SÜRDÜRÜLEBİLİR GELİŞME Sürdürülebilir Gelişme Nedir? Sürdürülebilir gelişme, bugünün gereksinim ve beklentilerini, gelecek kuşakların gereksinim ve beklentilerini karşılama olanaklarından ödün vermeksizin karşılamaktır. (Brundtland Raporu)
Sürdürülebilir Gelişmenin Tarihi Gelişimi Gündem 21 in dayanağı olan sürdürülebilir gelişme kavramının temelleri, Rio dan 20 yıl önce, Haziran 1972 de Stockholm de yapılan İnsan Çevresi Konferansı sırasında atılmıştır. Stockholm Bildirgesi nde, çevrenin taşıma kapasitesi ne dikkat çeken, kaynak kullanımında kuşaklar arası hakkaniyet gözeten, ekonomik ve sosyal gelişmenin çevre ile bağlantısını kuran ve kalkınma ile çevrenin birlikteliğini vurgulayan ilkeler, sürdürülebilir gelişme kavramının temel dayanaklarını ortaya koymuştur. 1987 yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu tarafından yayınlanan Ortak Geleceğimiz başlıklı, Komisyon Başkanı nın adıyla, Brundtland Raporu olarak bilinen ünlü raporda, giderek ağırlaşan çevresel sorunlar karşısında, insanlığın çıkış yolu olarak, çevresel gelişme ile ekonomik kalkınma arasındaki yaşamsal köprünün kurulması ve gelişmenin sürdürülebilir olması gösterilmektedir. 1992 Rio de Janeiro Yeryüzü Zirvesi nden başlayarak, 1994 Kahire Nüfus ve Kalkınma Konferansı, 1995 Kopenhag Sosyal Gelişme Konferansı, 1995 Pekin Dördüncü Dünya Kadın Konferansı, 1996 İstanbul Habitat II Kent Zirvesi ve son olarak 2002 Johannesburg Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi ne uzanan küresel Birleşmiş Milletler Konferansları ve diğer zirveler küresel ortaklık ilkelerinin tüm dünyada kabul görmesini sağlamış ve hükümlerarası kararların demokratikleşmesinin uluslar arası dayanaklarını oluşturmuştur.
SU AYAK İZİ Tüm üretim ve tüketim süreçlerinde kullanılan toplam su miktarını ifade eder. Su kullanımı birim zamanda harcanan (buharlaşma dahil) ve/veya kirletilen su miktarı ile ölçülmektedir. Su ayak izi iyi tanımlanmış tüketiciler (birey, aile, köy, şehir, ülke veya millet) ve üreticiler (kamu ve özel sektör) için hesaplanabilen bir kavramdır. Su Ayak İzi sadece suyun kullanım veya kirlenme miktarını belirtmez ayrıca suyun kullanım bölgelerini/coğrafi tanımlarını da belirtir.
Su Ayak İzi kavramının yaratıcısı ve Su Ayak İzi Ağının bilimsel direktörü, Profesör Arjen Y. Hoekstra şöyle belirtmektedir: Su Ayaz İzi kavramı, insanoğlunun temiz su kaynaklarına olan etkisinin eninde sonunda insanların tüketimi ile ilişkili olduğunun kabul edilmesi ve de su sıkıntısı ve kirliliği gibi konularının, üretim ve tedarik zincirinin bir bütün olarak ele alınması ile daha iyi anlaşılacağının kabulü ile birlikte güçlenecek ve de yerleşik olarak kabul edilecektir. Su problemleri genel olarak küresel ekonominin yapısı ile yakından bağlantılıdır. Bir çok ülke su ayak izlerini, başka bölgelerden şu yoğunluğu fazla olan malları ve ürünleri ithal ederek büyük ölçüde dışsallaştırmıştır. Bu da deneyimli su yönetimi ve korunumu mekanizmaların büyük ölçüde eksik olduğu ihraç ülkelerindeki su kaynakları üzerinde bir baskı oluşturmaktadır. Su kaynaklarının daha iyi yönetilmesinde sadece hükümetler değil tüketiciler, iş kolları ve sivil toplum da rol oynayabilir. Bir kilo sığır etinin üretimi için 16 bin litre su gereklidir. Bir fincan kahvenin üretilmesi için 140 litre suya ihtiyacımız vardır.
Sanal Su Musluklardan akan su, kullandığımız suyun yalnızca bir kısmıdır. Tükettiğimiz mal ve hizmetlerin üretim ve işlenme süreçlerinde de su kullanılır. Örnek olarak, bir bardak kahve içtiğimizde yaklaşık 200ml su tükettiğimizi düşünebiliriz. Ancak kahvenin üretimi sırasında tüketilen su miktarını hesaba kattığımızda bir fincan kahvenin üretilmesi için 140 litre yani 70 bardağa çıkar. Buna su ayak izi kavramı çerçevesinde sanal su adı verilir. Tükettiğimiz suyun büyük bir bölümü; yiyecekler, içecekler ve giydiğimiz kıyafetleri üretmek için kullanılan sanal su dan oluşur.
