Atıksular Hakkında Genelge Tarihi:01.05.2000 Sayısı:5850-2000/39 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü SAYI : B100TSH0100005/ 5850 KONU: ATIKSULAR ANKARA 01.05.2000 GENELGE 2000/39 Şehir ve kasabalarda oluşan evsel nitelikli atık suların ve diğer atık suların usulüne, tekniğine ve ilgili mevzuat hükümlerine uygun olarak toplanması, uzaklaştırılması, izale ve bertarafı fert, toplum ve çevre sağlığı açısından önem arz etmektedir. 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanununun " Sıhhi Teşkilat" başlıklı birinci babının, " Vilayet Hususi İdareleri ve Belediyeler" başlıklı dördüncü fasılda 20nci maddesinde, lağım ve mecralar tesisatı, kanalizasyon kurulması Belediyelerin ifasıyla yükümlü oldukları görevler arasında sayılmıştır. "Şehir ve Kasabalar Hıfzıssıhhası " başlıklı onbirinci babın, " Mecralar ve Müzahrefat İmhası" başlıklı ikinci fasılda 244 ve 245inci maddelerde, Özel kanununa göre belediyelerce inşa ettirilmiş ve ettirilecek lağım ve çirkef mecralarının (kanalların) fenni sakıncası olmadığı kabul ve tasdik edilmedikçe dere, çay, nehirlere akıtılmasının yasak olduğu, mecralar muhteviyatının imhası için kullanılacak sakaların meskenlerden uzak olması ve bunların istimlak edilerek başka suretle kullanılmaması gerektiği; Mecra inşası mümkün olmayan yerlerde yapılacak çukurların fenni nitelik ve şartlarının Bakanlığımızca tayin olunacağı, bu çukurların belirli aralıklarla temizlenmesi için belediyelerce uygun ve sağlık sakıncalarından salim boşaltma ve nakil araçları sağlanıp ücret karşılığında halka tahsis edileceği, çukurlar muhteviyatının dökülmesi için madde 244 de yazılı olduğu üzere bir saha tahsis edilmesi, insan gayitası maddelerinin her türlü sebze ve meyve yetiştiriciliğinde gübre olarak kullanımının yasak olduğu belirtilmektedir. 282nci maddede, bu kanunda yazılı olan yasaklara aykırı hareket edenler veya zorunluluklara uymayanlar hakkındaki ceza hükümleri, Ek Madde 2 de, bu kanunun 69uncu maddesi gereğince alınmış olan tedbirlerden çevre sağlığı ile ilgili olanlara uyulmaması halinde uygulanacak cezalar,
Ek Madde 3 de, bu kanun kapsamına giren ve umumun sağlığına ilişkin davalarda, mahkemelerce, Meşhud Suçların Muhakeme Usulü Kanununun 1inci maddesindeki yer ve 4üncü maddesindeki zaman kaydına bakılmaksızın suçüstü hükümlerine göre bakılacağı ve hükümler kesinleştirildikten sonra bunların birer suretinin Cumhuriyet Savcılıklarınca doğrudan doğruya Bakanlığımıza gönderileceğine ilişkin hükümler bulunmaktadır. " Lağım Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik " 13.03.1971 tarih ve 13783 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin bir örneği yazımız ekinde gönderilmektedir. Yönetmelikte, genel hükümler, yersel koşullara göre seçilecek sistemlerin çeşitleri, helaların ve tasfiye tesislerinin yerleştirilmesi, yapı esasları, hesap esasları, tesislerin projelendirilmesi ve hesaplanması, dezenfeksiyon, işletme ve bakıma ait hükümler bulunmaktadır. Yönetmelikte; Yönetmeliğin su, toprak ve yiyecek maddelerinin pis sularla kirlenmesini önleyerek aile ve toplum sağlığını korumak gayesini taşıdığı, Belediyelerce kanalizasyonu yapılmış olan yerlerdeki bütün bina ve umumi yerlerin pis suların bu kanallara bağlanmasının mecburi olduğu, ancak imkan bulunmayan durumlarda bu Yönetmelik hükümlerinin uygulanacağı, Bu yönetmeliğin toplu insan barındıran