İCİNDEKİLER 02 ÖNSÖZ 04 05 TÜRKİYE SİYASETİNİN DOĞRULUK PAYI ADALET VE KALKINMA PARTİSİ 11 CUMHURİYET HALK PARTİSİ DOĞRULUK PAYI 2015 SEÇİM ÖZEL RAPORU Mayıs 2015 HAZIRLAYANLAR: Koray Kaplıca Bengi Ruken Cengiz Batuhan Ersun TASARIM: Emine Yılmaz 17 23 MİLLİYETÇİ HAREKET PARTİSİ HALKLARIN DEMOKRATİK PARTİSİ ortakgelecek.org twitter.com/dogrulukpayicom facebook.com/dogrulukpayi 30 SONSÖZ
ÖNSÖZ ÖNSÖZ Doğruluk Payı daha demokratik bir Türkiye amacıyla yola çıkmış bir grup insanın aynı çatı altında, siyasetin daha sorumlu, ölçülebilir ve daha şeffaf olması için yürüttüğü çabaların bir ürünüdür. Herhangi bir parti bağlantısına sahip olmayan ve kar gütmeyen bir kuruluş olan Ortak Gelecek için Diyalog Derneği nin bir girişimi olarak, 20 Haziran 2014 tarihinde yayın hayatına başlayan Doğruluk Payı, Türkiye siyasetine etki eden demeçlerin açık kaynak ve verilerle doğruluklarını kontrol etmekte ve bulgularını günlük olarak kamuoyu ile paylaşmaktadır. Dünyanın birçok ülkesinde farklı örnekler ile siyasetin daha ölçülebilir, siyasetçinin daha sorumlu olmasını amaçlayan fact-checking hareketinin Türkiye de öncülüğünü üstlenen Doğruluk Payı, bulgularını kamuoyuyla paylaşarak siyasi aktörlerin dile getirdiklerinden sorumlu olmasını ve Türkiyeli seçmenlerin seçimlerde daha sağlıklı tercihler yapmasını hedeflemektedir. Siyasi aktörlerin verdiği demeçlerin doğruluğunu ölçmek için kullanılan Doğruluk Payı ölçeği üç ana etmen üzerine kuruludur. Bunlar, iddiada geçen nitel ve nicel verilerin doğruluğu, başvurulan kaynakların kalitesi ve iddianın amacının, bağlamla uyuşması. Doğruluk Payı ölçeği beş dereceden oluşmaktadır: 1....doğruluk payı vardır. 2....kayda değer ölçüde doğruluk payı vardır. 3....kısmen doğruluk payı vardır. 4....büyük oranda doğruluk payı yoktur. 5....doğruluk payı yoktur. Doğruluk Payı editörleri bir demecin doğruluk payı analizini yaparken tarafsız değerlendirme yapmaya azami dikkat gösterirler. Siyasi aktörün kimliği ve siyasi aidiyeti değerlendirme dışındadır. Siyasi aktörlerin iddialarında kullandıkları nitel ve nicel verilerin güvenilir kaynaklarla kontrol edilmesi, görece objektif bir süreç içerisinde gerçekleşir. Fakat iddia içinde kurulan nedenselliklerin ve iddianın bağlamla uyumunun değerlendirilmesinde, belli bir standartta olsa da, öznel kanılar rol oynar. Doğruluk Payı, iddialardaki verileri kontrol etmenin yanı sıra, iddianın bir seviye arka planındaki nedenselliğin iddia ve verilerle uyumunu ortaya çıkarmayı kamuoyunu bilgilendirmenin önemli bir ayağı olarak görmektedir. Doğruluk Payı editörleri her gün doğrulanabilir veya yanlışlanabilir özellik taşıyan iddiaları seçmeni yönlendirme gücüne göre seçerek, ölçekteki üç ana etmen üzerinden analizlerini yapmakta ve bulgularını kamuoyuyla paylaşmaktadırlar. 01 02
TÜRKİYE SİYASETİNİN DOĞRULUK PAYI TÜRKİYE SİYASETİNİN DOĞRULUK PAYI Genel Doğruluk Payı Ortalaması 5,7/10 AKTÖRLERİN PARTİLERE GÖRE DAĞILIMI Aktörlerin % 91 i TBMM de temsil edilen partilerin mensupları ve bağımsız milletvekilleri iken % 9 u meclis dışındaki partilerde, bürokraside ve sivil toplumda faaliyet gösteren aktörler oldu. ADALET VE KALKINMA PARTİSİ 4,97/10 CUMHURİYET HALK PARTİSİ 6,49/10 AK PARTİ CHP MHP HDP BAĞIMSIZ MECLİS DIŞI 49 57 23 14 3 14 124 52 29 14 TBMM SANDALYE DAĞILIMI 312 51 27 6 39 ANALİZLERİN PARTİLERE GÖRE DAĞILIMI 169 MİLLİYETÇİ HAREKET PARTİSİ 5,94/10 HALKLARIN DEMOKRATİK PARTİSİ 7,11/10 116 AKP CHP MHP HDP BAĞIMSIZ AKP CHP MHP HDP BAĞIMSIZ MECLİS DIŞI Siyasi parti temsilcilerinin analiz edilmek için seçilen iddiaları TBMM deki sandalye dağılımını önemli ölçüde yansıtıyordu. MECLİS DIŞI 5,53/10 03 04
ADALET VE KALKINMA PARTİSİ DOĞRULUK PAYI
ADALET VE KALKINMA PARTİSİ KURULUŞ: 14 AĞUSTOS 2001 2011 MİLLETVEKİLİ SAYISI: 326 169 Analiz 49 Siyasi Aktör DOĞRULUK PAYI PUANI: 4,97/10 ÖNE ÇIKAN KONULAR: Dış Politika, Büyüme, İstihdam Doğruluk Payı nın yayın hayatına başladığı Haziran 2014 ten bu yana, Türkiye de Adalet ve Kalkınma Partisi nin (AK Parti) kurduğu iki hükümet yürütmeyi idare etti. 2011 genel seçimlerinden sonra kurulan 3. Recep Tayyip Erdoğan hükümeti, Erdoğan ın Ağustos 2014 te cumhurbaşkanı seçilmesinin ardından, yerini Ahmet Davutoğlu nun başbakanlığını üstlendiği 62. T.C. Hükümeti ne bıraktı. Bu iki hükümet döneminde başbakan, kabine üyeleri ve AK Partili milletvekillerinin toplamda 169 iddiası Doğruluk Payı tarafından analiz edildi ve kamuoyuyla paylaşıldı. Doğruluk Payı metodolojisine göre yapılan değerlendirmede, bu iddiaların genel doğruluk payı ortalaması kısmen doğruluk payı vardır derecesinde belirlendi. Demeçleri analize tabi tutulan AK Partili aktörlerin %87 sini başbakan ve bakanlar oluşturdu. Başbakan