Bir Bireyin Su Ayak İzi Bir birey tarafından tüketilen hizmet mal ve ürünlerin üretimi için kullanılan toplam temiz su kaynağı miktarıdır. Bu miktar hizmet mal ve ürünlerin sanal su içeriklerini tüketim miktarları ile çarpılmasından tahmin edilebilir.
Bir Ulusun Su Ayak İzi Bir ulus tarafından tüketilen hizmet mal ve ürünlerin üretimi için kullanılan toplam temiz su kaynağı miktarıdır. Ulusal su ayak izi iki şekilde değerlendirilebilir. Aşağıdan yukarı doğru olan yaklaşımda tüketilen tüm hizmet ve malların miktarları, bu mal ve hizmetlerin sanal su içeriklerinin çarpımıyla bulunur. Aşağıdan yukarı doğru olan yaklaşımda ise bir ulusun su ayak izi, tüketilen tüm yerel su kaynakları miktarı ile sanal su ithalatının toplamından, sanal su ihracatının çıkarılmasıyla hesaplanır.
İç ve Dış Su Ayak İzi Bir ulusun toplam su ayak izi iki bölümden oluşmaktadır: bir kısım ülke içerisindeki kullanılan su miktarı (yerel su kaynakları), diğer bir kısım ise yurtdışındaki su kaynaklarının (ilgili sanal su içerikleri) ülke içerisinde kullanılmasından oluşur.
Bir Ürünün Su Ayak İzi Bir ürünün su ayak izi (eşya, mal veya hizmet) o ürünün üretildiği asıl yerdeki ürünü oluşturmak için kullanılan toplam temiz su miktarıdır. Üretimin tüm aşamalarındaki toplam kullanılan su miktarını belirtmektedir. Bir ürünün su ayak izi o ürünün sanal su içeriği ile aynıdır.
Bir İş Kolunun Su Ayak İzi Bir iş kolunun yürütülmesi ve oluşturulması için kullanılan toplam temiz su miktarını belirtmektedir.
Toplam Su Ayak İzinin Mavi, Yeşil ve Gri Bileşenleri Su Ayak İzi kavramı üç ana bileşenden oluşmaktadır; mavi, yeşil ve gri. Mavi su ayak izi global su kaynaklarından (yüzey suyu ve yer altı suyu) tüketilen bir ürünün üretimi sırasında buharlaşan su miktarını göstermektedir. Yeşil su ayak izi global yeşil su kaynaklarından (toprakta tutulan yağmursuyu) buharlaşan su miktarını belirtmektedir. Gri su ayak izi de tüketilen ürünün üretimi sırasında kirletilen su miktarını belirtmektedir.
Su Yeterliği ve Bağımlılığı Kavramı Bir ulusun kendi kendine su yeterliği iç su ayak izinin toplam ayak izine oranıyla bulunur. Bu kavram yerel ihtiyaç duyulan hizmet ve servislerin üretimi için gerekli olan su ihtiyacının ülke tarafından kendi başına karşılanıp karşılanamadığını belirtir. Su Yeterliği % 100 ise, ülke içerisinde tüketilen tüm mal ve hizmetler için kullanılan su miktarı ülke yerel su kaynaklarından karşılanabiliyor demektir. Bu değerin sıfıra yaklaşması ise o ülkenin hizmetleri ve malları genelde sanal su ithalatı ile karşılaması demektir.
Türkiye nin Su Ayak İzi Türkiye de son 20 yılda kişi başına düşen su miktarı 4000 m 3 ten 1430 m 3 e düşmüştür. Önümüzdeki 10 yıl içinde nüfusun artmasına paralel olarak bu rakamın 1000 m 3 e düşeceği ön görülmektedir. Türkiye su fakiri bir ülke olma yolunda hızla ilerlemektedir. Türkiye hali hazırda su fakiri olma yolunda ilerlerken su ayak izini azaltmak daha da önem kazanmaktadır. Türkiye nin hesaplanan su ayak izi miktarı kişi başına yılda 1615 m 3 tür. Yani Türkiye de yıllık kişi başına tüketilen mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan temiz su kaynağı miktarı 1615 m 3 tür. Ayrıca Türkiye nin yurtdışına düşen su ayak izi oranı % 15 dir. Yani Türkiye nin su ayak izi miktarının % 15 i yurtdışından sağlanmaktadır.
