6Ekim 2004 tarihinde 59. Hükümet

Aziz ÇEL K Krista- f Sendikas E itim Müdürü Avrupa Sosya fiart ve Türkiye nin Çekinceeri 6Ekim 2004 tarihinde 59. Hükümet taraf ndan imzaanan Gözden Geçirimif Avrupa Sosya fiart, Hükümet taraf ndan onayanmak üzere 7 fiubat 2005 tarihinde TBMM Bafkan na gönderidi. Sosya hakar konusunda en kapsam uusararas sözefme oan Gözden Geçirimif Avrupa Sosya fiart, grevi topu sözefmei sendika hakar yan nda 31 baf k at nda ça daf sosya hakar n hemen hemen tümüne yer vermektedir. Biindi i gibi Anayasa n n 90. maddesinde yap an de ifikik ie onayanm f uusararas insan hakar sözefmeeri ie uusa yasaar n çeifmesi durumunda uusararas insan hakar sözefmeerinin geçeri omas kabu edidi. Avrupa Konseyi nin insan hakar sözefmeerinden bir oan sosya fart n onay birçok aç dan büyük önem taf yor. Çünkü ASfi do rudan iç hukuk kura oarak uyguanacak bir bege. Ancak Hükümetin teme sendika hakara çekince koymas nedeniye Sosya fiart daha baftan öü do maktad r. Bir Avrupa Konseyi sözefmesi oan Avrupa Sosya fiart (ASfi), AB antafmaar nda ve AB Anayasas nda yer verierek AB hukukunun bir parças haine getirimiftir. AB, Türkiye den sendika çekinceeri kad rarak ASfi yi onayamas n istemektedir. Bu nedene, ASfi nin çekincesiz onayanmas AB uyum sürecinin de bir gere idir. ASfi, Türkiye nin yar m yüzy afk n bir süredir üyesi odu u Avrupa Konseyi nin bir sözefmesi. Bu nedene ASfi den önce Avrupa Konseyi nin insan hakar konusundaki ça fmaar na k saca de- inmekte yarar var. Avrupa Konseyi ve Sosya Hakar 1949 y nda on Avrupa ükesi taraf ndan (Beçika, Danimarka, Fransa, Hoanda, ngitere, randa, sveç, taya, Lüksemburg ve Norveç) hükümeter aras bir örgüt oarak kuruan Avrupa Konseyi'nin bafta geen hedefi "insan hakar n, paramenter demokrasiyi ve hukuk devetini savunmak" oarak saptanm ft r 1. Konsey üye ükeerin sosya ve hukuksa uyguamaar n ortakaft rmak için Avrupa öçeki anafmaar geiftirir. Avrupa Konseyi ne üye deveter, özgürük, insan onuru ve bireyerin refah n n hükümet faaiyeteri için kesin ikeer oarak benimsemeke yükümüdürer. Avrupa Biri i nden 2 çok daha genif bir co rafyay kapsayan Avrupa Konseyi nin Atantik ten Uraara 46 üyesi buunmaktad r. Türkiye 1949 y ndan bu yana Avrupa Konseyi nin üyesidir. 1997 yap an Avrupa Konseyi Strasbourg zirvesinde, Konseyin demokrasi ve insan hakar, sosya uyum, yurttafar n güveni i, demokratik de erer ve kütüre çefitiik aanar nda ça fmaar n yo- unaft rmas kabu edidi. 160 tan faza uusararas anafma ve sözefmesi oan Avrupa Konseyi nin insan hakar aan ndaki sözefmeeri öze bir öneme sahiptir. nsan hakar konusunda çok say da sözefmesi ve protokoü buunan Avrupa Konseyi nin en önemi sözefmesi, nsan Hakar Avrupa Sözefmesi dir ( HAS, 1950). HAS, birinci kufak insan hakar oarak kabu edien sivi ve siyasi hakar güvence at na amaktad r. 11. maddesi "sendika kurma ve sendikaya üye oma hakk n " güvence at na amaka birikte, HAS bir sosya hakar katao u içermemektedir. ASfi, temede sivi ve siyasa hakara yer veren HAS n ekonomik ve sosya aandaki karf n oufturmaktad r 3. 