İSTANBUL TİCARET ODASI ZÜCCACİYE -TURİZM SEKTÖRLERİ EKONOMİK ETKİLEŞİMİ ARAŞTIRMA EKİBİ Tezer Palacıoğlu Atilla İmrahor İlyas Sanem Onat ÖmerKuray Öykü Selimoğlu Duygu Mencik YAYlN NO: 2009-1 İstanbul, 2009
Copyright İTO Tüm haklar saklıdır. Bu yayının hiç bir bölümü, yazarın ve İTO'nun önceden yazılı izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya paragrafları, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla, yazarın adı ve İTO belirtitmek suretiyle kullanılabilir. ISBN: 978-9944-60-416-1 (Basılı) ISBN: 978-9944-60-418-5 (Elektronik) İTO ÇAGRI MERKEZi Tel : (212) 444 O 486 İTO yayınlan için aynntılı bilgi Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi Dokümantasyon Servisi'nden alınabilir. Tel : (212) 455 63 29 Faks : (212) 512 06 41 E-posta : ito.yayin@ito.org.tr İnternet : www.ito.org.tr Odamız yayıniarına tam metin ve ücretsiz olarak internetten ulaşabilirsiniz. YAYINA HAZIRLIK, B AS KI, CİLT VİMEKAJANS Reklamcılık & Matbaacılık Tel: 0212 577 49 12 Fax: 0212 577 49 44 www.vimekajans.com
ÖNSÖZ Bilindiği üzere turizm sektörü, ekonomik, kültürel ve doğal çevre sürekli etkileşim içinde yönlü bir faaliyet alanı olup, konaklama, yeme-içme, eğlence, alışveriş ve seyahat organizasyonu gibi hizmetlerin tümünü içeren, kendine özgü gelişimi ve dili olan ve çok sayıda insanm katıldığı bir kitle hareketi niteliğini kazanmış, dünyanm en hızlı gelişen sektörlerinden biridir, başta otel ve lokanta olmak üzere, uçak şirketleri, araba şirketleri, seyahat pazarlamacılan, pansiyonlar merkezleri gibi büyüklü küçüklü iş kollanndan oluşan etkilemektedir. yolları, Bu nedenle turizm sektörünün ilişkili olduğu kesimlerle etkileşimi, kendisi ile birlikte mal ve hizmet alışverişinde bulunduğu sektörleri nasıl etkilediği ve etkilendiği, bu sektörlerde yarattığı katma değer ve etkileşim sonucu turizmde yaratılan katma değer gibi konuların da bir araştırma ile ortaya konması önem taşımaktadır. Bu sektörlerin arasında gıda ve ulaşım gibi ön planda gözüken sektörlerin yanı sıra dikkatten kaçmaması gereken züccaciye sektörünün de özellikle ele alınması gerektiği düşünülmüştür. Camdan porselene, seramikten, metale bir çok alt sektörü bünyesinde barındıran geniş bir yelpazeye hitap eden ve ağırlıklı yerli üretime dayalı ve ihracatçı yapısı ile ülke ekonomisine katkısı tartışmasız olan züccaciye sektörü, turizmin gelişimi için de önemli bir yer teşkil etmektedir. Bu sektörün yalnızca günlük kullanımda değil, özelde turizmdeki yerini irdelemek, ilgi çekici sonuçları da beraberinde getirmektedir. İnsan beğenisine hizmet etmek gibi bir yapısı olan turistik işletmelerin sunduklan ürünlere özen göstermeleri, yerli ve yabancı turistlerin memnuniyetini etkileyerek gelirlerinde doğrudan pay sahibi olmaktadır. Bire bir incelenen tesislerde yapılan gözlemler olsun, araştırma kapsamında yapılan anket çalışması olsun bu sonucu gözler önüne sermiştir. Züccaciye sektörü ile turizm endüstrisinin etkileşimini araştırmak amacıyla masabaşı çalışması, saha araştırmaları, bire bir görüşmeler, anket uygulamaları gibi muhtelif teknikler kullanılarak hazırlanan bu kitapta, 3
hakkında literatürdeveri eksikliği hissedilen züccaciye sektörünün potansiyeli de genel anlamda değerlendirilmiştir. "Züccaciye - Turizm Sektörleri Ekonomik Etkileşimi" isimli çalışmamızm üyelerimize ve tüm ilgililere faydalı olmasını diler, çalışmamıza gerek yapılan saha çalışmaları sırasında yüzyüze görüşmeler veya anketıere katılım ile katkı yapan tüm sektör temsilcilerine, çalışmaya önerileri ile yol gösteren Meslek Komitemiz üyelerine ve çalışmayı gerçekleştiren Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Şubesi Araştırma Ekibi ile destek sağlayan İstatistik Şubesi Personeline teşekkür ederim. Dr. Cengiz Ersun Genel Sekreter 4
İÇİNDEKİLER yöne Tİ Cİ öze Tİ... 7 1. ZÜCCACİYE SEKTÖRÜ... 9 1.1. TANIMLAR... 9 1.2. TÜRKİYE'DE SEKTÖRÜN GENEL TANlMI..... lo 1.2.1. CAMEVEŞYASI..... 13 1.2.1.l.BAŞLICA ÜRETİCİLER... 14 1.2.1.2. CAM EV EŞYASI İHRACATI... 16 1.2.2. PORSELEN EV EŞYASI..... 17 1.2.2. ı. BAŞLlCA ÜRETİCİLER... 19 ı.2.2.2. CAM EV EŞYASI İHRACATI... 20 1.2.3. METALDENEVEŞYALARI... 22 1.2.3.1. BAŞLlCA ÜRETİCİLER... 23 1.2.3.2. METAL EV EŞYASI İHRACATI... 24 ı.2.4. PLASTİK, MELAMİN EV EŞYASI... 26 1.3. TÜKETİMİ ETKiLEYEN UNSURLAR... 28 2. TURİZM SEKTÖRÜ... 29 2.1. GİRİŞ... 29 2.2. DÜNYADA TURİZM SEKTÖRÜ... 30 2.2.1. TURİST SAYISI VE TURİZM GELİRİ..... 30 2.2.2. TURİST SAYISINDAKITALARIN PAYI... 32 2.2.3. TURİZMGELİRLERİNDEKITALARINPAYI... 33 2.2.4. TURiZMDEİLK loülkeninturistsayilarive TURİZM GELİRLERİ..... 35 2.3. TÜRKİYE'DE TURİZM SEKTÖRÜ... 37 2.3. 1. TURİST SAYISI VE TURİZM GELİRİ... 38 2.3.2. TÜRKİYE'YEQEL~NYABANCIZİYARJ<:TÇİLERİN BAŞ, LI CA TURISTIK MERKEZLERE GüRE DAGILIMI... 44 2.3.3. TÜRKİYE'DE TESİS VE YATAKKAPASİTESİNİN GELİŞİMİ... 49 2.4. İSTANBUL'DA TURİZM SEKTÖRÜ... 52 2.4. 1. TURİST SAYISI... 53 2.4.2. İSTANBUL'AENFAZLATURİSTGÖNDERENİLK 10 ÜLKE... 55 5
o ~(0NAKLAMATESİSL;ERİAÇISI1'{DAN İSTANBUL... o... 56 2.4.4. ISTANHUL'DAYEME-IÇME VE EGLENCE TESİSLEFJ,,,,,,,,,,.,,,,,,.,,,.,,,,,.,,,ooooooooooooooo oo o ooooo59 EKONOMİDEKi... 59 GELİRLERİ. GSMH İÇİNDEKİ PAYI... 60 VETURIZM GÖRE DAGILIML...,,.,.,.,,,.,.,,,,.,,,,,,,,.,,.,,,,,,.,,,,,,,oooooooooooooooooooo61.3. TURİZM GELİRLERİNİN ÖDEJ\!IELER DENGESİ \fe ETKİSİ... oo.... TURİZM GELİRLERİNİN DIS TİCARET AÇIKLA:~Ul\iiN AZALTILMASTNAKATKISI... o.... S TURIZlvl ISTIHDAMININTOPLAMISTUlDAM -ZÜCCACİYE 3.1.. ZÜCCACİYE SEKTÖRÜNÜN TURİZM K_A~TKILi\H.I,,,,,,,,,oooooo oooooooooooooooooooo<ooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo 69 3 TURİZM SEKTÖRl)Nl}N PAZAR ZÜCCACİYE SEKTÖRL'rl'JE KATKISI... 71 ZÜCCACİYE- TURİZM GİRDİ-CIKTI......... 75 TÜRK TURİZMINDE ZÜCCACİYENİN YERİ lliö1l8:~o~o~o~o~~:~~:~.~~~~~~.~~.~~~:~.~:oouoooouonoc'"ooo.oooo.. ooooo,.oo 91 ANKETYÖNETİCİ EKLER 91 17 6
7
