Sanat ve Kuram Dizisi Ayrıntı Yayınları
MARGARET A. ROSE, Alman dili edebiyatı ve genel olarak sanat tarihi ve sanat kuramı alanlarında uluslararası üne sahip bir yazardır. Yayımlanmış kitaplarından bazıları şunlardır: Die Parodie: Eine Funktion der biblischen Sprache in Heines Lyrik, (1976); Reading the Young Marx and Engels: Poetry Parody and the Censor (1978); Parody and Meta-Fiction: an analysis of parody as a critical mirror to the writing and reception of fiction (1979); Victorian artists: Margaret Baskerville and C. Douglas Richardson (1988); The Post-Modern and the Post-Industrial: A Critical Analysis (1991); Parody: Ancient, Modern and Post-modern (1993); Theodor Mintrop. Das Album für Minna (1855-1857) nebst anderen neuentdeckten Materialien (2003); Parodie, Intertextualität, Interbildlichkeit (2006); Flaneurs & Idlers. Louis Huart Physiologie du flaneur & Albert Smith The Natural History of the Idler upon Town (2007); Das Album Fur Minna: Nebst Weiteren Neuentdeckten Materialien (2003); Pictorial Irony, Parody & Pastiche (2011). MARGARET A. ROSE
Marx ın Kayıp Estetiği Karl Marx ve Görsel Sanatlar Margaret A. Rose
Ayrıntı: 834 Sanat ve Kuram Dizisi: 43 Marx ın Kayıp Estetiği Karl Marx ve Görsel Sanatlar Margaret A. Rose Kitabın Özgün Adı Marx s Lost Aesthetic Karl Marx & The Visual Arts İngilizce den Çeviren Aydın Çavdar Yayıma Hazırlayan Burcu Ballıktaş Son Okuma Yeliz Eke Cambridge University Press 1984 Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları'na aittir. Kapak İllüstrasyonu DEA / NIMATALLAH De Agostini Picture Library / Getty Images Turkey Kapak Tasarımı Deniz Çelikoğlu Kapak Düzeni Gökçe Alper Dizgi Esin Tapan Baskı Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı-İstanbul Tel.: (0212) 612 31 85-576 00 66 Sertifika No.: 12156 Birinci Basım 2015 Baskı Adedi 2000 ISBN 978-975-539-967-6 Sertifika No.: 10704 AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.:3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11 www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr
Marx ın Kayıp Estetiği Karl Marx ve Görsel Sanatlar Margaret A. Rose
SANAT VE KURAM DİZİSİ POSTMODERN EDEBİYAT KURAMI Giriş Niall Lucy KES YAPIŞTIR Kültür, Kimlik ve Karayip Müziği Dick Hebdige ŞEYTAN Yüzü Olmayan Maske Luther Link KUTSAL RUH Michel Tournier BLUES TARİHİ Şeytan ın Müziği Giles Oakley TANGO Tutku nun Ekonomi Politiği Marta E. Savigliano SANATIN İCADI Bir Kültür Tarihi Larry Shin SANAT VE PROPAGANDA Kitle Kültürü Çağında Politik İmge Toby Clark FOTOĞRAF Çerçevedeki Gizem Mary Price MONA LISA KAÇIRILDI Sanatın Bizden Gizledikleri Darian Leader EDEBİYAT KURAMI Giriş / Genişletilmiş 2. basım Terry Eagleton EDEBİYAT VE KÖTÜLÜK Georges Bataille ZAMAN TÜNELİ Denemeler ve Notlar John Fowles KORKUNUN GÜÇLERİ İğrençlik Üzerine Deneme Julia Kristeva KATİLLER, SANATÇILAR VE TERÖRİSTLER Frank Lentricchia & Jody McAuliffe GÜRÜLTÜDEN MÜZİĞE Müziğin EkonomiPolitiği Üzerine Jacques Attali GÜZELLİK SEMPTOMU Francette Pacteau RABELAIS VE DÜNYASI Mihail Bahtin SANAT VE SORUMLULUK İlk Felsefi Denemeler Mihail Bahtin SANAT VE ESTETİK Peter de Bolla FLAMENKO Tutku, Politika ve Popüler Kültür William Washabaugh ARAP DÜNYASINDA MÜZİK Tarab Kültürü ve Sanatçılığı A.J. Racy ATEŞ ve GÜNEŞ Platon Sanatçıları Niçin Dışladı? Iris Murdoch GERÇEĞİN GERİ DÖNÜŞÜ Yüzyılın Sonunda Avangard Hal Foster SANATTA ANLAMIN GÖRÜNTÜSÜ İmgelerin Toplumsal İşlevi Richard Leppert SANATIN SONUNDAN SONRA Çağdaş Sanat ve Tarihin Sınır Çizgisi Arthur C. Danto KURMACA NASIL İŞLER? James Wood TEKNOLOJİ-İNSAN BİRLİKTELİĞİ Selçuk Artut