Dünya nın Su Ayak İzi Dünya nın ortalama su ayak izi 1,24 milyon litre/yıl iken, Türkiye 1,61 milyon litrelik ayak izi dünya ortalamasının üzerindedir. Orta Doğu, Hindistan, Meksika, Çin, ABD, Afrika, İspanya ve Orta Asya nın birçok bölgesinde olduğu gibi Türkiye de de ekosistemlerden alınan tatlı su miktarı ve hızı, doğanın kendini yenileme kapasitesinin üzerindedir. Çinin su ayak izi yaklaşık kişi başına yılda 700 m 3 dür. Çinin su ayak izinin sadece yaklaşık % 7 si Çinin dışarısından sağlanmaktadır. Japonya nın su ayak izi yaklaşık kişi başına yılda 1150 m 3 dür. Japonya nın şu ayak izinin yaklaşık % 65 i Japonya nın dışarısından sağlanmaktadır. ABD nin su ayak izi yaklaşık kişi başına yılda 2500 m 3 dür.
Su Ayak İzini Azaltmak 1.Farkındalık Yaratmak WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı), çok büyük tehdit altında olan bu doğal mirasın küresel ölçekte öncelikli olarak ele alınmasını, bunun için suyu kullanma biçimimizi değiştirmemiz gerektiği belirtmektedir. Bu bağlamda, su ayak izi kavramı, tükettiğimiz her mal ve hizmete girdi olarak kullanılan suyun miktarı belirlemek açısından önemli bir araçtır. Farkına varmasak da, yaşamımız kentlere su sağlayan tatlı su kaynaklarının sağlıklı olmasına bağlıdır. Tatlı su kaynaklarının önemine dair farkındalığımızı arttırırken, suyu doğrudan ve dolaylı tüketen bizlerin, her zamanki tüketim alışkanlıklarımızı değiştirmemiz elzemdir. Su ayak izimizi hesaplayarak tüketim alışkanlıklarımızı gözden geçirmek su kaynaklarını korumaya yönelik ilk adımızı atmamızı sağlayacaktır. Böylece hem kendimiz, hem gelecek nesiller, hem de doğa için önemli değişimlerin lideri olabiliriz
Su kaynaklarımızı korumaya yönelik öneriler aşağıdaki gibi sıralanabilir; Su kullanımının boyutunu anlamak, Su ayak izinin ölçülmesi ve etkilerinin nelerden kaynaklandığını belirlemek ve önlem almak, Su konusundaki duyarlılığımızı mümkün olan herkesle paylaşmak, onları da etkin su kullanımına davet etmek, varsa çocuklarımızı suya duyarlı yetiştirmek
2.Su Politikalarına Yön Vermek WWF-Türkiye sulak alanların önemi ve kayıplarının etkileri konuları üzerine ülke genelinde tartışmalar başlatmış ve çözüm için politika önerilerini ilgili taraflara sunmuştur. Türkiye nin entegre ve yenilikçi bir su yönetimine ihtiyacı bulunmaktadır. Su yönetiminde, arz temelli yaklaşım değiştirilmeli, talep yönetimine öncelik verilmelidir. WWF-Türkiye su kaynaklarının yönetiminde dünya çapında benimsenen yeni bir yaklaşım olan entegre havza yönetiminin uygulamaya geçirilmesi için çalışır. Ülkemizin sınırlı su kaynaklarının korunması ve sürdürülebilirliği için;
Kaçak ve yer altı suyu gereksiz kullanımları önlenmelidir. Yer altı su kaynaklarının mevcut seviyelerini koruması ulusal politika haline gelmeli, kaçak kuyular hakkındaki yaptırımlar ve yasadışı faaliyetlerin izleme ve kontrol mekanizmaları güçlendirilmelidir. Yer altı suları küresel ısınma gibi tehditler karşısında en korunaklı sular olup, rezerv olarak dikkatle değerlendirilmelidir.
Tarım politikalarında ve uygulamalarında değişim gerçekleşmelidir. Tarım, su ve çevre politikaları birbiriyle uyum içerisinde ve birbirlerini bütünleyici olmalıdır. WWF-Türkiye toplam 27hektarlık alanda 21 modern sulama projesini hayata geçirmiş, 1500 den fazla çiftçiyi su tasarrufu konusunda eğitmiştir. Bu çalışma, su, enerji, işgücü ve gübre kullanımında tasarruf yapılarak, aynı zamanda %60 verimlilik artışının gerçekleştirilebileceğini kanıtlamıştır.
İş dünyası su konusunda gerekli adımları atmalıdır. İş dünyasının sivil toplum kuruluşları ile işbirliği içerisinde su yönetimine dahil olmaları gerekiyor. İş dünyası, suyun sektörel kullanımında payını arttırmaya çalışan güçlü bir oyuncu olmanın yerine su yönetiminin bir parçası olarak sivil toplum kuruluşları, hükümet ve yerel halkla kurulacak işbirlikleri içerisinde yer alabilir.