Ahmet Davutoğlu ve Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi Doğruluk Payı analizlerine en fazla konu olan AK Partili siyasi aktörler oldular. Bu iki ismi başbakanlığı döneminde analiz edilen 17 demeciyle Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan izledi. Demeçlerinde sıklıkla ekonomik veriler kullanan Başbakan Yardımcısı Ali Babacan ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek de sık analiz edilen AK Partili aktörler arasında öne çıkan isimlerdi. Dış Politika, Büyüme ve İstihdam Demeçlerde En Öne Konular Oldu Konu kategorisi bazında dış politika, büyüme ve istihdam ile ilgili demeçler toplam analizlerin dörtte birini oluşturdu. Bu üç konu dışında, AK Partili siyasiler mali politikalar, eğitim ve enerji konularında dile getirdikleri iddialarla Doğruluk Payı analizlerine sıklıkla konu oldular. AK Partili aktörler özellikle dış politika ve imar konularındaki demeçleriyle diğer DİĞERLERİ 22 AK PARTİ AKTÖR DAĞILIMI 17 20 NİHAT ZEYBEKÇİ RECEP TAYYİP ERDOĞAN BAŞBAKANLAR VE BAKANLAR 147 partilerden önemli ölçüde fazla analize konu oldular. AK Partili siyasilerin dış politikayla ilgili iddiaları, uluslararası örgütlerden diplomasiye ve uluslararası yardımlara kadar geniş bir yelpazeye yayıldı. AK Parti iktidarı döneminde büyükelçilik ve temsilcilik sayısı ve başka ülkelere yapılan insani yardım miktarı ile ilgili iddialar başta Ahmet Davutoğlu ve bazı bakanlar tarafından dile getirildi. 2002 den 2009 a kadar danışmanlık, 2009 dan başbakan olana kadar da dışişleri bakanlığı görevini üstlenen Ahmet Davutoğlu, grup konuşmalarında Türkiye nin temsilcilik sayısında 2002 den bu yana olan artışın Türkiye nin uluslararası politikada etkin bir güç haline geldiğinin önemli bir yansıması olduğunu sıklıkla dile getirdi. Buna paralel olarak, özellikle Somali ve Suriyeli sığınmacılar konusunda öne çıkan insani yardımlar ve Türkiye nin diğer ülkelere yaptığı kalkınma yardımları da, Türkiye nin artan 38 72 DİĞER BAKANLAR AHMET DAVUTOĞLU uluslararası profilinin önemli göstergeleri olarak AK Partili siyasilerin demeçlerinde kendine yer buldu. Bunun dışında, Türkiye nin G-20, Türk Konseyi ve BM gibi uluslararası kuruluşlardaki etkinliği bazı durumlarda ciddi yönlendirme içerecek şekilde kamuoyuna yansıtıldı. AK Partili siyasi aktörler, bu ana konular dışında AB, IŞİD ve İsrail Filistin ilişkileri gibi alt konularda öne sürdükleri iddialarla Doğruluk Payı radarına girdiler. AK Partili siyasilerin dış politika ile ilgili doğruluk payı derecesi kısmi ölçüde doğruluk payı olduğu şeklinde belirlendi. Demeçlerde 2002 Öncesi ve Sonrası Karşılaştırması Sıkça Yer Aldı Diğer üç parti tarafından da demeçlerde sıklıkla kullanılan ekonomik büyüme, AK Partili siyasilerin en çok kullandığı ikinci konu kategorisi oldu. 2001 ekonomik krizinden sonraki seçimlerde iktidara gelen AK Parti için ekonomik büyüme, son 13 yıllık hükümet performansının en önemli kriterlerinden biriydi. Bu nedenle ekonomik büyüme ile ilgili demeçler genel olarak 2002 öncesi ve sonrası karşılaştırması üzerinden kurulan iddiaları içerdi. Bu iddialara, özellikle 2008 küresel ekonomik krizinden sonra, Türkiye ekonomisinin performasını öne çıkaran farklı ülke grupları ile karşılaştırmalar da eklendi. 2002 den bu yana kişi başına düşen gelirdeki değişim birçok bakan tarafından yurtiçi gezilerde ve basın toplantılarında çokça dile
ADALET VE KALKINMA PARTİSİ KURULUŞ: 14 AĞUSTOS 2001 2011 MİLLETVEKİLİ SAYISI: 326 169 Analiz 49 Siyasi Aktör DOĞRULUK PAYI PUANI: 4,97/10 ÖNE ÇIKAN KONULAR: Dış Politika, Büyüme, İstihdam getirildi. Başbakan Yardımcısı Ali Babacan, kişi başına düşen gelirdeki artış sayesinde AB ve Japonya nın gelir seviyesinin %60 ına yaklaşıldığını iddia ederken; Başbakan Davutoğlu AK Parti iktidarı döneminde Türkiye nin ekonomik büyüklüğünün dünyada 10 sıra atladığını öne sürdü. Bazı demeçlerde Türkiye nin büyüme rakamları gelişmiş ülkeler ve G-20 deki büyüme oranları ile karşılaştırıldı. AK Partili siyasilerin büyüme ile ilgili demeçlerinde genel eğilim, 2002 öncesinin ekonomik performasını abartılı bir şekilde düşük göstermek ve AK Parti iktidarı dönemindeki ekonomik performansı da, farklı göstergeleri yanıltıcı şekilde kullanarak, olduğundan daha başarılı gösterme üzerine seyretti. Ekonomik göstergelerin manipüle edilmeye açık yapısı ve büyümeyle ilgili birden fazla göstergenin yanıltıcı şekilde kullanılması, bu kategoride AK Partili siyasilerin doğruluk payı ortalamalarını kısmi ölçünün de altına düşürdü. İstihdam Konusunda AK Partili Siyasiler Kısmen Doğru Söylüyor Ekonomik verilerin yoğun kullanıldığı bir diğer konu kategorisi olan istihdam, AK Partili siyasilerin demeçlerinde