Prof. Dr. A. Can Tuncay Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Prof. Dr. Ömer Ekmekçi İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU DERSLERİ Yenilenmiş 16ncı Bası İstanbul 2013 Beta
Yayın No : 2997 Hukuk Dizisi : 1469 16. Bası - Kasım 2013- İSTANBUL ISBN 978-605 - 333-022 - 6 Copyright Bu kitabın Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Yasaya göre kapakta orijinal parlak hologram bulunması zorunludur, bulunmayan kitaplar sahtedir. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı-Cilt : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL Tel: (0212) 412 17 77 (Sertifika No. 12027) Kapak Tasarım : Gökhan Ayrancı BETA BASIM YAYIM DAĞITIM A.Ş. (Sertifika No. 16136) Narlıbahçe Sok. No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax : (0-212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com
Önsöz III Bu kitap, dünyanın en sevimli yaratıkları, evlerimizin neşesi KEDİLERE, onları sevip koruyanlara, aslında tüm hayvan sevenlere ithaf olunur...
IV Önsöz
Önsöz V ONALTINCI BASIYA ÖNSÖZ Bir ülkede yaşlı nüfus, kazalar, hastalıklar, geçim sıkıntısı, ekonomik kaygılar arttıkça insanların sosyal güvenliğe olan ihtiyaç ve merakı da artmakta, bu alanda çareler aramak yöneticiler için de öncelikli konular arasına girmektedir. Son on beş-yirmi yıldır sosyal güvenlik bu nedenle ülkemizde de en önemli gündem maddeleri arasına girmiş bulunmaktadır. Durmadan yeni kanunlar, yönetmelikler yayınlanmakta; yasalar, uygulamalar durmadan değişmektedir. Amaç, ihtiyaçlara ayak uydurmaktır. Bu gelişmeler sosyal güvenlik alanındaki yayınların artmasına da neden olmaktadır. Nitekim elinizdeki kitabın daha geçen yıl yayınladığımız basısı çoktan tükendi. Bu da bizi yeni bir bası yapmaya zorladı. Zaten aradan geçen bir yıl içinde sosyal güvenlik hukukumuzun temel yasası olan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu yine beş kez yasa değişikliğine sahne oldu. Diğer yasa, yönetmelik, tebliğ, genelge değişiklikleri de cabası. Sonuçta sosyal güvenlikte «reform» sloganı ile Ekim 2008 de yürürlüğe konulan 5510 sayılı Kanun ve ikincil mevzuat anlaşılması ve uygulaması güç bir normlar yığınına (hatta arapsaçına) dönüşmüş durumdadır. Gerçekten 5510 sayılı Kanun yürürlüğünden bu yana tam 23 yasa değişikliğine uğramış, maddelerinde toplam 469 kez değişiklik yapılmıştır. Aşağıda bu değişikliklerle ilgili bir liste bulacaksınız 1. 1 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda bugüne kadar yapılan değişiklikler: Kanun No. Tarihi RG. Tarihi RG. No. Değişiklik 1. 5655 09.05.2007 20.05.2007 26527 2 2. 5754 17.04.2008 08.05.2008 26870 262 3. 5763 15.05.2008 26.05.2008 26888 4 4. 5774 24.06.2008 09.07.2008 26931 1 5. 5797 31.07.2008 19.08.2008 26972 6 6. 5838 18.02.2009 28.02.2009 27155 9 7. 5917 25.06.2009 10.07.2009 27284 3 8. 5921 11.08.2009 18.08.2009 27323 1 9. 5947 21.01.2010 30.01.2010 27478 2 10. 5951 28.01.2010 15.02.2010 27484 1 11. 5997 16.06.2010 19.06.2010 27616 7 12. 6009 23.07.2010 01.08.2010 27659 2
VI Önsöz Değerli meslektaşım Prof. Dr. Ali Rıza Okur un tespitine göre 109 asıl, 8 ek ve 45 geçici maddeyi kapsayan değişiklikleri esas alırsak 469 değişiklik demek madde başına 2.89 değişiklik demektir. Bu kadar yoğun değişiklik ve düzenleme bombardımanı yaşantımızı adeta değiştiren ve bize yeni imkanlar sunmaya çalışan 5510 sayılı Kanunu kullanılamaz ve uygulanamaz duruma düşürmekte, temel çözümleri ikincil mevzuata (tebliğ, genelge) aktarmaktadır. Bu durum ise hak sahiplerini hukuki güvenceden ve temel haklarını elde etmekten yoksun bırakmaktadır. Bu demektir ki, söz konusu yasa bırakınız reform sayılmayı- tam bir düş kırıklığı olmuştur. Dileriz ileride 5510 sayılı Kanunu aratacak başka reformlar(!) yapılacağına, uzman görüşlerinden yararlanılan, üzerinde iyice düşünülmüş, tartışılmış, ülke gerçekleriyle bağdaşır, uygulanabilir bir «yasa gibi yasa» yapılsın. Yeni bası da öncekilerde olduğu gibi prensipte bir ders kitabı olması amacıyla hazırlanmıştır. Bu nedenle hacmi olabildiğince sınırlı tutulmuştur. Ancak uygulayıcı ve araştırmacılara da oldukça iyi bir kaynak olduğunu düşünüyoruz. Bu alandaki son gelişmeler ve yeni yayınlar ile yabancı hukuk sistemlerindeki bazı düzenlemeler bu basıda da göz önünde tutulmuştur. Yine de hatasız olduğumuz iddiasında değiliz. Bu alanda yazılan kitapların hatasız ve eksiksiz olması artık zor gözükmektedir. Eleştirileri saygıyla karşılarız. Yeni basıya imkan tanıyan BETA Basım ın yöneticilerine, dizgi işlemlerini geçirdiği zorlu günlerde bile büyük bir özveri ve titizlikle gerçekleştiren Sn. Gökhan Ayrancı ya, düzeltmeleri yapan çalışkan araştırma görevlimiz Sn. Şebnem Kılıç a ve değerli fikirleri dolayısıyla Yard. Doç. Dr. Ender Gülver e ve basıda emeği geçen herkese teşekkür ederiz. A. Can Tuncay İstanbul, 1.11.2013 13. 6111 13.02.2011 25.02.2010 27857 M. 73 14. 6191 10.03.2011 22.03.2011 27882 3 15. 6270 17.01.2012 26.01.2012 28185 10 16. 6283 01.03.2012 08.03.2012 28227 7 17. 6322 31.05.2012 15.06.2012 28324 2 18. 6353 04.07.2012 12.07.2012 28351 15 19. 6385 10.01.2013 19.01.2013 28533 17 20. 6458 04.04.2013 11.04.2013 28615 3 21. 6462 25.04.2013 03.05.2013 28636 11 22. 6486 21.05.2013 29.05.2013 28661 18 23. 6495 12.07.2013 02.08.2013 28726 10
Önsöz VII ONBEŞİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Kitabımızın öndördüncü basısı bir yıl geçmeden tükendi. Bu durum bizi kitabın yeni basısını yapmaya zorladı. Zaten geçen bir yıl içinde mevzuatta gene önemli değişiklikler olmuştu. Bunlar başlıca 5510 sk.da değişiklik yapan 6283, 6322, 6270, 6353 sayılı kanunlar ile 665 sayılı KHK ler, 4447 sayılı Kanunda değişiklik yapan 6322 sayılı Kanun, 5502 sayılı Kanunda değişiklik yapan 665 sayılı KHK, 5434 sayılı Kanunda değişiklik yapan 6353 sayılı kanunlardır. Önemli bir gelişme de 3.6.2011 tarih ve 633 sayılı KHK ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının kurularak 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumunun tüm görev ve yetkileri ile 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanununun uygulanmasına ilişkin görevlerin kurulan yeni bakanlığa devredilmesidir. 11.10.2011 sayılı 665 sayılı KHK, 5502 sayılı Kanunla kurulan Sosyal Güvenlik Kurumunun örgütsel yapısında önemli değişiklikler de yapmıştır. Ayrıca 6327 sayılı Kanunla 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununda da önemli değişiklik ve yenilikler yapılmıştır. Bu arada çıkan yeni Yargıtay kararları ile Anayasa Mahkemesi kararları da önem arz etmektedir. Demek oluyor ki, sosyal güvenlikte reform (ya da deprem) faaliyetleri artçı reformlarla (ya da artçı depremlerle) hâlâ sürmektedir. İşte tüm bu gelişmeler ve yeni yayınlar göz önünde tutularak sıkı bir çalışma ile kitabın yeni basısını gerçekleştirdik. Kuşkusuz hatasız ve eksiksiz bir çalışma yaptığımız iddiasında değiliz. Hele sosyal güvenlik gibi durmadan değişen ve özensiz hazırlanarak karmaşık bir şekilde çıkarılan mevzuata dayalı bir hukuk alanı ile uğraşıyorsanız iddialı olmanız hiç mümkün değildir. Bu nedenle her türlü eleştiriye açığız. Yeni bası öncelikle öğrencilerin ders kitabı ihtiyacını karşılamak için hazırlanmıştır. Ancak uygulayıcı ve araştırmacılara da oldukça iyi bir müracaat kitabı görevi görebilir. Yabancı hukuk sistemlerindeki gelişmeler de her basıda olduğu gibi bu basıda da ihmal edilmemiştir.
