İKT442 Demografik Yapı:! Ünite 1: Türkiye de demografik göstergeler! Bir ülkenin ekonomik yapısı analiz edilirken, ekonominin temel kaynağı olan insan faktörünün gelişimini de incelemek gerekmektedir. Bir ülkenin ulusal güç unsurlarından birisi de ülkenin sahip olduğu nüfusudur (politik, askerî, ekonomik, demografik güç, vb.). Demografik güç analiz edilirken; Toplam nüfusun yaş gruplarının, nüfus artış veya azalış oranlarının incelendiği nüfus yapısı,! Nüfus dağılım oranları,! Eğitim - öğretim düzeyi,! Yetişmiş insan gücü gibi hususlar değerlendirilmektedir. Dünya üzerinde nüfusu 5..'dan daha az hiçbir devlet, büyük devlet statüsünü kazanamamıştır. Türkiye yaklaşık 7 milyonluk nüfusu ile 17. sırada yer almaktadır. Nüfusun Temel Özelliklerindeki Değişimler 1
Nüfusun Büyüklüğü ve Artış Hızındaki Değişimler Nüfusun büyüklüğü ve artış hızındaki değişimler, 1923 223! 1927 nüfus sayımı: 13,6 milyon kişi.! 195: Nüfus artış hızının en yüksek olduğu yıllar (binde 28): 24 milyon kişi! 196: Artış hızı azalmaya başlamış,! 2 li yıllarda nüfus artış hızı binde 15! 223 yılında binde 9 olacağı öngörülmektedir. Toplam nüfus (bin kişi) 9 8 7 6 5 4 3 2 1 35 3 25 2 15 1 5 Nüfus artış hızı 1927 193 1935 194 1945 195 1955 196 1965 197 1975 198 1985 199 1995 2 25 21 215 22 225 Demografik Dönüşüm Kuramı;! Türkiye deki nüfus artış hızının 196 lardan başlayarak sürekli olarak azalmasına karşın, nüfusun büyüklüğü sürekli olarak artarak 199 yılında 56 milyona, yani 196 nüfusunun iki katına ulaşmıştır.! 2 li yılların sonunda 72 milyona ulaşan nüfus büyüklüğünün Cumhuriyet in 1. yılında 82,3 milyon olması beklenmektedir (TÜİK, 29).! Bu sayısal büyüklükler, Türkiye nüfusunun ilk nüfus sayımının yapıldığı 1927 yılıyla 28 yılı arasındaki 81 yılda yıllık olarak ortalama 715 bin kişi arttığını göstermektedir.! Tüm toplumların belirli bir aşamada geleneksel oldukları ve sonunda kaçınılmaz olarak Batı nın geçmiş olduğu aşamalardan geçerek Batılılaşacakları yani modernleşecekleri varsayılmaktadır.! Avrupa ülkelerinin demografik deneyimlerini genellemekte, Avrupa ülkelerinin demografik tarihine bakarak, demografik olayların akışında düzenli bir sıra, ortak bir güzergâh tespit edilebileceğini ve bu yolla dünyanın başka ülkelerinde gelecekte yaşanması muhtemel demografik değişimlerin tahmin edilebileceğini savunmaktadır. 2
Kaçınılmaz kader; Demografik dönüşümün aşamaları;! Demografik Dönüşüm Kuramı na göre bütün toplumlar kaçınılmaz olarak doğurganlık ve ölümlülük hızlarının yüksek olduğu bir aşamadan her ikisinin de düşük olduğu bir aşamaya dönüşüm yapacaklardır.! 1. Aşama: Sanayileşme öncesi aşamada hem doğum hem de ölüm hızları yüksektir. Nüfus artış hızı asgari düzeylerdedir.! 2. Aşama: Sanayi devriminin sonucu olarak iyileşen sağlık ve yaşam koşullarının etkisi ile ölüm hızları düşmeye başlamakta; doğum hızlarındaki düşüş onu gecikmeli olarak takip etmektedir. Bu aşamada hızlı bir nüfus artışı söz konusu olmaktadır.! 3. Aşama: Doğum ve ölüm hızları çok düşük düzeylere inmektedir. Bu aşamada da ilk aşamada olduğu gibi nüfus artış hızı yine minimal düzeydedir. Demografik dönüşüm-yaş piramitleri Demografik fırsat;! Genç nüfus ortalaması Türkiye de %43 iken, AB ülkelerinde %17 gibi çok küçük boyutlardadır.! Ülkemizin nüfus artış oranı (% 1,37 dünya ortalaması: % 1,15), önemli bir avantajı beraberinde getirmektedir.! Önümüzdeki 5 yıl içinde AB ülkeleri ve RF nüfuslarındaki azalmalar, bu ülkeler için büyük bir risk oluşturmaktadır. 3