en fazla kullandığı üçüncü konu oldu. Bu demeçlerde öne çıkan en önemli gösterge, AK Parti iktidarı süresince çeşitli dönemlerdeki mutlak istihdam artışları oldu. Başbakan Ahmet Davutoğlu ve Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi nin yanı sıra, farklı alanlardan birçok bakan TÜİK in aylık olarak açıkladığı işgücü verilerini kullanarak aylık, yıllık veya beş yıllık gibi dönemlerde istihdam artışlarını kamuoyuyla paylaştılar. Milli Savunma Bakanı İsmet Yılmaz AK Parti iktidarının 7 yılda 7 milyon istihdam artışı sağladığını iddia ederken, Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi Türkiye ve Avrupa Birliği ülkeleri işsizlik oranları üzerine karşılaştırmalı bir iddia öne sürdü. AB Bakanı Volkan Bozkır, 2008 küresel ekonomik krizinin ABD de istihdam rakamlarını etkilerken Türkiye de istihdamda azalma yaşanmadığını iddia etti. Genel olarak, AK Partili siyasilerin istihdam ile ilgili iddialarında bazı durumlarda karşılaştırmalarda mevsimsel ve takvimsel etkilerden arındırılmış verilerin kullanılmaması, bazı durumlarda da yanlış yönlendirici verilerin kullanılması nedeniyle ilgili iddialarda doğruluk payı skoru düşük puanlarda seyretti. Bu nedenle, istihdam üzerine yapılan iddiaların genel ortalaması kısmi ölçüde olarak değerlendirildi. AK Partili siyasi aktörler, dış politika, büyüme ve istihdam dışında özellikle eğitim, enerji, mali politikalar ve imar konularından önemli sayıda iddia dile getirdiler. Demeçlerin eğitim konusunda yoğunlaşmasının en önemli nedeni, eğitim alanında yapılan birçok 2 14 5 16 10 10 3 9 3 4 4 1 4 10 13 5 2 11 3 3 4 3 5 8 9 3 2 3 ADALET BÜYÜME ÇEVRE DIŞ POLİTİKA EĞİTİM ENERJİ ENFLASYON FİNANS GELİR DAĞILIMI GENEL POLİTİKA GÖÇ GÜVENLİK İÇ POLİTİKA İMAR İSTİHDAM altyapı yatırımının ve milli eğitim bütçesindeki artışın özellikle raporu kapsayan dönemin iki başbakanı Recep Tayyip Erdoğan ve Ahmet Davutoğlu tarafından sıklıkla dile getirilmesi oldu. Mayıs 2014 te Soma da yaşanan maden faciasından sonra daha yüksek sesle tartışmaya açılan kömür madenlerinde iş güvenliği konusu çerçevesinde başta Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız olmak üzere birçok AK Partili siyasi aktör Türkiye ve dünyada kömür üretimi ve eneji kullanımı ile ilgili birçok iddiada bulundu. Bu konular dışında, başbakan ve bakanların ekonomik veriler kullandığı bütçe açığı, cari açık ve vergi gelirleriyle ilgili demeçler de analizlerde mali politikaların yoğunluğunu artıran önemli bir nedendi. İŞ KAZALARI MADDE KULLANIMI MALİ POLİTİKALAR SAĞLIK AK PARTİ KONU DAĞILIMI SANAYİ SAVUNMA SOSYAL POLİTİKALAR TARIM TEKNOLOJİ TİCARET TOPLUMSAL CİNSİYET TURİZM YOLSUZLUK
CUMHURİYET HALK PARTİSİ DOĞRULUK PAYI
CUMHURİYET HALK PARTİSİ KURULUŞ: 9 EYLÜL 1923 2011 MİLLETVEKİLİ SAYISI: 135 116 Analiz 57 Siyasi Aktör DOĞRULUK PAYI PUANI: 6,49/10 ÖNE ÇIKAN KONULAR: Toplumsal Cinsiyet, İstihdam, Sosyal Politikalar Cumhuriyet Halk Partisi, 2011 genel seçimlerinde %25,9 oy alarak mecliste 135 milletvekili kazanmıştı. Uzun yıllardır ana muhalefet partisi konumunda bulunan parti, Doğruluk Payı çalışmasında AK Parti den sonra en çok analiz edilen siyasi parti oldu. Haziran 2014 ten beri yapılan 408 analizden 116 sı CHP li siyasetçilerin demeçlerini ele aldı. Doğruluk Payı metodolojisi ile yapılan analizlerin sonucuna göre, CHP li siyasilerin doğruluk payı ortalaması kayda değer ölçüde doğruluk payı vardır olarak belirlendi. En Çok Analiz Edilen CHP li Kemal Kılıçdaroğlu Oldu Doğruluk Payı toplamda 57 farklı CHP li siyasetçinin demeçlerini inceledi ve bu konuda öne çıkan isim olan Genel Başkan Kemal Kılıçdaroğlu nun, tam 28 demeci analize tabi tutuldu. Yapılan analizler sonucunda, Kemal Kılıçdaroğlu nun gündeminde ağırlıklı olarak istihdam ve finans konularının bulunduğu görülüyor. Kılıçdaroğlu nun analiz yapılan 28 demecinde ortalama doğruluk payı rengi sarı olarak gerçekleşti. Kemal Kılıçdaroğlu nun ardından parti içinde en fazla analiz edilen isimler ise; Faik Öztrak, Mahmut Tanal ve Akif Hamzaçebi oldu. Bu isimler ağırlıklı olarak finans, adalet ve toplumsal cinsiyet konuları üzerinde demeçler verdiler ve doğruluk payı analizlerine konu oldular. CHP li siyasetçilerin son bir yıldaki gündemlerinde konular oldukça geniş bir yelpazeye yayıldı. Bu konuların arasından toplumsal cinsiyet, sosyal politikalar ve istihdam konuları CHP li aktörlerin gündeminde en öne çıkan konular oldular. Özellikle toplumsal cinsiyet ve sosyal politikalarla ilgili analiz edilen demeçlerin yoğunluğu CHP yi başta AK Parti olmak üzere diğer partilerden ayırıyor. KEMAL KILIÇDAROĞLU 28 MAHMUT TANAL 5 5 MEHMET AKİF HAMZAÇEBİ CHP AKTÖR DAĞILIMI 78 DİĞERLERİ En Öne Çıkan Konular: Toplumsal