temsilcisi firmalar olarak yüzyüze görüşme noktaları 32 adede ulaşmış, ankete cevap veren firma sayısı ise 3 7'yi bulmuştur. Özellikle dış ticaret ile ilgili olarak uygulanan veri gizliliği ve sektörün hassas yapısı nedeniyle veri temininde yaşanılan sıkıntılar, sektöre ilişkin kesin rakamsal bilgilere ulaşılmasmı zorlaştırsa da, sektörün tlim kesimlerine ulaşınaya çalıştığımız bu çok yönlü araştırmayla züccaciye ve turizm sektörlerinin güncel durumu ile aralanndaki bağ irdelenmeye çalışılarak, mevcut eğilimler belirlenmiştir demek yanlış olmayacaktır. Bununla birlikte, çahşmamn özellikle ikram kesimi, turizm ve züccaciye sektörlerinin ortak bir paydada buluştuğu spesifik bir araştırma olması ve ekibirnizin her tür bilgiye ulaşabilmesinde yaşamlan güçlükler itibariyle, yaymda zikredilmeyen sektör firmalannın da varhğmm doğal karşılanacağını umuyoruz. Züccaciye sektörü ile turizm endüstrisinin etkileşimini tetkik etmek amacıyla hazırlanan çalışmanın ilk bölümünde züccaciye sektörü, ikinci bölümünde turizm sektörü kapsamlı olarak ele alınırken, üçüncü bölümde ise turizm ve züccaciye sektörlerinin birbirleri ile etkileşimi mercek altına alınmaktadır. Dördüncü bölümde ise gerçekleştirilen Durum-Tercih Tespit Anket Raporu sonuçlarına yer verilmekt~dir. 8
1. ZÜCCACİYE SEKTÖRÜ 1.1. TANIMLAR Manası itibariyle cam, porselen vb. maddelerden yapılmış eşyayı tanımlayan züccaciye, geniş anlamıyla camdan mamül her türlü sofra ve mutfak eşyası, vazo, biblo vb. dekoratif eşyalar, kozmetik kaplan, aydınlatma camları, camın yanı sıra porselenden, seramikten, kristalden, alüminyumdan, çelikten ve plastikten yapılan çeşitli eşyalan da kapsamı içine almaktadır. Gümrük Tarife Cetveli'nde, züccaciye ürünleri, ürünün yapıldığı hammaddeye göre çeşitlifasıl numaraları altında sınıflandınlmış olup, züccaciye ürünlerinin tarif e cetvelindeki pozisyon numaralan aşağıda sunulmaktadır. Pozisyon No: 39.24 69.11.10 69.12.00 70.10 70.13 73.23 74.18 76.15.19 82.10.00 82.11.10.00.00.11 82.11.91 82.15 ÜrünTammı: Plastikten sofra eşyası, mutfak eşyası, diğer ev eşyası Porselen veya çiniden sofra ve mutfak eşyası Seramikten sofra ve mutfak eşyası, diğer ev eşyası Camdan kavanoz 1 kaplar, konserve kavanozlan, şişeler Sofra, mutfak, tuvalet, yazıhan e, ev tezyinatı ve benzer işler için cam eşya Demir veya çelikten sofra, mutfak veya diğer ev işlerinde kullanılan eşya ve aksarnı Bakırdan sofra eşyası, mutfak eşyası, diğer ev eşyası Alüminyumdan sofra, mutfak ve diğer ev işlerinde kullanılan eşyalar Yiyecek ve içeceklerin hazırlanmasında veya servisinde kullanılan< 1 O kg elle işleyen mekanik cihazlar Sofra ve mutfak bıçaklan Sabit ağızlı sofra bıçaklan Kaşıklar, çatallar, kepçeler, spatulalar, balık bıçaklan, yağ bıçakları, şekermaşalan ve benzeri sofra ve mutfak eşyalan 9
1.2. TÜRKİYE 'DE SEKTÖRÜN GENEL PROFİLİ Ülkemizde züccaciye sektöründe irili ufaklı yaklaşık 5000 firma faaliyet göstermekte olup, sektörde enerji ve nakliye maliyetleri yüksek seyretmektedir. Elektrik enerjisi ve doğalgazı, genellikle rakip ülkelere kıyasla daha pahalı kullanmak zorunda kalan sektörde, Çin'in ihracatını artırarak dünyada fiyatjar üzerinde baskı yapmasının da etkisiyle, kar marjları düşmektedir. Omeğin son 20 yılda Avrupa'da yüzlerce, Türkiye'de ise 5 porselen fabrikası kapandığı belirtilmektedir. Hammadde yurtiçinden temin edildiğinden kur riski bulunmamakta, işçilik ~cretleri ise Çin' e kıyasla yüksek olsa daavrupa'ya göre avantajlı durumdadır. Ote yandan yurtiçi ürünlerin gıda ile temasta bulun<ın maddeler için gerekli standartları sağlamış olması da önemli bir avantaj dır. Züccaciye sektörünün 1994-2004 yılları arası dönetpine bakıldığında üretimin hemen hemen iki katına çıktığı görülmektedir. Ulkemizde kriz yaşandığı dönemlerde tüm sektörlerde olduğu gibi züccaciye sektöründe de daralmalar yaşanmıştır. 1996-2004 döneminde züccaciye üretiminde sadece 1999 ve 2001 yıllarında sırasıyla% 18.ı ve% ı O.2 oranlarında daralma yaşanmıştır. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre züccaciye üretimi 2003 yılında bir önceki yıla nazaran% 2.9 artış göstererek 416.ı26 ton olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılında ise üretim miktarı hemen hemen aynı düzeylerde seyrederek 4ı6.839 ton olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılından itibaren Türkiye Istatistik Kurumu, züccaciyeyle, seçilmiş sanayi ürünleri üretim istatistikleri içerisinde yer vermediğinden üretim bilgisine ulaşılamamıştır. Züccaciye Sektörü Dış Ticareti (Milyon Dolar) soo 700 600 soo 400 300 200 100 o -+"'---"""'""" 2000 2003 2006 2007 ii İHRACAT Iii İTHALAT Kayna/c TÜ ik 10
TÜİK verilerine göre, istikrarlı bir seyir izleyen züccaciye sektörüroüzün dış ticaret hacmi 2007 yılında ı milyar ı 86 milyon dolar olarak gerçekleşmiş olup, bu rakamın %63'ünü ihracatımız oluşturmuştur. 2000 ile 2007 yılları arasında ihracatımız %ll 2, ithalatımız ise %36 ı artış göstermiştir. 2007 yılında ihracatımız 2006 yılına kıyasla %35, aynı dönem için ithalatımız ise %ı9 oranında büyüme göstermiştir. Züccaciye Sektörü İhracatı (Milyon Dolar) 900 800 700 600 soo 400 300 200 100 o 2000 200 ı 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 YIL (ilk 8 ay) Kaynak: OA İB (Orta Anadolu İhra catçı Birlikleri) OAİB'nin verilerine göre, züccaciye ürünlerinde 2007 yılında 853 milyon dolar tutarında ihracat gerçekleştirilmiş olup, 2006 yılına kıyasla ihracatımızın %20,2 arttığı, 2000 ile 2007 yılları arasında geçen 7 yıllık süreçte ise züccaciye ürünleri ihracatımızın% ı 32,2 büyüme gösterdiği anlaşılmaktadır. 2007 Yılı Züccaciye Ürünle.ri İhracatımızın Alt Gruplara Göre ve Değer Itibariyle Dağılımı 39.24 Iii 69.1 ı D 69.1 2 D 70.10 Iii 70.1 3 D 73.23 Iii 76.15.19 D 82* ll
OAİB'nin 2007 ve 2008 yılı ihracat verileri incelendiğinde, züccaciye ürünleri ihracatımız içerisinde değer itibariyle en fazla payı %43-45 ile sofra, mutfak, tuvalet, yazıhane, ev tezyinatı ve benzer işler için cam eşya oluştururken, ardından demir veya çelikten sofra, mutfak veya diğer ev işlerinde kullanılan eşya ve aksarnı %ı9-20 ve plastikten sofra eşyası, mutfak eşyası, diğer ev eşyası ise %ı 8 pay ile gelmekte; züccaciye ürünleri ihracatımızın %6-7'sini porselen veya çiniden sofra ve mutfak eşyası; %5-6'sını da alüminyumdan sofra, mutfak ve diğer ev işlerinde kullanılan eşyaların teşkil ettiği görülmektedir. 3924 6911 69ı2 7323 2008 Yılı (ilk 8 ay) Züccaciye Üı;ünleri İhracatımızın Alt Gruplara Göre ve Değer Itibariyle Dağılımı r ı%!ll 39.24 76. 15.19; 5%~ ' 39.24; 18% 69.11 73.23; 20o/L] D 69.12 Kayna/c OAİB 69.11; 7% D 70.10 69.12;2% 70.13 D 73.23 76.15.19 D 82* Yıllar İtibariyle Züccaciye Ürünleri İhracat Miktarı (ton) 2000 200ı 2002 2003 2004 2005 2006 2007 18.738 19.790 26.138 34.860 42.141 43.695 46.167 52.236 5.968 10.631 11.570 12.886 14.239 16.496 ı 7.433 21.913 5.582 6.819 4.562 6.073 6.668 5.228 5.074 8.649 20.288 27.889 37.070 44.234 37.747 34.808 33.195 28.283 3.612 3.540 3.685 5.019 5.810 6.58 1 7.803 9.219 761519 82111000001 ı 41 75 63 108 92 84 57 94 821191 38 45 59 51 38 45 44 41 8215 329 406 463 520 599 529 688 756 Toplam: 54.595 69.195 83.610 103.751 107.334 107.467 110.460 121.190 Kaynak: OAİB 2008 (ilk 8 ay) 36.986 16.783 6.128 20.381 5.268 46 37 534 86.163 70.ıO (Camdan kavanozlkaplar, konserve kavanozları, şişeler) ve 70.ı3 (sofra, mutfak, tuvalet.. ve benzer işler için cam eşya) alt grupları hariç ton bazındaki ihracatımız, 2000-2007 yılları arasında %ı2ı artış gösterirken, ihracat miktarı her sene bir önceki senenin üzerine çıkabilmiştir. Miktar baz~nda en yüksek ihracat, 39.24 (plastikten sofra- mut(ak-diğer ev eşyası) GTIP no.lu alt grupta gerçekleşmiştir. 70. ı O ve 70. ı 3 GTIP no.lu gruplardaki ı2