yerlerle her türlü dinlenme, eğlence ve tedavi yerlerinde de uygulanacağı, Kanalizasyon ve umumi tasfiye (arıtım) tesisleri yapılıncaya kadar bu Yönetmelikteki tasfiye tesislerinin ve çukurların yapılmasının zorunlu olduğu, aksi takdirde yönetmelikte belirtilen vasıf ve şartları haiz tesisatı bulundurmayan yerlerde iskan müsaadesinin verilmeyeceği, Tesislerin gerektiği gibi işletilip işletilmediklerinin ilgili mercilerce kontrolünün şart olduğu, Mutfak, banyo, çamaşır, pisuvar, hela ve benzeri yerler pis sularının tamamının tasfiye tesislerine verileceği, kesintili iskan olunacak yerler (tatil evleri gibi) sanayi tesisleri, hastaneler ve benzeri müesseselerin pis suları için ilgili mevzuat göz önünde bulundurularak yetkili mercice ayrıca karara varılacağı, Yağış sularının çukurlara verilmeyeceği, ancak yaprak gibi tıkayıcı maddeler için tutucu tertibat yapmak şartıyla tasfiye tesislerinin çıkışına bağlanmasının uygun olduğu, Belediye sınırları içinde inşaat ruhsatı isteğinde bulunacak taşınmaz mal sahiplerinin, düzenletecekleri projeleri yetkili mercilerin tasdikine sunacakları, projelerin fenni ve sağlık yönlerinden ilgili mercilerce tasdik olunacağı, iskan müsaadesinin projenin tam olarak tatbik olunduğuna dair ilgili mercice düzenlenecek rapor üzerine verileceği, Seçilecek sistemlerin, helaların ve tasfiye tesislerinin yerseçimi esasları, Evlerden çıkan çirkef suları ile dışkı, idrar ve ön tasfiyeden geçen suların pis su olarak ifade edildiği, Belediye sınırları içinde Belediyelerin, Belediye sınırları dışında Bakanlığımız teşkilatının ilgili merci olarak alındığı,
Akarsunun nehir, dere, çay, göl ve deniz gibi yerleri ifade ettiği, Tasfiye tesislerinin bu yönetmelik kapsamına giren topluluklara ait pis suların mekanik, biyolojik ve kimyasal metodlarla zararsız hale getirilmesi için yapılan temizleme tesisleri olduğu, Hela çukurlarının ise yer altı su seviyesinin durumuna bağlı olarak sızdırmalı ve sızdırmasız olarak inşa edilen, yalnız dışkı ve idrarın toplanması için yapılan çukurlar olduğuna ilişkin hükümler yer almaktadır. 2872 sayılı Çevre Kanununa dayalı olarak yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğinde; Tanımlar; ilkeler; çevre koruma alanları. havza planları, suların korunacağı kirletici etkiler, su ortamlarının kalite sınıflandırılması; kıtaiçi yüzeysel suların sınıflandırılması, parametre gruplarına göre numune alma noktalarının sınıflarının belirlenmesi, göl sularının kalite sınıflandırılması, göl sularına ait alıcı ortam standartları, kıtaiçi yüzeysel sularda kalite bölgelerinin tespiti, yer altı sularının sınıflandırılması, yer altı sularının sınıflarının belirlenmesi, deniz ve kıyı sularının sınıflandırılması, deniz sularının kalite kriterleri, su kalitesine ilişkin planlama esasları ve yasaklar; içme ve kullanma suyu temin edilen kıtaiçi yüzeysel sularla ilgili kirletme yasakları, mutlak koruma alanı, kısa mesafeli koruma alanı, orta mesafeli koruma alanı, uzun mesafeli koruma alanı, göllerle ilgili kirletme yasakları, yer altı suları ile ilgili kirletme yasakları ve düzenlemeler, denizlerle ilgili kirletme yasakları, petrol boşaltımlarının kontrolü, atık suların boşaltım ilkeleri; kanalizasyon sistemlerine boşaltım, alıcı su ortamına doğrudan boşaltım esasları, alıcı su ortamına doğrudan boşaltım, atık suların sulamada kullanımı, kompozit numunelerin alınma ve