Cinsiyet ve Sosyal Politikalar Toplumsal cinsiyet konusu çok geniş bir konu ağını içinde barındıran ve CHP li isimlerin de gündemlerinde yoğun yer tutan bir konu. Bu alanda demeç veren isimler LGBT hakları, kadına yönelik şiddet ve kadın cinayetleri, çocuk gelinler gibi başlıklarda iddialarda bulundular. İddialar incelendiğinde ise, bunların ağırlıklı olarak AK Parti döneminde ilgili alanlarda bir kötüye gidiş üzerinden sıralandığı görüldü. Örnek olarak, kadına yönelik şiddet konusunda konuşan Kemal Kılıçdaroğlu nun, AK Parti iktidarında öldürülen kadınların sayısının 5 bin 406 olduğunu vurgulaması analize tabi tutularak, bu iddiada kayda değer ölçüde doğruluk payı bulunduğu tespit edildi. Ancak yine CHP liderinin bir başka demeci olan kadına yönelik şiddet %1400 arttı. iddiasında ise büyük oranda doğruluk payı yoktur sonucuna varıldı. 38 CHP li isimlerin üzerinde durduğu bir diğer toplumsal cinsiyet konusu ise çocuk gelinler oldu. Bu konuda ağırlıklı olarak Akif Hamzaçebi, Sezgin Tanrıkulu gibi isimlerin demeçlerine rastlandı. Hamzaçebi nin 1998 yılındaki 8 yıllık zorunlu eğitim kararının ardından çocuk gelin sayısında azalma yaşandığına dair iddiası analiz edilerek, bu iddiada doğruluk payının olduğu görüldü. LGBT hakları ile ilgili olarak ise, Mahmut Tanal ve Aykan Erdemir CHP de ön plana çıkan isimler. Erdemir ın Türkiye de LGBT bireyleri hedef alan ayrımcılık artıyor. iddiası ve Mahmut Tanal ın Nefret suçları en çok LGBT lere yönelik yapılıyor ve son dönemlerde artıyor. iddiası, doğruluk payı olan demeçler olarak kayda geçirildi. Toplumsal Cinsiyet konusunda demeç veren CHP li isimlerin doğruluk payı, kayda değer ölçüde doğruluk payı var olarak belirlendi. Sosyal demokrat bir parti olma iddiasındaki CHP, sosyal politikalar başlığında sıklıkla yer aldı. Bu alanda CHP lilerin toplam 9 demeci Doğruluk Payı tarafından analiz edildi ve bu demeçlerin doğruluk payı ortalaması kayda değer ölçüde doğruluk payı var olarak belirlendi. Bu kategoride CHP den Kemal Kılıçdaroğlu ve Aytuğ Atıcı gibi isimler ön plana çıktı. İddialarda ağırlık, AK Parti iktidarlarının sosyal politikalar anlamında kötü bir karnesi olduğu ve kendilerinden önceki dönemlere oranla Türkiye yi bu alanda geriye götürdükleri üzerineydi. Yapılan incelemelerde CHP li isimlerin,
CUMHURİYET HALK PARTİSİ KURULUŞ: 9 EYLÜL 1923 2011 MİLLETVEKİLİ SAYISI: 135 116 Analiz 57 Siyasi Aktör DOĞRULUK PAYI PUANI: 6,49/10 ÖNE ÇIKAN KONULAR: Toplumsal Cinsiyet, İstihdam, Sosyal Politikalar sosyal politika kapsamında en çok grev hakkı ve engelli vatandaşların hakları üzerinde durdukları tespit edildi. Engelli hakları konusunda sıklıkla demeçler veren Aytuğ Atıcı nın Ekmeğini kazanabilecek her 5 engelliden 4 ü işsiz. iddiası incelendiğinde, kısmen doğruluk payının olduğu görülüyor. Grev hakkı konusunda da demeçler, AK Parti döneminde bu hakkın bir nevi gasp edildiğine yönelik oldu ancak yapılan analizlerin sonucuna göre, Türkiye de bu hakkın AK Parti iktidarından önce de sık sık kesintiye uğradığı net olarak görülebiliyor. CHP li Siyasiler İstihdam Verilerini Sıklıkla Demeçlerinde Kullandılar Türkiye de seçim atmosferinin kilit konularından biri olan istihdam konusu da tıpkı sosyal politikalar gibi CHP nin gündemlerinden biriydi. Bu alanda yapılan açıklamalar ağırlıklı olarak, tahmin edilebileceği üzere, işsizlik verileri hakkında oldu. TÜİK in aylık olarak açıkladığı işsizlik ve istihdam oranları, sıklıkla kafa karışıklığı yaratan ve bir takım farklı hesaplar ile değiştirilebilen veriler olduğundan, ana muhalefet partisi de bu açıkları sıkça kullandı. Örneğin 2015 ilk çeyrek verilerine göre işsiz olarak nitelendirilen kişi sayısı TÜİK tarafından 3,2 milyon olarak açıklanmasına rağmen, CHP li siyasiler, ağırlıklı olarak Kemal Kılıçdaroğlu, ülkede 6 milyon 200 bin işsiz olduğu iddiasını sıklıkla tekrarladılar. Bu iddialar analiz edildiğinde ise, kayda değer oranlarda doğruluk payı barındırdıkları çünkü işsiz verisinin oldukça dar bir kapsamda tutularak kamuoyuna açıklandığı görüldü. Kemal Kılıçdaroğlu ve Hurşit Güneş, istihdam konusunda sıkça açıklama yapan CHP li aktörler oldular. İstihdam konusu CHP 2015 seçim beyannamesinde de çok önemli bir yer işgal etti. Bu nedenle, Kemal Kılıçdaroğlu seçim mitinglerinde sürekli olarak istihdam ile ilgili iddialarını yineledi. Bu da, istihdam konusunun doğruluk payı konu dağılımlarında da ağırlıklı bir şekilde yer alması sonucunu doğurdu. CHP nin istihdam konusunda doğruluk payı puanı ise kayda değer ölçüde doğruluk payı vardır olarak belirlendi. CHP nin bu alanda iktidar partisine oranla bir hayli yüksek bir analiz sayısına sahip olduğu görülüyor. Özetle, CHP li siyasilerin