yıllık ihracat miktan 2003 ve 2004 yıllanndaki seviyenin gerisinde 1,2 milyon adet düzeyinde gerçekleşmektedir. Yıllar İtibariyle Züccaciye Ürünleri İhracat Miktarı (milyon adet) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 (8 ay) 7010 291,3 318,7 547,5 386,8 361,1 301,8 243,8 271,5 356,3 7013 786,9 854,6 865,5 999,8 900,8 846,5 918,5 917,7 633,4 Toplam: 1.078,2 1.173,3 1.413,0 1.386,6 1.261,9 1.148,3 1.162,3 1.189,2 989,7 Kaynak: OAİB 1.2.1. CAM EV EŞYASI Cam eritme fırınlarında hazırlanan cam, ya el üretimi yapılan bölmelerden çeşitli el aletleri kullanılarak alınır, şekiilendirilir ya da yaygın şekilde uygulandığı üzere otomatik üretim hatlarında çeşitli ev eşyası haline getirilir. Cam ev eşyası üretimi yaygın olduğu haliyle eğer otomatik makinalarda gerçekleştiriliyar ise; pres, pres - üfleme, üfleme - üfleme, savurma, ayaklı l?.ardaklar, pres-üfleme gıda kabı gibi çeşitli prosesler söz konusudur. Ulkemizde de tüm bu prosesler en modem teknolojilerin desteğinde uygulanmaktadır. El imalatında da dünyadaki güncel teknolojik imkanlardan azami şekilde yararlanılmaktadır. Temelde teknolojiler aynı olmasına karşın, dünyada firmalar arasındaki farklılıklar bu teknolojileri kullanma becerisinde ve bu teknolojilere destek veren yan teknolojilerin (elektronik sanayi, yazılım gibi) yeterliliğinde kendini göstermektedir. Yani bir anlamda, firmaların know-how birikimi, bulundukları ülkelerdeki yan teknoloji desteği büyük önem taşımaktadır. Türkiye'nin Cam Ev Eşyası Üretimi (ton) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 292.434 265.367 289.409 300.292 312.219 351.229 440.188 488.797 Kaynak: Türkiye İstatistikKurumu Türkiye'nin cam ev eşyası üretimi 2001 yılında bir önceki yıla göre %9,3 azalmış; 2002 yılında %9, 1 artarak 2001 yılındaki düşüşü telafi etmiş; bu yıldan sonra da istikrarlı bir şekilde artışını sürdürmüştür. Cam ev eşyası üretiminde 2003, 2004 ve 2005 yıllarında yaşanan %3,8, %4 ve %ı2,5'lik artışları takiben 2006 yılında yakalanan %25,3 oranındaki hızlı büyüme, 2007 yılında da yaşanan %ı ı 'lik üretim artışı ile devam etmiştir. Ihracatçı Birlikleri kayıt rakamlarına göre cam sektörünün en önemli ihraç grubu olan cam ev eşyasında, 2007 yılı ihracatı değer bazında bir önceki yıla göre %17 oranında artarak 386 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye dünya cam ve cam ürünleri ihracatında da önemli bir yere sahiptir. 2007 yılında cam sektöründe 13
711 milyon dolar değer tutannda ihracat gerçekleştirilmiştir. Sektör ihracatı bir önceki yıla göre değer bazında %20 oranında artmıştıc Yapılan ihracatın yaklaşık %50'si Avrupa Birliği ülkelerine yöne.liktir. 2007 yılmda cam şektöründe en fazla ihracat gerçekleştirilen ülkeler ıtalya, Almanya, Ingiltere, Iran veabd'dir. Cam ev eşyası üretiminde ülkemizdeki önemli üreticiler olarak Cam", Güral Cam", "Koncam", "Denizli Cam" ve "Toprak Cam" gösterilebilir. n / BAŞ LI CA ÜRETİCİLER Paşabahçe markasını barındıran Şişecam Topluluğu'nun ana faaliyet alanlan cam ve kimyasal üretimidir. Topluluk düzcam, cam ev eşyası, cam ambalaj ve cam elyafı gibi camm tüm temel alanlan ile soda ve krom bileşiklerini kapsayan iş kollarmda lider konumdadır. Şişecam dünya cam üretiminde önemli bir yer edinmiş ve düz cam, cam ambalaj, camdan mutfak eşyası v.b. gibi ürünlerin üretiminde faaliyet gösteren 30'a yakın iştiraki, 17 bin çalışanı, 3 milyon ton cam üretimi, 130 ülkeye ihracatı ve 2.5 milyar dolarlık satışı ile dev bir holding yapısındadır. Cam ev eşyası üretiminde Ş işecam, Paşabahçe markasıyla dünyada 3., Avrupa' da ise 2. sırada bulunmaktadır. Farldı sıralama kriterlerine göre dünyadaki yeri üçüncülük ile sekizincilik arasında değişen Ş işecam, ulaştığı ölçek, ihtisaslaşma derecesi ve rekabet gücü yüksek faaliyetleriyle iş kolunda dünyanın en önemli üreticileri arasında değerlendirilmektedir. Faaliyetlerini sekiz ülkede kurulu tesislerde sürdürmelde olan Topluluğun ana şirketi Şicecam'ın yanı sıra, Trakya Cam, Anadolu Cam, Denizli Cam ve Soda Sanayii Şirketlerinin hisse senetleri Istanbul Menkul Kıymetler Borsası'nda işlem görmektedir Bulgaristan ve Rusya'daki yeni üretim birimleri faaliyetlerini genişletirken, pazarın üst kesimi için geliştirilen f&d markalı ürün gamı kendi segmentinde yükselişini sürdürmüştür. Hızla gelişen Rusya pazanna yönelik Paşabahçe Posuda genişletme yatırımında bulunulmuş, Eskişehir'de tamamlanan yeni sınai cam fınnı yatırımı ise 2008 yılı başlarında işletmeye alınmıştır. 2007 yılı net satışlarının %24'i cam ev eşyası, %25'i düzcam, %26'sı cam ambalaj, %25'i de kimyasallar grubuna aittir. Uluslararası satışlarının %30'u cam ev eşyası, %16'sı düzcam, %29'u cam ambalaj, %25'i de kimyasallar grubuna aittir. 14
2007 yılı verileri itibariyle, net satışları %28 artışla 2,5 milyar dolar düzeyine ulaşmıştır. Uluslararası satışlarının toplamdaki payı %44 olmuştur. Cam üretimi yaklaşık %20 artışla 3 milyon tonun üzerine ç ıkmış, bu üretimin %36 ' sı yurtdışında gerçekleştirilmiştir. Çalışanlarının %27'si yurtdışında istihdam edilmektedir. ii) Gü ral Cam Kütahya'da faaliyet gösteren Gürallar Grubu; seramik, makina, cam ve turizm sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Art&Craft markası ile cam ev eşyası üretimine ı 996 yılında başlamıştır. 80.000 m2 genel, 40.000 m2 kapalı alanda faaliyet gösteren firma üretim kapasitesini 2003'te 60.000 ton/yıla ulaştınnış olup son verilere göre üretim ı 00.000 ton/y ıla çıkarılmı ştır. iii) Koncam Tam fırma unvanı Koncam Kristal Cam Sanayi ve Ticaret A.Ş. olan Koncam, Konya'daki ıo. OOO m2'lik entegre üretim tesisleri ile Türkiye'nin önemli bir cam üreticisi konumunda olup, züccaciye ürünleri ve avize cam çubuğu üreten şirket, yaklaşık 450 çalışanıyl a üretiminin %35'ini ihraç etmektedir. iv) Denizli Cam Denizli Cam, ı 973 yı lında Denizli'de 2 ı 5 gerçek kişi tarafından Ş irintaş adı ile lrurulmuş olup, ı 983 yılında Türkiye Ka lkınma B ankası'na bağlı bir Kamu Iktisadi Teşekkülü haline gelen fırma, ı 994 yılında da kamuya ait %5 ı hissesini satın alan Paşabahçe grubuna katılmıştır. El imalatı tarzında üretim yapan ve emek-yoğun çalışılan Denizli Cam, Denizli markası ile yaptığı "el imalatı cam ev eşyası" üretiminde Türkiye'de lider durumundadı r. Yaklaşık ı ı 7. ı 90 m2 alanda kurulu Denizli Cam, 24.362 m2 kapalı alana sahiptir. v) Toprak Cam ı98ı ' de faaliyete geçen Toprak Enerji tarafından ampul üretimi yerine cam bardağı üretimine geçilmesi ile sektörde yerini almıştır. Bugün, 9.500 ton/yıl cam ve 84.000.000 adet/yıl çay bardağı üretim kapasitesine sahiptir. Toprak Enerji, ı 5. 000 m2 kapalı alanda üretim yapmaktadır. ı5
