Hamilelik ve annellik süreci, çalışan kadınların kariyerlerinde kimi zaman bir dönüm noktası anlamına gelmekte. Bu yüzden de kadınlar, iş yaşamlarına bir süreliğine de olsa ara vermek istemediklerinden hamileliği mümkün olduğunca ertelemeye çalışıyorlar. Çünkü hamilelik döneminde işe ara vermek, hem maddi anlamda aile bütçesine zarar vermekte, hem de kadının tekrar iş yaşamına dönmek istediğinde bir süre işsiz kalıp iş aramasına neden olmakta. Ayrıca bir süre sonra işe dönmek isteyen kadının bebeğinin bakımı da bir başka sorun olarak belirmekte. Hangi zamanda bebek yapıyor olursanız olun, neticede bebek, çalışan kadının iş yaşamındaki normal akışı bir süreliğine de olsa değiştirmekte. Fakat yasalar çerçevesinde hamile kadınlara ve annelere tanınan haklar pek fazla bilinmediği için kadınlar kendilerine tanınan hakları talep etmiyor. Tüm bunların yanında da boş yere geleceklerine dair endişeleniyor. Oysa Çalışma Bakanlığı'nın hazırlamış olduğu 'Gebe ve Emzikli Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla, Emzirme Odaları ve Bakım Yurtlarına Dair Tüzük' ile, bebeğinizin yanında olma hakkınız ve bebeğiniz büyüyene kadar bakımının işvereniniz tarafından sağlanması güvence altına alınmış. Bunun yanısıra Sosyal Sigortalar Kanunu'nda da Gebelik Halinde Muayene ve Tedavi, Doğum Yardımı, Emzirme Yardımı, Sigortalı kadına doğum öncesi ve sonrasında ödenek verilmesi gibi konulara açıklık getirilmiştir. Gebe ve Emzikli Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla, Emzirme Odaları ve Bakım Yurtlarına Dair Tüzük Çalıştırma Yasağı Tüzüğün 3. Maddesi, kadın işçilerin doğumdan önce 6, doğumdan sonra da 6 hafta olmak üzere toplam 12 hafta yani 3 ay süresince çalıştırılmalarının yasak olduğunu belirtmiştir. Ancak bu süre kadın işçinin sağlık durumuna ya da çalıştığı işin özelliğine göre, doktordan bir rapor alarak arttırılabiliyor. Kadın işçinin isteği halinde, doğumdan sonraki 6 haftanın ardından da 6 aya kadar kendisine ücretsiz 1 / 5
izin hakkı tanınabiliyor. Bu süre zarfında maaşını alma ancak izin süresinin bitiminden sonra yeniden işine dönebilir. Gebe İşçilerin Muayene İzni Gebe işçilerin muayene izni, ilgili tüzüğün 4. maddesinde belirtilmiştir. Buna göre: 'İşçiler, başvurmaları halinde, gebeliğin ilk üç ayında, işyeri, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırasıyla en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu sağlık tesisleri, sağlık ocakları, hükümet veya belediye hekimlerince muayene ve tedavi edilirler. Sonraki aylarda, ayda en az bir defa tıbbi muayeneye gitmelerine izin verilir.' Emzikli İşçilerin Çalışıtırılması Emzikli işçilerin, Ağır ve Tehlikeli İşler Tüzüğü'nde kadınların çalıştırılabilecekleri belirtilmiş olan işlerde çalıştırılabilmeleri için, doğumdan sonraki 6 haftanın bitiminde ve işe başlamalarından önce, işyeri, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırasıyla en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu sağlık tesisleri, sağlık ocakları, hükümet veya belediye hekimlerine muayene ettirilerek çalışmalarına engel durumları olmadığının raporla belirlenmesi gerekir. Muayene sonunda ağır ve tehlikeli işlerde çalışmasında mahzur olduğu hekim raporuyla belirlenen emzikli kadın işçiler doğumdan sonra ilk 6 ay içinde bu işlerde çalıştırılamazlar. Emzirme İzni Yeni doğum yapmış kadınların, 1475 sayılı İş Kanunu'unun 64. maddesi uyarınca bebekleri 1 yaşına gelene dek günde 2 defa 45'er dakikadan toplam 1,5 saat bebeklerini emzirlemeleri için emzirme hakları vardır. Ancak bu hak, evi ile işyeri arasında bir hayli mesafe olan kadınlar için imkansızdır. Bu durumda işyerinin kendi insiyatifine bağlı olarak çalışanına tanıdığı kimi haklar olabilir. Örneğin bazı işverenler, gün içindeki 1,5 saatlik emzirme hakkını kullanamayan kadınlara hafta içinde bir işgününü tatil olarak kullanma hakkı verebiliyor. Oda ve Yurt Açma Yükümlülüğü Yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, 100-150 kadın işçi çalıştırılan işyerlerinde, bir yaşından küçük çocukların bırakılması ve bakılması, emzikli kadınların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine en çok 250 metre uzaklıkta bir emzirme odasının kurulması zorunludur. Tüzüğün 7. Maddesi gereğince işverenin açmakla yükümlü olduğu kreş ya da 2 / 5