1961 y nda Torino da imzaanan ASfi, 1965 y - nda yürürü e girmiftir. ASfi, sendikaafma, topu pazar k ve grev ie ça fma hakk dahi 19 sosya hakk güvence at na am ft r. 1988 de imzaanan bir protoko ie ASfi ye dört yeni hak ekenmiftir: cinsiyete daya ayr mc n önenmesi, bigi ama ve dan f ma hakk, ça fma kofuar n n ve if ortam n n iyieftirimesine kat ma hakk ve yaf ar n korunma hakk. 1990 y arda ise ASfi nin günceenmesi tart fmas bafam f ve 1996 y nda imzaya aç an Gözden Geçirimif ASfi 1999 da yürürü e girmiftir. Gözden Geçirimif Avrupa Sosya fiart, 30 y k uyguama sonucunda 1961 Sosya fiart n n eksikikerini gideren ve 91

sosya hakar odukça kapsam bir biçimde güvence at na aan bir begedir. Haen her iki Sosya fiart da yürürüktedir. ASfi, bir ikeer bidirgesi de i uusararas sözefme nitei i taf - yan ve bu nedene onayayan ükeer aç s ndan ba ay c bir begedir. Di er bir ifadeye Sosya fiart program niteiki bir metin de i uyumas zorunu bir kuraar bütünüdür 4. Avrupa Konseyi nin Avrupa Sosya fiart ve bir AB begesi oan ve Avrupa Topuu u Sosya fiart oarak da biinen fçierin Teme Sosya Hakar na ifkin Topuuk fiart fark kurumara ait fark niteikte begeerdir. 1989 y nda 11 Avrupa Topuu u ükesi taraf ndan kabu edien ( ngitere Topuuk fiart n onayamam ft ) Topuuk Sosya fiart, 12 teme sosya hakk güvence at na aan bir AB begesidir. Topuuk Sosya fiart n n hukuksa durumu uzun y ar boyunca tart fma konusu omuftur. 1997 y nda Roma Antafmas n de iftiren Amsterdam Antafmas n n 136. maddesi ie Topuuk Sosya fiart na at f yap m f ve böyece Topuuk Sosya fiart - n n hukuki durumu aç k a kavufmuftur. Sosya fiartar Hangi Hakar Güvence At na A yor? 1961 tarihi ASfi de 19 sosya hak güvence at na a nm ft r. fiart n 5. maddesi örgütenme/sendikaafma hakk n, 6. maddesi ise grevi de içerecek fekide topu pazar k hakk n güvence at na am ft r. 1988 protokoü ie 4 yeni hak fiart a ekenmiftir. 1996 tarihi Gözden Geçirimif Sosya fiart ie topam 31 sosya hak güvence at - na a nm ft r. Gözden Geçirimif Sosya fiart yeni hakar getirmeke kamam f 1961 tarihi ASfi de yer aan hakar n içeri ini de geiftirmiftir. Gözden Geçirimif ASfi; kad n ve erkekerin istihdamda efit ifem görmesi ve ayr mc k yasa, bigienme ve dan f ma hakk, yönetime kat ma hakk, yaf ar n korunma hakk, geçersiz nedene iften ç karmaya karf korunma hakk, 92

Tabo 1: Sosya fiartar ve Hakar Gözden Geçirimif Madde Konu ASfi 1961 ASfi 1996 1 Ça fma Hakk + + 2 Adi Ça fma Kofuar Hakk + + 3 Güveni ve Sa k Ça fma Kofuar Hakk + + 4 Adi Ücret Hakk (Kendisi ve Aiesi çin) + + 5 Örgütenme(Sendikaafma) Hakk + + 6 Topu pazar k hakk (Grev dahi) + + 7 Çocukar ve Gençerin Korunmas Hakk + + 8 Ça fan Kad nar n Ana n n Korunmas Hakk + + 9 Mese e Yönetime Hakk + + 10 Meseki E itim Hakk + + 11 Sa n Korunmas Hakk + + 12 Sosya Güvenik Hakk + + 13 Sosya ve T bbi Yard m Hakk + + 14 Sosya Refah Hizmeterinden Yararanma Hakk + + 15 Özürüerin Topumsa Yafamda Ba ms z Oma ve Sosya Bütünefme ve kat ma hakk + + 16 Aienin sosya, yasa ve ekonomik oarak korunma hakk + + 17 Çocukar n ve gençerin sosya, yasa ve ekonomik korunma hakk + + 18 Di er Akit Tarafar n Ükeerinde Geir Getirici