1.2.1.2. CAM EV EŞYASI İHRACATI Sofra, Mutfak, Tuvalet, Yazıhane, Ev Tezyİnatı Cam Eşya İhracatı (Milyon Dolar) (GTİP 70.13 ) 400 / ~,5 350 V 3..!2,4 304,4 2 4 302,5 300 V ~ 3 F f- F - - r-- r-- ---, 250 V -~ ı 119,0 ~.~ r-- <----- 1-- r-- - ~ V 1-- 1-- - 200 L_ V f------- 1--- 1-- -----,- - r-- r-- - 150 ~ '--: r-- f------- - - - i-- - 100 V - 1-- f------- - -,--,--- / ~ - -' 50 r~l b-s-:c h:--: ~ ~ """"" """" ~ ~ o 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 (ilk 8 ay) Kaynak: OAJB Züccaciye ürünleri ihracatımız içerisinde 380 milyon dolara ulaşan değeri ve yaklaşık %45 oranındaki payı ile ilk sırada gelen sofra, mutfak, tuv.alet, yazıhane, ev tezyipatı ve benzer işler için cam eşya ürün grubunda Iran, Ingiltere, A.B.D., ıtalya ve Almanya ilk 5 içerisinde yer almakta ve bu 5 ülkenin 2007 yılı itibariyle aldığı payın toplamı değer olarak %39'a tekabül etmektedir. Adet açısından gerileyen ihracatımız değer olarak ise 2006 yılına oranla %ı 7,4 artmıştır. 2008 yılı ilk 8 ayı verileri 2007 yılının aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, Almanya'nın %ı ı 8'e varan artış ve ihracatımızdan aldığı 29,4 milyon dolarlık pay ile ilk sıraya yükseldiği, ikinci sırada %ı4'lük artış gösteren Iran ' ın 26 milyon dol;u ile yer aldığı, ıtalya'nın 2 ı,2 milyon dolarlık pay ile üçüncü sırada geldiği, Ingiltere ve A.B.D'ye yönelik ihracatımızda ise sırasıyla %6,3 ve% 16,6 oranında gerileme yaşandığı görülmektedir. 2005 2006 DEGİŞİM ORANI 2007 DEGİŞİM ORAN 2005-2006 2006-2007 ÜLKEADI MİKTAR MİKTAR DEGER DEGER MİKTAR DEGER MİKTAR DE GER MiKTAlı DEGER (milyon (milyon (milyon (milyon$) (milyon$) (%) (%) (milyon$) (%) (%) adet) adet) adet) Iran 45,6 21,4 69,2 28,3 51,8 32,2 77,9 36,2 12,5 27,8 Inı:iltere 75,7 26 o 83,4 31,0 10,2 19,2 80,6 34,6-3,3 11,6 A.B.D. 56,6 24,2 60,2 26,9 6,4 11,2 58,6 28,9-2,7 7,6 ltajya 53,4 19,6 63,3 20,8 18,5 6,1 73,3 25,8 15,7 24,0 Almanya 70,3 28,7 54,2 20,8-22,9-27,5 57,7 22,2 6,5 6,9 Fransa 27,8 11,7 35,4 12,6 27,3 7,7 52,0 19,4 47,0 53,8 İspanya 35,9 ll,4 37,9 11,4 5,6 0,0 38,5 14,9 1,6 31,0 Danimarka 7,6 7,2 9,4 8,7 23,7 20,8 12,1 12,8 28,9 47,1 Rusya 31,3 13,7 23,4 11,2-25,2-1 8,2 21,4 10,9-8,6-2,9 Irak 48,3 8,0 61,2 10,4 26,7 30,0 59,8 10,4-2,2 0,6 Diğer Ülkeler 393,9 132,5 421,0 141,4 6,9 6,7 385,9 163,4-8,3 15,6 TO)Jiam 846,5 304,4 918,5 323,4 8,5 6,2 917,7 379,5-0,1 17,4 Kaynak: OAJB ı6
Camdan Kavanoz 1 Kaplar, Konserve Kavanozları, Şişeler İhr acatımız (Milyon Dolar) (GTİP No: 70.10) 35 30 25 20 15 lo 5 o 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 (ilk 8 ay) Kaynak: OAİB Yıllar itibariyle dalgalı bir seyir izleyen bu ürün grubu ihracatımızda İtalya büyük pay almakta olup, 2007 yılı ihracat değeri itibariyle payı %27, 2008 ilk 8 aylık ihracata göre de %30'dur. 2008 ilk 8 aylık verilere bakıldığında, 2007 yılı aynı dönemine kıyasla Belçika'nın ihracatımızdan aldığı payın 22 kat artarak 4,8 milyon dolar ile ikinci sıraya yükselmesi dikkat çekicidir. 2005 2006 DEGİŞİM ORANI 2007 DEGİŞİM ORANI 2005-2006 2006-2007 ÜLKEADI MİKTAR MİKTAR DEGER MİKTAR DEGER MİKTAR DEGER DEGER MİKTAR DEGER (milyon (milyon (milyon$) (milyon (milyon$) (%) (%) (milyon$) (%) (%) adet) adet) adet) ıtalya 56,7 4,3 44,9 3,6-20,7-16,0 69,3 5,9 54,2 62,2 Yunanistan 8,6 0,7 ı ı, 7 ı, o 35,4 45,ı 32,3 3,2 ı 76, ı 220,3 ısrail 7ı,6 4,7 27,5 2,7-61,6-43,8 27,4 2,8-0,5 6,3 Malta ı ı,9 ı.3 7,2 0,8-39,3-36,9 14,1 ı,8 95,3 ı14,3 Almanya 55,6 1,2 39,4 1,0-29, 1-2ı,3 54,0 ı, 7 37,2 75,6 KKTC 6,2 0,9 4,4 0,7-29,5 20,8 3,0 0,7-31,3-0,5 Küba o o o o 5,4 0,7 A.B.D. 2,2 0,2 3,1 0,3 40,1 47,9 5,4 0,7 75,6 9ı,2 Belçika 0,4 0,06 1,4 0,09 219,2 59,1 6,2 0,5 352,0 513,5 Sırbistan o o 21,2 0,6 10,1 0,5-52,3-22,0 Diğer U lkeler 88,6 4,5 83,1 5,8-6,3 27, 1 44,4 3,7-46,5-34,9 Toplam 301,8 18,0 243,8 16,6-1 9,2-7,9 271,5 22,2 11,4 33,6 Kaynak: OAİB 1.2.2. PORSELEN EV EŞYASI Genelde ev ve otel grubu olarak üretilen iki tip porselen vardır. Ev porselenleri, gün ışığına tutulduğunda ışığı geçiren porselenlerdir. Otel grubu ise, dünya standartlarına uygun olarak, daha kalın üretilmektedir. 17
Porselen ev eşyası sektörünün ülke~izde gelişimini sağlayan ilk kuruluş Yıldız Çini ve Porselen Fabrikalarıdır (Ilk kuftiluşu 1892, kapanış ı909, ikinci kuruluş: ı960). Bu fabrikayı daha sonraları Istanbul Porselen Sanayi (1963), Sümerbank Yanınca SeramikFabrikası (ı 968) ve Alemdar Porselen Fabrikası (1970) takip etmiştir. Ancak sonradan kurulan her iki fabrikadan İstanbul Porselen 1991 yılında ekonomik nedenlerle, Yanınca Porselen ise özelleştirme kapsamına alındıktan sonra üretimlerini durdurmuşlardır. Porselen sofra eşyası sektöründe üretim günümüzde tamamen özel sektör eliyle gerçekleştirilmektedir. Bugüne geldiğimizde sektörün önde gelen firmaları olarak Kütahya Porselen, Güral Porselen, Porland Porselen gelmektedir. Kütahya Porselen ile Güral Porselen Kütahya'da Gürallar Şirketler Grubu'na bağlı olarak faaliyet göstermektediri er. PORSELEN, ÇiİNİ, SERAMiK ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜNDE İLLER İTİBARİYLE ÜRETİCİ FİRMALARlN SAYISI Kütahya, 29 Uşak, 5 Manisa, 5 Çanakkale, 5 Esk i şehir, 1 O İzm i r, ll Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakan lı ğı Porselen, çini, serami\<: ürünleri sektöründe üretici firmaların ~9 adet ile Kütahya' da, 28 adet ile ıstanbul'da, ı8 adet ile Bilecik'te, ı ı adet ile ızmir'de ve ı O adet ile Eskişehir'de yoğunlaşt ı ğ ı görülmekte olup, personel sayıs ı' ı OO'ü ~şan firmaların illere göre dağılımına bakıldığında Bilecik ı4, Eskişehir 7, Istanbul ve Kütahya da 5'er adet firma ile önde gelmektedir. ı8