öne çıkan demeçleri ağırlıklı olarak AK Parti iktidarının ülkeyi iyi yönetemediği ve örneğin ülkenin ekonomik anlamda 2002 öncesinden pek de farkı olmadığı iddiasını taşıyor. Bu tip karşılaştırmaların yanında, insan hakları ve özgürlükler CHP KONU DAĞILIMI ADALET BÜYÜME ÇEVRE DIŞ POLİTİKA EĞİTİM ENERJİ ENFLASYON FİNANS GELİR DAĞILIMI GENEL POLİTİKA GÖÇ GÜVENLİK İÇ POLİTİKA İMAR İSTİHDAM konusunda da ülkenin 2002 öncesinden daha geride olduğuna dair söylemler, CHP nin iddia dağılımında ciddi bir yer tutuyor. İncelemeler sonucunda özellikle büyüme, istihdam gibi konularda verileri temel alarak konuşan CHP li isimlerin doğruluk payının yüksek olduğu, ancak mali politikalar, gelir dağılımı gibi konularda ise görece düşük bir doğruluk payına sahip oldukları görülüyor. Genel değerlendirmede, CHP li siyasilerin çok çeşitli konularda iddia içeren demeçler verdikleri ve konu dağılımının dengede olduğu çıkarımı yapılabilir. 2 7 6 3 8 2 1 7 4 2 2 1 4 1 9 7 2 7 2 5 1 9 5 6 10 3 İŞ KAZALARI MADDE KULLANIMI MALİ POLİTİKALAR SAĞLIK SANAYİ SAVUNMA SOSYAL POLİTİKALAR TARIM TEKNOLOJİ TİCARET TOPLUMSAL CİNSİYET TURİZM YOLSUZLUK
MİLLİYETÇİ HAREKET PARTİSİ DOĞRULUK PAYI
MİLLİYETÇİ HAREKET PARTİSİ KURULUŞ: 8 ŞUBAT 1969 2011 MİLLETVEKİLİ SAYISI: 53 51 Analiz 23 Siyasi Aktör DOĞRULUK PAYI PUANI: 5,94/10 ÖNE ÇIKAN KONULAR: Güvenlik, Enerji, Büyüme MHP li aktörlerin Doğruluk Payı radarına takılan demeçlerinde en öne çıkan konular güvenlik ve enerji oldu. Bu iki konu toplam analizlerin yüzde 22 sini oluştururken, analiz edilen demeçlerde öne çıkan diğer konular ise büyüme, istihdam ve tarım oldu. MHP de Devlet Bahçeli en fazla analiz edilen aktör olurken, Bahçeli yi Emin Haluk Ayhan ve Mehmet Günal izledi. Bu üç aktörün analiz edilen iddiaları toplam analiz sayısının üçte birini oluşturuyor. MHP de Gündem Güvenlik ve Enerji Oldu Güvenlik konularında yapılan iddiaların çoğu MHP Lideri Devlet Bahçeli tarafından dile getirildi. Bahçeli bu alanda yaptığı açıklamalarda özellikle çözüm süreci ile bağlantılı iddialarda bulundu. Bahçeli iddialarında Türkiye de terörün azalmadığını, hatta AK Parti iktidarı döneminde terörde artış olduğunu iddia etmişti. Bu alanda açıklama yapan diğer MHP milletvekillerinin iddiaları da çözüm sürecinin yanı sıra, İç Güvenlik Reformu yasa paketini de hedef aldı. Özellikle iç güvenliğe dair ortaya atılan iddialarda, yasa paketinin içeriğine dair eleştiriler gündeme geldi. Güvenlik konu kategorisine dahil bir diğer iddia da Erkan Akçay ın kaçakçılıkla ilgili olan demecinde dile getirildi. Bu iddianın güvenlik alanına dahil olma sebebi ise milletvekilinin açıklamasında bağlam olarak Doğu ve Güneydoğu daki kaçakçılık faaliyetlerine referans vermesiydi. Güvenlik konularının arkasından gelen enerji konusunda da MHP li siyasiler özellikle enerji üretimine dair iddialarda bulundular. Bu iddialarda genel olarak doğalgaz fiyatlarındaki artışa, termik santrallerin enerji ihtiyacını karşılama oranına ve devam eden hidroelektrik santrali inşaatlarına vurgu yapıldı. Ayrıca MHP nin siyasi çizgisi ile ilgili olarak Doğu ve Güneydoğu illerindeki kaçak elektrik kullanımına dair iddialar da enerji kategorisinde DEVLET BAHÇELİ 8 MEHMET GÜNAL 4 5 EMİN HALUK AYHAN MHP AKTÖR DAĞILIMI 34 DİĞERLERİ değerlendirilen iddialar oldu. Bu noktada, Alim Işık ın, elektrikte yaşanan kayıp-kaçak durumlarının yüzde 60 ının Dicle, Aras ve Van Gölü bölgelerinde olduğuna ilişkin iddiası da bu iddialara örnek gösterilebilir. Büyüme, istihdam ve tarım verileri sıklıkla kullanıldı MHP li milletvekillerin bu iki alanın dışında açıklamalarda bulundukları alanlar arasında büyüme, istihdam ve tarım konuları geliyor. Büyüme konusunda MHP li milletvekillerinin iddiaları çoğunlukla hükümet politikalarının eleştirisi üzerine oldu. Özellikle 2014 yılındaki büyüme performansı çeşitli iddialara konu oldu. Örneğin, milli gelirin hedeflenen miktardan düşük olması, hatta dolar bazında milli gelirde düşüş yaşanması MHP li milletvekillerinin iddiaları arasında yer aldı. Bunların dışında, 2014 yılında büyümenin yanı sıra, 2014 ün diğer ekonomik göstergeler açısından da 38 zayıf bir yıl olduğu iddia edildi. İstihdam alanındaki iddialar da hükümetin eleştirisi üzerine yoğunlaştı. Özellikle üniversite mezunu işsizlere dair iddialar milletvekillerinin gündeminde yer aldı. Alim Işık konuyla ilgili yaptığı bir açıklamada, neredeyse her üç üniversitede mezunundan birinin işsiz olduğunu iddia etmişti. Son olarak, büyüme ve istihdam alanlarıyla aynı miktarda kendine yer bulan tarım alanında da MHP li milletvekillerinin iddiaları AK Parti li hükümetlerin bu alandaki performansları hakkında yapıldı. İddiaların ortak noktası, Türkiye nin tarımsal üretim kapasitesindeki düşüşe ve bunların sebeplerine ilişkin olması. Örneğin konuyla ilgili açıklama yapan milletvekillerinden Bülent Belen, ekili alan miktarında 2002 yılında 2013 yılına dek büyük bir kaybın yaşandığını iddia ederken, Mustafa Kalaycı Türkiye nin hayvancılıkta ihracatçı konumundayken, ithalatçı konumuna geldiğini iddia etmişti. Öne çıkan bu alanların dışında MHP li milletvekilleri demeçlerinde finans, ticaret, enflasyon, eğitim, göç ve sosyal politikalara da değindiler. MHP li Siyasilerin Demeçlerinde Kısmen Doğruluk Payı Var MHP li siyasilerin genel doğruluk payı ortalaması ise 5.9 puan oldu. Bir başka deyişle, MHP li vekillerin incelediğimiz