Bir fte Ça fma Hakk + + 19 Ça fan Göçmenerin ve aieerinin korunma ve yard m hakk + + 20 stihdam ve mesek konuar nda f rsat efiti i ve efit ifem hakk (cinsiyete daya ay r mc k yap mamas ) - + 21 Bigiendirime e dan f ma hakk - + 22 Ça fma kofuar n n ve ça fma ortam n n düzenenmesine kat ma hakk - + 23 Yaf ar n Sosya Korunma Hakk - + 24 f sözefmesinin sona erdiridi i durumarda korunma hakk (if güvencesi) - + 25 fverenerinin ifas hainde ça fanar n hakar n n korunmas hakk - + 26 Onuru ça fma hakk (cinse taciz ie di er oumsuz ve k nanacak eyemer) - + 27 Aievi sorumuukar oan ça fanar n f rsat efiti i ve efit ifem görme hakk - + 28 Ça fanar n temsicierinin ifetmede korunma ve koay kardan yararanma hakk - + 29 Ça fanar n topu iften ç kar ma sürecinde bigiendirime ve dan f ma hakk - + 30 Topumsa d fanma ve yoksuu a karf korunma hakk - + 31 Konut hakk - + 93

ifverenin ifas hainde korunma hakk, ifyerinde cinse taciz ve kötü muameeye karf korunma hakk, sendika faaiyet hakk, topu iften ç kar ma durumunda bigiendirime hakk, topumsa d fanma ve yoksuu a karf korunma hakk ve konut hakk gibi yeni kufak sosya hakar da içeren ça daf bir sosya begedir. Sosya fiart iki noktada ILO Sözefmeerine göre ieri düzenemeer içermektedir. Birincisi tart fmaya yer vermeyecek fekide memurara ve memur statüsünde ça - fanara sendika hakk tan m ft r. kinci önemi nokta grev hakk na aç kça, ismini beirterek yer veren bir uusararas sözefme omas - d r 5. Her iki fartta da yer aan sendikaafma hakk (madde 5) ve topu pazar k-grev dahi- (madde 6) öze bir önem taf maktad r. 5. madde sendikaar n faaiyeterini tam bir serbestik içinde yürütmeerini ve kamu makamar n n müdahae etmemesini öngörmektedir. Bu nedene sendikaar n iç iferi hakk nda ayr nt düzenemeer içeren yasa düzenemeer, sendikaar n iç iferine ciddi bir kar fma riski içerdi i için kabu ediemez buunmaktad r. Bu çerçevede 2821 say Sendikaar Yasas ndaki s n ramaar ve ayr nt düzenemeer Avrupa Sosya fiart na ayk r d r. Maddenin güvenceye ad sendika faaiyeter, topu if sözefmeeri görüfmeerini, ifyerine girif ve topant yapma hakk ie sendika karf t ay - r mc uyguamaardan korunma hakk n da içermektedir 6. Kufkusuz sendikaafma hakk kamu görevierini de kapsamaktad r. ASfi, sendikaafma hakk n ça fanar aras nda gördükeri if ve hizmeter aç s ndan bir ay r m yapmaks z n güvenceye am ft r. Bu çerçevede 4688 say Kamu Görevieri Sendikaar Yasas nda yer aan ve kamu görevierinin önemi bir böümünün sendikaafmas n yasakayan hükümer ASfi ye ayk r - d r. ASfi nin ILO sözefmeerinden fark bir düzenemesi poiserin sendikaafmas konusundad r. Pois için getiriecek kesin bir sendikaafma yasa ASfi ye ayk r d r 7. ASfi siah kuvveter mensupar d f nda kaan tüm ça fanar n sendikaafmas na oanak tan nmas n gerektiren hükümer içermektedir. Sosya fart poisin sendika hakk n ike oarak tan m f ancak, bu haktan yararanma öçüsünün ne oaca n uusa makamara b rakm ft r. 5. madde devet memurar n n örgütenme hakar üzerinde öze s n ramaar getirimesini yasakamaktad r 8. Afa da ASfi n n sendika, topu pazar k ve grev hakk ya igii 5 ve 6. maddeeri yer amaktad r 9. Madde 5- Örgütenme hakk Akit Tarafar, ça fanar n ve ifverenerin ekonomik ve sosya ç karar n korumak, için yere, uusa ve uusararas örgüter kurma ve, bu örgütere üye oma özgürü ünü sa a- 94

