ÖZGÜN MAKALE & Hastal klar Dergisi Journal of Diseases of the Colon and Rectum ye Ba l atrojenik Kolon Perforasyonu Olgular na Yaklafl m Management of atrogenic Colon Perforations Due To Colonoscopy HASAN ERDEM 1, SÜLEYMAN ÇET NKÜNAR 1, KAMURAN CUMHUR DE ER 1, ENVER REYHAN 1, KEMAL TEKEfi N 3, MUSTAFA GÖRÜR 1, OKTAY RKÖRÜCÜ 1, LHAN BAL 2, SEL M SÖZEN 2 1 Adana Numune E itim Araflt rma Hastanesi, Genel Cerrahi Klini i, Adana - Türkiye 2 Nam k Kemal Üniversitesi, Genel Cerrahi Abd. Tekirda - Türkiye 3 Haydarpafla Numune E itim- Araflt rma Hastanesi, Genel Cerrahi Klini i, stanbul - Türkiye ÖZET Amaç: Endoskopik ifllemler s ras nda lüminal organ perforasyonu oldukça nadir görülmektedir. Tedavi yaklafl m perforasyonun farkedilme zaman na ba l olarak de iflmektedir. Bu yaz da iatrojenik kolon yaralanmas olgular n n tedavi yaklafl mlar n n irdelenmesi amaçlanm flt r. Yöntemler: Endoskopi Ünitemizde Aral k 2011-Ocak 2014 tarihleri aras nda alt gastrointestinal endoskopi ifllemleri sonras nda iatrojenik kolon perforasyonu geliflen hastalar retrospektif olarak de erlendirildi.endoskopi Ünitesinde 3 y ll k sürede yap lan toplam tan sal ve giriflimsel alt gastrointestinal sisteme yönelik endoskopik ifllemler ve perforasyon olgular tesbit edildi. Bulgular: 3 y ll k sürede endoskopi ünitemizde 3463 adet alt gastrointestinal endoskopisi yap lm fl olup, ABSTRACT Objective: Bowel perforations during endoscopic procedures is rare and their treatment differs based on the timing they are diagnosed. In this study we discuss treatment modalities in iatrogenic colon injuries. Methods: We retrospectively evaluated iatrogenic colon perforation cases that were happened during lower gastrointestinal procedures in our endoscopic unit between December 2011 and January 2014. Results: A total of 3463 lower gastrointestinal endoscopies were performed in our unit in 3 years, of which 2247 of them were colonoscopies and 1216 of them were rectosigmoidoscopies. Additional procedures, such as polypectomies were performed in 213, biopsies were performed in 213, stenting was performed in 8 and finally sclerotherapy was performed in 2 patients Baflvuru Tarihi: 09.02.2014, Kabul Tarihi: 30.06.2014 Dr. Hasan Erdem Adana Numune E itim Araflt rma Hastanesi, Genel Cerrahi Klini i, Ege Ba tur Bulvar Üzeri, Yüre ir 01240 Adana - Türkiye Tel: 0505.3725045 e-mail: drhasanerdem@yahoo.com Kolon Rektum Hast Derg 2014;24:133-139
134 ERDEM ve ark. Kolon Rektum Hast Derg, Aral k 2014 bunlardan 2247 tanesi total kolonoskopi, 1216 tanesi rektosigmoidoskopidir. Bu ifllemler esnas nda 213 hastaya polipektomi, 487 hastaya biopsi, 8 hastaya stentleme ve 2 hastaya da skleroterapi ifllemi uyguland. Bu sürede toplam 7 hastada iatrojenik perforasyon saptand. 5 hastada operasyon gerektiren iatrojenik kolon perforasyonu geliflti. 6 hastada tan sal kolonoskopi s ras nda, bir hastada ise stent koyma esnas nda perforasyon geliflti i gözlendi. Hastalar n 4 üne ifllem s ras nda, 3 üne ise 12 saatten daha geç dönemde tan kondu. 