MİLLİYETÇİ HAREKET PARTİSİ KURULUŞ: 8 ŞUBAT 1969 2011 MİLLETVEKİLİ SAYISI: 53 51 Analiz 23 Siyasi Aktör DOĞRULUK PAYI PUANI: 5,94/10 ÖNE ÇIKAN KONULAR: Güvenlik, Enerji, Büyüme demeçlerin doğruluk payı ortalaması kısmen doğru göstergesinde duruyor. Genel incelemede, MHP li siyasilerin doğruluk payı ortalaması en yüksek iddiaları tarım kategorisinde bulunuyor. Tarım kategorisini finans ve ticaret kategorilerindeki iddialar izledi. Bu alandaki iddialar, ortalama olarak büyük oranda doğruluk payı olan iddialar oldu. MHP li vekillerin çoğunlukla açıklama yaptıkları güvenlik alanındaki iddialarının ortalama doğruluk payı ortalaması ise 4.5 olarak belirlendi. Bir başka deyişle, MHP nin gündeminde kendine genişçe yer bulan güvenlikle ilgili iddialarda milletvekillerinin açıklamaları kısmen doğru kategorisinde bulunuyor. Güvenlikle ilgili en doğru iddianın sahibi ise Oktay Vural oldu. Vural, İç Güvenlik Yasası na dair yaptığı açıklamada, bu tasarıdan önceki yasal düzenlemelerde de Molotof kokteylinin silah sayıldığını ve yüzünü kapatarak gösteri yapanlara ceza öngörüldüğünü iddia etmişti. Yapılan doğruluk payı analizinde bu iddianın doğruluk payı olduğu görüldü. Güvenlik kategorisindeki diğer iddialara bakıldığında da, MHP lideri Devlet Bahçeli nin iki iddia ile bu kategoride yer aldığı görülüyor. Bahçeli iddialarında skalanın doğru tarafına yakın bir noktada duruyor. Bahçeli nin 2002 de sıfırlanan terör, AKP yle canlanmıştır iddiasında kısmen doğruluk payı varken; Dünyada terörden zarar gören ülkelerin başında Türkiye gelmektedir iddiasında ise büyük oranda doğruluk payı var. Güvenlik Konusunda MHP nin Doğruluk Payı Yüksek Değil Güvenlik kategorisi ile ilgili ilginç olan bir nokta da, doğruluk payı olmayan, yani Doğruluk Payı analizlerinde yanlış olduğu ortaya çıkan iddiaların çoğunluğunun da bu kategoride olması. Diğer bir deyişle, MHP li siyasilerin incelediğimiz demeçlerindeki iddiaları arasında 8 tanesi yanlış ve bu 8 yanlış iddianın 2 tanesi güvenlik kategorisinde söylenmiş. Bu iddialardan bir tanesi Lütfü Türkkan a ait. Türkkan 22 yıl sonra ilk kez sokağa çıkma yasağına Yeni Türkiye de şahit olduğumuzu iddia etmiş ancak bu iddiada doğruluk payı yok. Diğer bir yanlışlanmış iddia da Şefkat Çetin e ait. Çetin Dünyada elindeki silahı dahi teslim etmemiş teröristle teslimiyet anlaşması yapan Tayyip Erdoğan ve Ahmet Davutoğlu hükümetlerinden başka bir örnek olmadığını iddia etmişti ve bu iddianın doğruluk payı analizinde doğru olmadığı MHP KONU DAĞILIMI ADALET BÜYÜME ÇEVRE DIŞ POLİTİKA EĞİTİM ENERJİ ENFLASYON FİNANS GELİR DAĞILIMI GENEL POLİTİKA GÖÇ GÜVENLİK İÇ POLİTİKA İMAR İSTİHDAM ortaya çıkmıştı. Son olarak iddia yönelimleri, daha doğrusu ortaya konulan iddiaların konuları açısından, MHP nin iddiaları güvenlik alanına yoğunlaşıyor. Bu MHP yi diğer partilerden ayıran bir özellik olarak öne çıkıyor; zira diğer siyasi partilerin gündeminde güvenlik en alt sıralarda yer aldı. Ortak konulara bakıldığındaysa, büyüme kategorisinin diğer partilerde olduğu gibi MHP nin de gündeminde üst sıralarda olduğu ortaya çıkıyor. Nitekim açıklanan seçim beyannamelerinde de istihdam, ekonomik büyüme gibi konuların ön plana çıktığı gözlemlenmişti. Bu açıdan MHP nin seçim kampanyası sırasında aldığı pozisyon ile milletvekillerinin açıklama yaptıkları alanlar arasında paralellik olduğu söylenebilir. 1 4 1 2 5 3 3 2 2 6 2 4 1 2 2 2 4 3 2 İŞ KAZALARI MADDE KULLANIMI MALİ POLİTİKALAR SAĞLIK SANAYİ SAVUNMA SOSYAL POLİTİKALAR TARIM TEKNOLOJİ TİCARET TOPLUMSAL CİNSİYET TURİZM YOLSUZLUK
HALKLARIN DEMOKRATİK PARTİSİ DOĞRULUK PAYI
