KABIZLIK Yard.Doç.Dr.Süleyman COŞGUN nedir, sebepleri, korunma yolları, tedavisi Sağlık Bakanlığı DPÜ Evliya Çelebi Eğitim ve Araştırma Hastanesi Gastroenteroloji
nedir Kabızlık barsak alışkanlığındaki bir değişim olsa da birçok şey ifade edebilir. Büyük abdest aşırı miktarda sert veya çok küçük miktarda olabildiği gibi, çıkarılması çok zor veya çok nadir olabilir. Kabızlık çeken insanlar sıklıkla barsaklarını boşaltmada çok zorlandıklarını hissederler. Haftada üç kereden az dışkılamak kabızlık bulgularından bir diğeridir. Çok zorlanmak %52 Büyük abdest çok sert %44 Büyük abdeste çok seyrek gitmek %34
Genel bilgiler Kabızlık çok sık bir problemdir. Toplumda sıklığı ile ilgili % 2-28 gibi rakamlar bildirilmiştir. Birçok sebep kabızlığı kötüleştirebilir veya kabızlığa sebep olabilir ve ayrıca birçok insanda sebep olarak tek bir neden değil, birden fazla durum bir arada kabızlığa yol açmaktadır. Genellikle de yaş ilerledikçe kabızlık sıklaşır.
Tanı: Kabızlık çoğunlukla hastanın şikayeti ve muayene ile teşhis edilir. Ayrıca kullanılan ilaçlar da göz önünde bulundurulmalıdır, bazı ilaçlar kabızlığa yol açabilir. Bazı durumlarda ilaveten başka testler de gerekebilir. Örneğin barsak alışkanlığınızda son günlerde olan bir değişiklik varsa, dışkıda kan varsa, kilo kaybınız varsa, aile bireylerinizden birinde kolon kanseri varsa ilaveten birtakım testler istenebilir. Bu testler röntgen, sigmoidoskopi, kolonoskopi veya daha özel testlerdir.
tanı Roma III Kriterlerine göre ; Fonksiyonel Kabızlık Son 6 ayda en az 3 ay aşağıdakilerin 2 veya daha fazlasının bulunması: A-Tuvalette geçen sürenin en az %25 inden fazlasında ıkınma, B-En az %25 inden fazlasında katı büyük abdest, C-En az %25 inden fazlasında yetersiz barsak boşalması, D-En az %25 inde anorektal tıkanıklık hissinin olması, E-En az % 25 inde el yardımı ile kolaylık sağlamak, F-Haftada 3 den daha az dışkılama, Laksatif kullanmazsa yumuşak büyük abdest olmaması İBS kriterlerine uyumsuzluk
Risk faktörleri Cinsiyet İleri yaş Azalmış fiziksel aktivite Beslenme şekli ilaçlar
Sınıflama Fonksiyonel Normal transit(%59), Yavaş transit (%13), Defekasyon hastalığı (%25) Sekonder Mekanik, metabolik, endokrin, ilaç, nöromiyopati
Konstipasyonun Gelişmesinde Üç Mekanizma Sorumludur: 1-Çekuma ulaşan materyalin azlığı : Açlık. Posasız diyet alımı. 2-Kolonun propülsif hareketinin bozulması: Megakolon, Nöromusküler hastalıklar, Hirschsbrung hastalığı, Hipopotasemi 3-Defekasyonun bozulması : Rektoanal bölgede organik, nörolojik, fonksiyonel dışkı atılımında bozulma engelleyen olaylar.
Bu 3 mekanizma ile oluşan kabızlık nedenleri iki başlık altında toplanabilir : I - Rektum Doluşunun Bozulması : A - Gastrointestinal Hastalıklar: Konjenital aganglionik megakolon, İBS, Crohn hastalığı, Ülseratif kolit, Divertikülit, Kr. Amebiazis, GİS benign ve maling tümörleri. B- Sistemik Hastalıklar: C- İlaçlar: Hipotiroidi, Hiperparatiroidi, Kurşun zehirlenmesi Feokromasitoma, Glukagonoma, DM, Gebelik, Hiperkalsemi, hipopotasemi, Porfirya, Antiasidler (Al ve Ca tuzları), Bizmut tuzları, Baryum, Antikolinerjikler, Betablokerler, Opiate lar, trankilizan ve sedatifler, Antikonvülsanlar, Ganglion blokerleri, Diüretikler, Demirli ilaçlar.