5 hasta cerrahi operasyon, di er 2 hasta ise endoskopik klip uygulanmak suretiyle tedavi edildi. Sonuç: s ras nda gerek teknik yetersizlik, gerekse anatomik varyasyonlar nedeniyle perforasyon olgular görülebilmektedir. Erken tesbit edilen olgularda primer onar m, yap labilir, fakat 12 saati aflan, kontamine olgularda stoma aç lmal d r. fllem s ras nda tesbit edilen perforasyon olgular nda endoskopik klip uygulanmas tedavi seçenekleri aras ndad r. respectively in the same individuals. Colon perforation was developed in 7 patients. six of these perforations took place during diagnostic colonoscopy and 1 of them during stenting. The diagnosis of colon perforation was made during the procedure in 3 patients, whereas 12 hours after the procedure in 4 patients. Conclusion: Colon perforation can happen during colonoscopy procedure because of either technical problems or anatomical variations. Primer repair can be performed in the treatment of early cases with clean abdomen, however, in contaminated cases, that are diagnosed more than 12 hours after the procedure, a preventive stoma should be added to surgical repair of the bowel wall. f perforation is detected by endoscopist, would be repair endoscopically Key words: Colonoscopy, Iatrogenic Perforation, Colostomy Anahtar Kelimeler:, atrojenik Perforasyon, Kolostomi Girifl, 1960 l y llarda kullan ma girmifl ve kolorektal hastal klarda hem tan, hem de tedavide yayg n olarak uygulanan bir yöntem haline gelmifltir. Terapötik ifllemlerde daha fazla olmakla birlikte kolonoskopi s ras nda morbidite ve mortaliteye yol açan komplikasyonlar nadir de olsa görülmektedir. 1 Bu komplikasyonlar; gastrointestinal sistem kanamas, iatrojenik kolon yaralanmalar, kar n içi organlara ait yaralanmalar, kardiopulmoner sistem problemleri olarak s ralanabilir. 2 Bu komplikasyonlardan en önemlisi iatrojenik kolon perforasyonlar d r. Son y llarda terapötik giriflimlerin artmas yla birlikte iatrojenik perforasyon oranlar nda belirgin art fl görülmektedir. 3 atrojenik kolon perforasyonlar nda tedavi stratejileri konusunda henüz fikir birli i yoktur. fllem s ras nda tesbit edilen olgularda erken müdahale imkan varken, geç tan konulan olgularda mortalite ve morbidite artmaktad r. 4,5 Bu yaz da endoskopi ünitemizde 3 y ll k sürede iatrojenik kolon perforasyonu geliflen hastalar n tan ve tedavi stratejilerinin literatür bilgileri eflli inde sunulmas amaçlanm flt r. Materyal - Metod Adana Numune E itim ve Araflt rma Hastanesi Genel Cerrahi Endoskopi Ünitesinde Aral k 2011-Ocak 2014 tarihleri aras nda alt gastrointestinal endoskopi ifllemleri sonras nda iatrojenik kolon perforasyonu geliflen hastalar retrospektif olarak de erlendirildi. Yaln zca 1 hasta d fl merkezden refere edildi i için bu olgu perforasyon yüzdesine dahil edilmeyip, tedavi yaklafl m aç s ndan farkl l k arzetti inden çal flmam za dahil edildi. Endoskopi Ünitesinde 3 y ll k sürede yap lan toplam tan sal ve giriflimsel alt gastrointestinal sisteme yönelik endoskopik ifllemlerin say lar tesbit edildi. Bu ifllemler s ras nda ve sonras nda belirlenen iatrojenik kolon yaralanmas olgular n n, demografik özellikleri, ifllem s ras nda ve sonras nda tesbit edilen klinik bulgular, yap lan cerrahi ve terapötik endoskopik giriflimler ve takipler kaydedildi. 12 saatten önce fark edilen olgular erken, 12 saati geçen olgular ise geç tan alan olarak de erlendirildi. Bulgular 3 y ll k sürede endoskopi ünitemizde 3463 adet alt gastrointestinal endoskopisi yap lm fl olup, bunlardan