HALKLARIN DEMOKRATİK PARTİSİ KURULUŞ: 15 EKİM 2012 2011 MİLLETVEKİLİ SAYISI: 36 27 Analiz 14 Siyasi Aktör DOĞRULUK PAYI PUANI: 7,11/10 ÖNE ÇIKAN KONULAR: Genel Politika, Gelir Dağılımı, Büyüme HDP li siyasetçiler 27 adet demeçle Doğruluk Payı analizlerine konu oldu. Bu 27 analiz arasında siyasilerin iddiaları ağırlıklı olarak, genel politika ve gelir dağılımı alanlarına yoğunlaşıyor. Bu konuları, büyüme, iç politika, adalet ve güvenlik takip ediyor. Genel politika ve gelir dağılımı konularında HDP li milletvekillerinin gündemindeki iddialar çoğunlukla Türkiye deki yoksulluk seviyeleri ve gelir adaletsizliği üzerine oldu. Örneğin Selahattin Demirtaş, ülkedeki bireylerin yüzde 25 inin açlık, yüzde 60 ının ise yoksulluk sınırının altında olduğunu iddia etmişti. Benzer bir iddiayı Hasip Kaplan da dile getirmişti. Bu iddiaların yanı sıra, seçimlere dair iddiaları da HDP li milletvekillerinin gündemine girdi. Özellikle genel seçimlere parti olarak katılma kararı alan HDP nin barajı geçip geçemeyeceğinin tartışıldığı bu dönemde, HDP li milletvekillerinin ilgili iddiaları öne çıkardıkları görüldü. Örneğin, Altan Tan ın yerel seçimlerde oylarını 1 milyon 25 bin kadar arttırdıklarını iddia etmiş; yapılan doğruluk payı analizine göre bu iddianın doğru olduğu gösterilmişti. Bir diğer örnek de eşbaşkan Selahattin Demirtaş ın HDP nin barajı geçememesi durumunda yüzde 18 civarında bir oy potansiyelinin parlamentoya yansımayacağı şeklindeki iddiasıydı. Bu iddianın da 2011 genel seçim sonuçlarına göre doğruluk payı analizi yapıldığında ve kısmen doğru olduğu sonucuna ulaşılmıştı. Ekonomi konularından hükümet eleştirisi ön planda Genel politika ve gelir dağılımı konularında HDP li siyasi aktörlerin iddialarının doğruluk payı puanları 10 üzerinden sırasıyla 8.3 ve 6.3 oldu. Bir başka deyişle, HDP gündeminde yer alan bu iki konuda milletvekillerinin iddiaları büyük oranda doğru ve kısmen doğru olarak notlandırıldı. HASİP KAPLAN 7 SELAHATTİN DEMİRTAŞ 6 2 SEBAHAT TUNCEL HDP AKTÖR DAĞILIMI Bu iki konunun yanı sıra, büyüme, iç politika, adalet ve güvenlik konularında da çeşitli iddialar Doğruluk Payı analizleri arasında kendilerine yer buldu. Büyüme konusunda HDP li milletvekillerinin iddiaları, muhalefette yer alan diğer partiler gibi AK Parti hükümetinin performansını eleştiren öğeler içerdi. Özellikle Türkiye nin ekonomik büyüklük açısından dünya sıralamasında gerilemesi, iddiaların ortak noktası olarak öne çıktı. Büyüme alanındaki iddialarda doğruluk payı puanı 7 oldu; yani iddialar büyük oranda doğru idi. Örneğin Hasip Kaplan ın doğruluk payı analizlerine konu olan iddialarından iki tanesi Türkiye nin dünyanın ilk 10 veya ilk 16 ekonomisi arasına giremediği yönündeydi. HDP li aktörlerin büyüme kategorisinde dile getirdikleri iddialarda büyük oranda doğruluk payı vardı. Gündem maddelerinden biri çocuk tutuklulardı İç politika kategorisinde, HDP nin ideolojik 38 12 DİĞERLERİ çizgisiyle paralel olarak, Doğu ve Güneydoğu illerinin ekonomik olarak geri kalmışlığıyla ilgili iddialar öne çıktı. Bunun dışında, diğer partilerden farklı olarak, Türkiye de çocukların durumu ile ilgili bir iddia da dile getirildi. Kemal Aktaş demecinde her yıl 300 binden fazla çocuğun güvenlik birimleriyle tanıştığını iddia etmişti. Aktaş ın iddiasının doğruluk payı analizi sonucunda ise bu sayının bir miktar abartma içerdiği belirlendi ve bu iddia kısmen doğruluk payı var olarak notlandırıldı. Bu iddialara bakılarak HDP nin kendi tabanıyla ilişkili konuları öne çıkardığı çıkarımı yapılabilir. Bağlantılı olarak adalet ve güvenlik konularında da benzer öğelere değinildiğini görülüyor. Örneğin hasta tutuklular ve çocukların insan hakları konuları HDP li milletvekillerinin iddialarında kendilerine yer buldu. Bu kategorilerdeki iddialardan bir tanesi Pervin Buldan nın cezaevlerindeki hasta tutuklu sayısı ile ilgili iddiaydı. Buldan cezaevlerinde 500 e yakın hasta tutuklu olduğunu iddia etmişti. Buldan ın bu iddiasında kayda değer ölçüde doğruluk payı olduğu görüldü. HDP li aktörlerin iddiaları arasında doğruluk payı yüksek olanlar farklı kategorilere dağılıyor. Örneğin, HDP li siyasilerin doğruluk payı puanı 8 ila 10 arasında değişen 10 adet iddiası var. Bu iddialardan iki tanesi genel politika alanındayken, diğer iddialar gelir dağılımı, adalet, sosyal politika gibi konulardan finans, çevre, ticaret gibi konulara uzanan geniş bir yelpazede yer alıyor. Doğruluk payı olan iddialar arasında göze çarpan örneklerden biri Hasip Kaplan ın BDP/HDP nin verdiği
