T.C. MİLLİEĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİEĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİPROJESİ) SERAMİK VE CAM TEKNOLOJİSİ HAYVANSAL MOTİF ÇİZİMLERİ ANKARA 2007
Milli Eğitim Bakanlğtarafndan gelitirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlğn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Kararile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarnda amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya yönelik gelitirilmiöğretim materyalleridir (Ders Notlardr). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacyla öğrenme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modüller teknolojik gelimelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandrmak koulu ile eğitim öğretim srasnda gelitirilebilir ve yaplmasönerilen değiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygn eğitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaabilirler. Baslmmodüller, eğitim kurumlarnda öğrencilere ücretsiz olarak dağtlr. Modüller hiçbir ekilde ticari amaçla kullalamaz ve ücret karlğnda satlamaz.
İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1...3 1. KUŞMOTİFLERİNİN STİLİZE EDİLMİŞDESENLERDEN ALINARAK ÇİZİLMESİ3 1.1. Hayvansal Motiflerin Çini Sanatİçindeki Yeri ve Önemi...3 1.1.1. Çinide Kullalan Hayvan Motifleri...8 1.1.2. Hayal Mahsulü, Efsanevi Hayvan Motifleri... 12 UYGULAMA-1...19 UYGULAMA-2...23 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...25 ÖĞRENME FAALİYETİ 2... 27 2. CEYLAN, TAVŞAN, KURT VB. FİGÜRLERİN STİLİZE EDİLMİŞDESENLERDEN ALINARAK ÇİZİLMESİ... 27 2.1. Tabiat KaynaklHayvan Motifleri... 27 2.1.1. Tam...27 2.1.2. Kullam Yerleri... 28 2.1.3. Çizim Tekniği... 33 UYGULAMA-1...36 UYGULAMA-2...42 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...46 MODÜL DEĞERLENDİRME...48 CEVAP ANAHTARLARI...51 KAYNAKÇA...52 i
AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI AÇIKLAMALAR 211GS0103 Seramik ve Cam Teknolojisi Seramik ve Cam / Alan Ortak Hayvansal Motif Çizimleri Türk çini sanatiçinde yer alan, tabiat kaynaklve hayal mahsulü efsanevi hayvansal motiflerin çizim uygulamalarile ilgili bilgi ve becerilerin kazaldğöğrenme metaryalidir. SÜRE 40/32 +(40/32) ÖN KOŞUL YETERLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Hayvansal motifleri çizmek Genel Amaç Bu modül ile uygun ortam sağlandğnda: Hayvansal motiflerin Türk süsleme sanatlariçindeki yeri ve önemini kavrayarak, stilize edilmidesenlerden alarak incelenen değiik hayvan figürlerini kendi yorumlarzda katarak bir bütün olarak ele alp, estetik bir üslupla çeitli ölçülerde çizebileceksiniz. Amaçlar Gerekli ortam sağlandğnda; Stilize edilmidesenlerden alarak incelenen değiik kumotiflerine, kendi yorumlarzda katarak, bir bütün olarak ele alp estetik bir üslupla çeitli ölçülerde, çizebileceksiniz. Ceylan, tavan, kurt vb. tabiat kaynaklhayvansal motifleri stilize edilmidesenlerden seçip, kendi yorumlarzda katarak bir bütün olarak ele alp, estetik bir üslupla çeitli ölçülerde çizebileceksiniz. Çizim masas, klmasa, parömen kâğd, 0,5 kalem, gönye, cetvel. Tamamladz her faaliyet sonrasnda uygulamasyaptğz her faaliyet için kendinizi değerlendireceksiniz. Modülü tamamladğzda öğretmeniniz size ölçme araçlar uygulayarak kazandğz bilgi ve becerileri değerlendirecektir. ii
GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Türk çini sanatiçerisinde yer alan hayvansal motif çizimlerini yapabilmek için öncelikle hayvan motiflerinin tarih içerisindeki yerini ve önemini kavramak gerekir. İlk insanlar yaadklarmağaralarn duvarlarna önce hayvan figürleri ve av sahnelerini gösteren resimler çizmilerdir. Çünkü o dönemde henüz yazbilinmediği için iletiim aracolarak resimler kullalyordu. Mağara duvarlarna yaplan bu hayvan figürleri gücün kaynağ olarak görülüyor ve çizdikleri bu figürlerle avda baarkazanacaklarna inayorlard. Tarihe k tutan bu resimlerle, o dönemdeki insanlarn sosyal hayatlar, dinsel ve