VIII Önsöz Kitabın yeni basıya hazırlanmasında BETA nın nazik yöneticileri ile güler yüzlü ve çalışkan elemanı Gökhan Ayrancı nın çok yararlı emeklerini göz ardı edemeyiz. Kendilerine çok teşekkür ederiz. Ayrıca Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Anabilim Dalımızın çalışkan genç mensupları Yard. Doç. Dr. Burcu Savaş ile Ar. Gör. Şebnem Kılıç ın yardımları da teşekküre şayandır. Ayrıca yine Yard. Doç. Dr. Saim Ocak ve Yard. Doç. Dr. Ender Gülver e değerli fikirlerinden dolayı teşekkürü bir borç biliriz. Kitabın herkese yararlı olması en büyük dileğimizdir. A. Can Tuncay 15.10.2012
ONDÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ Dünyada en hızlı değişen mevzuat Sosyal Güvenlik Hukuku mevzuatıdır. Nitekim ülkemiz yasama faaliyetleri de bu kitabın bir önceki basısının yayınından (Eylül 2009) sonra da hız kesmemiş ve büyük bir hevesle 2008 yılının Ekim ayından beri yürürlükte bulunan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ve bazı maddeleri yürürlükte bırakılan 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununda peş peşe eklemeler ve değişiklikler yapmaya devam etmiştir. Tespitlerimize göre son basının tarihi Eylül 2009 dan bugüne kadar (ondan öncekiler hariç) Sosyal Güvenlik Hukuku mevzuatında (5510, 4447, 5434, 506, 3201 sayılı kanunlarda) 11.8.2009 tarih ve 5921, 21.1.2010 tarih ve 5947, 28.1.2010 tarih ve 5951, 16.6.2010 tarih ve 5997, 23.7.2010 tarih ve 6009, 1.7.2010 tarih ve 6002, 7.7.2010 tarih ve 6004, 10.3.2011 tarih ve 6191 ve son olarak da 13.2.2011 tarih ve 6111 sayılı kanunlarla yüzlerce değişiklik yapılmış bulunmaktadır. Bunların içinde en kapsamlı değişiklik kamuoyunda «Torba Kanun» diye bilinen 1 ve birçok kanunda değişiklik yapan 6111 sayılı Kanunla gerçekleştirilmiş olup sigortalı ve genel sağlık sigortalısı kapsamları genişletilmiş, prime esas kazançlarda, işveren yükümlülüklerinde değişiklikler, istihdamı güçlendirme uğruna yeni teşvikler, prim borçlarında ve kısa çalışma uygulamasında bazı kolaylıklar getirilmiştir. Bu arada sık sık değişen veya yeni çıkan yönetmelikler, genelgeler, tebliğler de cabası. Tüm bu mevzuat değişiklikleri, ortaya çıkan yeni Yargıtay kararları ve yeni yayınlar elinizdeki kitabın yeniden kaleme alınmasını kaçınılmaz kılmıştır. Her zaman söylendiği gibi Sosyal Güvenlik Hukuku alanında eser yazmak deniz kenarında kumdan kaleler yapmaya benzer. Dalga geldi mi kaleler yerle bir olur. O zaman da kaleleri yeniden inşa etmek gerekir. Kitabın bundan önceki iki basısını «Legal 1 Roma Hukukunda bir dönem birbiriyle ilgisiz, değişik madde ve kanunların tek bir kanun gibi yürürlüğe konulduğu sıkça rastlanan bir uygulamaydı. «Leges Saturae» adı verilen bu karma kanunlar siyasal etike aykırı ve yasama yetkisinin dürüst kullanılmaması olarak değerlendirilerek bu yöntem M.Ö. 98 yılında Roma Konsülleri tarafından yasaklanmıştır (P. Somer, Roma Hukukunda Yasama Faaliyeti: Kanunlar, Güncel Hukuk, Mayıs 2011, Sayı 5-89, 13). Günümüzden 2200 yıl önce alınan bu anlamlı kararı günümüz politikacılarına hatırlatmak isteriz.
X Önsöz Yayıncılık» nezdinde gerçekleştirmiştik. O dönemde Anayasa Mahkemesinin 5510 sayılı Kanunun ilk şeklini iptalinden sonra yaşanan hukuki boşlukta ve 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesinden sonraki iki yıldaki geçiş döneminde kitabın içeriğini biraz farklı kaleme aldığımızdan adını «Sosyal Güvenlik Hukukunun Esasları» koymuştuk. 5510 sayılı Kanun mükemmel olmasa da yürürlüğe girmesinden bu yana aradan 3 yıla yakın bir zaman geçti. Bazı uygulamalar bu arada iyi kötü oturdu denebilir. Legal Yayıncılık kapsamında gerçekleştirdiğimiz iki basıdan ikincisinin önsözünde «bu kitabın aslında BETA Yayıncılık kapsamında 25 yılda 11 bası gerçekleştirdiğimiz «Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri» adlı kitabımızın «bir anlamda devamı niteliğinde olup 13üncü basısıdır da denilebilir» demiştik. İşte bu nedenle BETA Yayıncılık a geri döndüğümüz için basılara bıraktığımız yerden devam ediyor olalım diye buna 14. bası dedik. Bu basıyı da değerli meslektaşım Prof. Dr. Ömer Ekmekçi ile birlikte hazırladık. Her zaman olduğu gibi bu basının da esas amacı öğrencilerimize bir ders kitabı sağlamaktır. Bu nedenle çok fazla ayrıntıya yer vermedik. Fakat her zaman olduğu gibi yine de güncel karşılaştırmalı hukuka, yeni yayınlara ve yeni içtihatlara yer vermeye çalışarak uygulayıcıların ve konuyla ilgilenenlerin ihtiyaçlarına da naçizane cevap vermeye çalışılmıştır. Amaca ulaşabilmiş isek mutlu oluruz. Bu vesile ile kitabın basısını yeniden üstlenen BETA Yayıncılık ın yöneticisi sayın Seyhan Satar ve kitabın dizgilerini yapan sayın Özge Yiğiter başta olmak üzere BETA nın bu baskıda emeği geçen tüm mensuplarına teşekkür ederiz. Ayrıca anabilim dalımızın çalışkan araştırma görevlileri Burcu Savaş ve Şebnem Kılıç da değerli yardımları için kocaman bir teşekkürü hak ettiler. A. Can Tuncay 15.7.2011
İÇİNDEKİLER ONALTINCI BASIYA ÖNSÖZ... V ONBEŞİNCİ BASIYA ÖNSÖZ...VII ONDÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ...IX KISALTMALAR...XXXVII I. BÖLÜM SOSYAL GÜVENLİĞİN GENEL ESASLARI 1. SOSYAL GÜVENLİK KAVRAMI...1 I. Tanım...1 II. Amaçları...5 III. Yöntemleri...6 2. SOSYAL RİSKLER...8 I. Mesleki Riskler...8 II. Fizyolojik Riskler...8 III. Sosyo-ekonomik Riskler...9 3. SOSYAL GÜVENLİK TEKNİKLERİ VE TARİHSEL GELİŞİM...11 I. Bireysel Teknikler (Tasarruf)...11 II. Kollektif Teknikler...11 1. Yardım... 11 2. Yardımlaşma sandıkları (dernekleri)... 12 3. İşverenin sorumluluğu... 14 4. Özel sigortalar... 15 5. Sosyal sigortalar... 16 6. Sosyal yardımlar ve sosyal hizmetler... 17 4. SOSYAL GÜVENLİĞİN ULUSLARARASI BOYUTLARI... 20 I. Bazı Yabancı Ülkelerde Sosyal Güvenlik...20 1. Almanya... 21 a) Tarihi gelişim... 21