mak veya destekemek amac ya uusa mevzuat n bu özgürü ü zedeemesini veya zedeeyici biçimde uyguanmas n önemeyi taahhüt ederer. Bu maddede öngörüen güvenceerin, güvenik güçeri bak m ndan hangi öçüde uyguanaca uusa yasaara ya da yönetmeikere beirenir. Bu güvenceerin siah kuvveter mensupar na uyguanmas na iifkin ike ie bu kesime hangi, düzeyde uyguanaca, yine uusa yasaar ya da yönetmeikere saptan r. Madde 6 -Topu pazar k hakk Akit Tarafar, topu pazar k hakk n n etkin biçimde kuan mas n sa amak amac ya;, 1) Ça fanar ve ifverener aras nda ortak görüfmeeri tefvik etmeyi; 2) Gereki ve uygun odu u durumarda; topu sözefme youya ücreterin ve if kofuar - n n düzenenmesi amac ya ifverenerin ya da ifveren örgüterinin ça fanar n örgüteriye iste e ba görüfmeerini sa ayacak yoar tefvik etmeyi; 3) f uyufmaz kar n n çözümü için uygun uzaft rma ve iste e ba hakemik sisteminin kurumas n ve ifetimesini tefvik etmeyi; taahhüt ederer ve, 4) Menfaat uyufmaz durumunda ça fanar n ve ifverenerin, daha önce yap an topu sözefmeerden do abiecek yükümüükere ba omak kofuuya grev hakk dahi, topu eyem hakk n tan r 10. ASfi nin 6. maddesi, 4 paragraf hainde topu pazar k ve topu eyem hakk n düzenemiftir. 6. maddede yer aan topu pazar k hakk kamu görevierini de kapsamaktad r. ASfi, uusararas begeer içinde grev hakk n tarihse oarak ik kez ve aç kça tan yan bir sözefmedir. Sosya fiart, yürürükteki topu sözefmeerden ieri geebiecek yükümüüker sak kamak kayd ya tarafar n topu eyem hakk - n tan makta ve grev hakk n aç kça zikretmektedir. ASfi, hak uyufmaz kar için grev (hak grevi) ve topu eyem hakk n güvenceye amam ft r 11. Ancak grev hakk n n yan zca yeni topu if sözefmesi ba tama süreciye s n rand r mas, topu sözefme görüfmeeri d f nda ortaya ç kan tüm greverin yasa d f say mas ASfi ye ayk r d r. Grevin amac n n bir topu sözefme imzaamak ie s n r omas 6. madde ie uyumsuzdur. Ayr ca grev hakk n n kuan m n n sendikan n yetkii omas kofuuna ba anmas da ASfi ye ayk r oacakt r 12. 6. madde ifçierin yapabiece i eyem tiperinden sadece birisi oarak grev hakk ndan söz etmektedir. Grevin sadece sendikaar taraf ndan bafat mas ve yürütümesi kofuu da 6. maddenin ihai anam ma gemektedir. Çünkü grev hakk sendikaar yan nda, herhangi bir ifçi grubunun da kuanabiece- i bir hak oarak kabu edimektedir 13. Grev hakk memurar da içermektedir. Bu nedene memurar n tümünü içerecek bir grev yasa ASfi ye ayk r d r. Ancak poiser, siah kuvveter mensupar, yarg çar ve yüksek memurar için getiriecek grev yasa ASfi ye ayk r de- idir 14. Bu çerçevede 2822 say yasada yer aan grev yasakar ve grev erteeme gerekçeeri ASfi ye ayk r d r. Sosya fiart n Denetim Mekanizmas nsan Hakar Avrupa Sözefmesinin öngördü ü denetim sistemi, (bireyse bafvuru ve bu bireyse bafvurunun nsan Hakar Avrupa Mahkemesi taraf ndan karara ba anmas ve taraf üke aç s ndan ba ay c sonuçar do urmas ) ie karf aft r d nda