PORSELEN VE ÇİNİ SOFRA EŞYASI ALT SEKTÖRÜNÜN İLLERE GÖRE KAPASiTE MİKTARLARI Personel Bilgileri Alan Bilgileri Üretim Kapasitesi (m2) İl Adı Kayıtlı Kapalı Açık Mühendis Teknisyen Usta işçi İdari Toplam Üretici Alan Alan Bilecik 2 ı4 22 5ı 760 102 949 4ı,454 360,ı8ı * * Eskişehir ı o 2 2 26 4 34 4,500 39,2ı8 * * İstanbul 4 s 7 53 53 29 ı47 6,690 ıo,500 822 768,000 İzmir ı ı ı 2 2 ı 7 ı,700 4,900 * * Kocaeli ı ı ı 3 44 2 5ı 3,500 13,500 * * Kütahya 5 ı3 6 ı3 300 ı6 348 ı2,786 27,940 ı5,707 20,062,875 Toplam 14 34 39 124 1,185 154 1,536 70,630 456,239 18,027 70,918,143 Kaynak: TOBB Ton Adet İl Adı PORSELEN VE ÇİNİ DIŞINDA SOFRA EŞYASI (TAS, TOPRAK KAP,EMİTASYON PORSELEN VE SERAMİKDEN) ALT SEKTÖRÜNDE İLLERE GÖRE KAPASiTE MİKTARLARI Alan Bilgileri Personel Bilgileri Üretim Kapasitesi (m2) Kayıtlı Kapalı Açık Mühendis Teknisyen Usta İşçi İdari Toplam Üretici Alan Alan İstanbul 3 o o 5 75 3 83 6,300 o * * K. Maraş ı o ı 6 8ı 4 92 6,794 7,887 * * Kocaeli 2 ı ı ı 27 2 32 4,500 ı,476 * * Kütahya 9 22 27 54 ı,ooı 69 1,173 8,090 438,362 30,895,190 Toplam 15 23 29 66 1,184 78 1,380 25,684 447,725 1,353,367 31,240,790 Kaynak: TOBB * Kayıtlı üretici sayısı 3 ve daha az ise üretim kapasitesi bilgileri verilmemektedir İl bazında üretim kapasitesi toplamları ürünün niteliğine bağlı olarak farklı birimlerde olabilir. 1.2.2.1. BAŞLlCA ÜRETİCİLER i) Gü ral Porselen (Heriş Seramik ve Turizm A.Ş.) 1989 yılında kurulan Güral Porselen, 75.000 m2 kapalı 275.000 m2 alan üzerinde üretim yapmakta ve üretiminin %30-35'ini 52 ülkeye ihraç etmektedir. Ayda 5-7 milyon parça üretim yapılan tesis, aynı şehir ve çatı altında üretim yapan Avrupa'nın en büyük, dünyanın ise 2. büyük tesisidir. 2000 yılı üretim kapasitesi 65 milyon parça, üretimi ise 49 milyon parça olan şirket, kapasitesinin yaklaşık% 75'ini kullanmaktadır. ii) Kütahya Porselen Kütahya Porselen 1974 yılında kurulmuş olup 160.000 m2 alanda porselen, seramik, naturaceram ve ambalaj malzemesi üretimi yapmaktadır. Porselen ürün kapasitesi 51,5 milyon parça olup Avrupa'nın en büyük 3 üreticisinden birisidir. Ton Adet 19
ı887'de kurulan Alman Mitterteich fırmasının marka ve kalıplarını 2005 yılında satın alarak Avrupa pazarında da önemli bir paya sahip olan Kütahya Porselen, Mitterteich fırmasının ürünlerini kullanan dünyada çok sayıdaki otelin parça eksiklerini karşılamak istediğinde başvurulacak üretici olması itibariyle önemini artırmıştır. Kurulduğu ilk yıllardaki çok ortaklı yapısı, hakim hissesi h~lka açık iken ı984 yılında Güral ailesine geçmiştir. ı990 yılından bu yana IMKB 'ye ko te olan şirketin %26,37'si halka açıktır. 2007 yılında ı8 milyon Euro seviyesindeki ihracatını 2008'de 35 milyon Euro'ya çıkarmayı hedeflemektedir. iii) Porland Porselen Gebze Dilovası mevkiinde ı992 yılında kurulan ve aynı yıl ı O bin metre karelik arazi üzerine yaklaşık 8 bin metre kare kapalı alanda beyaz porselen üretimi ve dekorlama faaliyetine başlamıştır. ı995 yılında Bilecik 2. Organize Sanayi Bölgesi'nde ı 00 bin metre kare arazi üzerine yeni tesisinin temeli atılmıştır. ı996 yılında faaliyete geçtikten sonra, Gebze fabrikasındaki üretim durdurolmuş ve sadece dekor - paketierne bir süre daha devam etmiştir. Yeni tesiste üretilen mamuller ile başta lüks oteller ve lokantalar olmak üzere, gastronomi ve ev kesiminin ihtiyaçlarının karşıtanmasına çalışılmıştır. Kapasitesini iki katına çıkaran fırma, şu an ı200 çalışanı ve 300 bin metre kare açık, 55 bin metre kare kapalı alan üzerine kurulu faaliyet göstermektedir. 1.2.2.2. CAM EV EŞYASI İHRACATI Porselen veya Çiniden Sofra ve Mutfak Eşyası İhracatımız (Milyon Dolar) (GTİP No: 69.11) 60 Kaynak: OAİB 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 (ilk 8 ay) 20
2000 ve 2006 yılları arasında istikrarlı gelişme gözlenen porselen sofra ve mutfak eşyası ihracatında, 2007 yılında da bir önceki yıla göre değer olarak %39,1, miktar olarak ise %25,7 oranında artış yaşanmıştır. Bu ürün grubunda, ihracatırnız ağırlıklı olarakab ülkeleri ile ABD'ye yö:çıelik gerçekl.eştirilrnekte olup, 2007 yılı itibariyle ihracatırnızda Almanya, Ispanya ve Ingiltere ilk sıraları almıştır. 2008 yılının ilk 8 ayındaki ihracat değerirniz, 2007 yılının aynı dönemine kıyasla %38,4 oranında büyürken, Almanya'ya qlan ihracatırnız %41,8'lik dikkat çekici artış ile ilk sıradaki yerini korurk~n, Ispanya %17,8 oranında artış gösteren ihracat değerirniz sonrasında Ingiltere'nin önüne geçerek 2. sıraya yükselmiştir. Porselen veya Çiniden Sofra ve Ml!tfak Eşyası İhracatımız (Milyon Dolar) (GTIP No: 69.11) 2005 2006 DEGİŞİM ORANI D EGİŞİM ORANI 2007 2005-2006 2006-2007 ÜLKE ADI MİKTAR DEGER MİKTAR DEGER MİKTAR DEGER MİKTAR DEG ER MİKTAR DE GER (ton) (milyon$) (ton) (milyon$) (%) (%) (ton) (milyon$) (%) (%) Almanya 2.271 4,6 2.768 5,4 21,9 15,8 4.280 9,5 54,6 76,4 İngiltere 2.3 14 5,1 2.344 5,4 1,3 6,7 3. 165 7,8 35,0 44,5 İspanya 2.913 6,0 3.214 6,1 10,4 2,2 3.1 53 6,4 1,9 3,7 İtalya 1.238 2,5 1.709 3,6 38,1 45,3 1.793 4,1 4,9 16,2 İsveç 1.901 3,5 1.541 3,3-19,0-6,0 1.521 3,7 1,2 12,1 Belçika 920 ı,7 840 1,6-8,7-1 1,1 1.776 3,4 ı ı ı,4 ı ı 8,4 Fransa 1.668 3,3 1.302 2,4-22,0-27,8 1.352 2,9 3,8 ı6, 8 Yunanistan 373 0,9 569 1,4 52,5 55,6 859 2,0 5 ı,o 4 ı, ı Rusya 280 0,8 285 0,8 ı, 7-0,8 464 ı,4 62,4 85,3 Hollanda 382 1,4 383 1,4 0,5-1,7 329 ı,2 -ı4, ı - l ı,8 Dii:er Ülkeler 2.237 5,5 2.478 6,& ı o,8 23,3 3.220 34,5 30,0 404,9 Toplam ı 6.496 35,5 ı 7.433 38,2 5,7 7,7 21.913 53,2 25,7 39,1 Kay11ak: OAIB Seramikten Sofra ve Mutfak Eşyası,.Diğer Ev Eşyası İhracatımız (Milyon Dolar) (GTIP No: 69.12) 20 /. o 18 5.. 18 / ı:ı,, 16 /., ~ 14 V ' ~ V : "'.. r-- 1-- 12 J:!ı1,Ml 1 V J-;9 ~.,.. 1-- 1--: 10.. ':~ r\'. - - r-- 1-- 8 V.J j.?. ~, k> V ''. r-- - - - r-- 1-- ~8 6... v c> c ~ <-'- r-- -;- - - r-- 4 ~. : ~ f;~._;;, rr <' ~ - -;- - r-- --, V : 2.,.,, t!!e._,... '"""" :"'...! :...,; o """"' """"' 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 (ilk 8 ay) Kaynak: OAIB - ı... 21