II-Rektum Boşalımının Bozulması : A- Anorektal Hastalıklar: Anal fissür, fistül ve ülser, hemoroid, Nörolojik Hastalıklar (Hirchsprung hst, Trypanosoma cruzi nin neden olduğu Chagas hst, M Skleroz, Parkinson hst, Spinal kord yaralanması) B- Dışkılama Düzenini Bozan Nedenler: Tuvalet eğitimi ve alışkanlığında eksiklik Az sıvı alma ve posasız yeme alışkanlığı Fizik aktivitede yetersizlik Karın kaslarında zayıflık Yaşlılık Aşırı laksatif kullanımı Psikolojik bozukluklar
Kolonun anatomi ve fonksiyonu Video(how digestion works, what causes constipation)
KOLONUN YAPISI Kolon ileoçekal valvülden, anal kanala kadar uzanır ve erişkinde yaklaşık 150 cm dir. Kolon içte sirküler, dışta longitudinal yerleşimli düz kaslardan yapılmıştır. Anal kanalda içte internal, anüse yakın kısımda ise eksternal sfinkter mevcuttur.
Kolon İçeriği Kolon içinde İB dan gelen sindirilmemiş gıda artıkları, su, mineraller, bakteriler ve gaz bulunur. Gıda artıkları genelde polisakkaridlerden oluşur Bir kısmı kolon bakterilerinin fermantasyonu ile gaz ve kısa zincirli yağ asidlerine dönüşür. Ortaya çıkan ürünler bakterilerin çoğalmasına neden olur. Kolondaki solid içeriğin yaklaşık yarısı bakterilerden oluşur. Kolon epiteli su ve sodyumu barsaktan kana emer Kepekli gıdalar büyük abdestin ağırlığını ve çıkış hızını artırırlar Kalın barsağa günde 1000-1500ml su geçer, bunun 100-200ml si atılır. Büyük abdestteki su ve solit(posa) azalınca kabızlık gelişir
Kolonun motor fonksiyonu -1 Kolonda kolon kaslarının çalışması ile ilerletici ve karıştırıcı olarak iki türlü hareket görülür. Kolon ince barsağa göre daha yavaştır. Kolondan radyo opak maddenin temizlenmesi için toplam 7 gün gerekir. Kolon hareketlerinin en yavaş olduğu yerler çekum ve çıkan kolondur. Bu bölgelerde karıştırma hareketi daha belirgindir. Su en çok bu kısımda emilir. Bu kısımlar rezervuar görevi yapar. Kasların fonksiyonu Defekasyonu geciktirip suyun emilmesine yardımcı olmak İçeriği karıştırmak Defekasyonlar arasında depo defekasyon
Kolonun motor fonksiyonu -2 Transvers ve inen kolonda motilite biraz daha hızlı olup, bu kısımlarda karıştırma hareketleri yavaştır. Dışkı kütlesi bu bölgeye yavaşça ve aralıklı olarak ilerler. Dışkı kütlesi bir noktada saatlerce kalır ve tekrar başlayan bir ilerletici hareketle santimetrelerce ilerler Bekleme ve ilerleme dönemleri birbirini izler Bu aralıklı gelen hızlı ilerleme olayına kütle hareketi denir.
Kolonun motor fonksiyonu -3 Dışkı kütlesi rektuma ulaşınca hareket iyice yavaşlar. Kütle hareketleri ile sigmoid kolon ve rektum yavaş yavaş dolar, burada dışkı defekasyona kadar bekler. Kolonda kütle hareketlerinin yanı sıra tonik ve ritmik peristaltik kontraksiyonlar da vardır. Tonik kontraksiyonlar haustraların belirginleşmesine neden olan halka şeklinde kasılmalardır.