ASfi nin denetim sistemi yetersiz ve zay ft r 15. ASfi na iifkin iki denetim sistemi söz konusudur: 1) Üye ükeerin sundukar raporara iifkin denetim, 2) Topu fikayeterin inceenmesi youya denetim. Taraf ükeerin onayay p çekince koymad kar hakara iifkin iki y da bir verdikeri raporara daya denetim dört organ taraf ndan yap r. Bu denetim sistemi odukça karmaf k ve yavaft r. Bu denetim sisteminin zay f kar n gidermek üzere 1995 y nda topu fikayet sistemini öngören bir protoko kabu edimiftir. Rapor youya yap - an denetimerde, hükümeterin sunmuf odukar raporar uusa sendika merkezere gönderiir. Sendika örgüter istererse raporara iifkin gözemerini Konsey e ietirer 16. Raporar, Ba ms z Uzmanar Komitesi 17, Hükümet Komitesi, Bakanar Komitesi ve Paramenterer Mecisi nde ee a n r. Bakanar Komitesi, di er üç organ n rapor ve görüfüne dayanarak "tavsiye" nitei i taf yan bir karar verir. Bir üye devete böye bir tavsiyenin gönderimesi, o devetin ASfi yi gerekti i gibi uyguamad anam na geir 18. 1995 tarihi protokoe kabu edien ve 1998 de yürürü e giren topu fikayete daya denetim siste- 95

mi rapora daya denetim sisteminden daha etkin bir sistemdir. Topu fikayet hakk, dört grup örgüte tan nm ft r: 1) Uusararas ifçi (ça fan) ve ifveren örgüteri, 2) Uusararas hükümet d f örgüter (NGO ar), 3) Uusa ifçi ve ifveren örgüteri, 4) Hükümet d f di er örgüter. Topu fikayeteri Sosya Hakar Avrupa Komitesi-SHAK (eski Uzmanar Komitesi) inceemeye yetkiidir. SHAK, yap an topu fikayet sonucunda igii ükenin fiart n uyguanmas konusunda bir eksi ini ve oumsuzu unu tespit ederse, Bakanar Komitesi üçte iki ço unuka igii ükeye uyguama ya da mevzuat n fiart a uyumu hae getirmesi için gereki ad mar atmay tavsiye eden bir karar a r 19. ASfi in denetim mekanizmas n etkineftirimesi ve orta vadede nsan Hakar Avrupa Mahkemesi benzeri bir Sosya Hakar Avrupa Mahkemesi kurumas ve bireyse bafvuruara oanak tan nmas tart fmaar sürmektedir 20. Ükeer ve Çekinceer Avrupa Sosya fiart, üye ükeere beiri maddeeri seçmei onayama ya da di er bir ifadeye beiri maddeere çekince koyma imkan tan maktad r. ASfi nin 1, 5, 6, 7,12, 13, 16, 19 ve 20. maddeeri teme maddeer oarak kabu edimektedir. fiart onayayan ükeer dokuz teme maddeden en az at s n ve bu zorunu maddeer dahi topam en az 16 maddenin veya numaraand r m f f kraardan 63 ünü kabu etmek zorundad r. Kufkusuz isteyen ükeer Sosya fiart n tümünü onayayabimektedir. Nitekim Fransa böye yapm ft r. ki Avrupa Sosya fiart n bugüne kadar 36 üke onayand. Hangi ükeer grevi topu sözefmei sendika hakara (5 ve 6. madde) çekince koymuftur? Yunanistan hariç di er AB üyeeri bu maddeere çekince koymam ft r. AB üyesi omayan Arnavutuk, Azerbaycan, Ermenistan, Modavya, Romanya, Bugaristan ve H rvatistan da grevi topu sözefmei sendika hakar çekincesiz onayam f durumda. Sendikaafma hakk ya igii 5. maddeye çekince koyan ükeer sadece Yunanistan ve Türkiye dir. Topu pazar k ve grev hakk ya igii 6. maddenin tümüne çekince koyan ükeer: Andora, Yunanistan ve Türkiye dir. 6. Maddenin sadece grev hakk n içeren 4. f kras na çekince koyan ükeer: Avusturya, Lüksemburg ve Poonya d r. Türkiye ve Avrupa Sosya fiart Avrupa Sosya fiart n 1961 y - nda imzaayan ik 16 üke aras nda Türkiye de yer amaktad r. Dönemin Ça fma Bakan Cahit Taas, ASfi yi Türkiye ad na imzaam ft r. Ancak 1961 y nda imzaan ASfi, 28 y sonra, 1989 da sendika hak- 96