mitolojik düünceleri hakknda oldukça önemli bilgilere ulalr. Asrlar boyu çok genibir alana yaylmolan Türkler de uzun yllar farkltoplum ve medeniyetlerle kurmuolduklarsanat ilikileriyle bugün hayli zengin bir kültür ve sanat hazinesine sahiptirler. Bu sanat hazinelerinden birisi de Türk çini sanatdr. Çini sanatn ilk örneklerine Orta Asya da rastlar. İlk Türkler savave avclkla uğratklariçin sanatçlar, hayvanlaryakndan tayarak ustaca resimlemilerdir. Bu hayvan motifleri ile çini sanatnda bir takm sembolik anlamlara yer verilmitir. Örneğin, tavus kuunu hayat ağacn dallarna konmuolarak tasvir ederek onuru ve güzelliği, boğa ve aslan figürleriyle tarm yln balangc, balk figürleriyle de bolluk ve bereketi iaret ederek, çini sanatna farklbir üslup ve yorum kazandrmladr. Sonuç olarak bu modülü baarile tamamladğzda, sizler de özgün tasarm ve uygulamalarzla Klasik Türk çini sanatna, farklyorumlar getirebileceksiniz. Hayat ağacn dallarndaki tavus kuu 1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Bu öğrenme faaliyetinde verilecek bilgiler doğrultusunda, uygun ortam sağlandğnda, stilize edilmidesenlerden alarak incelediğiniz değiik kumotiflerini, kendi yorumlarz da katarak bir bütün olarak ele alp estetik bir üslupla çeitli ölçülerde çizebileceksiniz. ARAŞTIRMA Kumotifleri çizimlerine balamadan önce: Doğadaki kulargözlemleyerek, Hayvanlar ile ilgili kitaplardan, kuresimlerini inceleyerek, İnternetten hayvan ve kusitelerini aratrarak, Türk süsleme sanatlarnda ve klasik çini desenlerinde kullalan, kumotiflerini inceleyerek, Bunlar arasndaki benzerlikleri ve farkllklarbelirleyip kularla ilgili örnek resim ve çizimlerin bulunduğu bir dosya hazrlayz. 1. KUŞMOTİFLERİNİN STİLİZE EDİLMİŞ DESENLERDEN ALINARAK ÇİZİLMESİ 1.1. Hayvansal Motiflerin Çini Sanatİçindeki Yeri ve Önemi Türkler, farkltoplum ve medeniyetlerle olan sanat ve kültür ilikilerinden dolay, zengin bir kültür hazinesine sahip olmulardr. Bu kültür ve sanat hazinelerinden birisi de Klasik Türk çini sanatdr. Türk çini sanatilk olarak Türklerin yaadklarorta Asya da uygulanmtr. Sanatçlarhayvanlaryakndan tayarak ustaca resmetmilerdir. Hayvan figürlerine sembolik anlamlar yüklemilerdir. Çift balkartal hükümdarlk, balk bereket, kugüzellik ve özgürlüğü sembolize etmektedir. Türk çini sanatnda hayvan motiflerinin önemini, yaptklarolağanüstü eserlerle ortaya koymulardr. Selçuklularn Türk süsleme sanatlarnda kullandğçift balkartal figürü Resim 1.1 de görülmektedir. Selçuklularn çift balat figürü de Resim 1.2 de yer almaktadr. 3
Resim 1.1: Çift balkartal figürü Resim 1.2: Çift balat figürü Türk çini sanatnda motifler uygulandklaryüzey ve kullam ekillerine göre farkllk göstermektedir. Selçuklular da hayvansal motifler, kök ve saraylarda kullalmtr ve en güzel örnekleri de Kubadabat Saray nda bulunmaktadr (Resim1.3), (Resim 1.4). 4
Resim 1. 3: Kubadabat Sarayhayvansal motif örnekleri Resim 1.4: Kubadabat Sarayhayvansal motif örnekleri Osmanllar da ise tabak, kase ve pano gibi formlar üzerinde klasiklemihayvan figürleri vardr. Osmanllarda hayvan figürlü çiniler 14. yüzyl sonundan 15. yüzyl ortalarna kadar görülmektedir. 16. yüzyln ikinci yarsndan 17. yüzyl sonlarna kadar Osmanlçini ustalarhayvansal motiflerin kullaldğçinileri yapmlardr. 5
Kompozisyonlarda karanfil, lale, sümbül, gül, meneke, asma ve selvilerden baka; kaplan, aslan, pars, balk, madalyonlar ve yelkenli motiflerine de çok sk rastlar. En güzel örnekleri TopkapSarayMüzesi nde görülebilir. Osmanlİznik çinilerinde hayvan motiflerinin en güzel örnekleri 1520 ve 1530 tarihli eserlerde görülmektedir. Bu çalmalarda; av hayvanlar, tavus kuu figürleri dikkati çeker. Tavus kuu figürlü Resim 1.5, Resim 1.6 ve Resim 1.7 yi inceleyiniz. Resim 1.5: Kumotifli çiniler Resim 1.6: Kumotifli çiniler 6