3.Su Kaynaklarını Korumak WWF-Türkiye sulak alanların işlev ve değerlerinin suyu kullanan ve yöneten tüm taraflarca anlaşılması ve ekosistem hizmetlerinin devamlılığı için ayrılması gereken suyun da planlamaya alınması için çalışmalar yürütmektedir. Ülkemizin su kaynaklarının toplumun genel ihtiyaçları göz önünde bulundurularak yönetilmesi ve akılcı kullanımını hedefleyen WWF-Türkiye, suya bakış açımızda köklü değişiklikler yapılması gerektiğine inanır. Su kaynaklarını korumak ve kaybı önlemek için Türkiye nin su ayak izini azaltmayı amaçlayan WWF-Türkiye, tarımda su tasarrufu sağlamak için damla sulama gibi modern sulama sistemlerinin kullanımı için de Anadolu da çiftçiler ve ilgili taraflarla çalışmalar yürütür. WWF-Türkiye, ülkemizde 370000 hektar sulak alanın korunması için çalışmaktadır. Tuz Gölü, Eğirdir Gölü, Uluabat Gölü, Ereğli Sazlıkları, Bafa Gölü, İğneada Subasar Ormanı ve Fırtına Deresi gibi alanlarda karmaşık sorunların çözümü için suyu kullanana ve yöneten taraflarla beraber çalışmaktadır.
4.İpuçları 4.1. Günlük Hayatta Damlayan musluklar günde 4 litre suyun boşa gitmesine neden olur. Damlayan muslukların tamir edilmesi ihmal edilmemelidir. Banyo yaparken küvet doldurulduğunda yaklaşık 70 litre su tüketilir. Küveti doldurmak yerine duş yapılmalıdır. Böylece 5 dakikalık bir duş ile yarı yarıya su tasarrufu sağlanır. Dişler fırçalanırken ya da tıraş olunurken musluk açık bırakılmamalıdır. Evlerde kullanılan suyun yaklaşık %30 u tuvalet sifonunun çekilmesiyle tüketilir. Her sifon çekişte yaklaşık 10 litre su harcanır. Standart modellere göre daha az su tüketen tuvaletler tercih edilmelidir. Su tasarrufu sağlayan duş başlıkları kullanılmalıdır. Su sayacına bakarak su tüketilmediği bir anda, tesisatta su sızıntısı olup olmadığı kontrol edilmelidir. Her insan temel ihtiyaçlarını gidermek için günde en az 25 litre suya gereksinim duymaktadır. Su kullanımında bu miktara erişimi olmayan bir milyar insan olduğu düşünülmelidir. Sürdürülebilir üretim yapan ve su ayak izini hesaba katan firmaların ürünleri satın alınmalıdır. Mümkün olduğunca organik ürünler tercih edilmelidir.
2.Temizlikte Çamaşırlar yıkanırken ön yıkama yapılmamalıdır. Bulaşıklar elde yıkanırken musluk kapalı tutulmalıdır. Durulamak için lavabo tıkanıp suyla doldurulursa ya da bir leğen kullanılırsa daha az su tüketilir. Bulaşık makineleri ortalama 12 litre su harcar. Bulaşık makinesi tam olarak doldurulmadan çalıştırılmamalıdır. Böylece hem daha az enerji, hem de daha az su ve deterjan tüketilir. Kapının önü, balkon, teras temizlenirken hortumla su tutmak yerine süpürge kullanılmalıdır. Yeniden kullanılabilecek sular atılmamalıdır. (Sebze yıkandığında ya da yumurta haşlandığında atılacak su bitkilerin sulanmasında kullanılabilir.)
3.Beslenme Sebzeler harlı ateşte kaynatılmak yerine düdüklü tencere ya da kısık ateşle az su ile pişirilmelidir, böylece hem sebzelerin besin değeri daha az kaybolur, hem de daha az su tüketilir. Sebze ve meyveler akan suda yıkanmak yerine tıkaçlı bir lavaboda ya da bir kâseye su doldurarak yıkanmalıdır. Cezve, çaydanlık ya da elektrikli su ısıtıcısında su kaynatılacağı zaman, yalnızca kullanılabilecek kadar su koyulmalıdır. Böylece hem daha az enerji hem de daha az su harcanır.
4.Bahçe Sulaması Çimenlerin biraz uzun kalması, daha yeşil görünmesini ve daha az su istemesini sağlar. Bitkiler düzenli çapalandığında hem yabani otlar temizlenir hem de toprağın su kaybetmesinin önüne geçilir. Büyümüş ağaçların ve çalıların sulanmasına gerek yoktur. Bahçeye yerleştirilen bir fıçıda yağmur suyu depolanarak bahçe sulamasında kullanılabilir.