Vol. 24, No.4 KOLONASKOP YE BA LI ATROJEN K KOLON PERFORASYONU OLGULARINA YAKLAfiIM 135 2247 si total kolonoskopi, 1216 s rektosigmoidoskopidir. Bu ifllemler esnas nda 213 hastaya polipektomi, 487 hastaya biyopsi, 8 hastaya stentleme ve 2 hastaya da skleroterapi ifllemi uyguland. Toplam 7 hastada iatrojenik kolon perforasyonu geliflti. 6 hastada tan sal kolonoskopi s ras nda, bir hastada ise metalik stent (self-expandable metallic stent=sems) koyma esnas nda perforasyon geliflti i gözlendi. Hastalar n 4 üne ifllem s ras nda, 3 üne ise 12 saatten daha geç tan kondu. Olgular m zdan 1 tanesi d fl merkezden kabul edildi. Tüm uygulamalar göz önünde al nd nda iatrojenik kolon perforasyonu oran m z %0.14 olarak bulundu. Terapötik ifllemlerdeki perforasyon oran m z ise %0.4 olarak hesapland. Perforasyona neden olan predispozan faktörlere bak ld nda, 1 hastada divertikülosis, 3 hastada sigmoid kolonun afl r angulasyonu, 1 hastada ise anastomoz hatt nda darl k tesbit edildi. Di er 2 hastada ise perforasyon sebebi, teknik ve deneyim eksikli i olarak de erlendirildi. Perforasyon yerleri aç s ndan de erlendirildi inde, 1 hastada rektum 5. cm deki anastomoz hatt ndan, 2 hastada sigmoid kolon proksimalinden, 2 hastada inen kolondan, 2 hastada da rektosigmoid bileflke bölgesinden perfore oldu u görüldü. Tedavi yaklafl mlar aç s ndan bak ld nda, erken tan alan 4 hastadan 2 sine operasyon (primer kolorafi), 1 hastaya perforasyon klip aplikasyonu OTSC (overthe-scope clip, (Ovesco, Tübingen, Germany), 1 hastaya ise klip aplikasyonu ile birlikte stent (8 cm lik tam kapl kolonik TTS tip, Nitinol ) koyma yöntemi uygulanarak konservatif takip edildi. Bu 2 hasta sorunsuz taburcu edildi. Geç tan konan hastalara Hartmann prosedürü uyguland. Ameliyat sonras mortalite görülmezken, 2 hastada yara yeri enfeksiyonu, 1 hastada evisserasyon görüldü. %0.15-% 5 civar ndad r. 5,12,13 Bizim çal flmam zda da 3 y ll k diagnostik kolonoskopide perforasyon oran %0.14 olarak bulundu. Terapotik ifllemlerdeki perforasyon oran m z ise %0.4 olarak bulundu. Diagnostik kolonoskopide yüksek perforasyon oran m z, ünitemizin endoskopik sertifikasyon e itimi veren klinik olmas na ba lamaktay z. Literatürde iatrojenik perforasyon, sigmoid kolonda, kolonun di er segmentlerine göre 2-4 kat yüksek bulunmufl olup bizim olgular m zda da ço unluk olarak bu lokalizasyonda görülmüfltür. 6 Tan sal kolonoskopide iatrojenik perforasyon için bir di er risk faktörü ise divertiküllerin varl d r. Divertikülosis veya divertikülit varl nda hava insuflasyonu s ras nda perforasyon oluflabilir. 1,5 Olgular m zdan biri divertikülite ba l olarak perfore olmufltur. Bu hastan n öyküsünde sol alt kadran a r s mevcut olup, çekilen bilgisayarl kar n tomografisinde (CT) inen kolon distalinde flüpheli kitlesel lezyon tesbit edilmiflti. Tümöral oluflum düflünülerek kolonoskopi planland. fllem s ras nda inen kolon ve sigmoid kolon proksimalinde birkaç adet enflame divertikül görüldü. ifllemi sonras nda hastalar n %5 inde ifllem sonras nda devam eden a r görülür. Bu durum kolonun gazla afl r fliflirilmesine ve mezokolonun gerilmesine ba l kolik a r olup, nadiren hastaneye baflvuruyu gerektirir. 11 A r flikayetiyle tekrar baflvuran hastalara ayr nt l bat n muayenesi ve ayakta bofl kar n grafisi (ADBG) çekilmeli, gerekirse gözlem amaçl hastaneye yat r lmal d r. 7 Çal flmam zda 2 olguda ifllem s ras nda Tart flma ye ba l mekanik komplikasyonlardan bafll calar iatrojenik perforasyon ve kanamad r. En ciddi komplikasyon ise flüphesiz iatrojenik kolon perforasyonlar d r. 1 Delinmeler genellikle kolonun angulasyon bölgelerinin geçilmesi s ras nda endoskopun afl r itilmesi s ras nda veya polipektomi yap l rken koterin kontrolsüz kullan lmas na ba l olarak geliflir.1,8 Deneyimli endoskopi merkezlerinde iatrojenik kolon yaralanmas oran %0.016-%0.8, terapötik kolonoskopide Resim 1. Ayakta Direk Bat n Grafisinde Bilateral Subdiafragmatik Serbest Hava.