Resim 1.7: Tavus ku lu çini pano Ayr ca Selçuklu maden i lerinde görülen ko an köpekler, geyikler, tav anlar, ördekler, maymunlar, aslanlar, boynuzlu y lanlar, simurglar (Zümrüd-i Anka) ve birbirine bakan harpilerde (Gövdesi hayvan, ba insan olarak tasvir edilen mitolojik yarat k) Türk çini sanat na esin kaynağolmu tur. Resim 1.8 deki at figürlü çini tabağve Resim 1.9 daki ku figürlü çini tabağ inceleyiniz. 7
Resim 1.8: At figürlü çini tabak Resim 1.9: Kufigürlü çini tabak 1.1.1. Çinide Kulla lan Hayvan Motifleri Tarih ba lang c ndan Osmanl lara kadar ald ğ m z devre içinde Türk çini sanat nda kulla lan motifleri, figürlü, geometrik, bitkisel ve yazolarak değ erlendirebiliriz. Resim 1.10 da figürlü ve bitki motiflerini birlikte kulla ld ğbir çini deseni görülmektedir. Bu desen Resim 1.11 de mavi-beyaz olarak çini tabak üzerine aktar lm t r. 8
Resim 1.10: Hayvan ve bitki motifli çini deseni Resim 1.11: Hayvan ve bitki motifli çini tabak 9
Mavi-beyaz örneklerin ya s ra renkli kufigürlü ve bitki motifli çini Resim 1.12 ve Resim 1.13 de görülmektedir. Resim 1.12: Hayvan ve bitki motifli renkli çini pano Resim 1.13: Ku lu çini pano 10 örnekleri
Resim 1.14 te resim tarz nda çal lm bir çini örneği görülmektedir. Resim 1.14: Kumotifli çini Haliç deseni üzerinde farklbir yorumla uygulanan ku lu çini Resim 1.15 te bulunmaktad r. Resim 1.15: Haliç deseni ile tavus ku unun kombinasyonu 11
Bu motiflerin kulla ekli içini veya d süsledikleri eserin fonksiyonelliğ ine göre değ i mektedir. Hayvan motifler tabak pano gibi düz çini yüzeyler üzerinde kulla lmas n yas ra, dik formlar üzerinde de kulla lm t r. Resim 1.16 ve Resim 1.17 de kâse formu üzerinde kufigürlü hayvan motifleri uygulanm t r. Resim 1.16: Kumotifli çini kase Resim 1.17: Kumotifi kulla lan çini kaseden al nan ayr nt 1.1.2. Hayal Mahsulü, Efsanevi Hayvan Motifleri 1.1.2.1. Ejder (Evren) Motifi Ejder, Evren veya Dragon adile bilinen efsanevi bir hayvand r. Çinliler ve eski Türklerde hava ve sular n hâkimi say l rd. Birçok Asya milletlerinin kozmoloji ve mitolojisinde önemli bir yer al r. 12
Çinlilerde bu motife lung ismi de verilmektedir. Yine çin sanatürünlerinde görülen ejderlerin Türklerde olduğ u gibi bet rnağvard r. Japonlarda ise ejder motifi genellikle üç t rnaklolarak resmedilir. Bereketli yağ murlaryağd ran veya tahrip edici f rt nalaryapan bir kudret say ld ğ için, ejderi bazhâllerde bulut eklinde de tasvir etmi lerdir. Men eğinin Sümerlilere dayand ğsöylenmektedir. Önceleri dinî ve t ls mlbir anlamda kulla lan bu motif daha sonralartamamen tezyinî bir görünüm alm ve sanat e yalarüzerinde yal zca bir süsleme unsuru olarak yer alm t r. Genellikle y lana benzetilen, arslan pençeli, korkunç ba l, kanatlbir hayvan eklinde resmedilir. Resim 1.18 ve 1.19 u inceleyiniz. Resim 1.18: Ejder ba motifi 13
Resim 1.19: Ejder ba motifi 15.yy. da Moğolistan ve Çin de ejderin kraliyet mührü olarak da kulla ld ğ biliyoruz. Eski M s r da krall k alameti olduğu gibi, Roma ve Babilonya da imparatorun alemi idi. Ejder motifi İ slam sanat nda, Türklerin Ön Asya ya ve İ ran a gelmesinden sonra ba lar. Anadolu inançlar nda ve eski Türk masallar nda hayli etkin bir yeri vard r. Selçuklu sanat nda çok defa düğümlü olarak görülmektedir. Yal z ön ayaklarolan, kuyruğu kertenkele veya y lan biçiminde ejderler de vard r. Her iki ejder motifine de Selçuklu sanat nda s kça rastla r. Selçuklulardan sonra çini eserlerde ejder ba motifini Osmanl lar da kullanm lard r. Özellikle TopkapSarayMüzesi albümlerinde saz üslubu yapraklar aras nda ejder ba motifi kulla lm t r. Resim 1.20 yi inceleyiniz. 14
Resim 1.20: Yapraklar aras ndaki ejder ba motifi 1.1.2.2. Zümrüdüanka (Simurg) Zümrüdüanka Kaf Dağ nda ya ayan ve insan gibi konu tuğ una ina lan efsanevi bir ku tur. İ slam kültürünün edebî ürünlerinin çoğ unda genellikle uçan vaziyette resmedilir. Eski M s r inançlar ndan, Çin e, İ ran a, Müslümanl k tan Hristiyanl ğa kadar çe itli toplumlar n mitolojisinde yer al r. Ku lar n daya klve en güzeli olduğuna, Resim 1.21 ve Resim 1.22 yi inceleyiniz. 15 güneve ate ten yarat ld ğ na ina l r.