Dünyanın en kalabalık ülkeleri -213 Nüfusun yaş yapısı 1 China 1.357.38. 11 Mexico 122.332.399 2 India 1.252.139.596 12 Philippines 98.393.574 3 United States 316.128.839 13 Ethiopia 94.1.756 4 Indonesia 249.865.631 14 Vietnam 89.78.9 5 Brazil 2.361.925 15 Egypt, Arab Rep. 82.56.378 6 Pakistan 182.142.594 16 Germany 8.621.788 7 Nigeria 173.615.345 17 Iran, Islamic Rep. 77.447.168 8 Bangladesh 156.594.962 18 Turkey 74.932.641 9 Russian Federation 143.499.861 19 Congo, Dem. Rep. 67.513.677 1 Japan 127.338.621 2 Thailand 67.1.52 Sonuç; Türkiye: Durağan Nüfus?! Türkiye nüfusunun doğurganlık seviyesindeki azalmanın ve ölümlülük koşullarındaki iyileşmenin bir sonucu olarak zaman içinde yaşlı nüfus yapısına dönüşmesidir.! 15 yaşından küçük olan nüfusun payının, yine özellikle doğurganlık seviyesindeki azalmanın bir sonucu olarak, zaman içinde azalmasıdır. Türkiye de 1935 yılında nüfusun yüzde 41 ini oluşturan bu nüfus grubu, 28 yılında yüzde 26 seviyesine gerilemiştir. Bu nüfus grubunun payı 223 yılında yüzde 22 seviyesine inecektir. Bu gelişme Türkiye nin genç nüfus özelliğini kaybetmekte olduğunu bir kez daha göstermektedir.! Çalışma çağındaki nüfusu oluşturan 15 64 yaş nüfusunun zaman içindeki artışıdır.! Aşağıdaki özelliklere sahip olan hipotetik bir nüfustur.! Doğum hızı, ölüm hızı ve nüfus artış hızı sabittir.! Yaş ve cinsiyet yapısı sabittir. Yaş gruplarındaki mutlak sayılar zaman içinde değişirken, her yaş grubunun toplam nüfus içindeki payı sabit kalır.! Nüfus göçe kapalıdır, diğer bir ifadeyle nüfus göç almaz ya da vermez. 4
Kaba Doğum ve Ölüm Hızlarındaki Değişimler Demografik Hızlar Yaşam Süresi (Yıl) 8 7 6 5 4 3 2 1 1965-197 198-1985 1995 21 225 Doğuşta beklenen yaşam süresi (yıl) Kaba ölüm hızı - ( ) Kaba doğum hızı - ( ) 4 35 3 25 2 15 1 5 Hız ( ) Yıllık Nüfus Artış Hızı (%) Kaba Doğum Hızı (Binde) Kaba Ölüm Hızı (Binde) Bebek Ölüm Hızı (Binde) Toplam Doğurganlık Hızı (Çocuk) Doğuşta Hayatta Kalma Ümidi (Yıl) 1965-197 2.52 3 13.5 158 5.31 54.9 197-1975 2.5 34.5 11.6 14.4 4.46 57.9 1975-198 2.6 32.2 1 11.8 4.33 61.2 198-1985 2.49 3.8 9 83 4.5 63 1985-199 2.17 29.9 7.8 65.2 3.76 65.6 2 1.47 2.2 6.3 3.2 2.28 7.1 25 1.35 18.9 6.2 18.5 2.19 71.3 21 1.3 17.5 6.3 13.2 2.11 74.3 213 1.2 16. 5.4 11.4 1.99 74.7 Doğurganlık Seviyesi Doğuşta yaşam beklentisindeki değişimler Kaba doğum hızı - ( ) 4 5,31 35 3 3 25 2 17,4 15 2,11 1 5 1965-197 199 215 Kaba doğum hızı - ( ) 6 5 4 3 2 1 Toplam doğurganlık hızı (kadın başına) Doğurganlık hızı! Doğurganlık hızı hızlı bir şekilde azalmaktadır. Toplam doğurganlık hızı 1965-7 döneminde ortalama 5.3 çocuk iken bu oran 198 lerde 4, 2 li yıllarda ise 2 seviyesine gerilemiştir.! Türkiye nüfusunun doğurganlık seviyesindeki azalmanın ve ölümlülük koşullarındaki iyileşmenin bir sonucu olarak zaman içinde genç nüfus yapısına sahip olmaktan çıkarak gittikçe yaşlı nüfus yapısına dönüşmesidir. Bu gelişme nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde açıkça ortaya çıkmaktadır. 5
Yaş Piramidi; 214 demografik fırsat penceresi! Türkiye, sahip olduğu genç nüfusuyla başarılı bir gelecek için önemli potansiyele sahip ülkeler arasındadır. BM verilerine göre 24 yılında Türkiye nin sahip olacağı işgücü miktarı en yüksek seviyesine ulaşarak 64,8 milyonu bulacaktır.! BM, doğum oranlarındaki azalmaya bağlı olarak nüfusun bu tarihten sonra azalacağını ve 65 yaş üstü nüfusun 15 24 yaş arası nüfustan daha fazla olacağını ileri sürmektedir. BM raporu, bu demografik dönüşümü demografik fırsat penceresi olarak tanımlamakta... Fırsat - Tehdit! Türkiye nin bu fırsatı kullanması için yaklaşık bir nesil boyu yani 25 3 yıllık bir zamanı bulunmaktadır. Bu yaklaşıma göre eğer Türkiye önümüzdeki yıllarda sürekli artan bu işgücü çağındaki nüfus için üretken istihdam alanları yaratabilir ve genç nüfusu bu alanlarda istihdam edebilirse,! Türkiye nin üretken istihdam alanları yaratmaya dönük politikaları ivedilikle uygulaması gerekmektedir. Kent ve kır nüfuslarının payındaki değişimler 9 8 7 6 5 4 3 2 1 1927 1935 194 1945 195 1955 196 1965 197 1975 198 1985 199 2 211 Şehir Nüfusunun payı Köy nüfusunun payı 6
