makina Mühendisleri Odası Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kay. Sempozyumu ve Sergisi, Kayseri, 2003. 22) EİE (Elektrik İşleri Etüt İdaresi), Türkiye nin Güneş Enerjisi Potansiyeli ve EİE nin Yaptığı Çalışmalar, http://www.eie.gov.tr/turkce/gunes/eiegunes.html (Mart 20006). 23) TÜSİAD (Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği), 21. Yüzyıla Girerken Türkiye'nin Enerji Stratejisinin Değerlendirilmesi, TÜSİAD-T/98-12/239, İstanbul, 1998. 24) Yıldırım, R.G., Dünyada ve Türkiye de Biyokütle Enerji, TMMOB Makina Mühendisleri Odası Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu ve Sergisi, Kayseri, 2003. 25) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Birincil Enerji Üretimi, http://www.enerji.gov.tr/enerjiuretimi.htm (Mart 2006). 26) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Birincil Enerji Tüketimi http://www.enerji.gov.tr/enerjituketimi.htm (Mart 2006). 27) Koçak, S., Altun, A.H., Enerji İhtiyacımız ve Nükleer Enerji, TMMOB Makina Mühendisleri Odası Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu ve Sergisi, Kayseri, 2003. 28) Kılıç, A.M., Türkiye ve Enerji Gerçeği, TMMOB Makina Mühendisleri Odası Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu ve Sergisi, Kayseri, 2003. 29) Şalvarlı, H., Türkiye de Sürdürülebilir Kalkınma, Enerji Politikası ve Verimliliği Hakkında Bazı Görüşler, TMMOB Makina Mühendisleri Odası Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu ve Sergisi, Kayseri, 2003. 141