Seramik sofra-mutfak ve diğer ev eşyası ihracatımız 2002 yılındaki gerilemesini takip eden 2 yılda gelişme göstermesine karşın, 2005 yılında bir miktar düşüş yaşamış ancak 2007 yılmda 2006 yı lma göre değer olarak %65,7, miktar olarak ise %70,5 oranında çarpıcı bir sıçrama göstermiştir, En önemli ihraç pazarlanmız Fransa ve Almanya'dır. Bu iki yapılan ihracatımız değer itibariyle, toplam ser?lrnik sofra-rnutfi:ık ve diğer ev eşyası ihracatınazın %3 3 'ünü oluşturmaktadır. Ihracatmuzdaki ilk 7 ülke AB ülkeleri iken, ilk 1 O içerisinde AB ülkeleri dışında ABD, Rusya ve Malezya bulunmaktadır. 2008 yılının ilk 8 ayındaki ihracat değerimiz, 2007 yılının aynı dönemine kıyasla %45,1, ihracat miktarımız da %22 oranmda büyüme göstermiştir. İsveç ve İngiltere'ye yönelik ihracatımızda azalma görülürken, ilk ondaki diğer ülkelere olan ihracatanız artmıştır. Fransa'ya olan ihracatımız %53,4 oranındaki büyüme ile 3,4 milyon dolara Almanya'ya olan ihracatımız da %66,7'lik artış ile 1,8 milyon dolara ulaşırken, İspanya'ya yönelik ihracatımız %96,5 oranındaki atıhmıyla 2,8 milyon dolara erişerek ikinci sıraya yükselmiştir. Seramikten Sofra ve Mutfak Eşyası,.Diğer Ev Eşyası İhracatımız (Milyon Dolar) (GTIP No: 69.12) 2005 2006 DEGİŞİM ORANI DEGİŞİM ORANI 2007 2005-2006 2006-2007 ÜLKEADI MİKTAR DEGER MİKTAR DEGER MİKTAR DEGER MİKTAR DEGER MİKTAR DE GER (ton) (milyon$) (ton) (milyon$) (%) (%) (ton) (milyon$) (%) (%) Fransa 1.626 3,3 1.842 4,3 13,2 30,2 1.658 4,4-9,9 2,2 Almanya 702 1,7 589 1,4-16,1-15,9 1.245 2,3 111,4 59,9 isı:ıanva 367 0,7 361 0,7-1,5-1,8 1.076 2,3 197,6 226,5 İsveç 305 0,6 437 0,8 43,5 45,8 848 1,6 94,0 100,5 İngiltere 140 0,2 286 0,5 103,6 95,9 769 1,4 169,1 178,3 Belçika 206 0,4 280 0,5 35,6 27,6 670 1,2 139,6 152,8 İtalya 178 0,3 173 0,3-2,6-1 ı,8 570 1,1 229,1 276,3 Rusya 284 0,8 145 0,3-49,2-61,2 391 0,9 170,7 176,2 A.B.D. 369 0,7 202 0,5-45,2-32,5 333 0,7 64,6 46,8 Malezya 52 0,1 55 0,1 4,7 21,1 218 0,5 296,7 292,5 Diğer Ülkeler 998 2,3 704 1,8 29,4-21,8 870 2,3 23,6 25,2 TOJ1lam 5.228 11,1 5.074 11,2-2,9 0,4 8.649 18,5 70,5 65,7 Kaynak: OAİB 1.2.3. METALDEN EV EŞYALAR!: Son 20 yılda yapılan yatırımlarla sektör oldukça gelişmiştir. Çatal bıçak ve mutfak ekipmanlan olarak ikiye ayrılabilecek (ikram sektöründe) sektör üretimi ulaştığı yüksek kalite seviyesi ile iç pazann yanı sıra dış pazarlara da açılmakta, ihracat rakamlarını gün geçtikçe daha yüksek seviyelere çıkarmaktadır. 22
Sektörde gerek iç pazarda gerekse de yurtdışı açılımda büyük bir rekabet olduğu söylenebilir. En büyük firmanın dahi iç piyasadaki payı %8-1 O'u geçmemektedir. Züccaciye sektörünün diğer alt dallarında olduğu gibi metal ev eşyasında da firmalar fuarların önemini kavramış durumdadırlar ve yurtiçi 1 yurtdışı fuarlara büyük ilgi göstermektedirler. Ülkemizde turizmin ve otelcilik faaliyetlerinin daha da gelişim göstermesine paralel olarak bu sektörün geleceğinin açık olduğu söylenebilir. Metal züccaciye sektöründe üretim için kullanılan hammadde çok geniş bir yelpaze gösterse de esas olarak demir-çelik, aluminyum ve kısmen bakır önde gelmektedir. Metal züccaciye ürünleri ömrünün uzunluğu, dış etkeniere ve değişik iklim şartlarına karşı dayanıklılığı, kolay şekillendirilebilmesi, düşük bakım maliyetleri, renklendirilebilmesi ve teknolojik açıdan ürün çeşitliliği gibi alternatif özelliklerle avantaj sağlamaktadır. 1.2.3.1. BAŞLlCA ÜRETİCİLER Cam ve porselen üretiminden farklı olarak bu ürün grubunda daha çok sayıda firmanın rekabeti sözkonusudur. Bu ürün gamında üretiminin önemli bir bölümü de endüstriyel mutfak üzerine olan Öztiryakiler Grubu ISO 1000 listesinde 664. sırada yeralarak dikkat çekmektedir. (Aynı listede 875. sırada yeralan Inoksan ikram sektörünün züccaciyeden ayrı bir kısmında, endüstriyel mutfak alanında faaliyet göstermektedir.) Sektör genel olarak çatal bıçak ve mutfak ekipmanları üreticileri şeklinde ikili bir yapı arzetmekte olup çatal bıçak grubunda Hisar, Jumbo, Kılıçlar, Aryıldız, Royal, Narin, Dizdar, Nehir ve Ecem ile mutfak ekipmanlarında ise Kayalar, Ekber, Korkmaz, Güren, Mehtap, Cem, Hürsultan ve Bilge diğer büyük üreticiler arasındadır. 1 'Araştırma ekibinin bulgularına dayanu~ Farklı üreticilerin varlığı unutulnıamalıdu~ 23
1.2.3.2. METAL EV EŞYASI İHRACATI Demir veya Çelikten Sofra, Mutfak yeya Diğer Ev İşlerinde Kullanılan Eşya ve Aksarnı lhracatımız (Milyon Dolar) (GTİP No: 73.23) 180 160 140 120 100 80 60 40 20 o / i ' - 156,0 164,5 / 138 5 ~ıs F=- i-- 140,7 / 1)-L ' r- F - i-- f-- f-- - ~ V 0'). ll i-- - i-- f-- f-- ~ V,:::= - ~ i-- - i-- 1-- 1-- ~ V ""'' ' V 66, ~ F '--- c-- i-- - i-- i-- 1-- - 1-c- '--, ~ 1-- 1-- 1-- 1-c- V ; ---:-1 '-'--"- '--- 1-- --"- i-- 1----; i-- / ı:- -~ --, /_ b """ ~ '"':=" - ~ ~ - 7?::' lo-. ~ lo-. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 (ilk 8 ay) Kaynak: OAIB Züccaciye ürünleri ihracatımız içerisinde, değer itibariyle yaklaşık %20'lik payı ile ikinci sırada bulunan demir veya çelikten sofra, mutfak veya diğer ev işlerinde kullanılan eşya ve aksarnı ürün grubu ihracında yıllar itibariyle istikrarlı bir gelişim yakalandığı anlaşılmaktadır. Alüminyumdan Sofra, Mutfak ve Diğer Ev İşlerinde Kullanılan Eşya İhracatımız (Milyon Dolar) (GTİP No: 76.15.19) t) 60 50 40 30 20 10 o 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 (ilk 8 ay) Kaynak: OAİB Alüminyumdan sofra, mutfak ve diğer ev işlerinde kullanılan eşyada 2000 yılı ihracat seviyesi, 2007 yılında 5 katına çıkarak, kayda değer bir atılım göstermi ştir. 24
Sofra ve Mutfak Bıçakları İhracatımız (Milyon Dolar) (GTİP No: 82.11.10.00.00.11) 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 Kaynak: OAİB 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 (ilk 8 ay) Sofra ve mutfak bıçakları ihracatıınızın istikrarlı bir seyir izlediği söylenememekle birlikte yine de 7 yıllık dönem itibariyle ihracatın 3-5 kat arttığı görülmekte ancak ihraç değerleri diğer züccaciye ürünleri içerisinde önemli bir pay alamamaktadır. Sabit Ağızlı Sofra Bıçakları İhracatımız (Milyon Dolar) (GTİP No: 82.11.91 ) 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 (ilk 8 ay) Kaynak: OAİB 25
Adi Metallerden Kaşıklar, Çatallar, Kepçeler, Spatulalar, Balık Bıçakları, 7 6 5 4 3 2 Şeker Maşaları ve Benzeri Sofra ve Mutfak Eşyaları İhracatımız (Milyon Dolar) (GTİP No: 82.15) o Kaymık: OAİB 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 (ilk 8 ay) 1.2.4. PLASTİK, MELAMİN EV EŞYASI Plastik, melamin sofra ve mutfak eşyalan sektöründe 1 OO'den fazla fırma üretim faaliyetinde bulunmakta olup, kıyasıya rekabet burada da söz konusudur. Plastikten Sofra Eşyası, Mutfak Eşyası, Diğer Ev Eşyası İhracatımız (Milyon Dolar) (GTİP No: 39.24) 160 140 120 100 80 60 40 20 o Kaynak: OA İB ~~~~+=~~~9F~~~~~~~=f~~ 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 (ilk 8 ay) 26