Kentli nüfus?! Cumhuriyet in ilanından günümüze kadar geçen süreçte Türkiye nin nüfusu kırsal bir nüfus olmaktan kentsel bir nüfus olmaya doğru dönüşmüştür.! 192 li yıllarda her 1 kişiden 8 inin kırsal yerleşim yerlerinde yaşadığı bir nüfusun yerini bugün tam tersine yaşanan bir dönüşüm ile her 1 kişiden 8 inin kentsel yerleşim yerlerinde yaşadığı bir nüfus almıştır. 8 Sonrası Kentleşme! Bu yeni ekonomik yapı, kentsel yerleşim yerlerinin içinde organize olan hizmet sektörü ve kentsel yerleşim yerlerinin çeperlerinde organize olan sanayi sektörü için daha fazla sayıda işgücüne gereksinim duymuştur.! Kırsal yerleşim yerlerinden kentsel yerleşim yerlerine işgücü göçü daha da hızlanmıştırbu sürecin sonucu olarak 199 lı yıllarda yüzde 59 a yükselen kentsel yerleşim yerlerinde yaşayan nüfusun oranı, 2 li yılların başında yüzde 65 e; günümüzde ise yüzde 75 e yükselmiştir! Türkiye de kentleşme doğal nüfus artış hızının bir sonucu olmaktan çok kırsal alanlardan kentsel alanlara doğru gerçekleşen iç göçün bir sonucudur Yedek sanayi ordusu;! Köyden şehre göç eğilimi 198 den sonra ivme kazanmıştır. Bu değişimde belirleyici olan ihracata yönelik sanayileşme stratejisi çerçevesinde izlenen liberal politikalar şehirlerde toplanan imalat sanayi ve hizmet sektörü için duyulan işgücü ihtiyacıdır. Göç;! 195 li yıllar ile birlikte, kırsal yerleşim yerlerinde iten faktörlerin ve kentsel yerleşim yerlerinde ise çeken faktörlerin etkisiyle kırsal yerleşim yerlerinden kentsel yerleşim yerlerine, temelinde çoğunlukla ekonomik faktörlerin bulunduğu, yoğun bir iç göç hareketi başlamıştır.! İç göçün etkisiyle bu büyüklükteki bir iç göç hareketine hazırlıklı olmayan kentsel yerleşim yerlerinde çarpık kentleşmenin bir sonucu olarak ortaya çıkan gecekondulaşma olgusu ile birlikte kentsel alanlarda yaşayan nüfusun payı hızla artmış ve 197 li yılların başında yüzde 48 seviyesine yükselmiştir 7
Göçü etkileyen temel faktörler Nüfus Projeksiyonu 225! Başta ekonomik nedenler olmak üzere, nüfus mübadeleleri, iskân kanunları, bireysel ve ailevi faktörler ve 199 lı yılların ortalarından itibaren güvenlik nedenleri sayılabilir.! Köylerde yoksulluğun yaygın olması,! tarım dışı alanlarda yeterli istihdam imkânlarının bulunmaması,! sulu tarım imkanlarının sınırlı olması,! tarım topraklarının parçalı ve küçük olması,! köylerdeki fiziki ve sosyal altyapı yetersizlikleri! temel kamusal hizmetlere düzenli erişimin sağlanamaması gibi nedenler gösterilebilir. 86. 84. 82. 8. 78. 76. 74. 72. 7. 68. 66. 29 21 211 212 213 214 215 216 217 218 219 22 221 222 223 224 225 12 1 8 6 4 2 Nüfus Projeksiyonu 223 213 215 22 223 Toplam doğurganlık hızı (kadın başına) 1,99 1,96 1,89 1,85 Bebek Ölüm Hızı 11,4 11,2 1,5 1,1 Kaba doğum hızı 16,5 15,6 14,58 14,1 Doğumlar (') 1 227 1 219 1 196 1 18 Doğuşta beklenen yaşam süresi (yıl) Erkek 74,7 74,9 75,4 75,8 Kadın 79,2 79,4 79,9 8,2 Kaba ölüm hızı - ( ) 5,4 5,52 5,86 6,9 Ölümler - (') 413 432 481 513 Nüfus artış hızı -( ) 11,2 1,6 9,2 8,4 Yıl ortası nüfus - (') 76 482 78 152 82 77 84 247 16 14 12 1 8 6 4 2 Nüfus artış hızı ( ): 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 218 219 22 225 23 235 24 245 25 8