değerlendirilme esasları, atık su miktarını ve zararlarını azaltmak için alınabilecek tedbirler, endüstriyel atık su deşarj standartları, evsel nitelikli atık sular için deşarj standartları, derin deniz deşarjlarıyla alıcı su ortamlarına boşaltım, derin deniz deşarjına izin verilebilecek atık suların özellikleri, derin deniz deşarj kriterleri, istisna hükümleri, boşaltım izni esasları; alıcı su ortamına atık su deşarj izni, kirlenmeye karşı tedbir yükümlülüğünün devamı, deşarj izninin sınırlandırılması ve geri alınması, deşarj izin işlemi, deşarj iznine itiraz, derin deniz deşarjı izni, atık su altyapı tesislerindeki uygulamalar; atık su toplama ve bertaraf esasları, atık su bağlantı izni ve belgesi, kanalizasyon sistemine bağlantı kısıtları, atık su toplama sistemine verilmeyecek maddeler, atık su altyapı tesislerine bağlanabilecek atık suların özellikleri, ön arıtma tesisleri, kanalizasyon sistemine bağlantı ve boşaltımların kontrol düzeni, atık su altyapı tesisleri kullanımı çerçevesinde "Yönetmeliğin ihlali" kapsamına giren davranışlar, çeşitli hükümler; tebliğler, denetim, kovuşturma, istisnai durum, geçiş dönemi uygulaması, geçiş dönemi süreci içindeki uygulamalara ilişkin hükümler içermektedir. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğinin uygulanması ile ilgili hususlar, Suda Tehlikeli ve Zararlı Maddeler Tebliği (12 Mart 1989 gün ve 20106 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.), İdari Usuller Tebliği (12 Mart 1989 gün ve 20106 sayılı Resmi Gazete), Numune Alma ve Analiz Metotları Tebliği (07 Ocak 1991 gün ve 20748 sayılı Resmi Gazete) ve Teknik Usuller Tebliğinde (07 Ocak 1991 gün ve 20748 sayılı Resmi Gazete) yer almaktadır. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğinin (SKKY) " Orta Mesafeli Koruma Alanı " başlıklı 18inci maddesinde, (E) bendinde belirtilen yapıların atık sularının " Lağım Mecrası İnşaası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik" hükümlerine göre yapılacak olan sızdırmasız fosseptiklerde toplanacağı ve atık su altyapı tesisine verileceği hükmü bulunmaktadır. Teknik Usuller Tebliğinde, " Fosseptiklerle İlgili Teknik Sınırlamalar " başlıklı ikinci bölümün, "Kanalizasyon Sistemi Bulunmayan ve İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Uygulanacak Teknik Esaslar" başlıklı Madde 2 de, kanalizasyon sistemi bulunmayan ve inşası mümkün olmayan yerlerde "Lağım Mecrası ve İnşaası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik"
hükümlerinin geçerli olduğu, ancak bu uygulamada maddede verilen şart ve ilkelere uyulması gerektiği, Nüfusu 500 kişiden fazla olan yerleşimler ile tatil sitesi ve sanayi tesislerinin atık sularının bertarafında yukarıda belirtilen yönetmelikte yer alan fosseptik çukurlarının kullanılamayacağı, bu durumda SKKY nde atık su deşarjları hususunda getirilen hükümlere uyulacağı, Turizm mevsiminde nüfusu 500 den fazla olan turistik yörelerde su kullanımının fazla olması ve bu tür tesislerin yakın çevresinin kirlenme yönünden fazla önem taşıması dolayısıyla çok gözlü fosseptik çukurlarının kullanılamayacağı, bu gibi yerlerde bu tebliğde tanımlanan, teknik açıdan verimliliği ve uygulanabilirliği ispatlanmış arıtma teknolojileri kullanılarak atık su arıtımının yapılması gerektiği, SKKY ve bu Tebliğ çerçevesinde yapılacak uygulamalarda atık su arıtma tesislerinin projesi değil, arıtılmış su kalitesinin