Resim 1.21: Zümrüdüanka motifi 16
Resim 1.22: Zümrüdüanka motifi 17
Güzellik, bereket ve kuvvet gibi kavramlar n simgesi olarak kulla lmas n ya nda, ifa verici bir yarat k olarak da metinlerde yer al r. Zümrüdüanka ku unun diğer bir adda Simurg tur. Si =30 Murg = Ku, anlamlar na gelmektedir. Bu yarat ğ n otuz ayrku un bütün özelliklerine sahip olduğ ununa ina l r. Erken Osmanldöneminde, yazma eserlerin sayfa kenarlar nda, halkârî (sadece alt nla yap lan süsleme çe idi) tarz nda Zümrüdüanka motifinin i lendiğ i görülür. Zümrüdüanka ve ejder motifinin birlikte ele al nd ğ çizimlere TopkapSaray Müzesi nde bulunan saray albümlerinde bolca rastlamaktay z. Bu çizimler her iki hayalî yarat ğ n birbirleri ile k yas ya yapt ğsavasahneleridir (Resim 1.22). Resim 1.22: Zümrüdüanka ve ejder motiflerinin birlikte tasvir edildiği ö rnek çizim 18
UYGULAMA-1 UYGULAMA 1 1. 2. Çal maya ba lamadan önce iönlüğünüzü giyiniz. Stilize kumotiflerini çizmek için, a ağ da verilen araç ve gereçlerinizi haz rlay z. Çizim masas I klmasa Par ömen kâğ d 2B 0,5 uçlu kur un kalem Gönye Cetvel Silgi Çe itli kumotif çizim örnekleri 3. A ağ da, örnek çizimleri verilen stilize kumotiflerini inceleyiniz. 1 2 4 3 5 7 8 19 6 9
4. Par ömen kâğ d tekniğine uygun bir ekilde keserek 35cm x 24,5cm ölçülerinde haz rlay z. 5. Boyu 35cm, eni 24,5cm olan par ömen kâğ d n üst k sm ndan 3cm, alt k sm ndan 2,5 cm, s ağve sol yanlardan 2cm ölçerek çerçeve içine al z. 6. Çerçeve içine al nm par ömen kâğ d a ağ da gösterildiğ i gibi 4 e it parçaya bölünüz. 20
7. Yedi numaralkumotifini, a ağ da gösterilen, i lem s ras na göre par ömen kâğ d na çiziniz. 21
8. Kumotiflerini temize çekiniz. Çizimlerinizi 2B 0,5 uçlu kur un kalemle, fazla bast rmadan yap z. Kâğ tlar zhaz rlarken mutlaka cetvel veya gönye kulla z. Par ömen kâğ tlar z n k r mamasiçin, kâğ tlar zresim dosyas nda muhafaza ediniz. Temiz ve düzenli çal z. 22
UYGULAMA-2 UYGULAMA-2 1. Çal maya ba lamadan önce iönlüğünüzü giyiniz. 2. Çizimde kulla lacak araç ve gereçlerinizi haz rlay z. Kulla lacak araç ve gereçlerin listesi bir önceki uygulama faaliyetinde verilmi tir. 3. Tekniğ ine uygun olarak 35cm x 24,5cm ölçülerinde par ömen kâğ d z haz rlay z. 4. Boyu 35cm, eni 24,5cm olan par ömen kâğ d n üst k sm ndan 3cm, alt k sm ndan 2,5cm, sağve sol yanlardan 2cm ölçerek çerçeve içine al z. 5. Par ömen kâğ d sekiz e it parçaya bölünüz. 23
6. Sekiz e it parçaya bölünmüpar ömen kâğ d na, a ağ daki i lem s ras na göre 5 numaralkumotifini çiziniz. Çizimlerinizi 2B 0.5 uçlu kur un kalemle, fazla bast rmadan yap z. Kâğ tlar zhaz rlarken mutlaka cetvel veya gönye kulla z. Par ömen kâğ tlar z n k r mamas için, kağ tlar z dosyas ndamuhafaza ediniz. Temiz ve düzenli çal z. 7. Kumotiflerini temize çekiniz. 24 resim
ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME ÖLÇME VE DEĞ ERLENDİ RME Bu faaliyet sonunda kazand ğ z bilgileri a ağ daki sorularcevapland rarak ölçünüz. A. OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) A ağ daki soru cümlelerinin ba na doğru ise D yanl ise Y harfi koyunuz. 1. ( )İ lk insanlar ya ad klarmağ aralar n duvarlar na ilk önce hayvan figürleri ve av sahnelerini konu alan resimler yapm lard r. 2. ( ) Türk çini sanat ilk örnekleri Türklerin ya ad klarorta Asya memleketlerinde görülmü tür. 3. ( ) Türk çini sanat nda kulla lan motifleri, bitki ve hayvan motifleri olarak iki gurupta topluyoruz. 4. ( 5. ( ) Osmanl çini sanat nda hayvan motifleri sadece kase formlar nda görülmektedir. 6. ( ) Osmanlçini sanat nda hayvan motifli, çok renkli ve kaliteli çinilerin en çok görüldüğ ü dönem 16. yy. ikinci yar s ndan 17. yy. sonlar na kadar olan dönemdir. 7. ( )İ slam dünyas nda tavus ku u motifi fazla kulla lmam t r. 8. ( ) Ejder ve Zümrüdüanka tabiat kaynaklhayvansal motifler gurubunda yer al r. ) Selçuklu sanat nda figürlü çiniler sadece kö k ve saraylarda kulla lm t r. DEĞERLENDİ RME Sorulara verdiğ iniz cevaplar ile cevap anahtar zkar la t r z, cevaplar z doğ ru ise uygulamalteste geçiniz. Yanl cevap verdiyseniz öğ renme faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar adiniz. 25