Nüfusun Bölgesel Dağılımı; Bölgesel Dağılım;! 199-2 döneminde yedi coğrafi bölgenin tamamının nüfusu artmaktadır. Bölgeler arasında en yüksek artış hızı Marmara Bölgesinde, en düşük artış hızı ise Karadeniz Bölgesinde gerçekleşmiştir. 199-2 döneminde Marmara Bölgesinin yıllık nüfus artış hızı binde 26.7, Karadeniz Bölgesinin yıllık nüfus artış hızı binde 3.6'dır.! Ülke genelindeki nüfusun yüzde 26'sının bulunduğu Marmara Bölgesi en fazla nüfusa sahip iken, nüfusun yüzde 9'unun bulunduğu Doğu Anadolu Bölgesi en az nüfusa sahiptir.! Bölgeler arasında şehir nüfus oranı en fazla olan bölge Marmara Bölgesi iken en az olan bölge Karadeniz Bölgesidir. Marmara Bölgesindeki nüfusun yüzde 79'u, Karadeniz Bölgesindeki nüfusun ise yüzde 49'u şehirlerde bulunmaktadır. Güneydoğu Anadolu, 1,3 Akdeniz, 12,8 Karadeniz, 9,7 İç Anadolu, 14,8 Marmara, 31,3 Ege, 13,1 Doğu Anadolu, 8, İllere Göre-214 Eğitim Düzeyindeki Değişimler Okuryazarlık seviyesi (6+ yaş) İstanbul 14.377.18 Ankara 5.15.72 İzmir 4.113.72 Bursa 2.787.539 Antalya 2.222.562 Adana 2.165.595 Konya 2.18.88 Gaziantep 1.889.466 Şanlıurfa 1.845.667 Mersin 1.727.255 Sinop 24.526 Iğdır 192.56 Bartın 189.45 Çankırı 183.55 Artvin 169.674 Gümüşhane 146.353 Kilis 128.781 Ardahan 1.89 Tunceli 86.527 Bayburt 8.67 9
Nüfusun eğitim düzeyine göre dağılımı Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ) - 213 Bitirilen eğitim düzeyi Toplam (%) Erkek (%) Kadın (%) Okuma yazma bilmeyen 2.654.643 3,9 449.328,7 2.25.315 3,2 Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 14.53.831 2,4 6.459.316 9,4 7.594.515 11, İlkokul mezunu 14.994.232 21,8 6.454.722 9,4 8.539.51 12,4 İlköğretim/ Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu 15.847.19 23,1 9.38.263 13,1 6.88.756 9,9 12.85.335 17,6 6.976.694 1,2 5.18.641 7,4 Yükseköğretim 7.393.717 1,8 4.169.334 6,1 3.224.383 4,7 Bilinmeyen 1.76.368 2,5 873.453 1,3 832.915 1,2 Toplam 68.735.145 1 34.421.11 34.314.35 Optimal Nüfus 2 yılı genel nüfus sayımı;! Ülke nüfusunun, ülkenin ekonomik kaynaklarıyla dengeli olması gerekmektedir (optimal nüfus). Eğer, nüfus artış hızı fazla ise; şehirleşme hızlanır, carî harcamalar artar. Bu tür harcamalar (eğitim, sağlık) kalkınma için ayrılan kaynakların azalmasına neden olur.! Nüfustaki artış işgücü miktarını da belirler. Fakat bu süreç 15 yılı alır.! 2 yılı genel nüfus sayımına göre Türkiye de nüfus artış hızı % 1.83 tür. Bu oran şehirlerde binde 27.4, köylerde ise 3.95 tir.! Artış hızının en fazla olduğu bölge Marmara (24.6) ardından Güney Doğu Anadolu bölgesi gelmektedir.! İşgücü miktarındaki artış, o kaynakları istihdam edemediğiniz takdirde sosyal sorunlara neden olabilmektedir. 1
2 Nüfus Sayımı;! Türkiye'nin toplam nüfusu 67 83 927 (31 Aralık 29 tarihi itibarıyla Türkiye nüfusu 72.561.312 kişidir.) şehirlerin (il ve ilçe merkezleri) nüfusu 44 6 274, köylerin nüfusu ise 23 797 653'tür.! 1927 yılında yaklaşık 13 milyon 6 bin olan nüfusumuz 73 yılda beş kat artış göstermiştir.! Nüfusumuz 1927-1935 döneminde yılda ortalama 314 bin kişi artarken 199-2 döneminde yılda ortalama 1 milyon 133 bin kişi artış göstermiştir. ADRESE DAYALI NÜFUS KAYIT SİSTEMİ 214 Yılı Sonuçları! 