İçindekiler Giriş...11 Birinci Bölüm: Marx ın Gençlik Yıllarında Görsel Sanatlar ve Estetik Teorisi 1 Helenlere Karşı Nazarenler... 17 2 Feuerbach ve Nazaren Meryem Ana...41 3 Marx ın Kayıp Estetiği: IV. Friedrich Wilhelm Döneminde Marx ın Gençlik Yılları...54 4 Marx ın Ekonomik ve Felsefi El Yazmaları ve Prodüktivist Bir Estetiğin Gelişimi...101
5 Sanatsal Üretimin İskeletinin Oluşumu ya da Maddeci Estetiğin Büyüsü...112 İkinci Bölüm Rus Saint-Simon: Rusya da 1830 lardan 1930 lar ve Sonrasında Üretici Olarak Sanatçı 6 Saint-Simoncular ve Realistler...137 7 1920 lerin Konstrüktivistleri ve Avangart Konsepti...171 8 Avangart Agrokültür e Karşı: Lenin den Stalin e ve Sonrasında, Avangardın Problemleri...187 Sonsöz...224 Kaynakça...228 Dizin...240
Teşekkür Bu çalışmanın yayımlanmasında yardımı olan herkese, özellikle Cambridge Üniversitesi Yayınları personeline ve yine özellikle basım sürecini yöneten editörlere ve kitabı yayıma hazırlayan Pauline Marsh a, Alexander von Humboldt Vakfı na ve Deakin Üniversitesi Araştırma Yardım Komitesi ne teşekkür etmeyi borç bilirim. Bunun yanında, Heinrich Heine Enstitüsü (Düsseldorf) Müdürü Dr. Joseph Kruse ye ve kütüphane görevlisi Heike von Berkholz e, çalışmam için yaptığım araştırmaları tamamlama konusunda yardımlarından dolayı; Avustralya Ulusal Üniversitesi (Canberra) Düşünce Tarihi Bölümü ne, taslakları tamamladığım dönemlerde bana ayırdıkları zamandan dolayı; Judy Barber ve Beverley Bartlett a kitabın ilk halini, Dorothy Franklin e de son halini daktilo ettikleri için ve Peter Wilson ile Robert Filippi ye de görsel materyalin hazırlanmasındaki katkılarından dolayı teşekkür ederim. Kitapta yer alan görsellerin telif haklarının takibi ve bu görsellere doğru referans verebilmek için her türlü çaba sarf edilmiştir. Bu görsel materyallerin kullanımıyla ilgili Majesteleri İngiltere Kraliçesi ne; Bayerische Staatsgemäldesammlung (Münih), Eski ve Yeni Resim Müzesi ve Grafik Koleksiyonu; Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz (Berlin); Bay ve Bayan Eric Estorick Koleksiyonu; Glasgow Sanat Galerisi & Müzesi; Alexander Glezer; Goethe Müzesi (Düsseldorf); Hermitage (Leningrad); Kaiser Wilhelm Müzesi (Krefeld); Hamburg Kunsthalle; Karlsruhe Kunsthalle; Kunsthistorisches Museum (Viyana); Kupferstichkabinett und Sammlung der Zeichnungen (Doğu Berlin); Musée Communal de la Louvière; Musée de l Art Russe; Musée du Louvre; Museum für Kunst und Kulturgeschichte der Hansestadt (Lübeck); Parma Ulusal Galerisi; Pitti Galerisi (Floransa); Rheinisches Landesmuseum (Trier); Rus Müzesi (Leningrad); Schloss Charlottenburg, Preussische Kunstsammlung; Staatliche Kunstsammlungen (Dresden); Alman Demokratik Cumhuriyeti Devlet Müzeleri; Städelsches Kunstinstitut (Frankfurt on Main); Stadtgeschichtliches Museum (Düsseldorf); Tretyakov Galerisi (Moskova); Vatikan (Roma) ve Wallraf-Richartz Müzesi ne (Köln) teşekkür ederim. 9
1918 de Petrograd kentinde A. Matveyev in Karl Marx anısına yaptığı heykelin açılışı, Smolny Enstitüsü nün önü. 10
Giriş Marksist estetik üzerine bugüne kadar yayımlanan çalışmaların çoğu ya Marx ın teorilerini sözlü anlatım sanatlarına uygulamakla ilgilendi ya da estetik teori üzerine yaptığı yorumlara metin yönelimli bir yaklaşım getirdi. Diğer yandan bu çalışmaların yalnızca küçük bir kısmı Marx ın kendi dönemindeki görsel sanatlara yaklaşımını ele aldı. Ve Marx ın adı görsel sanatlarla ilgili tartışmalarda, anlatı teorisinin haricindeki bakış açılarıyla anıldığında da genellikle 20. yüzyıldaki Sosyalist Realizm ve Modernizm arasındaki tartışma bağlamında ele alındı ki bu noktada yine Marx ın görsel sanatlarla ilgili gerçekten ne düşündüğü konusu üzerinde pek fazla durulmadı. Diğer çalışmaların aksine bu kitap, hem 19. yüzyıl Almanya sında, Fransa sında ve İngiltere sinde görsel sanatlar adına 11