B. UYGULAMALI TEST Öğ renme faaliyetinde kazand ğ z beceriler doğrultusunda size verilmiolan stilize kumotif örneklerinden 1 numaralkumotifini i lem basamaklar na göre çiziniz. Bu uygulamaya ağ daki ölçütleri dikkate alarak değ erlendiriniz. Bu faaliyet kapsam nda a ağ da listelenen davra lardan kazand ğ z becerileri, Evet ve Hay r kutucuklar na (X ) i areti koyarak kotrol ediniz. DEĞERLENDİ RME ÖLÇÜTLERİ Evet Hay r Araç gerecinizi doğru olarak seçip haz r hâle getirdiniz mi? İ önlüğ ünüzü giydiniz mi? Tekniğ ine ve ölçülerine uygun olarak par ömen kâğ d z haz rlad z m? Farklkaynaklardan deği ik kumotiflerinin çizim örneklerini dikkatlice incelediniz mi? Çizmeniz istenen 1 numaralkumotifinin örneğ ini dikkatlice incelediniz mi? Çizmeniz istenen kumotifinin ölçülerine göre, par ömen kâğ d zbölümlere ay rd z m? Motifinizin ana hatlar yla çizimini yapt z m? Kumotifinizin detaylar asl na uygun olarak çizdiniz mi? Kumotifi çiziminizi i lem basamaklar na ve tekniğ ine uygun olarak temize çektiniz mi? Çizimlerinizin düzgün ve asl na uygun olmasiçin çizim tekrarlaryapt z m? Çal malar ztarih s ras na göre dosyalad z m? Çal t ğ z yeri ve masa ztemizlediniz mi? Çizimlerinizde 2B 0.5 uçlu kur un kalem kullanmaya dikkat ettiniz mi? DEĞERLENDİ RME Yap lan değerlendirme sonununda Hay r eklindeki cevaplar zbir kez daha gözden geçiriniz, kendinizi yeterli görmüyorsa z öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplar z n tamam Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 26
ÖĞRENME FAALİ YETİ 2 ÖĞRENME FAALİ YETİ 2 AMAÇ Bu öğrenme faaliyetinde verilecek bilgiler doğrultusunda, uygun ortam sağland ğ nda; ceylan, tav an, kurt vb. tabiat kaynaklhayvan motiflerini stilize edilmidesenlerden al p kendi yorumlar da katarak bir bütün hâlinde, estetik bir üslupla çe itli ölçülerde çizebileceksiniz. ARAŞ TIRMA Ceylan, tav an, kurt vb. tabiat kaynaklhayvan motiflerinin çizimlerine ba lamadan önce; Doğ adaki tabiat kaynakl hayvansal motifleri gözlemleyerek, Hayvanlar ile ilgili kitaplardan, tabiat kaynaklhayvan motiflerinin resimlerini inceleyerek, İ nternetten ceylan, tav an, kurt vb. tabiat kaynaklhayvan motiflerinin sitelerini ara t rarak, Türk süsleme sanatlar nda ve klasik çini desenlerinde kulla lan, tabiat kaynakl hayvansal motifleri inceleyerek, Bunlar aras ndaki benzerlikleri ve farkl l klarceylan, tav an, kurt vb. tabiat kaynakl hayvan motifleriyle ilgili örnek resim ve çizimlerin bulunduğ u bir dosya haz rlay z. 2. CEYLAN, TAVŞAN, KURT VB. Fİ GÜRLERİ N STİ Lİ ZE EDİ LMİ Ş DESENLERDEN ALINARAK Çİ Zİ LMESİ 2.1. Tabiat KaynaklHayvan Motifleri 2.1.1. Ta m İ ran sanat n etkisiyle Türk çini sanat nda da görülen tabiat kaynaklhayvan motifleri, Türk çini sanat nda en az kulla lan motiflerdir. Tabiat kaynaklhayvan motifleri, süsleme unsuru olarak çini sanat na farklbir yorum kazand rm t r. 27
2.1.2. Kulla m Yerleri Türk çini sanat n en parlak ve figürsel dönemi 16. yy ortalar ndan, 17. yy sonuna kadar devam etmi tir. Bu dönem çinileri temiz ve beyaz çamur üzerine kobalt mavisinin tonlar, ye il, mangan moru, firuze ve siyah renklerle rumi, hatayi, çin bulutlar, lale, karanfil, gül, zambak, sümbül, çiçek açm bahar dallar, hançer yapraklar, selvi ağ açlar, üzüm ve asmalar gibi bitki motifleriyle; aslan, kaplan, geyik, ceylan, kuve bal klarla birlikte kalyon ve yelkenliler de motif olarak tercih edilmi tir (Resim 2.1,Resim 2.2). Resim 2.1: Bal k motifli kalyon desenli çini Resim 2.2:Kalyon desenindeki bal ğ n ayr nt s 28