214 yılı sonunda Türkiye nüfusu 77.695.94 kişidir.! Nüfusun % 5,2 sini erkekler, %49,8 ini ise kadınlar oluşturmaktadır. Toplam nüfusun % 91,8 i il ve ilçe merkezlerinde ikamet ederken, % 8,2 si belde ve köylerde ikamet etmektedir. Toplam nüfusun % 18,5 i İstanbul da ikamet etmektedir. Türkiye nin yıllık nüfus artış hızı, 214 yılında 13,3 olarak gerçekleşmiştir.! Ortanca yaş 214 yılı sonu itibarıyla 3,7 dir.! 15-64 yaş grubunda bulunan çalışma çağındaki nüfus, toplam nüfusun % 67,8 ini oluşturmaktadır. Ülkemiz nüfusunun % 24,3 ü -14 yaş grubunda, % 8 i ise 65 ve daha yukarı yaş grubunda bulunmaktadır. Nüfusun Nitelikleri:! Faal Nüfus: Bir ülke nüfusunun 15-64 yaş arasındakilerini gösterir. Nüfusun üretici konumunda bulunan kısmına aktif (faal) nüfus denir ve ülkenin işgücünü oluşturur.! Bağımlılık Oranı: Ülkedeki çalışamaz yaştaki nüfusun (-14 yaş ila 65 ve üstü yaş grubu), Faal nüfusa oranıdır. Gelişmekte olan ülkelerde bu oran yüksektir.! İşgücüne Katılma Oranı: Nüfusun işgücü olan bölümünün toplam nüfus içindeki payıdır. Bağımlılık oranının tersidir.! İstihdam: Çalışma istek ve yeteneğinde bulunan kişilerin mal ve hizmet üretiminde yer alması olarak tanımlanabilir.! İşsiz: Çalışma istek ve yeteneğine sahip olduğu halde, carî ücret ve piyasa koşullarında iş bulamayan kişilere denilmektedir. 11
İşsiz! Referans dönemi içinde istihdam halinde olmayan (kâr karşılığı, yevmiyeli, ücretli ya da ücretsiz olarak hiç bir işte çalışmamış ve böyle bir iş ile bağlantısı olmayan) kişilerden iş aramak için son 4 hafta içinde iş arama kanallarından en az birini kullanmış ve 2 hafta içinde işbaşı yapabilecek durumda olan 15 ve daha yukarı yaştaki fertler dahildir.! Nüfus (N)= Çalışabilir yaştaki nüfus (ÇN)+ 15 yaşından küçükler,! Çalışabilir Nüfus= İşgücü (İG) + İşgücüne dahil olmayanlar,! İG= İstihdam edilenler + İşsizler,! İşgücüne katılım oranı (İKO)= İG / ÇN *1 Toplam İstihdam / Toplam Nüfus Oranı 28 Y ı l ı İşgücü göstergeleri ÜLKELER (COUNTRIES) 1 Peru-Peru 74,32 2 Lüksemburg-Luxembourg 72,31 3 Katar-Qatar 67,86 4 İsviçre-Switzerland 61,23 5 Singapur-Singapore 6,75 6 Çin-China 59,52 7 Tayland-Thailand 56,71 8 Kanada-Canada 54,86 9 Norveç-Norway 53,99 1 Yeni Zellanda-New Zealand 53,49 11 Rusya-Russia 53,38 12 Kazakistan-Kazakhstan 53,33 13 Hollanda-Netherlands 53,28 14 Danimarka-Denmark 53,28 15 Portekiz-Portugal 53,6 16 Almanya-Germany 52,84 17 Avustralya-Australia 52,51 18 Hong Kong-Hong Kong 52,31 19 Brezilya-Brazil 52,2 2 Japonya-Japan 52,7 56 TÜRKİYE 33,74 Yıllar İşgücü İstihdam edilenler İşsiz İşgücüne dahil olmayan nüfus İşgücüne katılma oranı (%) İşsizlik oranı (%) İstihdam oranı (%) 25 21.691 19.633 2.58 26.665 44,9 9,5 4,6 26 21.913 19.933 1.98 27.362 44,5 9, 4,5 27 22.253 2.29 2.44 27.925 44,3 9,2 4,3 28 22.899 2.64 2.295 28.83 44,9 1, 4,4 29 23.71 2.615 3.95 28.124 45,7 13,1 39,8 21 24.594 21.858 2.737 28.31 46,5 11,1 41,3 211 25.594 23.266 2.328 28.391 47,4 9,1 43,1 212 26.141 23.937 2.24 28.82 47,6 8,4 43,6 213 27.46 24.61 2.445 28.936 48,3 9, 43,9 214* 29.181 26.138 3.43 28.68 51, 1,4 45,7 12
İKO;! Türkiye de hem kadınların hem de erkeklerin işgücüne katılım oranları azalmaktadır: 198 li yılların sonlarında erkekler için yüzde 81; kadınlar için ise yüzde 34 olan işgücüne katılım oranı, 28 yılında azalarak erkekler için yüzde 7 e; kadınlar için ise yüzde 25 e düşmüştür.! Özellikle kadınların işgücüne katılım oranlarındaki azalma dikkat çekicidir 1 8 6 4 2 İKO; Cinsiyete Göre 71,5 3,8 198 1985 199 2 25 21 212 213 214 Ekim Erkek Kadın 214 yılı eğitim durumu ve cinsiyete göre işgücüne katılım oranı İşgücüne Katılım Oranı; Yükseköğretim Mesleki veya teknik lise Lise Lise altı eğitimliler Okur-yazar olmayanlar Kadın Erkek 52 5 48 46 44 42 4 Oca.8 May.8 Eyl.8 Oca.9 May.9 Eyl.9 Oca.1 May.1 Eyl.1 Oca.11 May.11 Eyl.11 Oca.12 May.12 Eyl.12 Oca.13 May.13 Eyl.13 Oca.14 May.14 Eyl.14 16 14 12 1 8 6 4 2 2 4 6 8 1 Mevsim etkisinden arındırılmış İKO İşsizlik Oranı (Mevsim etkilerinden arındırılmış) 13