XII II. İçindekiler b) Günümüzdeki durum... 23 2. Birleşik Krallık (İngiltere)... 26 a) Tarihi gelişim... 26 b) Beveridge Raporu... 28 aa) Yönetimde birlik... 29 bb) Primlerde birlik, ödemede zorunluluk... 29 cc) Tam çalıştırma ve sağlık politikası ile bütünlük... 29 dd) Kişisel sorumluluk... 29 ee) Ailenin ihtiyaçları... 30 ff) Yaygın bir sosyal güvenlik... 30 c) Savaştan sonraki gelişmeler... 30 3. Fransa... 35 4. Şili... 38 5. Amerika Birleşik Devletleri... 40 6. İsveç... 46 7. Çin Halk Cumhuriyeti... 49 7. Diğer Ülkelerde... 51 Uluslararası Belgeler...52 1. Çok taraflı antlaşmalar... 53 a) Atlantik Paktı... 53 b) Filadelfiya Bildirgesi... 53 c) İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi... 53 d) Sosyal Güvenliğin Asgari Normlarına İlişkin 102 Sayılı ILO Sözleşmesi... 53 e) Avrupa Sosyal Güvenlik Kodu... 54 f) Uluslararası Taşıma İşlerinde Çalışan İşçilerin Sosyal Güvenliğine İlişkin Avrupa Sözleşmesi... 54 g) Avrupa Ekonomik Topluluğu (Avrupa Birliği) Antlaşması... 55 aa) Kurucu antlaşmalarda sosyal güvenlik... 55 bb) Tüzüklerde sosyal güvenlik... 57 cc) AB şartlarında (charters) sosyal güvenlik... 59 h) Avrupa Sosyal Şartı... 60
İçindekiler XIII ı) Vatandaşlarla Vatandaş Olmayan Kimselere Sosyal Güvenlik Konusunda Eşit İşlem Yapılması Hakkında Sözleşme... 61 i) Avrupa Sosyal Güvenlik Sözleşmesi... 61 2. İki taraflı antlaşmalar... 61 5. SOSYAL GÜVENLİĞİN EKONOMİK, DEMOGRAFİK YAPI, SOSYOLOJİ VE VERGİ SİSTEMİ İLE İLİŞKİSİ... 65 I. Sosyal Güvenliğin Ekonomik Yapı ile İlişkisi...65 II. 1. Ekonomik düzenin sosyal güvenlik sistemine etkisi... 65 2. Sosyal güvenliğin ekonomik düzene etkisi... 67 Sosyal Güvenliğin Demografik Yapı ile İlişkisi...68 III. Sosyal Güvenliğin Vergi Sistemi ile İlişkisi...69 IV. Sosyal Güvenliğin Sosyoloji ile İlişkisi...71 II. BÖLÜM TÜRK SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİ 6. SİSTEMİN ANA ÖZELLİKLERİ... 73 7. TARİHSEL GELİŞİM... 77 I. Osmanlı İmparatorluğu nda...77 II. TBMM Hükümeti Devrinde...79 III. Cumhuriyetin İlanından Sonra...80 1. 1924 Anayasasından sonra... 80 2. 1961 Anayasasından sonra... 82 3. 1982 Anayasasından sonra... 82 8. SOSYAL GÜVENLİĞİN HUKUK SİSTEMİMİZDEKİ YERİ... 87 I. Sosyal Güvenlik ve Anayasa...87 1. Anayasanın sosyal güvenlikle doğrudan doğruya ilgili hükümleri... 87 2. Anayasadaki diğer hükümler... 90 II. Kamu Hukukuna Dahildir...91 III. Sosyal Güvenlik Hukuku - İş Hukuku İlişkisi...93
XIV İçindekiler IV. Sosyal Sigorta - Özel Sigorta İlişkisi...94 V. Sosyal Güvenlik Hukuku - Medeni Hukuk - Borçlar Hukuku İlişkisi...96 9. SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARI... 98 I. Sosyal Güvenlik Kurumu...99 1. Kuruluş nedenleri... 100 2. Kurumun hukuki statüsü, amacı ve görevleri... 103 3. Kurumun organları... 104 4. Kurum teşkilatı... 107 5. Personel ve mali yapısı... 109 II. Türkiye İş Kurumu...111 1. Genel olarak... 111 2. Kurumun amacı, kapsam ve niteliği... 112 3. Kurumun görevleri... 113 4. Kurumun organları... 113 5. Personel statüsü ve Kurum gelirleri... 115 6. Özel istihdam büroları... 116 III. Özel Sandıklar...118 IV. Ordu Yardımlaşma Kurumu (OYAK)...122 10. YENİ SİSTEMİN GENEL GEREKÇESİ...123 III. BÖLÜM SOSYAL SİGORTALARIN ÖZELLİKLERİ, FİNANSMANI VE İŞVEREN YÜKÜMLÜLÜKLERİ 11. SOSYAL SİGORTALARIN ÖZELLİKLERİ...131 I. Sosyal Sigortaları Biçimlendiren Temel İlkeler...131 1. Sosyal koruma ilkesi... 131 2. Dayanışma ilkesi... 131 3. Sosyal denkleştirme ilkesi... 132 4. Zorunluluk ilkesi... 132
İçindekiler XV II. Sosyal Sigortaların Özellikleri...132 1. Sosyal sigorta ilişkisi kurar... 132 a) Genel olarak... 132 b) Sigortalılık süresi, sigortalılık niteliği ve sigortalılık ilişkisi... 133 2. Zorunluluk esasına dayanır... 136 3. Aile ödenekleri sigortasını kapsamına almamıştır... 137 4. Sosyal sigortalar uygulamasında devletin sınırlı mali desteği benimsenmiştir... 139 5. Uyuşmazlıklara iş mahkemeleri bakar... 141 III. Sosyal Sigortalarda Edimler (Yardımlar)...144 1. Türleri... 144 2. Sosyal edim (yardım) hakkının doğuşu... 145 3. Sosyal edimlerin birleşmesi... 146 4. Sosyal edimlerin kesilmesi ve geri alınması... 146 5. Sosyal edimin zamanaşımına ya da hak düşümüne uğraması ve haczedilemezlik... 146 12. SOSYAL SİGORTALARIN FİNANSMANI VE PRİMLER...148 I. Finansman... 148 1. Finansman kaynakları... 148 2. Finansman yöntemleri... 150 a) Biriktirme (kapitalizasyon) yöntemi... 150 b) Dağıtım (pay as you go) yöntemi... 151 II. Primler... 151 1. Prim ödeme yöntemleri... 152 a) Çok prim yöntemi... 152 b) Tek prim yöntemi... 153 2. Primin hukuksal niteliği... 153 3. Prim miktarlarının hesaplanması... 154 a) md. 4/I(a) bendine tâbi sigortalılar bakımından... 154 aa) Aylık kazancın hesaplanması... 154 aaa) Hesaba dahil edilecek gelirler...154
XVI İçindekiler bbb)prim kesintisinden tamamen veya kısmen muaf olan kazançlar...158 b) md. 4/I(b) bendine tâbi sigortalılar bakımından... 164 c) md. 4/I(c) bendine tâbi sigortalılar bakımından... 165 d) Yalnızca genel sağlık sigortasına tâbi olan sigortalılar bakımından... 167 4. Günlük kazancın hesaplanması... 168 5. Aynı sigortalılık haline tâbi olarak birden fazla işte çalışma durumunda primlerin hesabı... 168 6. Kısmi süreli çalışanlarda prim ödeme gün sayısının hesaplanması... 169 7. Primlerin hesabında esas alınacak kazancın sınırları... 170 8. Üst sınırı aşan ödemeler... 171 9. Prim oranları ve türleri... 172 a) Kısa vadeli sigorta kolları primi... 172 aa) Prim oranı... 172 bb) İşyerinin girdiği tehlike sınıf ve derecesinin belirlenmesi... 173 b) Uzun vadeli sigorta kolları primi... 174 aa) Prim oranı... 174 bb) Uzun vadeli sigorta kollarına Hazine katkısı... 175 c) Genel sağlık sigortası primi... 177 d) İşsizlik sigortası primi... 177 e) Sosyal güvenlik destek primi... 178 f) Yatırım ve istihdamı teşvike yönelik prim indirimleri... 179 aa) 5084 sayılı Kanun uyarınca... 180 bb) 5763 sayılı Kanun uyarınca... 181 cc) 5921 sayılı Kanun uyarınca... 182 dd) 5746 sayılı Kanun uyarınca... 184 ee) 6111 sayılı Kanun uyarınca... 184 ff) Yurt dışına götürülen sigortalılar için GSS primi teşviki... 191 gg) Belirli il/ilçelerde on ve üzerinde sigortalı çalıştıran işverenler için işveren hissesi prim hissesi... 193 10. Primlerin ödenmesi... 197 a) Prim ödeme yükümlüsü... 197 b) Primlerin ödenme süresi... 198 c) Erken ödeme indirimi... 200