Resim 2.3: Kalyonlu ve bal klörnekler Kulla lan formlar ise, ayaklkâseler, ibrikler, lenger tabaklar, ma rapalar, kandiller, kulplu ya da kulpsuz sürahiler ve asktoplar d r. Dik form bir sürahide birbirini kovalayan veya yan yana s ralanm tav an, köpek, tilki, karaca ve kufigürleri de dikkati çeken örneklerdendir. Resim 2.4 ve Resim 2.5 i inceleyiniz. Resim 2.4: Birbirini kovalayan hayvan motifleri 29 Resim 2.5: S ralhayvan motifleri
İ znik te 1963 kaz lar nda ele geçen her çe it mavi-beyaz keramikler aras nda tav an ve bal k figürlü süslemelerle, Resim 2.6 da olduğ u gibi y rt chayvanlargösteren mavi-beyaz örnekler de vard r. Resim 2.6:Y rt chayvanlar n konu edildiği çini eser Birbirine sald ran hayvanlargösteren renkli çini eserleri Resim 2.7 deki örnekte gösterilmektedir. Resim 2.7: Sald ran hayvanlargösteren çini eser 30
O dönem sanatç lar, hayvan motiflerini gerçeğ ine çok yak n benzerlikte tasvir etmi lerdir (Çizim 2.1-2.2-2.3). Şekil 2.1: Gerçeğe yak n hayvan motifleri Şekil 2.2: Gerçeğe yak n hayvan motifleri Şekil 2.3: Gerçeğe yak n hayvan motifleri 31
Stilizasyonda da (motifleri yal nla t rmak) çok ba ar lolmu lard r (Şekil 2.4-2.52.6-2.7). Bunun sebebi ise, resim ve fotoğraf sanat n geli mesidir. Şekil 2. 4: Stilize edilmihayvan figürleri Şekil 2. 5: Stilize edilmihayvan figürleri Şekil 2. 6: Stilize edilmihayvan figürleri Resim 2. 7: Stilize hayvan figürleri Resim 2.8 de de, günümüz eserlerinden, hayvan motiflerinin gerçeğ ine yak n uyguland ğ bir çini tabak yer almaktad r. 32
Resim 2.8: Günümüz eserlerinden ceylanltabak 2.1.3. Çizim Tekniği Hayvan motiflerinin çizim tekniğ i, bitki motiflerinin çiziminde uygulanan kaneviçeli çizim tekniğ inden farkl l k gösterir. Hayvan motiflerinin çiziminde serbest bir uygulama vard r. Motifler belirlenen ölçüler içerisine ilk önce ana hatlarile, daha sonra da detaylarile çizilirler ve öğrenciler bir süre motifleri ta yarak, kendilerine özgü ahenkli çizgi stilleri geli tirebilirler. Hayvan motifleri genellikle bitki motifleriyle birlikte kulla l rlar ve kulla lacaklarformun özelliğine göre orant lbir ekilde büyütülüp küçültülebilirler. En önemli eserlere TopkapSarayMüzesi sünnet odas nda rastlamaktay z. Çini sanat nda kulla lan ve klasikler aras nda yer alan bu hayvan motiflerinin çizimleri a ağ da verilmi tir ( Resim 2.8). 33
34
Resim 2.8: Çini sanat nda kulla lan tabiat kaynaklhayvan motifleri 35
UYGULAMA-1 UYGULAMA-1 1. Stilize edilmidesenlerden, ceylan, tav an, kurt vb. tabiat kaynaklhayvan motiflerini çizmek için a ağ da verilen araç ve gereçlerinizi haz rlay z. Çizim masas I klmasa Par ömen kâğ d 2B 0.5 uçlu kur un kalem Gönye Cetvel Silgi Çe itli kumotif çizim örnekleri 2. A ağ da, örnek çizimleri verilen tabiat kaynaklstilize ceylan, tav an, kurt vb. hayvan motiflerini inceleyiniz. 1 2 4 5 7 8 36 3 6 9
10 13 16 11 12 14 17 15 18 3. Par ömen kâğ d tekniğ ine uygun bir ekilde, keserek 35cm x 24,5cm ölçülerinde haz rlay z. 4. Boyu 35cm, eni 24,5cm olan par ömen kâğ d n üst k sm ndan 3cm, alt k sm ndan 2,5cm, sağve sol yanlardan 2cm ölçerek a ağ daki gibi çerçeve içine al z. 37
24,5cm 35cm 38
5. Çerçeve içine al nm 20cm x 30 cm ölçülerindeki par ömen kâğ d, a ağ da gösterildiğ i 16 e it parçaya bölünüz. 39