emzirme odası, işyerine 250 metreden daha uzak mesafede ise işyerinin taşıt sağlama zorunluluğu vardır. İşverenler, ortaklaşa oda (emzirme odası) ve yurt (kreş) kurabilecekleri gibi, oda ve yurt açma yükümlülüğünü, bu Tüzükte öngörülen nitelikleri taşıyan yurtlarla yapacakları anlaşmalarla da yerine getirebilirler. Oda ve yurt açma yükümlülüğünün belirlenmesinde, işverenin belediye ve mücavir alan sınırları içinde bulunan tüm işyerlerindeki kadın işçilerin toplam sayısı dikkate alınır. Oda ve Yurtlardan Kimler Faydalanabilir? Tüzükte oda olarak bahsedilen emzirme odalarına 0-1 yaşlarındaki bebekler, yurt olarak bahsedilen kreşlere ise 1-6 yaş arasındaki çocuklar kabul ediliyor. Yurt ve odalardan sigortalı annelerin yanı sıra, eşi ölmüş veya eşinden ayrıldıktan sonra çocuklarının velayetini almış sigortalı erkeklerin çocukları da faydalanabiliyor. Kreşlerdeki çocukların bakımı Kreşdeki çocukların bakımında, bu konuda eğitim almış ya da çocuk bakımını üstlenebilecek kişiler görevlendiriliyor. Kreşlerde her 10 çocuk için bir tane çocuk bakıcısı, her 20 çocuk için de bir tane hemşire ya da kız meslek lisesinde çocuk gelişimi ve eğitimi almış birinin bulunması gerekiyor. Sosyal Sigortalar Kanunu'nda Analık Sigortası Sigortalar Kanunu'nun 43-51. maddeleri çalışan kadınların annelik ve hamilelik haklarıyla ilgilidir. Bu maddelerde hamile kadınların ya da sigortasız karısı hamile olan erkeklerin eşleri için geçerlidir. Ancak bu hakların kendilerine tanınması için bazı şartlar aranmaktadır. İstenilen Şartlar Sigortalı kadın için, doğumdan önceki bir yıl içinde en az 90 gün analık sigortası priminin ödenmiş olması Sigortalı erkek için, doğumdan önceki bir yıl içinde en az 120 gün analık sigortası priminin ödenmiş olması Sigortalının doğum yapan kadınla doğumdan önce evlenmiş bulunması 43. Madde, sigortalı kadının veya sigortalı erkeğin sigortalı olmayan karısının anne olması halinde şu yardımların yapılmasını öngörüyor: A. Gebelik Muayenesi'nin yaptırılması ve gerekli sağlık yardımının sağlanması B. Doğumda gerekli sağlık yardımlarının sağlanması C. Emzirme yardım parası verilmesi D. Sigortalı kadının doğumdan önce ve sonra işinden kaldığı günler için ödenek verilmesi 3 / 5
E. Analık hali sebebiyle gerekirse yurt içinde başka bir yere gönderilmesi Analık Sigortasıyla elde edilen haklar Gebelik Muayenesi'nin yaptırılması ve gerekli sağlık yardımının sağlanması 44. Madde olan gebelik muayenesi ve gerekli görülecek tedavi, kurumca önceden belli edilen hekim veya ebeler tarafından yapılır. Sigortalı kişi, kurumun gösterdiği hekim ve ebelerden dilediğini seçebilir. Ancak bir kez seçtikten sonra doğuma kadar bir daha değiştirme hakkı yoktur. Doğum Yardımı 45. Madde olan doğum yardımı, sigortalı kadının veya sigortalı erkeğin sigortalı olmayan karısının doğurması halinde doğum sırasında ve doğumdan sonra gerekli sağlık yardımlarıyla ilaçların ve sağlık malzemelerini sağlanmasıdır. Bu yardım hamile kişini daha önce seçtiği ebe ile evde ya da sağlık tesislerinde yapılır. Maktu Gebelik ve Doğum Yardımları (Gebelik ve Doğum Parası) 44. ve 45. Maddelerde sözü edilen gebelik ve doğum yardımının yapılması, kurum tarafından imkansız görüldüğü takdirde, sigortalı kadın ya da sigortalı erkeğin sigortasız çalışan karısı bu yardımları gebelik ve doğum parası şeklinde alabilir. Birden fazla çocuk doğarsa para yardımı bir kat daha artar. Gebelik ve çocuk parası almak için, hamileliğin bir doktor ya da ebe tarafından bir belgelenmesi ve bu belgenin doğumdan önce işyerine bildirilmesi gerekmektedir. Emzirme Yardım Parası Sigortalı kadına ya da sigortalı olmayan karısının doğum yapması halinde sigortalı erkeğe, bebeğin ölü doğmamamsı durumunda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca onanacak tarifeye göre her çocuk için bir emzirme yardımı yapılır. Geçici İş Göremezlik Ödeneği Kendisi için doğumdan önceki bir yıl içinde 120 gün analık sigortası primi ödenmiş bulunan sigortalı kadının analığı halinde doğumdan önceki ve sonrki 6'şar haftalık toplam 3 aylık sürede çalışmadığı her gün için geçici işgörmezlik ödeneği verilir. Bu ödenek hiçbir şekilde kesilemez. Ancak daha önce kurumun önerdiği doktor ya da ebenin uygun gördüğü tedbirlerii almayan kadınların hastalanması durumunda iş göremezlik ödeneği kesilir. 4 / 5
5 / 5