-~-=-:- Bu ürün grubunun ihracatında İsrail, Romanya ve Fransa önde gelen ülkeler olup, 2007 yılı itibariyle bu 3 ülkeye yapılan ihracat, toplam ihracatın yaklaşık üçte birini oluştunnaktadır. Bir tek 2001 yılmda düşüş gösteren ihracat değeri, bu itibaren sürekli tırmanma eğiliminde olup, 7 süreçte yaklaşık 5 kat büyümüştür. 2008 yılının ilk 8 ayındaki ihracat verilerine göre, ihracatanızdaki ilk üç ülke olarak yine İsrail, Romanya ve Fransa gözükmektedir. Anılan ürün grubunda 2007 yılının aynı dönemine göre İsrail'e ihracatımız% 23,6 artarak 20,2 milyon dolara, Romanya'ya ihracatımız %36,9 artarak ll, 1 milyon dolara, Fransa'ya ihracatımız % 37,5 artarak milyon dolara ulaşırken, toplam ihracat da %32,3 oranındaki artış ile 130 milyon dolara yaklaşmıştır. ÜLKEADI 2005 1 2006 DEGİŞİM ORANI 2007 DEGİŞİM ORANI 2005-2006 2006-2007 MİKTAR DEGER IVlİKTARi DEGER MİKTAR DEGER MiKTAR DEGER MİKTAR DE GER (ton) (milyon$) (ton) (milyon$) (%) (%) (ton) (milyon$) (%) (%) İsrail 1 8.491 17,5 8.499 19,1 0,1 8,9 10.342 25.3 21.7 32,2 Romanya_._ 3.747 8.9 3.923 9,5 4.7 7,6 5.276 ı---_1_3,0 34,5 37.0 Fransa 2.269 6,0 2.461 6,2 8,5 4,3 3.484 10,0 41,6 60.5 Rusva 2.204 6,5 2.121 6,5-3,8 0.5 2.532 8,7 19,4 33,4 Bulgaristan 2.805 6,1 3.141 6,3 12,0 4.2 2.919 6,9 7,! 9,1 Almanya 1. ı 16 3,8 1.180 4,8 5.7 24,5 1.353 6,8 14,7 42,6 Yunanistan 1.652 4,5 1.778 5.3 7,6 17,8 1.957 6.6 10.1 24,9 ~- - Ingiltere 1556 4.3 1.399 4.3-10, ı 2,0 1.484 5.2 6,0 19,6 1.865 5,4 1.166 3,8-37,5-30,5 1.361 4,8 16,7 26,5 ~ - J!!ıllan.da 385 1,0 824 2.6 113,9 164,9 1.020 4,2 23,8 59.8 ~ruikeler 17.605 44,9 19.675 51.9 ll,8 15,7 20.510 62,4 4.2 20,2 Toplam 43.695 108,8 46.167 120,4 5,7 10,7 52.236 153,9 13,1 27,8 Kaynak: OAİB Ticari Dağıtım KanaHan: Züccaciye, üretici ve ithalatçı olarak çok az sayıda firmanın faaliyet gösterdiği sektörlerden biridir. Gerek yurtiçi üretimde, gerekse yurtdışından yapılan ithalatm nihai tüketicilere ulaştırılmasında genellikle izlenen yöntem doğrudan üretici veya ithalatçı firma tarafından, ürünün toptancılar ve perakende zinciri içinde nihai tüketicilere ulaştırılmasıdır. Yaygın olan ve taptancıların ortadan kaldırıldığı bir sistem de, üretici firmalarm doğrudan ürünlerini öncelikle kendi ihtisas mağazalarına, büyük alışveriş merkezlerine dağıtmalan ve oralardan satış yapmalandır. Son yıllarda büyük alışveriş merkezlerinin perakende sistemindeki ağırlığı giderek artmaktadır. Son yıllarda gelişim gösteren ve yakın gelecekte dağıtım sisteminde paylarının artması muhtemel bir grup da benzin istasyonu marketleri ile indirim ve fabrika satış mağazalarıdır. Bunların dışında, geçmiş yıllarda 1 27
gazetelerin promosyon yapmaları sonucunda gazete ana bayii ve bayileri de dağıtım zincirlerinden biri olarak ortaya çıkmış ancak yapılan yasal düzenlemeler sonucunda artık uygulanmamaktadır. 1.3. TÜKETİMİ ETKiLEYEN UNSURLAR Tüm dünyada seramik ve porselen sofra ve süs eşyaları dahil olmak üzere, züccaciye ürünlerinin tüketimi aşağıda sayılan bazı eğilimiere bağlı olup, bu eğilimlerdeki değişimler tüketim üzerinde oldukça etkili olmaktadır. Demografik eğilimler: Ülkenin nüfusu, nüfusun yapısı, hane halkının oluşumu ( çocuksuzlann, tek çocuklulann, ':'_.b. oranı), yaşianan nüfus, evlilik oranları gibi faktörler oldukça önemlidir. Orneğin, Avrupa Birliği ülkelerinde nüfus giderek yaşlanmaktadır.l995 yılı itibariyle nüfusun % 31 'ini temsil eden 0-24 yaş grubu 2015 yılında 11 milyon kişi azalarak nüfusun % 27'sine düşecektir.almanya, İtalya, İspanya ve Fransa gibi ülkelerin bazı bölgelerinde söz konusu yaş grubunun oranı % 25'lerin altına inecektir. Tüm Avrupa'da emeklilik yaşı ortalamalarında da artışlar yaşanacaktır.bu tür gelişmeler sektörü doğrudan etkileyecektir. Sosyal ve kültürel eğilimler: Günümüzde ev eğlence sistemlerinin çok gelişmesiyle birlikte insanlar artık daha çok evlerinde vakit geçirmeye başlamışlardır. Bu tarz aktiviteler dışarıdaki sosyal yaşamdan daha uygun bir maliyetle gerçekleştirilebildiği için bu durum sektör ürünlerinin tüketimini de doğrudan etkilemektedir. Artık, özellikle batı toplumlarında insanlar pahalı, sadece misafıre sunulan zücaciye ürünleri yerine ucuz, pratik, günlük kullanıma uygun ürünleri daha çok tercih etmektedirler. Yeme - içme alışkanlıklarının değişmesi de oldukça önemlidir. Gelişmiş ülkelerde tek başına yaşayanların sayısının artması, kadınların çoğunun aktif işgücüne katılması gibi faktörler yeme - içme alışkanlıklannın da değişmesine yol açmıştır ve bu da direkt olarak züccaciye ürünlerinin tüketimini etkilemektedir. Bunların yanısıraavrupa ülkelerine göç faaliyetleri, göç edenlerin kültürlerini de beraberlerinde getirmelerinden dolayı doğu mutfağının yaygınlaşması, söz konusu mutfaklara yönelik ürünlere (örneğin etnik tabaklar) olan talep gibi faktörlerde oldukça önemlidir.diğer önemli sosyal ve kültürel eğilimiere moda, marka farkındalı ğı gibi faktörler örnek olarak gösterilebilir. 28
Teknik eğilimler: Bu faktör özellikle evlerde kullanılan mikrodalga fırınlar, bulaşık makinalan gibi ürünler için geçerlidir. Genel olarak ifade etmek gerekirse züccaciye sektöründe yeni çıkan ürünler, yeni bulunmuş ürünler, yeni dizaynlar tüketim talebini olumlu yönde etkilemektedir. Ekonomik eğilimler: Ülkelerin ekonomilerinde yaşanan değişimler, krizler, işsizlik oranlarının artması ya da azalması, tüketici harcamalanndaki değişimler, global ekonomideki gelişmelerin ülkelere yansımalan sektörü etkilemektedir. 2o TURİZM- SEKTÖRÜ 2.1. GİRİŞ Turizm sektörü, dünyada en hızlı gelişen ve büyüyen sektörlerin başında yer almaktadır. Sınırlar ortadan kalktıkça dünya daha da küçülmeye başlamış, insanlar daha uzak mesafelere seyahat etme eğilimine girmiştir. Bunun başlıca nedenleri; harcanabilir kişisel gelirlerden turizrne ve tatile ayrılan payın artması, ulaşım ve iletişim teknolojisindeki hızlı gelişme sayesinde internet vasıtasıyla insanların dünyada gezilebilecek her yeri görsel yönden de inceleme fırsatı bulması ve şimdiye kadar görmedikleri ve merak ettikleri yeni bölgeleri ziyaret etme isteğidir. Turizm çok çeşitli yapısı sonucu bir yandan tipik turistik faaliyet olarak adlandırılan konaklama, planlama, gezi organizasyonu ve satışı gibi faaliyetleri, öte yandan yalnızca turistlerin tüketimine bağlı olmayan, ancak onlar tarafından da kullanılan ulaşım, oto kiralama gibi faaliyetleri kapsamaktadır. Turizm bugün dünya gayri safi hasılasının önemli bölümünü oluşturan bir sektör konumundadır. Tüm dünyadaki ekonomik duraklamaya karşın büyümesini devarn ettirrnekte olan bu dinamik sektör, diğer sektörlerin de motor gücü olarak işlev görmektedir. Turizm milli gelire olan katkısı yanında, sağladığı döviz geliri ile ödemeler dengesi açığının kapanmasında da önemli rol oynamaktadır. Geniş kitlelere iş imkanı sağlamasının bir sonucu olarak istihdarnm en yoğun olduğu sektörlerden biri olma avantaj ma sahip olan turizm sektörü, aynı zamanda ülke 29