İçindekiler XVII d) Doğal afet halinde sürenin uzatılması... 201 11. Prim borçlarının ve yersiz ödemelerin yeniden yapılandırılması... 201 12. Gecikme zammı ve gecikme cezası... 202 13. Kurumun prim ve diğer alacaklarının ödenmesinden işverenle birlikte sorumlu tutulanlar... 205 a) Asıl işveren alt işveren ilişkisinde... 205 b) İşyerinin devri halinde... 206 c) Üst düzey yöneticilerin müteselsil sorumluluğu... 208 14. Yersiz alınan primlerin iadesi ve zamanaşımı... 214 15. Kurum alacaklarında zamanaşımı... 215 16. Prim belgelerinin Kurumca re sen düzenlenmesi ve primlerin tahsili... 216 a) Re sen düzenlemenin koşulları... 216 b) İşverenin itirazı... 217 17. Asgari işçilik miktarının re sen tespiti ve uzlaşma... 218 a) Re sen tespit... 218 b) Uzlaşma... 221 13. İŞVEREN YÜKÜMLÜLÜKLERİ... 224 I. İşyerinin ve Sigortalılığın Bildirimi Yükümlülüğü... 224 1. İşyerinin bildirimi... 224 2. Alt işverenin ve sigortalıyı devralan işverenin bildirimi... 227 3. Sigortalılığın başlangıcının bildirimi... 227 a) Md. 4/I(a) bendi kapsamına giren sigortalılık ilişkisinde... 228 aa) Genel kural: İşe başlamadan önce bildirim... 228 bb) İstisnalar... 228 aaa) İnşaat, balıkçılık ve tarım işyerlerinde işe başlatılacak sigortalılar...228 bbb) Yabancı ülkelere sefer yapan ulaşım araçlarında ve sefer sırasında işe başlatılacak sigortalılar...228 ccc) İlk kez işyeri bildirgesi verilen işyerlerinde işe başlatılacak sigortalılar...228 ddd) Kamu idareleri tarafından yurt dışı göreve gönderilenler...229
XVIII İçindekiler eee) Kamu idareleri tarafından çalıştırılan 4447 sayılı Kanun uyarınca işsizlik sigortasına tâbi olmayan sözleşmeli personel...229 fff) Maliye Bakanlığı vizesine tâbi olarak kamu idarelerinde çalışanlar...229 ggg) 4046 sayılı Kanun uyarınca özelleştirilen yerlerden diğer kamu kurum ve kuruluşlarına naklen atanan sözleşmeli veya kapsam dışı personel...229 hhh)bir işyerinden diğerine nakledilen sigortalılar...230 b) İşe giriş bildirgesinin Kuruma verilmesi... 230 c) Sigortalının kendisini bildirmesi... 230 d) Md. 4/I(b) bendi kapsamına giren sigortalılık ilişkisinde... 231 aa) Gelir vergisi mükellefi olanlar... 231 bb) Gelir vergisinden muaf olanlar... 231 cc) Şirket ortakları... 231 dd) Köy ve mahalle muhtarları... 232 ee) Tarımda bağımsız çalışanlar... 232 ff) Jokey ve antrenörler... 232 gg) Muafiyet koşulları ortadan kalkan bağımsız çalışanlar... 232 e) Md. 4/I(c) bendi kapsamına giren sigortalılık ilişkisinde... 233 4. Kamu idareleri ve bankaların bildirimi... 233 5. Sigortalıların Kurumca re sen tescil edilmesi... 233 6. Sigortalılığın sona erdiğinin bildirimi... 234 a) Md. 4/I(a) bendine tâbi sigortalılar... 234 b) Md. 4/I(b) bendine tâbi sigortalılar... 235 c) Md. 4/I(c) bendine tâbi sigortalılar... 236 7. Sigortalılığın bildirilmemesi... 236 a) İdari para cezası uygulanması... 236 b) Sigortalı hizmetin hükmen (yargı kararıyla) tespiti... 237 aa) Tespit davasının şartları... 238 bb) Tespit davasının hükümleri... 249 II. Aylık Prim ve Hizmet Belgesi Verme ve Prim Ödeme Yükümlülüğü... 250 1. Genel olarak... 250
İçindekiler XIX 2. Aylık prim ve hizmet belgesinin düzenlenmesi... 251 3. Aylık prim ve hizmet belgesinin Kuruma verilme biçimi ve süresi... 252 4. Eksik gün bildirimi... 256 5. Prim ödeme yükümlülüğü... 258 IV. BÖLÜM SOSYAL SİGORTALARIN KAPSAMI VE İSTEĞE BAĞLI SİGORTALILIK 14. KİŞİLER AÇISINDAN KAPSAMI...259 I. Genel Kural... 259 II. Md. 4/I(a) Bendi Kapsamında Sigortalı Sayılanlar... 260 1. İş sözleşmesine dayanarak çalışanlar... 260 a) İş sözleşmesinin unsurları... 261 b) Yabancılık unsuru... 267 aa) Bağımlı çalışanlar bakımından... 267 bb) Bağımsız çalışanlar bakımından... 269 2. İşçi sendikaları, konfederasyonları ve şubelerinin yönetim kurullarına seçilenler... 270 3. Sanatçılar, düşünürler ve yazarlar... 270 4. Koruma bekçileri... 271 5. Genel kadınlar... 272 6. Usta öğreticiler ve kamu idarelerinde ücret karşılığı ders verenler... 272 7. Geçici personel... 272 8. Toplum Yararına Çalışma Programından yararlananlar... 272 III. Md. 4/I(b) Bendi Kapsamında Sigortalı Sayılanlar... 273 1. Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar... 273 a) Serbest muhasebeci ve mali müşavirler... 273 b) Serbest çalışan avukatlar... 274 2. Gelir vergisinden muaf olup, Esnaf ve Sanatkâr Siciline kayıtlı olanlar... 275 3. Şirket ortakları... 275
XX İçindekiler 4. Tarımsal faaliyette bulunanlar... 276 5. Köy ve mahalle muhtarları... 276 6. 6132 sayılı At Yarışları Hakkında Kanuna tâbi jokey ve antrenörler... 277 IV. Md. 4/I(c) Bendi Kapsamında Sigortalı Sayılanlar... 277 1. Kamu idarelerinde çalışanlar... 277 2. 657 sayılı Kanun md. 86 uyarınca açıktan vekil atananlar... 278 3. Kamu idarelerinde seçim veya atama yoluyla göreve gelenler... 278 4. Başbakan, bakanlar, bakan yardımcıları ile TBMM üyeleri... 278 5. Belediye başkanları, il encümeninin seçimle gelen üyeleri... 279 6. Kamu görevlileri sendika, şube veya konfederasyonlarında yönetim kuruluna seçilenlerden aylıksız izne ayrılanlar... 280 7. Askeri öğrenciler... 280 8. Polis Akademisi öğrencileri ile Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına öğrenim görenler... 281 9. 5434 sayılı Kanun hükümleri uygulanacak sigortalılar... 281 10. Sözleşmeli er ve erbaşlar... 282 V. Kısmen Sigortalı Sayılanlar... 282 1. Aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler... 283 2. Staja tabi tutulan öğrenciler... 283 3. 2547 sayılı Kanuna göre çalıştırılan öğrenciler... 285 4. Ceza infaz kurumları ile tutukevlerinde çalışanlar... 288 5. İşKur kursiyerleri... 289 6. Sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen işverenlerin yanlarında çalıştırdıkları Türk işçileri... 289 7. 4046 sayılı Kanuna göre iş kaybı tazminatı alanlar... 290 8. Sosyal güvenlik destek primine tâbi çalışanlar... 290 a) 5510 sk.ndan önce çalışmakta olanlar... 290 b) 5510 sk.ndan sonra ilk kez çalışmaya başlayanlar... 292 9. Harp malulleri ve vazife malulleri... 293 10. Taksiciler, dolmuşçular ve kısmi süreli çalışan sanatçılar... 294 11. İntern öğrenciler... 295