6. Haz rlanm olan par ömen kâğ d na, birinci uygulama faaliyetinde olduğ u gibi, ive i lem s ras takip ederek a ağ da çizimleri verilen evcil hayvanlar (kendileri için ayr lan alanlara) çiziniz. Par ömen kâğ tlar z n ölçülendirmesini, 2B 0,5 uçlu kur un kalemle ve fazla koyu olmayacak ekilde çiziniz. Bu çizimlerin say s, eliniz al p,en az hata yapana kadar tekrar ediniz. 40
7. Detaylarçizilmiolan evcil hayvan motiflerini a ağ daki i lem s ras na göre temize çekiniz. a) Par omen kâğ d na çizilen hayvan motiflerinin arka sayfas çeviriniz. b) Hatalar zdüzelterek çiziminizi tekrarlay z ve ilk çizilen sayfaya dönerek hatal olan çizimi silerek en son düzeltilmihâli ile motiflerini çiziniz. Çizimlerinizin k r mamasiçin mutlaka resim dosyas nda muhafaza ediniz. Dosyalama çal mas, i lerinizin tarih s ras na göre yap z. Temiz ve düzenli çal z. 41
UYGULAMA-2 UYGULAMA-2 1. Çal ma za ba lamadan önce iönlüğ ünüzü giyiniz. 2. Kullanacağ z araç ve gereçlerinizi haz rlay z. 3. Par ömen kâğ d tekniğine uygun bir ekilde keserek 35cm x 24,5cm ölçülerinde, a ağ daki gibi haz rlay z. 4. Boyu 35cm, eni 24,5cm olan par ömen kâğ d n, üst k sm ndan 3cm, alt k sm ndan 2,5cm, sağve sol yanlardan 2cm ölçerek, çerçeve içine al z. 42
24,5cm 35cm 43
5. Çerçeve içine al nm 20cm x 30cm ölçülerindeki par ömen kâğ d, a ağ da gösterildiğ i gibi 4 e it parçaya bölünüz. Par ömen kâğ tlar z n ölçülendirmesini, 2B 0,5 uçlu kur un kalemle ve fazla koyu olmayacak ekilde çiziniz. 44
6. Haz rlanm olan par ömen kâğ d na, birinci öğrenme faaliyetinde olduğu gibi, ive i lem s ras takip ederek a ağ da çizimleri verilen y rt chayvanlar (kendileri için ayr lan alanlara) çiziniz. 7. Detaylarçizilmiolan motifleri yeteri kadar temize çekerek en son hâlini veriniz. Çizimlerinizin belli bir düzen içinde olmasiçin çal malar zmutlaka resim dosyas nda muhafaza ediniz. Dosyalama çal mas, i lerinizin tarih s ras na göre yap z. Temiz ve düzenli çal z. 45
ÖLÇME ERLENDİ RME ÖLÇMEVE VEDEĞ DEĞ ERLENDİ RME Bu modül sonunda kazand ğ z bilgileri a ağ daki sorularcevapland rarak ölçünüz. A. OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI) A ağ daki soru cümlelerinin ba na doğru ise D yanl ise Y harfi koyunuz. 1. ( ) Tabiat kaynaklhayvan motiflerinin süslemede en fazla kulla ld ğdönem 16. ve 17. yy.d r. 2. ( 3. ( ) Tabiat kaynakl hayvan motiflerinin uyguland ğ formlar kâseler, ibrikler, lenger, tabaklar, ma rapalar, kulplu ya da kulpsuz sürahiler, kandiller, kupalar ve ask toplar d r. 4. ( ) Natüralist üslupta tasvir edilen hayvan motifleri, Türk çini sanat nda süsleme elema olarak kabul edilmemi tir. 5. ( ) Natüralist üslupta en fazla kulla lan hayvan figürleri kaplan, geyik, ceylan ve bal klarla birlikte kulla lan kalyon ve yelkenli motifleridir. 6. ( ) Türk çini sanat nda hayvan motiflerinin kulla lmasbu sanat n geleneksel estetik anlay bozmu tur. 7. ( 8. ( ) Tabiat kaynaklhayvan motiflerinin kulla ld ğ en güzel eserler, Topkap Saray Müzesi sünnet odas nda bulunmaktad r. ) Tabiat kaynakl hayvan motifleri genellikle uygulacak formun özelliğ ine göre, bitki motifleriyle beraber kulla l rlar. ) Tabiat kaynaklhayvan motiflerinin gerçeğ ine çok yak n benzerlikte tasvir edilmesinin sebebi, resim ve fotoğ raf sanat ndaki geli melerdir. DEĞERLENDİ RME Sorulara verdiğ iniz cevaplar ile cevap anahtar zkar la t r z, cevaplar z doğ ru ise uygulamalteste geçiniz. Yanl cevap verdiyseniz öğ renme faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar adiniz. 46