İKO; İstihdamın Sektörel Dağılımı! 49 seviyelerinde. Kent ile kır arasındaki fark büyüktür. İstihdam edilen kadınların büyük kısmı ücretsiz aile işçisi konumundadır. Kadınlarda bu oran daha düşük. Kentlerde kadın İKO su daha da düşüktür:! Evde gelir getiren faaliyetler artmakta,! eğitim seviyesi düşük 6 5 4 3 2 1 1988 1989 199 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 TARIM SANAYİ HİZMETLER İstihdamın iktisadi faaliyet kollarına göre dağılımı (15+ yaş; bin kişi) Sektörel dağılım-213 Toplam Tarım (%) Sanayi (%) İnşaat (%) Hizmetler (%) 25 19.633 5.14 25,5 4.241 21,6 1.97 5,6 9.281 47,3 26 19.933 4.653 23,3 4.362 21,9 1.192 6, 9.726 48,8 27 2.29 4.546 22,5 4.43 21,8 1.231 6,1 1.29 49,6 28 2.64 4.621 22,4 4.537 22, 1.238 6, 1.28 49,5 29 2.615 4.752 23,1 4.179 2,3 1.35 6,3 1.38 5,4 21 21.858 5.84 23,3 4.615 21,1 1.434 6,6 1.725 49,1 211 23.266 5.412 23,3 4.842 2,8 1.68 7,2 11.332 48,7 212 23.937 5.31 22,1 4.93 2,5 1.717 7,2 12.16 5,2 213 24.61 5.24 21,2 5.11 2,7 1.768 7,2 12.528 5,9 214 26.138 5.44 2,7 5.353 2,5 2.5 7,7 13.376 51,2 Hizmetler, 57 Tarım, 23,6 İnşaat, 7 Sanayi, 19,4 14
İstihdamın Sektörel Dağılımı! Tarımsal yapıdaki çözülmeyle birlikte; kırsal ve kent arasındaki ücret farklılığı işsizlerin kentsel alanda birikmelerine neden olmaktadır.! İşsizlik baskısı bireylerin marjinal sektörlerde istihdam edilmeleri sonucunu doğurmaktadır.! Kayıt dışı ekonomik faaliyetler yaygındır. Enformel Sektör*;! İhracata yönelik üretim yapan büyük firmalar, fiyat rekabeti yapabilmek için üretim sürecini parçalara bölerek KOBİ lere fason üretim yaptırmakta, bu durum enformel işgücü kullanımını yaygınlaştırmaktadır.! *: Şirketleşmemiş, basit usulde vergi veren veya kayıt dışı ve 1 kişiden az çalışanı olan iktisadî birimlerden oluşur. Yıllar Toplam İşteki duruma göre istihdam Ücretli veya yevmiyeli % İşveren % Kendi hesabına % Ücretsiz aile işçisi 24 19.631 1.693 54,5 999 5,1 4.571 23,3 3.367 17,2 25 2.66 11.435 57, 1.11 5,5 4.689 23,4 2.841 14,2 26 2.423 12.28 58,9 1.162 5,7 4.555 22,3 2.678 13,1 27 2.738 12.534 6,4 1.189 5,7 4.386 21,1 2.628 12,7 28 21.194 12.937 61, 1.249 5,9 4.324 2,4 2.684 12,7 29 21.277 12.77 6, 1.29 5,7 4.429 2,8 2.87 13,5 21 22.594 13.762 6,9 1.22 5,3 4.548 2,1 3.83 13,6 211 24.11 14.876 61,7 1.244 5,2 4.687 19,4 3.33 13,7 212 24.821 15.619 62,9 1.238 5, 4.695 18,9 3.268 13,2 213 25.524 16.353 64,1 1.182 4,6 4.773 18,7 3.217 12,6 214* 26.138 17.389 66,5 1.25 4,6 4.452 17, 3.91 11,8 % Okur-yazar olmayanlar İstihdamın Eğitim Durumu Lise altı eğitimliler Lise Mesleki veya eknik lise Yükseköğretim 24 6,7 62,5 12,1 7,7 11,3 25 5,8 61,1 11,7 9,3 12,4 26 5,5 6,2 11,3 1,1 13,2 27 5, 59,5 11,4 1,4 13,9 28 4,8 59,1 11,1 1,4 14,8 29 5,1 59, 1,6 1, 15,6 21 5,1 59,4 1,2 9,6 16, 211 5, 59, 1,1 9,9 18,3 212 4,3 57,2 1,4 9,7 18,1 213 4,1 56,4 1,5 9,9 19, 214 4,2 55,2 1, 1, 2,7 15