Tabo 2: Sendika Hakar Onayayan ve Çekince Koyan Ükeer Tümüne Çekince K smen Çekince Koyanar Madde Onayayanar Ükeer Koyanar (6. Madde 4. F kra) Sendikaafma Arnavutuk, Andora, Ermenistan, Yunanistan, Türkiye Hakk (5. Madde) Azerbaycan, Beçika, Bugaristan, K br s, Estonya, Finandiya, Fransa, randa, taya, Litvanya, Modava, Norveç, Portekiz, Romanya, Sovenya, sveç, Avusturya, H rvatistan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Amanya, Macaristan, zanda, Latviya, Lüksemburg, Mata, Hoanda, Poonya, Sovakya, spanya, ngitere Topu pazar k hakk Arnavutuk, Ermenistan, Azerbaycan, Yunanistan, Türkiye, Avusturya, Lüksemburg, (grev dahi) Beçika, Bugaristan, K br s, Estonya, Andora Poonya (6. Madde) Finandiya, Fransa, randa, taya, Litvanya, Modava, Norveç, Portekiz, Romanya, Sovenya, sveç, Avusturya, H rvatistan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Amanya, Macaristan, zanda, Latviya, Lüksemburg, Mata, Hoanda, Poonya, Sovakya, spanya, ngitere Kaynak: www.coe.int (28 Mart 2005) ar dahi pek çok maddesine çekince konarak onayanm f ve yürürü- e girmiftir. 1961 ASfi nin Türkiye taraf ndan çekince konan maddeeri funard r: adi ça fma fartar hakk (m.2), güveni ve sa k ça fma kofuar hakk (m.3), adi ücret hakk (m.4), sendika hakk (m.5), topu pazar k hakk (grev hakk dahi) (m.6), çocukar n ve gençerin korunma hakk (m.7), ça fan kad nar n korunmas (m.8), bedense ya da zihinse özürüerin mesekse e itimi hakk ve mesekse ve yeniden uyum hakk (m.15) 59. hükümet 7 fiubat 2005 tarihinde Gözden Geçirimif Avrupa Sosya fiart n n onayanmas n öngören yasa tasar s n Mecise göndermiftir. Ancak sendikaafma, topu pazar k ve grev hakar yan nda çok say da maddesine çekince koymuftur. Türkiye, ASfi nin sendika hakar na çekince koyma tutumunu srara sürdürmektedir. Gözden Geçirimif Avrupa Sosya fiart n onayama girifiminin çekinceer yan nda önemi bir eksi- i daha vard r. Sendikaara ve sivi topum örgüterine topu fikayet hakk tan yan ve denetimi etkineftiren 1995 tarihi Topu fiikayet Protokoü onayanmamaktad r. Böyece Avrupa Sosya fiart n n etkin denetimine oanak sa anmamaktad r. Avrupa Sosya fiartar teme ifçi hakar n güvence at na amakta ve tüm ça fanara grevi topu sözefmei sendika hakar tan nmas - n öngörmektedir. Hükümet fiart n bu hükümerine çekince koyarak yasak sendika düzeni ve grev yasakar n sürdürmek istiyor. 97