136 ERDEM ve ark. Kolon Rektum Hast Derg, Aral k 2014 Resim 4. OTSC Klip Uygulama Öncesi Endoskopi Aplikasyonu. Resim 2. Bilgisayarl Kar n Tomografisinde Yayg n Serbest Hava. iatrojenik perforasyon tesbit edilerek ameliyata al nm fl, 3 hasta ise ifllem sonras devam eden a r nedeniyle hastaneye tekrar baflvurararak gözlem alt na al nm flt r. Bu olgularda peritoneal irritasyon bulgular n n olmas ve çekilen ADBG de diafragma alt nda yo un serbest hava görülmesiyle tan konmufltur (Resim 1). Perforasyon alan intraperitoneal olabilece i gibi retroperitoneal k s mlardan da olabilir. Bu durumda tan koymak daha da güçleflebilir. Retroperitoneal alandan perfore olan olgularda fizik muayenede cilt alt nda krepitasyon, ve Bat n CT de retroperitoneal hava görülmesiyle tan konur. 6,7 Olgular m zdan 1 tanesinde perforasyon alan rektosigmoid bileflkenin retroperitoneal kesiminde olufltu undan peritoneal irritasyon bulgular olmamas na ra men cilt alt nda yo un krepitasyon ve Bat n CT retroperitoneal serbest hava ve s v görülerek tan konmufltur (Resim 2). Terapötik kolonoskopi ifllemlerine ba l perforasyon geliflmesi durumunda semptomlar n geç ortaya ç kmas ndan dolay tan da gecikmelere neden olmaktad r.8 Olgular m zdan 1 inde proksimal rektum tümörlü hastaya stent yerlefltirilmesinden sonra hastan n a r s n n devam etmesi neticesinde hastaneye tekrar yat r lm flt r. Olgunun tümörlü k s mdan perfore oldu u tesbit edilmifltir (Resim 3). atrojenik kolon perforasyonlar nda önemli hususlardan biri de operasyon yap l p yap lmamas ve operasyon yap lacaksa primer tamir mi edilmeli, yoksa stoma m Resim 3. Sigmoid Kolonda 1 cm lik Perforasyon Alan. Resim 5. Perforasyon Alan n n OTSC Klip ile Kapat lmas.
Vol. 24, No.4 KOLONASKOP YE BA LI ATROJEN K KOLON PERFORASYONU OLGULARINA YAKLAfiIM 137 Tablo. Olgular n Demografik ve Klinik Bulgular. Hasta Yafl Cinsiyet Tan fllem Tespit edilme Perforasyon Müdahale Tedavi Sonuç No zaman yeri Zaman 1 64 K 2 40 E 3 70 E Rektosigmoid 24 saat Rektosigmoid >12 saat Rezeksiyon+ Yara yeri tm/stent sonra bileflke Hartmann kolostomi enf/fiifa Anemi Etyolojisi Kronik konstipasyon fllem s ras nda 12 saat sonra Sigmoid kolon <12 saat Primer rafi fiifa Sigmoid Kolon >12 saat Hartmann kolostomi fiifa 4 74 K Opere fllem Anastomoz hatt Yara yeri <12 saat Primer rafi Rektosigmoid tm s ras nda (Rektum 5. cm) enfeksiyonu/fiifa Evisserasyon 5 42 E Divertikülosis 24 saat nen kolon >12 saat Hartmann /Bat n Kapama sonra /fiifa 6 65 E 7 72 E Rektum Ca fllem Rektosigmoid Konservatif <2 saat Perforasyon klip s ras nda bileflke Takip/fiifa Kronik fllem Perforasyon Konservatif nen kolon <4 saat Konstipasyon S ras nda klip+stentleme Takip/fiifa aç lmal konusudur. 9,14 Konservatif tedavi, ifllem s ras nda fark edilen, retroperitoneal yerleflimli ve peritoneal irritasyon bulgular olmayan hastalarda denenebilir. 4 Konservatif tedavi hospitalizasyon, oral al m n kesilmesi, antibiyoterapi ve s v elektrolit replasman ile yap lmal d r. Bu yönüyle Akut divertikülit takip ve tedavi protokolü uygulanabilir. 