İşsizlik;! Ekonomik açıdan işsizlik, üretim kaybına neden olur. Devlet gelirleri potansiyelin altında gerçekleşir. Transfer harcamaları artar. Sonuç: refah kayıpları ortaya çıkar.! Gelir eşitsizliğini ve yoksulluğu artırır. İşsizlik, toplumsal dışlanma ve toplumsal ilişkilerde kopuş, aile yaşamında çözülme, toplumsal değerlerde ve sorumluluk duygusunda gerileme gibi bir dizi sosyo-psikolojik soruna da neden olur. Temel İşgücü Göstergeleri, 212-213 213 : İşsizlik göstergeleri! İşsizlik oranı %9,7 tarım dışı işsizlik oranı ise %12 olarak gerçekleşti! Türkiye genelinde işsiz sayısı 213 yılında 2 milyon 747 bin kişi.! Kentsel yerlerde işsizlik oranı %11,5, kırsal yerlerde ise %6,1.! Türkiye'de tarım dışı işsizlik oranı % 12. Genç işsizlik oranı 18,7.! İstihdam edilenlerin %23,6'sı tarım, %19,4 ü sanayi, %7 si inşaat, %5 si ise hizmetler sektöründe...! Türkiye genelinde İKO %5,8 oldu. Erkeklerde İKO %71,5, kadınlarda ise %3,8! İşsizlik oranının en yüksek olduğu bölge %14,5 ile Güneydoğu Anadolu bölgesi iken, en düşük olduğu bölge %6,7 ile Batı Karadeniz ve Kuzeydoğu Anadolu bölgeleri! Erkeklerde işsizlik oranının en yüksek olduğu bölge %15,2 ile Güneydoğu Anadolu bölgesi iken, kadınlarda %14,8 ile İstanbul bölgesi oldu. Mevsimsel düzeltme Kasım 214 verileri İstihdam İşgücü İstihdam İşsiz İKO oranı İşsizlik oranı Tarım dışı işsizlik oranı Genç nüfusta işsizlik oranı 28.97 25.874 3.96 5,5 45,1 1,7 12,7 19,9 29.215 26.94 3.12 51 45,5 1,7 12,8 19,4 16
işsizlik oranı (%) 15-24 yaş işsizlik 28 35 24 3 2 16 12 8 25 2 15 2,6 19,9 19,1 2, 2,5 25,3 21,7 18,4 17,5 18,7 19,7 4 1 Oca.5 May.5 Eyl.5 Oca.6 May.6 Eyl.6 Oca.7 May.7 Eyl.7 Oca.8 May.8 Eyl.8 Oca.9 May.9 Eyl.9 Oca.1 May.1 Eyl.1 Oca.11 May.11 Eyl.11 Oca.12 May.12 Eyl.12 Oca.13 May.13 Eyl.13 Oca.14 May.14 Eyl.14 5 İşsizlik Oranı (%) İşsizlik oranı (Mevsim etkilerinden arındırılmış) % 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 Ekim 215 Genç İşsizlik Oranı (%) Genç nüfusta işsizlik oranı (%) Tarım dışı işsizlik oranı (%) İBBS göre istihdam ve işsizlik (Bin kişi, 15+ yaş) İstihdam edilenler İstihdamın Dağılımı İşsiz İşsizlik Oranı (%) İşsizlerin dağılımı İstanbul (TR1) 4.658 18,2 589 11,2 22,6 Batı Marmara (TR2) 1.279 5, 94 6,8 3,4 Ege (TR3) 3.795 14,9 427 1,1 15,8 Doğu Marmara (TR4) 2.725 1,7 25 8,4 9,9 Batı Anadolu (TR5) 2.424 9,5 227 8,6 8,6 Akdeniz (TR6) 3.212 12,6 398 11 13,7 Orta Anadolu (TR7) 1.272 5, 117 8,4 4,1 Batı Karadeniz (TR8) 1.619 6,3 116 6,7 4,3 Doğu Karadeniz (TR9) 958 3,8 69 6,8 2,7 Kuzeydoğu Anadolu (TRA) 698 2,7 5 6,7 2 Ortadoğu Anadolu (TRB) 1.138 4,5 113 9 4,1 Güneydoğu Anadolu (TRC) 1.745 6,8 296 14,5 8,7 TOPLAM 25.524 1, 2,518 9,7 Eğitim ve işsizlik;! İşsizlik ve eğitim durumu ilişkisini incelediğimizde ise ortaya farklı bir gerçek çıkmaktadır. Ülkemizde genel olarak eğitim seviyesi artmakla birlikte, eğitim seviyesinin artışı ile bu gruplardaki işsizlik oranlarının da yükselmeye başladığını görüyoruz.! Bu konu oldukça önemlidir. İlerleyen bölümlerde Türkiye de yoksulluk konusunu incelerken göreceğiz ki yoksulların üst eğitim gruplarına çıkabilmesi oldukça zor, ulaşsa bile işsiz kalma ve dolayısıyla yoksulluktan kurtulamama gibi bir sonuç kendilerini beklemektedir. 17
Eğitim durumuna göre işsizlik (%) Okur-yazar olmayanlar Lise altı eğitimliler Mesleki veya teknik lise Yükseköğretim Lise 24 4,3 9,7 14,7 16, 12,2 25 4,9 1,1 13,9 13,6 1, 26 4,8 9,8 14, 11,8 9,6 27 5,2 9,8 13,9 12, 9,7 28 6,3 1,7 14,1 11,7 1,3 29 8, 13,9 18, 15,6 12,1 21 6, 11,6 15,9 13,2 11, 211 4,6 9,3 12,6 11, 1,4 212 3,9 8,7 11,8 1,1 1,1 213 4,9 9,3 12, 1,5 1,3 214 7, 9,7 11,7 11,3 12, En son mezun olunan okul ve mezun olunan alana göre işgücü durumu, (Bin kişi, 15+ yaş) İşsizlik oranı (%) İstihdam oranı (%) İKO (%) Yüksekokul veya fakülte 212 213 212 213 212 213 Öğretmen eğitimi ve eğitim bilim. 6,7 7,4 67,5 67,9 72,3 73,3 Sanat 21, 15,9 6,2 63,3 76,2 75,3 Beşeri bilimler 7,3 9,8 71,5 69,7 77,2 77,3 Sosyal bilimler ve davranış bilim. 