Kolonun motor fonksiyonu -4 Bunların görevi kolon lümenindeki fekal akımın yavaşlatılması, su emiliminin sağlanması ve dışkı kütlesinin küçültülmesidir. Ritmik peristaltik kontraksiyonlar insanda aralıklı olarak ortaya çıkıp, defekasyon sırasında rektum ve sigmoid kolonun boşaltılmasını sağlarlar. Bu hareket sırasında kolon lümeni adeta tamamen tıkanarak, peristaltik dalga distale doğru ilerler.
Barsak sonuna büyük abdest gelirse beyine sinyal gider Kişi tuvaletini yapmazsa hareket geriye doğru olur ve biraz yukarı gider
Kişi tuvaletini yapmak isterse anorektal açı düzelişir Diyafragma ve karın kaslarını kasar Karın içi basınç artar Pelvis tabanı gevşer Küçük ve sert zor büyük ve yumşak kolay
Defekasyon fizyolojisi Video(defecation)
Anorektum ve pelvis taban hastalıkları Rectocele Pelvis taban zayıflığı Azalmış rektal duyarlılık!!!! Rektal prolapsus ve SRU
Sistemik hastalıklar Hipotiroidi Diyabet Hiperkalsemi
Sinir sistemi hastalıkları Demans Parkinson MS Spinal kord yaralanması
Kolonun yapısal hastalıkları Obstrüksiyon Düz kas hastalıkları Enterik sinir hastalıkları
ilaçlar Kalsiyum antagonistleri Opioid agonistler (loperamid, morfin fentanil) Antispazmotik Antikonvülsan Antasit Demir NSAİ Diüretik diğer
Psikolojik hastalıklar Depresyon Yeme bozuklukları
Değerlendirme de önemli noktalar Birçok hasta sağlık kuruluşuna başvurmaksızın kabızlığını evde tedavi etme yoluna gider. Ancak aşağıdaki durumlardan bir tanesine sahipseniz bir uzman ile görüşmelisiniz. Her şey normal giderken yeni başlayan bir barsak değişikliği Barsak düzensizliğiniz üç haftayı geçmesine rağmen halen devam ediyorsa Çok ciddi ise Beraberinde başka bir durum örneğin tuvalet kağıdında kan, kilo kaybı, büyük abdestin kalem gibi olması, ateş, güçsüzlük durumlarından biri varsa.
testler Kan testleri Röntgen Kolon transit zamanı Baryumlu kolon grafisi Manometri Balon atma EMG
gaz Gaz video
Tedavi Liften zengin beslenme: Diyetteki lif oranını artırma kabızlığı azaltacak veya ortadan kaldıracaktır. Günlük olarak 20-35 gram oranında lif içeren gıda almalısınız. Gıdaların üzerindeki lif miktarını gösterir bir açıklama yardımcı olabilir. Elmayı soymadan yemeli Birçok meyve, sebze bol miktarda lif içerir. Turunçgiller, kuru erik, erik kompostosu liften zengindir. Ayrıca tahıllı kahvaltı gevrekleri de liften zengindir. Lif yan etkileri: Yüksek miktarlarda lifli gıda yemek karında şişkinlik ve gaza yol açabilir. Bu durum az az lifli gıdaya başlayarak gün be gün bir miktar lif içeriğini artırmakla çözülüp dışkı daha yumşak ve daha sık hale getirilebilir.
