Kıdem Tazminatı Karşılığı www.pwc.com.tr 15. Çözüm Ortaklığı Platformu
Ajanda Sunumun Amacı ve Kapsamı Kıdem tazminatı kavramı ve karşılıkları Kıdem tazminatı karşılıklarının aktüeryal bakış açısıyla hesaplanmasının önemi 2
Kıdem Tazminatı Kıdem tazminatı İş Kanunu nda belirtilen temel kurallar çerçevesinde çalışan ile işveren arasındaki sözleşmenin feshi durumlarında ödenecek olarak bir faydadır 1475 sayılı (eski) İş Kanunu nda, Kıdem Tazminatı başlığını taşıyan 14 üncü maddesi hariç diğer maddeler 10 Haziran 2003 tarihinde yürürlüğe giren 4857 sayılı (yeni) İş Kanunu ile yürürlükten kaldırılmıştır. Ancak 4857 sayılı kanunun Geçici 6.Madde sinde bahsi geçen kıdem tazminatı fonu yürürlüğe girene kadar 1475 sayılı İş Kanunu geçerlidir. Kıdem tazminatına hak kazanım koşulları İşveren ve işçi arasındaki sözleşmenin feshi Emeklilik nedeniyle işten ayrılma Çalışanın vefatı; Erkek çalışanlar için zorunlu askerlik hizmeti nedeni ile işyerinden ayrılma Kadın çalışanlar için evliliklerini takip eden bir yıl içeresinde gönüllü istifa; Bazı koşulların sağlanması ile erken emeklilik (8 Eylül 1999 öncesi SGK girişi/15 yıl sigortalılık/3600 gün Sigorta primi) 3
Kıdem Tazminatında Aktüeryal Bakış Açısı TMS 19 Açısından: Kıdem tazminatı yükümlülüğünün aktüeryal olarak hesaplanan karşılığı 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren değişen Türkiye Muhasebe Standartları na (TMS19) göre muhasebeleştirilemeye başlanmıştır. Bu yeni düzenlemeye tüm firmalar uymak durumundadır. Kıdem tazminatı; çalışanlara belirli koşulların gerçekleşmesi halinde ödeneceği kesin olan bir gider kalemidir. Kıdem tazminatı karşılığını doğru hesaplayabilmek için ne zaman ve ne tutarda ödeme yapılacağının ön görülmesi gerekmektedir Ödeme anı ile bugün arasındaki paranın zaman maliyeti Ödeme durumu yaratan her bir parametrenin gerçekleşme olasılıklarının aktüeryal olarak modellenmesi ve tahmin edilmesi 4
Kıdem Tazminatını Ektileyen Faktörler Ekonomik varsayımlar gerçek hayatla uyumlu olmalı İskonto Oranı Maaş Artış Oranı Demografik varsayımlar güncel ve gerçekçi olmalı İşten ayrılma olasılıkları Emeklilik yaşı Ölüm, erken emeklilik, evlilik, askerlik gibi durumları Hesaplama Yöntemi Öngörülen Birim Kredi Yöntemi 5
Kıdem Tazminatına Aktüeryal Yaklaşım Kıdem tazminatı uzun vadeli bir yükümlülük olduğundan, tazminatın hak edileceği andaki tutarının belirlenip bugüne indirgenebilmesi için iskonto oranı ve maaş artışı oranları hesaplamanın önemli varsayımlarındandır Makro Ekonomik Varsayımlar Yükümlülüğün vadesi ile kullanılan makro ekonomik varsayımların bu vadelerin ile paralellik göstermesine dikkat edilmelidir. Şirket özelinde faydanın vadesi (emeklilik yaşına kalan ortalama süre) belirlenerek bu süreyi en iyi yansıtacak finansal enstrümanlar kullanılmaktadır. Yine maaş artış oranının belirlenmesinde güncel ve uzun vadeye uygun ekonomik göstergeler yakından takip edilir ve gerçeğe en uygun uzun vadede oluşacak maaş artış oranı belirlenir. Aktüeryal değerlemelerde, finansal varsayımlar demografik varsayımlarla beraber komütasyon tablosunda istatistiki modellemeler ile değerlendirilmektedir. 6
Kıdem Tazminatına Aktüeryal Yaklaşım Aktüeryal bakış açısı ile yapılan hesaplamalarda çalışan personellerin ayrılma olasılıkları çalışma süreleri veya yaşları ile ilişkilendirip ayrılma sebepleri dikkate alınır. Ayrılma Olasılığı Aktüeryal yöntemler ile yapılan hesaplamalarda ise çalışanların kıdem tazminatı alacakları ileri bir tarihe kadar yaşları ve çalışma süreleri artarak ilerlediğinden, dikkate alınan ayrılma olasılıkları dönemler itibarıyla yaşları ve kıdem süreleri ile uyumlu olarak değiştirilmektedir. Örneğin 2 yıldır çalışan 25 yaşındaki bir personel ile 20 yıldır çalışan 43 yaşındaki personelin işten ayrılma olasılığı aynı olmayacaktır. Ayrılma olasılıkları aktüeryal açıdan değerlendirilmediği durumlarda tüm çalışanlar için tek bir varsayım kullanılmakta ve aynı çalışanın yaşı ilerledikçe ayrılma olasılığının düşemesinin etkisi hesaplamalara yansıtılmamaktadır 7