Tabo 3: Gözden Geçirimif Sosya fiart a Konan Çekinceer Çekince Konuan Madde Madde 2) Adi ça fma kofuar hakk Madde 4) Adi Ücret hakk ücret hakk Madde 5) Örgütenme hakk Madde 6) Topu Pazar k hakk Madde 7) Çocukar n ve gençerin ifte korunmas Madde 22) Ça fma kofuar n n ve ça fma ortam n n düzenenmesine ve iyieftirimesine kat ma hakk Madde 23) Yaf ar n korunma hakk Çekince Kapsam 1. F kra: Ça fma süreerinin azat mas 3. F kra: En az dört hafta k y k izin hakk 2. F kra: Kendierine ve aieerine iyi bir yafam düzeyi sa ayabiecek Maddenin tümü Maddenin tümü 7. F kra: 18 yaf at nda ça fanara en az dört hafta k y k izin hakk c ve d benteri Maddenin tümü Bu çerçevede, hükümetin AB uyum iddiaar sosya hakar aan nda bofukta kamaktad r. 2004 AB ereme Raporu, aç kça Türkiye nin Gözden Geçirimif ASfi yi onayamas n ve 1961 tarihi ASfi nin sendikaafma ve topu pazar k hakk na iifkin maddeerine konan çekinceerin kad rmas n istemektedir. Gözden Geçirimif ASfi nin bu çekinceer sürdürüerek onayanmas AB uyum sürecine ayk r bir tutumdur. Hükümet, var oan sendika k - s tamaar sürdürmek için Sosya fiart a fart kofuyor. Çünkü Anayasan n 90. maddesinde yap an de ifiki e göre, onayanan uusararas insan hakar sözefmeeri ie iç hukukun çeifmesi durumunda, insan hakar sözefmeeri esas a nacak. Sosya fiart, kay ts z farts z onayand nda kamu ça fanar - n n ve ifçierin önündeki sendika k s tamaar hükümsüz oacak. Avrupa Biri i ve Avrupa Sosya fiart Avrupa Sosya fiart (her ikisi de) AB taraf ndan referans begeer oarak kabu edimektedir. AB Anayasas Sosya fiartara at f yaparak onara Anayasa bir de er yükemiftir. Topuuk antafmas n n (Roma) 6. maddesi ie Birik, kendini nsan Hakar Avrupa Sözefmesi ( HAS) ie ba saymaktad r. Amsterdam Antafmas ie de iftirien topuuk antafmas n n 136. maddesi ie Avrupa Sosya fiart na aç kça at fta buunumuftur. Avrupa Biri i Antafmas n n- Maastricht-1991 girifinde üye ükeerin Avrupa Sosya fiart taraf ndan beirenen hakar teyit ettikeri vurguanm ft r. Avrupa Anayasa s n n ikinci böümünü oufturan Avrupa Biri i Teme Hakar fiart n n önsözünde, Anayasan n nsan Hakar Avrupa Sözefmesi yan s ra, Avrupa Sosya fiartar nda yer aan hakar teyit etti i beirtimektedir. Böyece Sosya fiart ar AB aç s ndan antafmasa bir niteik ve güç kazanmaktad r. Öte yandan aday ükeerin üyeikeri için ön fart nitei i taf yan Kopenhag Kritereri (1993) de aç kça Avrupa Konseyi Sözefmeerine at fta buunmaktad r. Aday ükeere igii Komisyonun haz rad y k ereme Raporar n n ekinde çok say da insan hakar sözefmesiye birikte Sosya fiartar n onay durumunu gösteren çizegeere yer verimektedir. 2002 ereme Raporunda, Türkiye'nin Avrupa Sosya fiart n imzaarken örgütenme ve grev hakk na koydu u çekinceeri kad rmay p devam ettirdi i ve gözden geçirimif Avrupa Sosya fiart 'n henüz onayamad vurguanm ft r. Ayn eeftirier 2003 ereme Raporunda da tekraranm ft r. 2004 ereme Raporu da "Türkiye henüz Avrupa Sosya fiart n n örgütenme hakk ie igii 5. maddesini ve grev 98

hakk n da içeren topu pazar k hakk ya igii 6. maddesini ve Gözden Geçirimif Avrupa Sosya fiart n henüz onayamad " saptamas - n yapmaktad r. ereme Raporar ASfi nin 5 ve 6. maddeerinin onayanmas n uyum sürecinin bir gere- i oarak görmektedir. Ancak hükümet Avrupa Biri i nin bu de erendirmeerine ra men 5 ve 6. maddeeri onayamamakta srar etmektedir. Gözden Geçirimif ASfi, bir yandan ça daf sosya hakar n güvence at na a nd çok önemi bir sözefme omas nedeniye, öte yandan AB uyum sürecinin bir parças omas nedeniye büyük önem taf maktad r. TBMM, yurttafara ça daf