İçindekiler XXI Vl. Sigortalı Sayılmayanlar... 296 1. Tarım veya orman işlerinde iş sözleşmesiyle süreksiz çalışanlar... 296 2. Tarımda bağımsız çalışanlardan geliri düşük olanlar... 297 3. Diğer bağımsız çalışanlardan geliri düşük olanlar... 297 4. İşverenin ücretsiz çalışan eşi... 298 5. Aynı konutta hısımlar arasında yapılan işlerde çalışanlar... 298 6. Ev hizmetlerinde çalışanlar... 299 7. Askerlik hizmetini yapmakta olanlar... 299 8. Mesleki eğitimine ilişkin olarak tatbiki nitelikte yapım ve üretim işlerinde çalışan öğrenciler... 300 9. Sağlık kurumlarında işe alıştırılmakta olan hasta veya sakatlar... 300 10.Türkiye ye gönderilen yabancı işyeri temsilcileri... 301 11. Md. 4/I(b) ve (c) bendi kapsamında faaliyette bulunup 18 yaşını doldurmamış olanlar... 302 12. Kamu idarelerinin dış temsilciliklerinde çalışanlar... 302 13. Büyükelçilik ve konsolosluklarda iş sözleşmesiyle çalışanlar... 303 14. Yurt dışında ikamet eden bağımsız çalışanlar... 304 15. Gençlik ve spor faaliyetlerinde geçici olarak görevlendirilenler... 304 16. Ücretsiz izinli sayılan öğretim üyeleri... 304 VII. Sigortalılık Hallerinin Çakışması... 304 VIII. İşveren, İşveren Vekili ve Alt İşveren Kavramı... 308 1. İşveren... 308 2. İşveren vekili... 309 3. Alt işveren... 309 a) Alt işverenliğin sosyal sigortaya ilişkin sonuçları... 311 b) Geçersiz alt işveren ilişkisinin sosyal sigortaya ilişkin sonuçları... 312 15. YER AÇISINDAN KAPSAMI... 314 I. İşyeri... 314 II. İşyerinin Sınırları... 315 1. Asıl işyeri... 315 2. İşyerine bağlı yerler... 315
XXII İçindekiler 3. İşyerinin eklentileri... 315 4. Araçlar... 315 16. İSTEĞE BAĞLI SİGORTALILIK... 317 I. Genel Olarak... 317 II. İsteğe Bağlı Sigortalılığın Koşulları... 319 1. Türkiye de ikamet etmek... 320 2. 18 yaşını doldurmuş olmak... 320 3. Zorunlu sigortalı olmamak veya ay içerisinde 30 günden az çalışmak... 321 4. Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık almamak... 321 5. Kuruma başvuru... 322 III. İsteğe Bağlı Sigortanın Hükümleri... 323 1. İsteğe bağlı sigortanın başlangıcı... 323 2. İsteğe bağlı sigortada prim tutarı... 323 3. İsteğe bağlı sigorta priminin ödenmesi... 324 4. İsteğe bağlı sigortalının genel sağlık sigortasından yararlanması... 325 5. İsteğe bağlı sigorta ilişkisinin sona ermesi... 326 a) Sigortalının talepte bulunması... 326 b) Aylık bağlanması için talepte bulunmak... 326 c) Yurt dışında ikamet etmeye başlamak... 327 d) Zorunlu sigortaya tâbi bir işte çalışmaya başlamak... 327 e) Sigortalının ölümü... 327 f) Sigortalının yurt dışındaki çalışmasının sona ermesi... 328 g) Bir yıl prim ödememe... 328 6. İsteğe bağlı sigortalılık süresinin etkisi... 328 IV. 5510 Sayılı Kanundan Önce İsteğe Bağlı Sigortalı Olanların Durumu... 329 V. BÖLÜM SOSYAL SİGORTA TÜRLERİ İTİBARİYLE KISA VADELİ SİGORTA KOLLARI 17. İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI SİGORTASI... 331
İçindekiler XXIII I. İş Kazası... 332 1. Tanımı... 333 2. Unsurları... 334 a) Sigortalı olma... 334 b) Kazaya uğrama... 335 aa) Dıştan gelen bir etken... 336 bb) İstenilmeyen bir olay... 336 cc) Ani olması... 338 c) Uygun illiyet bağı bulunması... 338 aa) Sigortalının gördüğü işle kaza olayı arasında illiyet bağı... 338 bb) Kaza olayı ile uğranılan zarar arasında illiyet bağı... 346 d) Sigortalının bedence veya ruhça bir zarara uğraması... 347 3. İş kazasının bildirilmesi ve tespiti... 348 II. Meslek Hastalığı... 349 1. Tanımı... 349 2. Unsurları... 350 a) Sigortalı olma... 350 b) Hastalık veya sakatlığın yürütülen işin sonucu olarak ortaya çıkması... 351 c) Belirli bir zaman parçası içinde meydana gelmesi... 351 d) Hastalığın Yönetmelikte yer alması ve belirtilen süre içinde meydana çıkması... 351 e) Hastalığın Kurum Sağlık Kurulu raporu ile saptanması... 355 f) Sigortalının bedence veya ruhça bir zarara uğraması... 356 III. İş Kazası ve Meslek Hastalığının Kuruma Bildirilmesi... 356 IV. Sigorta Yardımları... 358 1. Sigortalıya yapılacak ödemeler... 358 a) Geçici iş göremezlik ödeneği... 358 b) Sürekli iş göremezlik geliri... 360 c) Gelir ve ödeneğin indirilmesi... 362 d) Ölen sigortalının geride kalanlarına yapılacak ödemeler... 363
XXIV İçindekiler aa) Sigortalının hak sahiplerine gelir bağlanması... 363 aaa) Eşin hak sahipliği...363 bbb) Çocukların hak sahipliği...364 ccc) Ana ve babanın hak sahipliği...365 bb) Ölüm gelirinin hak sahipleri arasında paylaştırılması... 365 aaa) Eşe bağlanan gelirin oranı...365 bbb) Çocuklara bağlanan gelirlerin oranı...366 ccc) Ana ve babaya bağlanan gelirlerin oranı...366 cc) Ölüm gelirinin kesilmesi, tekrar bağlanması... 366 aaa) Dul eşin geliri...367 bbb) Erkek çocukların geliri...367 ccc) Kız çocukların geliri...367 ddd) Malul çocukların geliri...368 eee) Ana ve babanın geliri...368 fff) Durum değişiklikleri...369 dd) Evlenme ödeneği... 369 ee) Cenaze ödeneği... 369 V. İş Kazası ve Meslek Hastalığı Halinde Kurumun Rücu Hakkı... 370 1. İşverenin sorumluluğu... 370 a) Kurumun işverene rücu hakkının hukuki niteliği... 371 b) Kurumun işverene rücu hakkının koşulları... 373 2. Üçüncü kişilerin ve çalıştıranın sorumluluğu... 378 3. Sigortalıların süresinde Kuruma bildirilmemesinden doğan sorumluluk... 380 18. HASTALIK SİGORTASI... 383 I. Genel Olarak... 383 II. Hastalık Sigortasında Geçici İş Göremezlik Ödeneğinden Yararlanma Koşulları... 383 1. Sigortalı sayılma ve hastalanma... 383 2. Geçici iş göremezlik halinin iki günden fazla sürmesi... 383 3. Belli bir süre prim ödemiş olma... 384 4. Kuruma başvuru... 384
İçindekiler XXV III. Ödeneğin miktarı ve ödenmesi... 384 IV. Geçici İş Göremezlik Ödeneğinin İndirilmesi veya Geri Alınması... 385 V. Hastalık Sigortasında Kurumun Rücu Hakkı... 387 19. ANALIK SİGORTASI... 391 I. Genel Olarak... 391 II. Analık Sigortası Yardımlarından Yararlanma Şartları... 391 1. Analık durumunun ortaya çıkması... 391 2. Yararlanma hakkına sahip olanlar... 392 3. Belli bir süre prim ödenmiş olma... 393 4. Kuruma başvuru... 394 III. Analık Sigortası Yardımları... 394 1. Emzirme ödeneği... 394 2. Geçici iş göremezlik ödeneği... 394 IV. Geçici İş Göremezlik Ödeneğinin İndirilmesi veya Geri Alınması... 395 V. Analık Sigortasında Kurumun Rücu Hakkı... 396 VI. Kısa Vadeli Sigorta Kolları Bakımından Dikkate Alınmayacak Süreler... 396 VI. BÖLÜM SOSYAL SİGORTA TÜRLERİ İTİBARİYLE UZUN VADELİ SİGORTA KOLLARI 20. MALULLÜK SİGORTASI... 397 I. Malullük Aylığından Yararlanma Koşulları... 398 1. Malullüğün meydana gelmesi ve tespiti... 398 2. Malullüğün ilk çalışmaya başladıktan sonra ortaya çıkmış olması... 404 3. Sigortalılık süresi ve prim ödeme koşulu... 406 4. İşten ayrılarak Kuruma başvuru... 407 II. Malullük Aylığının Hesaplanması ve Bağlanması... 407 III. Aylığın Başlangıcı... 408 IV. Değişen Sağlık Durumuna Göre Aylığın Değişmesi (Kontrol muayenesi)... 408