Kıdem Tazminatına Aktüeryal Yaklaşım 15 yıl /3600 Gün koşulunun doğru değerlendirilmesi özellikle son yıllarda büyük önem kazanmıştır Ayrılma Olasılığı 8 Eylül 1999 öncesi SGK girişi yapılmış çalışanların 15 yıllık sigortalılık süresini ve 3600 günlük prim ödemelerini tamamlamaları koşulu altında kendi istekleri ile ayrılarak kıdem tazminatı alabilmektedirler. Aktüeryal değerleme yapılmadığı bir örnekte tüm çalışanlar için kıdem tazminatı almadan ayrılma olasılığı olarak %10 belirlenen bir hesaplamada, yukarıdaki koşulu sağlamış tüm çalışanlar %10 ihtimal ile tazminatsız ayrılacakları düşünülmektedir. Oysaki bu çalışanlar, yasada da öngörüldüğü üzere, her koşulda tazminatlarını almaktadırlar. Faydanın Kapsamı Aktüerya değerlemelerde emeklilik ile beraber ölüm, ve uygulama olduğu durumlarda da işten çıkarma faydaları da değerlenmektedir 8
Kıdem Tazminatına İlişkin Maliyetler Hizmet Maliyeti Tanımlanmış fayda planlarında bir sonraki döneme ilişkin olarak planın devamından kaynaklı çalışanların bir yıl daha birikecek maliyetlerini ifade etmektedir. Çalışanın 1 yıllık kıdem artışının yansıtıldığı kalem olarak hesaplanmaktadır. Faiz Maliyeti Faiz maliyeti ilgili faydanın ödenmesine bir yıl daha yaklaşılması nedeniyle, yükümlülüğün bugünki değerinde oluşacak bir yıllık artıştır Aktüeryal Kayıp/Kazanç Aktüeryal kayıp/kazanç tahmin edilen tutarlar ile gerçekleşen tutarlar arasındaki farkları ifade eder. 9
Kıdem Tazminatı Sunumu ve Raporlaması Standard bir rapor ile sonuçların açıklanabilirliği Kullanılan varsayımların ve kullanılan metodun açıklanması, özet istatistikler Yıllık gerçekleşen maliyetler (faiz maliyeti, hizmet maliyeti), Aktüeryal kayıp/kazanç ve Gelecek yıl tahminlerini içeren dipnotlar ve doğru muhasebeleştirilmesi Sonuçların önemli varsayımlara duyarlılığını Olağan dışı durumların (tasviye, toplu işten çıkarma vb.) TMS19 a göre doğru değerlendirilmesi 10
Aktüeryal Yöntemin Avantajları Demografik varsayımların belirlenme esasları Finansal varsayımların belirlenme esasları Hesaplama Yöntemi Tanımlanmış Faydanın tanımı ve kapsamı Bir sonraki döneme ait toplam maliyet rakamının belirlenmesi Standartlara uygun muhasebe tabloları Aktüeryal (kazanç)/kayıp tutarının açıklaması Sicille kayıtlı Aktüer güvencesi 11
Sorularınız? Aslı Sönmez Suncay Şentürk Foto Türkiye Direktör Aktüeryal Hizmetler +90 212 326 6664 asli.sonmez@tr.pwc.com Foto Türkiye Müdür Aktüeryal Hizmetler +90 212 326 6060 Suncay.senturk@tr.pwc.com 12
Teşekkürler... WARNING: The following disclaimer and copyright notices must be customised for your local territory - if you need assistance with appropriate wording, contact your local Risk Management or Office of General Counsel. This publication has been prepared for general guidance on matters of interest only, and does not constitute professional advice. You should not act upon the information contained in this publication without obtaining specific professional advice. No representation or warranty (express or implied) is given as to the accuracy or completeness of the information contained in this publication, and, to the extent permitted by law, [insert legal name of the firm], its members, employees and agents do not accept or assume any liability, responsibility or duty of care for any consequences of you or anyone else acting, or refraining to act, in reliance on the information contained in this publication or for any decision based on it. 2016 [insert legal name of the firm]. All rights reserved. In this document, refers to [insert legal name of the firm] which is a member firm of PricewaterhouseCoopers International Limited, each member firm of which is a separate legal entity.