diyet
diyet
Yiyecek miktar lif miktarı (gram) Elma (kabuklu) 1 orta boy 4.4 Muz 1 orta boy 3.1 Portakal 1 adet 3.1 Erik 1 kase 12.4 Meyve suyu Elma suyu 1 kupa 0.5 Greyfurt suyu 1 kupa 0.2 Üzüm suyu 1 kupa 0.5 Portakal suyu 1 kupa 0.7 Pişmiş sebze Taze fasulye 1 tabak 4.0 Havuç 1/2 kupa 2.3 Bezelye 1 tabak 8.8 Patates (fırında, kabuklu) 1 orta boy 3.8 Çiğ sebze Kabuklu salatalık 1 adet 1.5 Salata 1 kase 0.5 Domates 1 orta boy 1.5 Ispanak 1 tabak 0.7 Baklagiller Kurufasulye 1tabak 13.9 Barbunya 1tabak 13.6 Mercimek 1tabak 15.6 Fırın mamül Kepek ekmek 1 orta boy 5.2
Yaşam şekli Düzenli egzersiz yapılması (Düzenli yürüyüş-yemekten sonra, karın egzersizleri) Düzenli dışkılama alışkanlığı kazanılması Defekasyon taburesi (15cm) Dışkılama uyarılarının engellenmemesi. (Dışkılama gelince ertelenmemeli. Acele etmeden, rahatça gevşeyerek zorlamadan dışkılama yapılması. Geciktirmek ileride daha fazla gerilime neden olur.) Düzenli yemek yenmesi. (Yiyeceklerin iyi ve yavaş çiğnenmesi) Yeterli sıvı alınması Stresin azaltılması Barsaklar en fazla öğünlerden sonra harekete geçerler. Barsaklarınızdaki bu hareketli dönemlere aldırış etmez ve size verdiği sinyali görmezden gelirseniz zaman geçtikçe sinyal zayıflayıp hissedilmez hale gelebilir.
Laksatifler: Eğer yaşam şekli değişikliği ve gıdadaki lif oranını artırmak kabızlığınızı rahatlatmadıysa laksatif kullanabilirsiniz. Kabızlık tedavisi için birçok laksatif mevcuttur. Hangisinin seçileceği etki etme şekline, sizin için güvenli olup olmamasına ve uzmanınızın size uygun görmesine bağlıdır.
Laksatif grupları Kitle etkisi yapan laksatifler: Doğal lif içerip barsak içerisinde dışkı miktarını artırır ve az miktarda dışkı çıkarıp zorlanan hastalarda tercih edilebilir. Emilmeyen şekerleri içeren laksatifler: Barsaklar tarafından vücuda emilmeyen şekerler barsakta kitle etkisi yapıp içerisine su çekerek şişer ve dışkıyı yumuşatarak kabızlığı önler. Aşırı tüketimi gaz ve şişkinliğe yol açabilir. Salin laksatifler: Salin laksatifler toz şeklinde olup sulandırılarak kullanılır ve emilmeyen şekerleri içeren laksatiflere benzer etki yaparlar. Uyarıcı laksatifler: Bazı hastalar bu laksatifleri aşırı kullanmaktadır. Bu ilaçların düzenli ve bol miktarda kullanılmaları potasyum düşüklüğüne yol açabilir. Ancak bu laksatiflerin uzun süre düzenli kullanımının barsağa zarar verme veya kolon kanseri gibi istenmeyen sonuçlara yol açma gibi bir riski yoktur.
Tablet, fitil veya lavman? Laksatifler tablet, fitil veya lavman şeklinde olabilir. Hangisinin seçileceği hastanın durumuna göre uzman tarafından belirlenir. Fitil veya lavmanlar daha hızlı sonuç alınmak istenen durumlar için daha uygundur. Bazı fosfat içeren solusyonlar kalp veya böbrek hastalarında vücutta birikerek istenmeyen durumlara yol açabilir. Bu nedenle fosfat içeren solusyonları kendi başınıza kullanmamanızı tavsiye ederiz.
Diğer tedaviler Defekasyon eğitimi (3-5 seans 30 dk) Biyofeedback Akupunktur Nefes egzersizleri Cerrahi-kolektomi
kolonoskopi video
Kaçınılması gereken durumlar: Birisine bu iyi gelmiş sen de kullan diyerek birisinin tavsiyesi ile bilmediğiniz bir ilaç veya ürün kullanmayınız. Bazı ürünler barsaklarda tahriş etkisi yapabilir. Davranış tedavisi: Biyofidbek (Biofeedback) davranışsal bir yaklaşım olup bazı kabız bireylere faydası olabilir. Bunun için uzmana danışmalısınız.
Eve gidecek mesajlar Kabızlık oldukça sık Çoğunlukla fonksiyonel Basit ama etkili yaşam şekli değişiklikleri(sıvı, lif, egzersiz, düzenli yeme, ve tuvalet) ile çözülebilir Özel durumlarda (kilo kaybı, kanama, ailede kolon ca., barsak alışkanlığı ileri yaşta ani başlamışsa) ileri inceleme