XXVI İçindekiler V. Çalışmaya Başlama Nedeniyle Aylığın Kesilmesi... 409 VI. Vazife Malullüğü... 410 VII. Diğer Yardımlar... 412 VIII. Malullük Sigortası Bakımından Üçüncü Kişinin Sorumluluğu... 413 IX. Kanunun Yürürlük Tarihinden Önce Aylığa Hak Kazanmış Olanlar... 414 21. YAŞLILIK SİGORTASI... 416 I. Genel Olarak... 416 II. Yaşlılık Aylığından Yararlanma Koşulları... 417 1. Belirli bir yaşın, prim ödeme gün sayısının ve sigortalılık süresinin tamamlanması... 418 a) 8.9.1999 a kadarki dönem... 427 b) 8.9.1999 30.4.2008 arasındaki dönem... 429 c) 30.4.2008 den sonraki dönem... 433 2. İşten ayrılma ve Kuruma başvuru... 436 III. Kolaylaştırılmış Emeklilik Koşulları... 437 1. 1.10.2008 tarihinden önce sigortalı olanlar... 438 a) Maden işyerlerinin yeraltı işlerinde çalışanlar... 439 b) Sigortalı olarak işe başlamadan önce malul olanlar... 439 c) Engellilik nedeniyle vergi indiriminden yararlananlar... 440 2. 1.10.2008 tarihinden sonra sigortalı olanlar... 441 a) İşe başlamadan önce malul olanlar... 441 b) Çalışma gücündeki kayıp oranı %60 dan az olanlar... 442 c) Maden işyerlerinin yeraltı işlerinde çalışanlar... 443 d) Erken yaşlanan sigortalılar... 445 e) Sürekli bakıma muhtaç derecede malul çocuğu bulunan kadın sigortalılar... 445 IV. Farazi Hizmet Süreleri... 446 1. Fiili hizmet süresi zammı... 446 2. İtibari hizmet süresi zammı... 448 V. Yaşlılık Sigortası Yardımları... 449 1. Yaşlılık aylığının başlangıcı, kesilmesi, yeniden bağlanması ve hesabı... 450 a) Aylığın başlangıcı... 450
İçindekiler XXVII b) Aylığın kesilmesi ve yeniden bağlanması... 450 c) Aylığın hesabı... 451 d) Aylığın devir ve haciz yasağı... 455 2. Yaşlılık toptan ödemesi ve ihya (canlandırma)... 455 3. Sağlık yardımları... 457 4. Kamu görevlilerine özgü emekli ikramiyesi ödenmesi... 457 5. Kanunun yürürlük tarihinden önce topluluk sigortasına tâbi avukatlar ve noterler... 458 6. Yaşlılık aylığı hesabında geçiş hükümleri... 458 22. ÖLÜM SİGORTASI... 462 I. Genel Olarak... 462 II. Ölüm Sigortası Yardımlarından Yararlanma Koşulları... 462 1. Sigortalının ölümü... 462 2. Belli bir süre sigortalı olup prim ödemiş yahut Kurumla ilişkisi olma... 463 3. Sigortalının hak sahipleri olma... 466 a) Eşin hak sahipliği... 466 b) Çocukların hak sahipliği... 466 c) Ana ve babanın hak sahipliği... 468 4. Kuruma başvurma... 469 III. Ölüm Sigortasından Sağlanan Yardımlar... 469 1. Ölüm aylığı... 469 a) Aylığın hesaplanması... 469 b) Aylığın hak sahipleri arasında paylaştırılması... 470 aa) Eşin payı... 470 bb) Çocukların payı... 471 cc) Ana ve babanın payı... 471 c) Ölüm aylığının bağlanması, kesilmesi ve tekrar bağlanması... 472 aa) Dul eşin aylığı... 473 bb) Erkek çocukların aylıkları... 473 cc) Kız çocukların aylıkları... 473
XXVIII İçindekiler dd) Malul çocukların aylıkları... 474 ee) Ana ve babanın aylıkları... 475 2. Ölüm toptan ödemesi ve ihya (canlandırma)... 475 3. Evlenme ödeneği verilmesi... 476 4. Cenaze giderlerinin ödenmesi... 477 5. Kamu görevlilerine özgü emeklilik ikramiyesi... 478 6. Sağlık yardımı yapılması... 478 III. Ölüm Sigortasında Rücu... 478 23. GELİR VE AYLIKLARIN BİRLEŞMESİ, GELİR VE AYLIK BAĞLANMASINI ENGELLEYEN HALLER, YERSİZ ÖDEMELER... 480 I. Gelir ve Aylıkların Birleşmesi... 480 1. Aylıkların birleşmesi... 481 2. Gelirlerin birleşmesi... 481 3. Gelir ve aylıkların birleşmesi... 481 4. Kanunun yürürlük tarihinden önce bir veya birden fazla dosyadan gelir ve aylık alanlar... 481 5. Gelir ve aylıkların düzeltilmesi, yükseltilmesi ve alt sınırı... 483 II. Gelir ve Aylıkların Bağlanmasını Engelleyen Haller... 484 1. Miras ve aile hukukundan doğan haller... 484 2. Boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşama hali... 485 III. Yersiz Ödemelerin Geri Alınması... 486 VII. BÖLÜM GENEL SAĞLIK SİGORTASI VE İŞSİZLİK SİGORTASI 24. GENEL SAĞLIK SİGORTASI... 489 I. Genel Olarak... 489 II. Dünyada Sağlık Hizmeti Yöntemleri ve Sistemler... 492 III. Tanım ve Amacı... 495 IV. Kapsama Alınan Kişiler... 497 1. Genel sağlık sigortalıları... 497 a) 5754 sayılı Kanun uyarınca... 498
İçindekiler XXIX b) 6111 sayılı Kanun uyarınca... 500 c) 6191 sayılı Kanun uyarınca... 502 d) 665 sayılı KHK uyarınca... 503 e) 6486 sayılı Kanun uyarınca... 503 f) 6497 sayılı Kanun uyarınca... 504 e) Gelir testi... 504 2. Genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişiler... 506 V. Kapsam Dışında Kalanlar... 509 VI. Zorunluluk İlkesi ve Tescil... 510 1. Kendiliğinden tescilli sayılanlar... 511 2. Tescili gerekenler... 511 3. Sigortalılığın sona ermesi... 512 VII. Kurumca Sağlanan Hizmetler... 513 1. Koruyucu sağlık hizmetleri... 513 2. Tedavi edici sağlık hizmetleri... 514 a) Tıbbi muayene, müdahale, tedavi, organ nakli, tetkik ve tahliller... 514 b) Analıktan doğan hastalıkların tedavisi... 514 c) Ağız ve diş muayene ve tedavisi... 514 d) Yardımcı üreme teknikleri... 515 e) Tıbbi araç ve gereç sağlanması... 516 3. Yurt dışında tedavi... 518 a) Geçici görevle yurt dışına gönderilenler... 518 b) Sürekli görevle yurt dışına gönderilenler... 518 c) Yurt içinde tedavisi mümkün olmayanlar... 519 4. Diğer giderlerin karşılanması... 520 5. Trafik kazalarında sağlık giderlerinin SGK tarafından karşılanması... 521 VIII. Kurumca Sağlanmayan Sağlık Hizmetleri... 524 IX. Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Koşulları... 524 1. Genel Sağlık Sigortası primi ödemiş olma... 525 2. Sağlık kuruluşuna başvuru ve kimlik bildirimi... 527