esas ölçü olduğu, 500 den az nüfuslu yerlerde bile mekanik arıtımın fazla bir arıtma sağlayamaması sebebiyle fosseptik çukurların, biyolojik arıtma ile ilgili tedbirlerin alındığı ve SKKY nde öngörülen şartların noksansız yerine getirildiği durumlarda kullanılabileceği, Nüfusu 500-1000 arsı olan yerleşimlerde ise atık suların, çok gözlü fosseptik çukurların grup halinde inşa edildiği, çıkış sularının basınçlı veya cazibeli bir kanalla yerleşim yeri dışına iletildiği sistemlerde arıtılabileceği, ancak bu durumda da SKKY nin getirdiği sınırlamalara uyulacağı, hususlarına ilişkin hükümler yer almaktadır. Fert, toplum ve çevre sağlığının korunması çerçevesinde; Belediyelerce inşa ettirilmiş ve ettirilecek kanalizasyon sistemlerinin fenni ve sağlık sakıncası olmadığı kabul ve tasdik edilmedikçe, dere, çay, nehir, göl, gölet ve denizler ile diğer alıcı ortamlara akıtılmamasının, İlgili mevzuatında öngörülen ilkeler, usuller, esaslar, teknikler, kriterler, deşarj ve alıcı ortam standartları, yasaklar ve benzeri hususlara uyulmaksızın kanalizasyon sistemleri sonrası atık suların alıcı ortamlara deşarjının önlenmesinin, Kanalizasyon sistemlerine boşaltım, kanalizasyon sistemine bağlantı kısıtları, kanalizasyon sistemine bağlantı ve boşaltımın kontrolü, ön arıtma, atık su altyapı tesisleri gibi hususlarda ilgili mevzuatta öngörülen ilkeler, usuller, esaslar, teknikler, kriterler, standartlar, yasaklar ve benzerlerine uyulmasının, Kanalizasyon sisteminin muhteviyatının imhası ile arıtma tesisleri için kullanılacak sahaların meskenlerden uzak ve ilgili yer seçimi kriterlerine uygun olmasının ve bunların istimlak edilerek başka suretle kullanılmamasının, Kanalizasyon sistemleri ve arıtma tesislerinin geçici ve kesin kabullerinde meskenlerden uzaklık ve ilgili yer seçimi kriterlerine uygunluk, deşarj ve alıcı ortam standartlarını sağlama, usulüne, tekniğine ve ilgili mevzuatına uygunluk,özel ve teknik şartnamelere uygunluk, çevre ve toplum sağlığı açısından sakınca bulunmaması gibi hususların tetkik edilmesi ve aranmasının, Belediyelerce kanalizasyonu yapılmış olan yerlerdeki bütün bina ve umumi yerlerin atık sularının ilgili mevzuatına uygun olarak bu kanallara bağlanmasının, Belediyelerin kanalizasyon sistemi ve arıtma tesisi inşası ve işletilmesi için gerekli girişim ve yatırımlarda bulunmalarının,
Kanalizasyon ve umumi tasfiye (arıtım) tesisleri yapılıncaya kadar "Lağım Mecrası ve İnşaası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik" ve " Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği ve Tebliğleri " nde öngörülen hususlar çerçevesinde tasfiye tesisleri ve çukurların yapılmasının; aksi takdirde iskan müsaadesi verilmemesinin; projeleri fenni ve sağlık yönlerinden ilgili mercice tasdik olunmadan inşaat ruhsatı, projenin tam olarak tatbik olunduğuna dair ilgili mercice düzenlenecek rapor olmaksızın iskan müsaadesi verilmemesinin, Teknik Usuller Tebliğinin ikinci maddesinde öngörülen yöreler, yerleşimler ve yerler için Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğinin ilgili hükümlerinin yerine getirilmesinin, Kanalizasyon sistemi inşası mümkün olmayan yerlerde yapılacak çukurların belirli aralıklarla temizlenmesi için belediyelerce uygun ve sağlık şartlarından salim boşaltma ve nakil araçları sağlanıp ücret karşılığında halka tahsis edilmesinin; çukurlar muhteviyatının