14 Literatürde; barsak temizli i yeterli, perforasyon alan küçük ve peritoneal irritasyon bulgular olmayan hastalar n baflar l bir flekilde takip edilebilece i belirtilmektedir. 14,16,17 Jentscura ve ark. 31 olgu içeren serisinde 7 hastan n konservatif takip edildi ini ve ek komplikasyon geliflmedi ini bildirmifltir. 17 Benzer flekilde Araghizadeh ve ark. 31 kolonik perforasyon olgusunun 11 ini konservatif takip etmifl ve mortalite geliflmedi ini bildirmifltir. 14 Olgular m zdan 1 tanesinde retroperitoneal perforasyon tesbit edilmifl fakat hastan n yafll olmas ve yayg n peritonit bulgular n n olmas dolay s yla konservatif tedavi düflünülmemifltir. atrojenik kolon perforasyonu olgular n n cerrahi tedavisinde endoskopik klip uygulamalar, laparoskopik onar m gibi seçenekler bulunur. 10 Endoskopik klip uygulamalar kar n içi yayg n peritonit görülmeyen ve ifllem s ras nda tesbit edilen olgularda baflar l bir flekilde uygulanabilmektedir. Endoskopik klip uygulamalar nda baflar oran %17-72 dolaylar ndad r. 18 Magdeburg ve ark. 19 76 perforasyon olgusundan 62 tanesine klip uygulam fl ve olgular n % 72 sinde baflar l olmufl, yine Cho ve ark. 20 19 perforasyon olgusundan 16 s na klip Resim 6. Rektosigmoid Bileflkede Oluflan Perforasyon Alan. Resim 7. Genifl Perforasyon Alan n n Klip ile Tam Kapat lamamas, Ard ndan Emilebilir Stent Konmas
138 ERDEM ve ark. Kolon Rektum Hast Derg, Aral k 2014 uygulam fl ve % 79 oran nda baflar sa lam fl ve deneyimli endoskopi merkezlerinde klip uygulamalar n n baflar s n n yüksek oldu unu belirtmifllerdir. Uygun hasta grubunda yap lan endoskopik klip uygulamalar ile hastanede kal fl süresi ve morbiditede azalma sa layabilmektedir. 10,19,20 Olgular m zdan 2 tanesinde perforasyon ifllem s ras nda tesbit edilmifl ve bu 2 olguda endoskopik klip uygulanarak baflar l bir flekilde tedavi edildi. Perforasyon klibi olarak OTSC (over-the-scope clip, (Ovesco, Tübingen, Germany)) tip klip uygulanm flt r (Resim 4,5,6). Bu hastalardan 1 inde perforasyon klibi, perfore k sm tam kapatmad ndan, bunun üzerine stent kondu (Resim 7). 2 hasta da medikal tedavi ile konservatif takip edilerek flifa ile taburcu edildi. esnas nda perforasyon tesbit edilen hastalarda primer onar m, geç dönemde tesbit edilen olgularda ise diversiyon seçenekleri düflünülmelidir. 9,10 Olgular m zdan 2 tanesine ifllem s ras nda tan konup erken laparotomi yap ld ndan primer onar m yap lm fl ve postoperatif dönemde ciddi bir problemle karfl lafl lmam flt r. Di er 3 olguda ise geç tan konmas ve bat n içi yayg n kontaminasyon bulunmas dolay s yla kolostomi uygulanm flt r. atrojenik kolon perforasyonlar, özellikle terapötik ifllemlerden sonra daha s k görülmekte olup, ifllem öncesi hasta ve yak nlar bilgilendirilmeli ve ifllem sonras devam eden kar n a r lar nda mutlaka hospitalizasyon ve ileri tetkik yap lmal d r. Kaynaklar 1. Bas G, Okan, Erozgen F, et al. k ncelemeye Ba l Geliflen atrojenik Kolon Perforasyonlar na Yaklafl m Kolon Rektum Hast Derg. 2009;19:122-128. 