XXX İçindekiler 3. Katılım payı ödenmesi... 528 4. Katılım payı alınmayacak durumlar... 530 5. Hizmet basamakları ve sevk zincirine uyma... 531 a) Aile hekimliği uygulaması... 532 b) Birinci basamak sağlık kuruluşları... 535 aa) Resmi sağlık kuruluşları... 535 bb) Özel sağlık kuruluşları... 536 c) İkinci basamak sağlık kuruluşları... 536 aa) Resmi sağlık kuruluşları... 536 bb) Özel sağlık kuruluşları... 536 d) Üçüncü basamak sağlık kuruluşları... 536 e) İstirahat raporları... 537 X. Sağlık Hizmeti Sunucularına İlişkin Kurallar... 538 1. Sağlık hizmeti sunucularının kimlik tespit yükümlülüğü... 538 a) Sağlık hizmetlerinin sağlanma yöntemi... 538 b) Sağlık hizmeti sunucularının duyurulması ve bildirim zorunluluğu... 539 c) Sağlık hizmet bedellerinin belirlenmesi... 540 d) Sözleşmeli sağlık hizmeti sunucularına fark ücreti ödenmesi... 540 aa) Otelcilik hizmetleri... 541 bb) Öğretim üyesi farkı... 541 cc) İstisnai sağlık hizmetleri... 542 dd) Ek ücret alınmayacak kişiler ve durumlar... 542 XI. İşverenin ve Üçüncü Kişilerin Sorumluluğu... 543 1. Genel olarak... 543 2. İşverenin sağlık yardımlarından sorumluluğu... 544 a) İş kazası ve meslek hastalığından dolayı... 544 b) Sağlık raporu almadan çalıştırmadan dolayı... 545 c) Kasıt veya mevzuata aykırı davranışından dolayı... 545 3. Üçüncü kişilerin sorumluluğu... 546 4. Sigortalının kendi sorumluluğu... 547 XII. Geçiş ve Yürürlük Hükümleri... 547
İçindekiler XXXI 25. İŞSİZLİK SİGORTASI...550 I. Genel Olarak... 550 1. İşsizlik... 551 2. İşsizlik sigortası kavramı... 552 3. İşsizlik sigortasının genel çizgileri... 553 a) Kapsam... 553 b) Yararlanma şartları... 554 c) İşsizlik sigortasından sağlanan yararlar... 555 d) İdari örgütlenme... 555 e) Finansman... 555 4. İşsizlik sigortasının yararları ve sakıncaları... 556 a) Yararları... 556 b) Sakıncaları... 556 5. Ülkemizde işsizlik sigortası kurulması... 557 II. İşsizlik Sigortasının Tanımı ve Kapsamı... 557 1. Tanım... 558 2. Kapsam... 558 III. İşsizlik Sigortasının Yönetimi... 560 IV. İşsizlik Sigortasının Finansmanı... 561 a) İşsizlik sigortası primi... 561 b) İdari para cezası... 562 c) İşsizlik Sigortası Fonu... 562 d) Fondan işsizliği önleme amacıyla kaynak aktarımı... 564 V. İşsizlik Sigortası Yardımları... 564 1. İşsizlik ödeneği... 565 a) Hak kazanma koşulları... 565 b) İşsizlik ödeneğinin miktarı ve ödeme süresi... 570 c) Ödeneğin kesilmesi ve geri alınması... 572 2. Kısa çalışma ödeneği... 574 a) Genel olarak... 575 b) Kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanma koşulları... 576 aa) Kısa çalışmayı gerektiren bir halin ortaya çıkması... 576
XXXII İçindekiler bb) Kısa çalışma ödeneği ve yararlanma... 578 aaa) Ekonomik kriz veya zorlayıcı nedenlerle işin tamamen veya kısmen durması yahut çalışma süresinin azalması...578 bbb) İşverenin İşKur a başvurusu ve sendikaya bildirim...579 ccc) Talebin Kurumca değerlendirilmesi...579 c) Kısa çalışmanın hükümleri... 581 aa) Kısa çalışma ödeneğinden yararlanma hakkına sahip olanlar... 581 bb) Yararlanma süresi... 582 cc) Kısa çalışma ödeneğinin miktarı ve ödenmesi... 583 dd) Kısa çalışma döneminde sigorta primlerinin Kuruma aktarılması... 584 ee) Kısa çalışma ödeneğinin durdurulması, kesilmesi ve geri alınması... 584 ff) Kısa çalışmanın iş sözleşmesine etkisi... 585 3. Genel sağlık sigortası primi ve İşKur kursiyerlerinin primlerinin ödenmesi... 586 4. İş bulma ve mesleki eğitim yardımı... 586 5. İşsizlik sigortası uygulamasına ilişkin işlemlere karşı itiraz... 587 VI. Ücret Garanti Fonu... 587 1. Genel olarak... 587 2. Fonun yönetimi... 589 3. Yararlanma koşulları... 589 a) Belirli nedenlerle ödeme güçlüğünün ortaya çıkması... 589 b) Başvuru... 589 4. Ödeme yapılması ve miktarı... 590 VIII. BÖLÜM HİZMETLERİN BİRLEŞTİRİLMESİ VE BORÇLANMA YOLUYLA DEĞERLENDİRİLMESİ 26. HİZMETLERİN BİRLEŞTİRİLMESİ YOLUYLA DEĞERLENDİRİLMESİ... 593 I. Farklı Sigortalılık Hallerinde Geçen Hizmetlerin Birleştirilmesi... 593
İçindekiler XXXIII II. 1. İlk defa 5510 sayılı Kanuna tâbi olarak çalışanlar... 594 2. 5510 sayılı Kanundan önce sigortalı olanlar... 594 Sosyal Güvenlik Sözleşmelerine Göre Yabancı Ülkelerde Geçen Hizmetlerin Birleştirilmesi... 597 1. Genel olarak... 597 2. Hizmetlerin birleştirilmesine ilişkin ortak esaslar... 598 a) İşçinin her iki ülkede de sigortalı olarak çalışmış olması... 598 b) Yardım yapacak ülkeye son geliş tarihinde çalışabilir durumda olması... 598 c) Birleştirilecek sürelerin aynı zamana rastlamaması... 598 d) Son çalışılan ülkenin sosyal sigortalar kuruluşuna başvurulması... 599 27. HİZMETLERİN BORÇLANMA YOLUYLA DEĞERLENDİRİLMESİ... 600 I. Genel Olarak... 600 II. Yurt İçinde Geçen Hizmetlerin Borçlanılması... 600 1. Borçlanma hakkına sahip olanlar... 600 2. Hizmet borçlanmasına konu olabilecek süreler... 600 a) Ücretsiz doğum ve analık izni süreleri ile doğum sonrasındaki süreler... 601 b) Er veya erbaş olarak silah altında veya yedek subay okulunda geçen süreler... 603 c) Personel mevzuatına göre aylıksız izin süreleri... 605 d) Doktora veya tıpta uzmanlık öğreniminde geçen süreler... 606 e) Sigortalı olmaksızın avukatlık stajını yapanların normal staj süreleri... 606 f) Beraatle sonuçlanan tutukluluk veya gözaltında geçen süreler... 606 g) Grev ve lokavtta geçen süreler... 607 h) Hekimlerin fahrî asistanlıkta geçen süreleri... 607 i) Seçim kanunları gereğince görevlerinden istifa edenlerin açıkta geçirdiği süreler... 608 j) Subay veya astsubaylığa nasbedilen ve subaylığa geçirilenlerle polis veya komiser olarak atananların öğrenim süreleri... 608