HALKLARIN DEMOKRATİK PARTİSİ KURULUŞ: 15 EKİM 2012 2011 MİLLETVEKİLİ SAYISI: 36 27 Analiz 14 Siyasi Aktör DOĞRULUK PAYI PUANI: 7,11/10 ÖNE ÇIKAN KONULAR: Genel Politika, Gelir Dağılımı, Büyüme araştırma önergelerinin ve kanun tekliflerinin bölge sorunlarıyla ilgili olanları yüzde 8 oranında şeklindeki iddiasıydı. Özellikle seçim süreçlerinde Türkiyelileşme iddiasındaki HDP nin, belirli bir bölgenin partisi olmakla eleştirildiği düşünüldüğünde, Kaplan ın bu iddiası anlam kazanıyor. Nitekim, TBMM nin internet sitesi üzerinden verilen soru önergeleri ve kanun tekliflerini incelediğinde özel olarak Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin sorunlarına değinen çalışmaların gerçekten de yüzde 10 un altında olduğu görüldü. Hasip Kaplan ın bu iddiasında doğruluk payı var olarak belirlendi. Bir diğer dikkat çeken iddia ise HDP eşbaşkanı Selahattin Demirtaş ın Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ne referans vererek, 1927 rakamlarına göre de buralar geri kalmış, sonraki dönemde de bu böyle. şeklinde ortaya koyduğu iddiasıydı. Uzun dönemli Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Endeksi verilerini, işsizlik verilerini, yoksulluk sınırı verilerini ve tesis sayısı ile imalat sanayi istihdamı verilerini incelendiğinde bu bölgedeki illerin neredeyse Türkiye Cumhuriyet, in kuruluşundan bu yana alt sıralarda olduğu ilk bakışta anlaşılıyor. Bu nedenle, Selahattin Demirtaş ın iddiası doğruluk payının olduğu bir iddia olarak değerlendirildi. HDP nin doğruluk payı düşük iddiaları da analizlere konu oldu. Örneğin, eşbaşkan Figen Yüksekdağ ın PKK nın son iki senedir kurşun sıkmadığı na dair iddiası, basın taraması yoluyla incelediğinde, doğruluk payının olmadığı görüldü. Bu iddia, analizler arasında HDP li siyasilere ait doğruluk payı olmayan iki iddiadan biri oldu. Diğer doğruluk payı olmayan iddia ise, Adil Zozani nin AR-GE yatırımlarının savunma sanayisinin gelişimi için yapıldığı iddiasıydı. Bu iddia, ulaşılabilen açık veri kaynağı olarak TÜİK istatistikleri kullanılarak analiz edildi ve sonuçta büyük oranda doğruluk payı olmadığı ortaya çıktı. Gelir dağılımı konusu ön planda HDP nin gündemindeki konulara bakıldığında, büyüme konusunun diğer partilerle ortaklaşılan bir alan olduğu görüldü. Varolan seçim atmosferi ve açıklanan seçim beyannamelerinin ışığında, bu ortaklaşmanın partilerin seçim stratejileri ile benzeştiği söylenebilir. Fakat HDP li siyasi aktörlerin, diğer partilerden farklı olarak, gündeme taşıdıkları konuların başında gelir dağılımı geliyor. Her ne kadar gelir dağılımı ile ilgili iddialar diğer partiler tarafından dile getirilmiş olsa da, HDP li milletvekillerinin bu 2 2 10 1 1 1 3 3 1 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 ADALET BÜYÜME ÇEVRE DIŞ POLİTİKA EĞİTİM ENERJİ ENFLASYON FİNANS GELİR DAĞILIMI GENEL POLİTİKA GÖÇ GÜVENLİK İÇ POLİTİKA İMAR İSTİHDAM konuyu daha fazla ön plana taşıdığı söylenebilir. Nitekim, bu konu AK Parti den incelenen iddiaların yüzde 1.8 ini oluştururken, bu oran CHP de yüzde 3.4, MHP de ise kendine yer bulamamış. Bu açıdan bakıldığında, gelir dağılımı alanının HDP nin diğer partilerden ayrıştığı bir alan olduğu görülüyor. Bu alanda ortaya atılan iddialardan biri Hasip Kaplan a aitti. Kaplan bir demecinde Türkiye de 20 milyon da yoksulluk sınırının altında yaşıyor şeklinde bir iddiada bulunmuştu. Kaplan ın bu iddiasını TÜİK ve Türk-İş in sağladığı istatistikler aracılığıyla incelendi ve sonuç olarak Kaplan ın iddiasının büyük oranda doğruluk payı içerdiği sonucuna varıldı. İŞ KAZALARI HDP KONU DAĞILIMI MADDE KULLANIMI MALİ POLİTİKALAR SAĞLIK SANAYİ SAVUNMA SOSYAL POLİTİKALAR TARIM TEKNOLOJİ TİCARET TOPLUMSAL CİNSİYET TURİZM YOLSUZLUK
SONSÖZ 20 Haziran 2014 te Türkiye nin daha şeffaf ve hesap verebilir bir siyasi atmosfere doğru yol alması için yayına başlayan Doğruluk Payı, 1 yıla yaklaşan bu süre içerisinde kamuoyunu bilgilendirme ve denge denetleme görevi sorumluluğunu layıkıyla yerine getirmeye çalıştı. Her gün yayımladığı analizleriyle Türkiye deki siyasi aktörlerin demeçlerinde kullandıkları verileri açık kaynaklara başvurarak kontrol ederken, Türkiye de fact-checking kavramını da yerleştirmiş oldu. 7 Haziran 2015 Genel Seçimlerine yaklaşmakta olduğumuz bu günlerde, siyasi gündemi şekillendiren aktörlerin, kamuoyuyla paylaştıkları bilgilerin ölçülebilir ve doğrulanabilir olmasının önemi her geçen gün kendini daha fazla hissettirirken, Doğruluk Payı nın da kamu yararına üstlendiği bu rol daha da büyük önem kazanıyor. Elinizdeki bu rapor, Doğruluk Payı editörlerinin yapmış oldukları 500 e yakın analizle Türkiye siyasetinin son 1 yıllık süre içerisindeki bir röntgeni olarak, hem seçmenlerin bilgilendirilmesi açısından, hem de siyasetçilerin daha sorumlu davranmaları yönünde yapılmış bir çalışmadır. Ortak Gelecek için Diyalog Derneği nin bir inisiyatifi olan Doğruluk Payı, 7 Haziran seçimleri sonrasında da kamuoyunu bilgilendirme sorumluluğunun bilincinde, tarafsızlık ve objektiflikten ödün vermeden çalışmalarına devam ederek, Türkiye nin daha şeffaf ve hesap verebilir bir siyasi atmosfere doğru yol alması için var olmaya devam edecektir. Saygılarımla, Baybars Örsek Ortak Gelecek için Diyalog Derneği Yönetim Kurulu Başkanı 30