Marx ın bizzat nelere tanık olduğunu sorgulayan yeni bir alan yaratmak hem de böylesi bir araştırmadan elde edilecek bilgilerin, Marx ın estetik teorisinin ne olabileceği hakkındaki güncel ve 20. yüzyıldaki daha eski görüşleri nasıl etkileyebileceğini irdeleme amacını taşımaktadır. Burada kullanılan metot özellikle Marx ın görsel sanatlara yaklaşımına ait tarihsel arka planı aydınlatma amacını taşırken, Marx ın estetik teorilerinin anlaşılması yolunda çokça gözden kaçırılan birtakım kavramları da gün yüzüne çıkarabilme kaygısını taşımaktadır. Bu birtakım kavramların, genel anlamda ifade etmek gerekirse; sanatı, sosyal gelişimi basitçe yansıtmaktan ziyade bu gelişime yol gösteren ve modern üretimin avangart bir parçası olarak gören Saint-Simoncu konsepte dayandığını söyleyebiliriz. Birinci bölümde hem bu konseptin hem de Marx ın yaşadığı dönemdeki görsel sanatların analizi yapıldıktan sonra, bu avangart, Prodüktivist sanat teorisinin izi, Konstrüktivistler olarak bilinen, sosyal açıdan faydalı ve yenilikçi bir sanatsal üretim biçimi yaratmak amacıyla sanat, bilim ve teknolojiyi birleştirmeyi hedefleyen çalışmalar yapan 1920 lerin ilk dönem Sovyet sanatçıları tarafından yeniden canlandırıldığı 20. yüzyılın başlarına doğru sürülecektir. 1 1920 lerin Rus avangardının sanatı üzerine yayımlanmış güncel belgelerin çokluğu göz önüne alınarak, kitabın ilgili bölümünde bu sanatçıların çalışmalarının görsel örneklerine, kitabın Marx la ilgili önceki bölümlerinde adı geçen ve günümüzde bizim için çok da tanıdık olmayan sanatçıların çalışmaları kadar vurgu yapılmamıştır. Bunun yerine vurgu, Sovyet Prodüktivist sanatının daha az konuşulan teorik temellerinin Marx ın kayıp Prodüktivist estetiğiyle ilişkilendirilmesi üzerine yapılmıştır. Genel olarak Sovyet sanat tarihçileri, Marx ın, 1920 lerin avangart Prodüktivist sanatçılarını değil, 1930 larda Konstrüktivizmi Sovyet sanat tarihindeki yerinden eden Sosyalist Realizmi meşru kıldığını varsaydıkları için, 1920 lerin Konstrük- 1. Avangart unvanı, başka Rus sanatçılara da verilmiş olsa da, bu çalışmada genel olarak; yeteneklerini teknolojik olduğu kadar ekonomik değeri de olan sanatsal ürünler üretebilecek şekilde bir havuzda toplayabilen sanatçılar, bilim insanları ve mühendislerden oluşan bir birliğe dair orijinal Saint-Simoncu konsepti en iyi şekilde temsil eden El Lissitzky, Tatlin ve Rodçenko gibi 1920 lerin ilk yıllarının Konstrüktivistleri için kullanılacaktır. 12
tivist avangardı ile Marx ın kayıp Prodüktivist estetiği arasındaki teorik bağlantıları ortaya çıkarmaya yönelik bu araştırma, zaruri olarak bir çığır açmak durumundadır. Bu bağlantılar kitabın ikinci bölümünde, avangart Konstrüktivistlerin ve teorilerinin akıbetine ilişkin yapılan analiz bağlamında aktarılırken, diğer yandan Sovyet Sosyalist Realizmi de, Marx ın doğduğu ülke Almanya da tecrübe ettiği görsel sanatlarla ilişkilendirilecek ve Sosyalist Realizmin bir Marksist estetik olma iddiası, bu ilişkilerin değerlendirilmesiyle eleştirel bir gözle yeniden ele alınacaktır. 13
Birinci Bölüm: Marx ın Gençlik Yıllarında Görsel Sanatlar ve Estetik Teorisi