B. UYGULAMALI TEST Öğ renme faaliyetinde kazand ğ z beceriler doğrultusunda size verilmiolan tabiat kaynakl, stilize hayvan motif örneklerinden 16 numaralceylan motifinin çizimini i lem basamaklar na göre çiziniz. Bu uygulamay a ağ daki ölçütleri dikkate alarak değ erlendiriniz. Bu faaliyet kapsam nda a ağ da listelenen davra lardan kazand ğ z becerileri, Evet ve Hay r kutucuklar na (X ) i areti koyarak kotrol ediniz. DEĞERLENDİ RME ÖLÇÜTLERİ Evet Hay r Araç gerecinizi doğru olarak seçip haz r hâle getirdiniz mi? İ önlüğ ünüzü giydiniz mi? Tekniğ ine ve ölçülerine uygun olarak par ömen kâğ d z haz rlad z m? Farkldesen kitaplar ndan tabiat kaynaklhayvan motiflerinin çizim örneklerini dikkatlice incelediniz mi? Çizmeniz istenen 16 numaralceylan motifinin çizim örneğini dikkatlice incelediniz mi? Çizmeniz istenen ceylan motifinin ölçülerine göre, par ömen kâğ d zbölümlere ay rd z m? Motifinizin ana hatlar yla çizimini yapt z m? Ceylan motifinizin detaylar asl na uygun olarak çizdiniz mi? Ceylan motifi çiziminizi, i lem basamaklar na ve tekniğine uygun olarak temize çektiniz mi? Çizimlerinizin düzgün ve asl na uygun olmasiçin, çizim tekrarlaryapt z m? Çal malar ztarih s ras na göre dosyalad z m? Çal t ğ z yeri ve masa ztemizlediniz mi? Çizimlerinizde 2B 0.5 uçlu kur un kalem kullanmaya dikkat ettiniz mi? DEĞERLENDİ RME Yap lan değ erlendirme sonunda Hay r eklindeki cevaplar zbir daha gözden geçiriniz, kendinizi yeterli görmüyorsa z öğ renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplar z n tamam Evet ise modül değ erlendirmeye geçiniz. 47
MODÜL DEĞERLENDİ RME MODÜL DEĞERLENDİ RME Modül değ erlendirmeye geçmeden önce farklformlar üzerine uygulanm, hayvan motifi örneklerini, a ağ daki örnek resimler üzerinde inceleyiniz. 48
PERFORMANS TESTİ(YETERLİ K ÖLÇME) Kazand ğ z çizim becerileri doğ rultusunda; a ağ da örnekleri verilen hayvan motiflerini, motiflerin as llar na sad k kalarak, özgün yorumlar zda katarak verilen ölçülerde çiziniz. Çizim çal malar z n sonunda modül değerlendirme testi ile kendinizi değ erlendiriniz. 1. Hayvan motiflerinin çizim örneklerini dikkatlice inceleyiniz. 1 2 3 4 2. Çizim yapacağ z par ömen kâğ d z, (30 cm x 20 cm) 10 cm x 10 cm karelere bölerek çizimlerinize ba lay z. 3. Hayvan motiflerinin çizimi ile kazand ğ z yeterliği a ağ daki ölçütlere göre değerlendiriniz. 49
DEĞERLENDİ RME ÖLÇÜTLERİ Evet Hay r Araç gerecinizi doğru olarak seçip haz r hâle getirdiniz mi? İ önlüğ ünüzü giydiniz mi? Verilen ölçülere göre par ömen kâğ d zhaz rlad z m? Hayvan motifi örneklerini dikkatlice incelediniz mi? Haz rlad ğ z karelerin içine, motifleri orant lbir ekilde yerle tirmeye dikkat ettiniz mi? Hayvan motiflerini ana hatlarile çizdiniz mi? Ana hatlarile çizilen motiflerin detaylar çizdiniz mi? Çizimlerinizi temize çektiniz mi? Çizimlerinizde netlik ve estetik bir görünüm elde edene kadar, tekrarlar yapt z m? Çizimlerinizi düzenli olarak dosyalad z m? Çal t ğ z ortamtemizlediniz mi? DEĞERLENDİ RME Yap lan değ erlendirme sonunda Hay r cevaplar zbir kez daha gözden geçiriniz kendinizi yeterli görmüyorsa z modülü tekrar ediniz. Cevaplar z doğ ru ise bir sonraki modüle geçmek için ilgili ki iler ile ileti im kurunuz. 50
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİ YETİ -1 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 D D Y D Y D Y Y ÖĞRENME FAALİ YETİ -2 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 D D D Y D Y D D 51
KAYNAKÇA KAYNAKÇA ECZACIBAŞI Sanat Ansiklopedisi, YapEndüstri Yay nlar, 1997. MANSEL Arif Müfit, Oktay ASLANAPA, Lise II Sanat Tarihi, 1976. TANSUĞSezer, Resim Sanat n Tarihi, 1992. ASLANAPA Oktay, Türk Sanat, 1989. ŞAHİ N Faruk, Türk Çini SanatSüslemeciliği. ÖNEY Gönül, Türk Çini Sanat, 1976. YETKİ N Şerare, Anadolu da Türk Çini Sanat n Geli mesi, 1972. ARSEVEN Celal Esad, Türk Sanat, 1970. ART DEKOR, Ekim, 1998. AKAR Azade, Treasury of TURKISH DESIGNS 670 Motifs From Iznik Pottery, 1988. 52