XXXIV İçindekiler k) Memuriyeti disiplin cezası nedeniyle sona erenlerden cezası kaldırılanların dışarıda geçen süreleri... 608 l) 4857 sayılı Kanuna tabi kısmi süreli iş sözleşmesiyle çalışanlar... 610 m) Yurt dışında geçen öğrencilik süreleri... 610 n) 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunu uyarınca gözaltına alınan veya tutuklananların borçlanmaları... 611 2. Talep ve prim borcunun ödenmesi... 611 3. Borçlanmanın hükümleri... 612 III. Yabancı Ülkelerde Geçen Hizmetlerin Borçlanılması... 614 1. Yasadan yararlanabilecek kişiler... 615 2. Değerlendirilecek süreler... 619 3. Yasadan yararlanmanın şartları... 620 a) Yurda kesin dönüş yapılmış olması şartı kaldırılmıştır... 620 b) Tahakkuk ettirilen borcun ödenmiş olması... 620 c) Sosyal Güvenlik Kurumuna yazılı başvuru ve başvurudan vazgeçme... 621 4. Borçlanılan sürelerin değerlendirilmesi... 622 5. Aylık bağlanması... 623 6. Transfer edilen primlerin iadesi... 624 IX. BÖLÜM BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ 28. SİSTEMİN GENEL ESASLARI...625 I. Sisteme İlişkin Esaslar... 626 1. Ek nitelikte emeklilik programı... 627 2. Gönüllü katılım... 628 3. Emeklilik sözleşmesi... 629 a) Bireysel emeklilik sözleşmesi... 629 b) Grup emeklilik sözleşmesi... 630 c) Sisteme katılma usulü... 631 d) Bireysel emeklilik aracıları... 633 4. Katkı payları... 634
İçindekiler XXXV a) Bireyin katkısı... 635 b) İşveren katkısı... 636 c) Devlet katkısı... 638 5. Emeklilik yatırım fonu... 640 6. Emeklilik şirketleri arasında geçiş yapılabilmesi... 642 a) Birikimlerin aktarımı... 642 b) Sistemden ayrılma... 643 7. Emekliliğe hak kazanma... 644 a) Sistemde on yılın ve 56 yaşın tamamlanması... 644 b) Emeklilik aylığı... 644 c) Grup emeklilik sözleşmesinde haklar... 645 8. Emeklilik şirketine ait koşullar... 646 a) Kuruluş ve işleyiş... 646 b) Denetim... 648 9. Vergi avantajları... 649 II. Sistemin Eleştirisi... 651 X. BÖLÜM KATILMASIZ SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİ 29. SİSTEMİN GENEL ESASLARI...655 I. Genel Olarak... 655 II. Yeni Mevzuat Hazırlıkları... 657 30. SOSYAL YARDIMLAR VE HİZMETLER...663 I. Sosyal Yardımlar... 663 1. Tazminat karakteri taşıyan sosyal yardımlar... 663 a) Muhtaç asker ailelerine yardım... 663 b) Vatan hizmetinde bulunmuş İstiklâl Madalyası sahiplerine yardım... 664 c) Görevleri nedeniyle yaralanan yahut ölen bazı kamu görevlilerine yardım... 664 d) Yabancı ülkelerde Türk kültürüne hizmet eden öğretmenlere yardım... 666
XXXVI İçindekiler 2. Koruma karakteri taşıyan sosyal yardımlar... 667 a) Genel olarak... 667 b) 65 yaşını doldurmuş muhtaç, kimsesizlere yardım... 667 aa) Yararlanma koşulları... 670 bb) Aylık bağlanması, artırılması, azaltılması ve kesilmesi... 672 c) Fakir ve muhtaç vatandaşlara yardım... 675 d) Kot kumlama işçilerine yönelik özel düzenleme... 679 II. Sosyal Hizmetler...680 1. 2828 sayılı Kanundan önceki dönem... 681 2. 2828 sayılı Kanunun sistemi... 682 a) Genel olarak... 682 b) Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu... 684 aa) Kurum personeli... 684 bb) Kurumun mali bünyesi... 684 cc) Mali kolaylıklar... 685 3. Sosyal hizmet programları... 685 a) 2828 sayılı Kanun çerçevesinde sosyal hizmetler... 685 aa) Korunmaya muhtaç çocuklara hizmet... 685 bb) Muhtaç engellilere hizmet... 688 cc) Muhtaç yaşlılara hizmet... 689 b) Diğer sosyal hizmetler... 690 aa) Sağlık hizmetleri... 690 aaa) 224 sayılı Kanun...691 bbb) 3359 sayılı Kanun...692 ccc) 3816 sayılı Kanun...694 ddd) Sonraki gelişmeler ve Genel Sağlık Sigortası...696 bb) Konut yardımı... 697 KAYNAKÇA...701 KAVRAM İNDEKSİ...723
AB ABD Aile HYön. AY AYMah AÜSBFD aşa. Bağ-Kur Bağ-Kur K Bak. Basın İşK. BEA BES BK ÇMİS KISALTMALAR : Avrupa Birliği : Ankara Barosu Dergisi : Aile Hekimliği Yönetmeliği : Anayasa : Anayasa Mahkemesi : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi : aşağıda : Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu : Bağ-Kur Kanunu : bakınız D. : Dergi Deniz İşK. DİE DMK DPT E. : Esas geç. GSMH : Basın İş Kanunu : Bireysel Emeklilik Aracısı : Bireysel Emeklilik Sistemi : Borçlar Kanunu : Çimento Müstahsilleri İşverenleri Sendikası : Deniz İş Kanunu : Devlet İstatistik Enstitüsü : Devlet Memurları Kanunu : Devlet Planlama Teşkilâtı : geçici : Gayri safi milli hasıla
XXXVIII Kısaltmalar GSSİşl. Yön. : Genel Sağlık Sigortası İşlemleri Yönetmeliği GSS : Genel Sağlık Sigortası GÜİİBFD : Gazi Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi GVK : Gelir Vergisi Kanunu HD. : Hukuk Dairesi HGK. : Hukuk Genel Kurulu HMK : Hukuk Muhakemeleri Kanunu İBD : İstanbul Barosu Dergisi İBK : İçtihadı Birleştirme Kararı İHU : İş Hukuku Uygulaması (Ekonomi /Ulucan) İşHD : İş Hukuku Dergisi ILO : Uluslarası Çalışma Örgütü İşK. : İş Kanunu İşKur : Türkiye İş Kurumu İş MahK : İş Mahkemeleri Kanunu İşsizlikSK : İşsizlik Sigortası Kanunu İÜHFM : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası K. : Karar veya Kanun Karş. : karşılaştırınız. KHK : Kanun Hükmünde Kararname Legal YKİ : Legal Yargıtay Kararları İncelemeleri Dergisi Legal İşHSGHD : Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi md. : madde MERCEK : MESS (üç aylık yayın organı) MK : Medeni Kanun mük. : Mükerrer NHS : National Health Service RG. : Resmi Gazete
Kısaltmalar XXXIX RVO : Reichsversicherungsordnung S. : Sayı sk. : sayılı Kanun SenK : Sendikalar Kanunu Sistem Hakkında Yön. : Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik SGB : Social Gesetzbuch (Alman Sosyal Güvenlik Kanunu) SGDP : Sosyal Güvenlik Destek Primi SGS : Sosyal Güvenlik Sözleşmesi SGK : Sosyal Güvenlik Kurumu SGYDK : Sosyal Güvenlik Yüksek Danışma Kurulu SHÇEK : Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu SHFK : Sağlık Hizmetleri Fiyatlandırma Komisyonu SİCİL : İş Hukuku Dergisi (MESS) SPK : Sermaye Piyasası Kurulu SS : Sosyal Sigortalar SSGSSK : Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu SSİşl. Yön. : Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği SSK. : Sosyal Sigortalar Kanunu SSKB : Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı SSKK : Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu SUT : Sağlık Uygulama Tebliği TCK : Türk Ceza Kanunu TİSGLK : Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu TSK : Türk Silahlı Kuvvetleri TTK : Türk Ticaret Kanunu TÜFE : Tüketici fiyat endeksi TÜTİS : Türk Taşıt Kamu İşverenleri Sendikası Dergisi TÜHİS : TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi
XL Kısaltmalar UÇÖ vd. VUK Yarg. YKD Yön. YSK yuk. : Uluslararası Çalışma Örgütü : ve devamı : Vergi Usul Kanunu : Yargıtay : Yargıtay Kararlar Dergisi : Yönetmelik : Yüksek Sağlık Kurulu : yukarıda