2. Cooper GS, Kou TD, Rex DK. Complications following colonoscopy with anesthesia assistance: a population-based analysis. JAMA Intern Med. 2013;8;173:551-6. 3. Adeyemo A, Bannazadeh M, Riggs T, Shellnut J, Barkel D, Wasvary H. Does sedation type affect colonoscopy perforation rates? Dis Colon Rectum. 2014;57:110-4. 4. Taku K, Sano Y, Fu KI, Saito Y. Iatrogenic perforation at therapeutic colonoscopy: should the endoscopist attempt closure using endoclips or transfer immediately to surgery? Endoscopy. 2006;38:428. 5. Sagawa T, Kakizaki S, Iizuka H, Onozato Y, Sohara N, Okamura S, Mori M. Analysis of colonoscopic perforations at a local clinic and a tertiary hospital. World J Gastroenterol. 2012;21;18:4898-904. 6. Tam MS, Abbas MA. Perforation following colorectal endoscopy: what happens beyond the endoscopy suite? Perm J. 2013;17:17-21. 7. Byeon JS. Colonic Perforation: Can We Manage It Endoscopically? Clin Endosc. 2013;46:495-499. Epub 2013 Sep 30. 8. Birsen O, Ozban M, Erbis H, Kocy g t H, Sungurtekin U. Esnas nda Geliflen iatrojenik Perforasyonlar n Tedavisi. Kolon Rektum Hast Derg 2011;21:57. 9. Jafri SM, Arora A. Silent perforation: an iatrogenic complication of colonoscopy. Surg Laparosc Endosc Percutan Tech 2007;17:452-54. 10. Akin M, Ege B, Akin FE, et al. Colonic stricture following conservative treatment of a colonoscopic perforation. Endoscopy 2008, 40 Suppl 2:E89. 11. Hsieh YH, Lin HJ, Tseng KC. Limited water infusion decreases pain during minimally sedated colonoscopy. World J Gastroenterol. 2011;17:2236-40. 12.Church J Complications of colonoscopy. Gastroenterol Clin North Am. 2013;42:639-57. 13. Lu ning TH, Keemers-Gels ME, Barendregt WB, et al. Colonoscopic perforations: a review of 30,366 patients. Surg Endosc 2007;21:994-7. 14. Araghizadeh FY, Timmcke AE, Opelka FG, Hicks TC, Beck DE. Colonoscopic perforations. Dis Colon
Vol. 24, No.4 KOLONASKOP YE BA LI ATROJEN K KOLON PERFORASYONU OLGULARINA YAKLAfiIM 139 Rectum. 2001;44:713-6. 15. Altuntas YE, Aksakal N, Oncel M. Stent Aplication for obstructive left colon and upper rectal tumors: Current Status. Kolon Rektum Hast Derg 2011;21:49-56. 16. Hall C, Dorricott NJ, Donovan IA, Neoptolemos JP. Colon perforation during colonoscopy: surgical versus conservative management. Br J Surg 1991;78:542-4. 17. Jentschura D, Raute M, Winter J, Henkel T, Kraus M, Manegold BC. Complications in endoscopy of the lower gastrointestinal tract: therapy and prognosis. Surg Endosc 1994;8:672-6. 18. Byeon JS. Colonic Perforation: Can We Manage It Endoscopically? Clin Endosc. 2013;46:495-499. Epub 2013 Sep 30. 19. Magdeburg R, Sold M, Post S, Kaehler G. Differences in the endoscopic closure of colonic perforation due to diagnostic or therapeutic colonoscopy. Scand J Gastroenterol.2013;48:862-867. 20. Cho SB, Lee WS, Joo YE, et al. Therapeutic options for iatrogenic colon perforation: feasibility of endoscopic clip closure and predictors of the need for early surgery. Surg Endosc. 2012;26:473-479.