sosya hakar çok görmemei ve Gözden Geçirimif Avrupa Sosya fiart n kay ts z farts z, çekincesiz onayama d r. Böye bir onay ükemizin demokratikefme konusundaki karar n gösterecek ve AB sürecinde eksik b rak - an sosya boyutun tamamanmas younda önemi bir ad m oacakt r. Aksi hade Gözden Geçirimif ASfi nin onayanmas eskinin tekrar oacak ve kozmetik bir düzenemenin ötesinde bir anam taf mayacakt r. NOTLAR 1 http://www.coe.int/t/e/com/about_coe 2 Avrupa Konseyi-1949 (Counci of Europe), AB Bakanar Konseyi (Counci of Ministers), AB Hükümet ve Devet Bafkanar Zirvesi oarak da biinen Avrupa Konseyi (European Counci) s k s k birbirine kar ft r maktad r. Avrupa Konseyi ve AB kurumsa oarak iki fark örgüttür. Avrupa Konseyi (European Counci) hükümeter aras bir niteikte bir AB organ oup y da iki kez yap maktad r. 3 Mesut Gümez, Dünyada Memurar ve Sendika Hakar, Ankara, TODA E, 1996, s. 191. 4 Gümez (1996), s. 192. 5 Apasan If k, "Sendika Hakk ve Türkiye", Avrupa Sosya fiart ve Türkiye Kookyumu, Yay na Haz rayan: Mesut Gümez, TODA E, Ankara, 1993, s. 107. 6 Avrupa Konseyi, Avrupa Sosya fiart Teme Rehber, Çeviren: Büent Çiçeki, Ankara, Seçkin, 2001, s. 135-136 7 Mesut Gümez, Avrupa Biri inde Sosya Poitika, Türkiye-AB Sendika Koordinasyon Komitesi, Ankara, 2003, s. 174. 8 Avrupa Konseyi (2001), s. 138. 9 Bafbakan k taraf ndan TBMM ne gönderien Gözden Geçirimif Avrupa Sosya fiart n n onayanmas na iifkin yasa tasar s nda yer aan resmi çeviri. www.tbmm.gov.tr 10 1961 Sosya fiart n n 6. maddesinin grev hakk ya igii 4. f kras n n resmi çevirisi föyedir: "Menfaat uyufmaz durumunda ça fanar n ve ça ft ranar n bir önceki topu sözefmeerden do abiecek yükümüüker sak kamak üzere grev hakk dahi ortak hareket hakk n tan r". Oysa Gözden Geçirimif Sosya fiart n resmi çevirisinde "bir önceki topu sözefmeerden do abiecek yükümüüker sak kamak üzere" yerine "daha önce yap an topu sözefmeerden do abiecek yükümüükere ba omak kofuuya" ifadesi tercih edimiftir. Yeni ifade hak uyufmaz kar na ba greverin güvence at na a nd izenimini vermektedir. 1961 ve 1996 Sosya fiartar nda grev hakk ya igii düzenemede her hangi bir de ifikik yap mam f oup metnin ingiizcesi föyedir: "the right of workers and empoyers to coec-tive action in cases of conficts of interest, incuding the right to strike, subject to obigations that might arise out of coective agreements previousy entered into". 11 Gümez (2003) s. 174. 12 Mesut Gümez, "Topu Pazar k ve Grev Hakar ve Türkiye", Avrupa Sosya fiart ve Türkiye Kookyumu, Yay na Haz rayan: Mesut Gümez, TODA E, Ankara, 1993, s.142-143. 13 Avrupa Konseyi (2001), s. 140. 14 Gümez (2003), s. 176. 15 Kaus Fuchs, "Avrupa Sosya fiart : Günümüzdeki Durum ve Perspektifer", Avrupa Sosya fiart ve Türkiye Kookyumu, Yay na Haz rayan: Mesut Gümez, TODA E, Ankara, 1993, s. 31 16 Mesut Gümez, "Avrupa Sosya fiart Koruma Sistemi ve Türkiye", TÜRK- fi Y 99, Cit 2, Ankara, 1999, s. 87-88. 17 Ba ms z Uzmanar Komitesinin ad 1998 de Sosya Hakar Avrupa Komitesi oarak de iftiridi. 18 Gümez, 1999, s. 93. 19 Gümez, 1999, s. 107-109. 20 Gümez, 1999, s. 95. 99