için etkin bir pazarlama ve reklam aracı olma özelliğini de sürdürmektedir. Bu özellikleri ile bölgesel ve ulusal kalkınma ve ekonomik gelişmelere de önemli katkıda bulunmakta olan sektör, ayrıca bugünkü ekonomik ortamda kısa sürede harekete geçirilebilecek en büyük döviz getiri kaynağı ve en önemli büyüme potansiyeline sahiptir. Türkiye dünyanın pek az ülkesinde bulunan zengin ve tarih boyunca daima etkin rol oynamış bir coğrafyası, çoğu henüz keşfedilmemiş doğal potansiyeli ve çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmış olması nedeniyle turizm alanmda yüksek bir kalkınma potansiyeline sahiptir. Dünya turizm pazarında ortaya çıkan değişimlere ve yeni beklentilere her yönüyle cevap verebilecek bir turizm potansiyeline sahip olan ülkemizde, 1980'li yıllardan itibaren alınan tedbirler, sağlanan teşvikler ve uygulanan politikalar ile çok sayıda turistik tesis inşa edilmiş, değişen tüketici taleplerine cevap verecek bir turizm alt yapısı oluşturulmuştur. Nitekim 1980'lerden önce belediye otellerinden ve kamu misafirhanelerinden ibaret olan turizm işletmeciliği 1980 sonrasında profesyonel bir nitelik kazanmış olup, 1 milyon 280 bini geçmeyen yıllık turist sayısı, günümüzde 27 milyonu aşmıştır. OECD'nin en ucuz 3. ülkesi olması ve hizmet kahtesinin gittikçe yükselmesi Türkiye'nin turizm sektöründeki şansım a.rttırmaktad!lr. Çalışmanın bölümünde, turizm sektörünün dünya çapındaki konumu belirtildikten sonra, Türkiye'de sektörün durumu ve turizminekonomi içindeki yeri incelenecektir. 2.20 DÜNYADA TURİZM SEKTÖRÜ 2.2.1. TURİST SAYISI VE TURİZM GELİRİ Turizm sektörü teknolojik gelişmeler ve ulaşım kolaylığına paralel olarak özellilde son 50 yılda çok ciddi bir gelişinı göstermiştir. Bu gelişmenin en temel göstergeleri ise kişiyi aşmayan turist sayısının 2007 senesinde ulaşmış olması,., Buna bağlı olarak dünya ekonomisine 2007 yılmda 856 milyar dolar sağlayarak on yıl içinde iki katına ulaşmıştır... Ayrıca Dünya Turizm Örgütü'nün yaptığı bir açıklamaya göre dünyada turistlerin günde ortalama 2 milyar dolar turizm harcaması yaptıklan belirtilmektedir. 30
2005 yılının tsunarni ve tropik kasırgalar gibi doğal fela!setlerin yanı sıra terörle çok çalkantılı geçmesine rağmen, Dünya Turizm Orgütü'nün son 2 yılda dünyada turist sayısının ı 00 milyon üzerinde bir artı ş gösterdiğine dair açıklamasıyla, turizm sektörünün olumsuz etkilenmediği anlaşılmaktadır. Turist Sayısı (Milyon Kişi) 2007 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 o 1980 1985 1990 1995 2000 2007 20 10 2020 Kaynak: Dünya Turizm Örgütü (DTÖ), Ekonomik ve Sosyal Kalkmma Hareketi Dünya Turizm Örgütü tarafından hazırlanan Turizm 2020 Yılı Vizyonu çalışmasında, 201 O yılında dünyadaki turist sayısının bir milyarın üzerine, turizm gelirlerinin ise ı,5 trilyon dolara ulaşacağı, 2020 yılında, dünyadaki turist sayısının ı,6 milyar kişi, toplam turizm gelirlerinin ise 2 trilyon dolar olacağı açıklanmıştır. Dünya Turizm Geliri (Milyar $) 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 o 1980 1985 1990 1995 2000 2007 2010 Kaynak: DTÖ, Ekonomik ve Sosyfıl Kalkmma Hareketi 3ı
Turist Sayısının ve Gelirlerin Kıtalara Göre Dağılımı DÜNYA TURİZM HAREKETLERİ - 2007 Turizm Geliri (Milyar Dolar) Pay 0 /o Turist Sayısı (Milyon Kişi) Pay 0 /o Dünya 856 100 903 100 Avrupa 433,4 50,6 484,4 53,6 Asya-Pasifik 188,9 22,1 184,3 20,4 Amerika 171,1 20,0 142,5 15,8 Ortadoğu 34,2 3,3 47,6 5,3 Afrika 28,3 4,0 44,4 4,9 Kaynak: Türkiye Turizm ve Yatırımcılar Derneği (TYD) 2.2.2. TURİST SAYlSlNDAKlTALARlN PAYI Turizm sektöründe %53,6'lik pazar payı ile en fazla turist kabul eden kıta (daha önceki senelerde de olduğu gibi) bugün de Avrupa kıtasıdır. 2003 yılında Irak savaşı ve doların değer yitirmesi, yurt dışı çıkışlarda uzak destinasyonları olumsuz etkiledığinden yakın destinasyonların tercih edilmesı ve böylece Merkez ve Doğu Avrupa ülkelerinin daha fazla ziyaretçi çekmesine neden olarak gösterilmektedir. Avrupakıtasının ardından ise %20,4 ile Asya-Pasifik, %15,8 ileamerika gelmektedir. Ortadoğu ve Afrika ise %5'erpay almaktadır. Turist Sayısında Kıtaların Payı Ortadoğu 5% Afrika 5% Amerika 16% ---ı--~~-~ Asya Pasifik 20% Avrupa 54% 32
Dünyada en fazla turistik harcamayı yapan ABD'lilerin ll Eylül sonrasında yurtdışına çıkmayı çok fazla tercih etmemesi, AB üye ülke vatandaşlarının da AB sınırları dışına çok çıkmaması bu anlamda dünya turizmini ll Eylül sonrasında kısa süreli bir şoka uğratmıştır. Yine Dünya Turizm Örgütü'nün hazırlamış olduğu tahminlere göre Avrupa kıtasının pazar payının düşmesine rağmen, önümüzdeki yıllarda yine ilk sırada yer alması beklenmektedir. 2.2.3. TURİZM GELİRLERİNDE KlTALARlN PAYI Dünya turizm geliri pastasında %50,6'lık payı bulunanavrupa gelirlerini 433 milyar dolar, %22,1 'lik paya sahipasya Pasifik 189 milyar dolar,. Payı %20 olanamerika'da turizm gelirleri 171 milyar dolar,. Ortadoğu'nun dünya payı %4 ve turizm gelirleri 34 milyar dolar, %3,3 payı olanafrika'nın turizm gelirleri ise 28 milyar doları bulmaktadır. Turizm Gelirinde Kıtaların Payı Ortadoğu 4% Asya-Pasifik 22% Avrupa sı% 33
Turistlerin Kişi Başı Harcamaları Turizm Geliri Turist Sayısı Kişi Başı Milyar$ Milyon Kişi Gelir /$ 856 903 948,0 Avrupa 433,4 484,4 894,7 Asya- Pasifik 188,9 184,3 1.025,0 Amerika 171,1 142,5 1.200,7 Ortadoğu 34,2 47,6 718,5 Afrika 28,3 44,4 637,4 Türkiye 27,5 18,5 671,3 Kaynak: TYD Bir turist dünyanın herhangi bir yöresine yaptığı seyahatte ortalama 1000 dolara yakın para harcamaktadır. Bu rakam Amerika'da 1200 doları bulurken Avrupa'da 900 dolara yaklaşmaktadır. 1.400,00 1.200,00 1.000,00 800,00 600,00 400,00 200,00 0,00 Turistlerin Kişi Başı Harcamaları($).. Diğer yandan Türkiye'ye gelen turistler 671 dolarlık harcama yaparken bu rakam ancakafrika ülkelerini geçebilmekte ve Ortadoğu ülkelerinin gerisinde kalmaktadır. Yapılan analizlerde, gelen turistlerin 2003 yılına kadar her yıl düşük bir oranda olmakla birlikte kişi başı harcamaları artarken son beş yılda belirgin biçimde düşüş kaydettiği görülmektedir. 2003 yılında 800 dolar harcayan bir turist 2007 yılına gelindiğinde 670 dolarlık harcamayla yetinirken düşüş oranı %20'yi bulmaktadır. 34