dökülmesi, usulüne, tekniğine ve ilgili mevzuatına uygun olarak imha ve bertarafı için, meskenlerden uzak ve ilgili yer seçimi kriterlerine uygun bir saha tahsis edilmesinin, bunların istimlak edilerek başka surette kullanılmamasının, Boşaltma ve nakil araçları ile vidanjörlerin çukurların muhteviyatını, tahsis edilen bu sahalara dökmelerinin, bu sahalar dışındaki sahalara dökülmemesinin, Kanalizasyon sistemi atık suları ile insan gayitası maddelerinin sebze ve saire yetiştirilmesinde gübre olarak kullanılmamasının temini; Konuyla ilgili sürekli ve periyodik kontrol ve denetimlerin yapılması ve yaptırılması; Kontrol ve denetim sonuçlarına göre, 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, 2872 sayılı Çevre Kanunu, Lağım Mecrası İnşaasının Mümkün Olmadığı Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği ile Tebliğleri ve diğer ilgili mevzuattaki yasaklara aykırı hareket edenler, zorunluluklara uymayanlar, alınmış olan tedbirlere uymayanlar; İlgili mevzuata aykırı olarak, evsel nitelikli atık sular ve diğer atık suların izale ve bertarafını yapanlar, alıcı ortama verenler, Fenni sakıncası olmadığı kabul ve tasdik edilmeden, ilgili mevzuatında öngörülen standartlara uyulmaksızın kanalizasyon sistemlerini dere, çay, nehir, göl, gölet, deniz ve diğer alıcı ortamlara akıtan belediyeler, Belediyelerce kanalizasyonu yapılmış olan yerlerdeki bütün bina ve umumi yerlerin atık sularını ilgili mevzuatına uygun olarak bu kanallara bağlatmayanlar, Kanalizasyon ve umumi tasfiye tesisleri yapılıncaya kadar ilgili mevzuatında öngörülen hususlar çerçevesinde çukurları ve tasfiye tesislerini yapmayanlar, bunlar yapılmadan iskan müsaadesi verenler, bunların projeleri fenni ve sağlık yönlerinden tasdik olunmadan inşaat ruhsatı, projenin tam olarak tatbik olunduğuna dair rapor olmadan iskan müsaadesi verenler, Çukurların temizlenmesi için uygun ve sağlık sakıncalarından salim boşaltma ve nakil araçları temin etmeyen belediyeler, Çukurlar muhteviyatının dökülmesi, usulüne, tekniğine ve ilgili mevzuatına uygun olarak imha ve
bertarafı için meskenlerden uzak ve ilgili yer seçimi kriterlerine uygun bir saha tahsis etmeyen belediyeler, Çukurlar muhteviyatını tahsis edilen saha dışına dökenler, İnsan gayitası maddelerini her türlü sebze vesaire yetiştirilmesinde gübre olarak kullananlar, hakkında, ilgili mevzuat doğrultusunda Valiliğinizce gerekli işlemlerin yapılması ve yaptırılması; Şehir ve kasabalarda oluşan evsel nitelikli atık sular ile diğer atık suların insan ve çevre sağlığına zarar vermeksizin toplanmasının, uzaklaştırılmasının izale ve bertarafının sağlanması ve sağlattırılması, konuyla ilgili her türlü tedbir Valiliğinizce alınması ve aldırılması, hususlarında bilgilerinizi ve gereğini, genelgemizin Kaymakamlıklar, Belediye Başkanlıkları, İl ve İlçe Hıfzıssıhha Meclisleri ile İliniz Kamuoyuna ve ilgili birimlere duyurulmasını arz ve rica ederim. Doç.Dr. Osman DURMUŞ Bakan (İMZA) EK: 1 Yönetmelik Örneği ( 26 shf.) DAĞITIM: GEREĞİ 81 İL VALİLİĞİ (İl Sağlık Müdürlüğü) BİLGİ: İÇİŞLERİ BAKANLIĞ (Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü)I BAYINDIRLIK VE İSKAN BAKANLIĞI (İller Bankası Genel Müdürlüğü) (Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü) ÇEVRE BAKANLIĞI (Çevre Kirliliğini Önleme ve Kontrol Genel Müdürlüğü) ADALET BAKANLIĞI TEFTİŞ KURULU BAŞKANLIĞI BASIN VE HALKLA İLİŞKİLER MÜŞAVİRLİĞİ