9,3 1, 69,3 69, 76,4 76,7 Gazetecilik ve enformasyon 22,1 13,2 58,5 72, 75,1 82,9 İş ve yönetim 14, 13,5 68,5 7, 79,7 8,9 Hukuk 3,4 6, 83,1 77,2 86,1 82,2 Yaşam bilimleri 15,3 14,5 63,8 73,2 75,4 85,5 Fizik bilimleri 1,5 11,9 7,4 71,2 78,7 8,9 Matematik ve istatistik 1,4 9,3 68,8 72,8 76,8 8,2 Bilgisayar 12,5 14,2 73,7 74,5 84,3 86,8 Mühendislik ve işleri 8,6 8,4 79, 8,3 86,5 87,7 İmalat ve işleme 17, 16,8 64,8 66,8 78,1 8,3 Mimarlık ve inşaat 9,4 11,2 73,7 72,4 81,3 81,5 Tarım, ormancılık ve balıkçılık 11,9 12,2 69,6 73,6 79, 83,8 Veterinerlik 4,3 4,7 84,3 84,2 88,1 88,4 Sağlık 2,1 2,4 83,3 83,3 85,1 85,3 Sosyal ve kişisel hizmetler 14, 14,3 65,3 64,2 75,9 75, Ulaştırma ve çevre koruma hiz. 17, 14,1 7,7 73, 85,2 85, Güvenlik hizmetleri 1, 2,1 79,6 81,1 8,4 82,8 İşsizliğin kent-kır dağılımı;! İşsizliğin kent-kır dağılımına bakıldığında, özellikle tarımda ücretsiz aile işçiliğinin yaygınlığına bağlı olarak kırsal kesimde işsizlik oranının kentlere kıyasla oldukça düşük kaldığı görülmektedir. Eksik İstihdam*! İşsizlik oranlarına yakın olması önemli bir sorundur,! İşsiz kalmanın maliyeti çok ağırdır,! Uzun süre işsizliğe direnilememektedir,! Ülkemizde eğitim plânlaması yoktur,! Yeni iş aramanın temel nedeni gelir azlığı dır.! *: Daha uzun süre çalışmaya uygun oldukları hâlde haftada 4 saatten az çalışanlar, mesleği dışında başka işlerde çalışanlar ve çalıştığı hâlde işinden memnun olmayıp iş arayanlar. 18
Herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna kayıtlı olmayanlar (Bin kişi, 15+ yaş)! Zamana bağlı eksik istihdam: Referans haftasında istihdamda olan, esas işinde ve diğer işinde/işlerinde toplam olarak 4 saatten daha az süre çalışmış olup, daha fazla süre çalışmak istediğini belirten ve mümkün olduğu taktirde daha fazla çalışmaya başlayabilecek olan kişilerdir.! Yetersiz istihdam: Zamana bağlı eksik istihdam kapsamında yer almamak koşuluyla, referans haftasında istihdamda olan, son 4 hafta içinde mevcut işini değiştirmek için veya mevcut işine ek olarak bir iş aramış olan ve böyle bir iş bulduğu takdirde 2 hafta içinde çalışmaya başlayabilecek olan kişilerdir Yıllar Toplam Oran Ücretli Oran Ücretsiz Kendi Oran veya İşveren aile hesabına (%) yevmiyeli (%) işçisi (%) 24 9.843 5,1 3.433 32,1 231 2.942 3.237 96,1 25 9.666 48,2 3.658 32, 282 3.31 2.695 94,9 26 9.593 47, 3.786 31,5 31 2.954 2.543 95, 27 9.423 45,4 3.681 29,4 33 2.892 2.519 95,9 28 9.22 43,5 3.414 26,4 349 2.893 2.563 95,5 29 9.328 43,8 3.349 26,2 325 3.31 2.624 91,4 21 9.772 43,3 3.535 25,7 31 3.95 2.841 92,2 211 1.139 42,1 3.739 25,1 278 3.76 3.46 92,2 212 9.686 39, 3.436 22, 231 3.23 2.997 91,7 213 9.379 36,7 3.258 19,9 181 2.985 2.558 79,5 214* 9.146 35, 3.461 19,9 178 2.73 2.85 9,7 İşgücüne dahil olmayan nüfus (Bin kişi, 15+ yaş) Yıllar İşgücüne dahil olmayan nüfus İş aramayıp, çalışmaya hazır İş ümidi Diğer olmayan Mevsimlik çalışanlar Ev işleriyle meşgul Eğitim/ Öğretim Emekli Çalışamaz halde Diğer 24 25.527 311 79 385 13.42 3.417 3.124 2.885 1.573 25 25.95 486 1.77 391 12.73 3.453 3.112 3.98 1.586 26 26.423 624 1.285 341 12.49 3.588 3.238 3.298 1.64 27 26.879 612 1.13 289 12.124 3.68 3.52 3.225 2.3 28 26.966 612 1.238 315 12.186 3.757 3.488 3.414 1.957 29 26.938 757 1.34 87 12.11 3.967 3.622 3.396 1.75 21 26.91 716 1.297 65 11.914 4.122 3.577 3.394 1.817 211 26.867 678 1.267 64 11.872 4.219 3.617 3.46 1.746 212 27.385 691 1.33 63 11.992 4.49 3.795 3.459 1.674 213 27.337 638 1.441 5 11.463 4.465 3.837 3.666 1.778 214* 28.68 558 1.826 73 11.513 4.527 3.827 3.986 1.758 19