AB KOBİ POLİTİKALARI BİLGİ NOTU

AB KOBİ POLİTİKALARI BİLGİ NOTU Haziran 2005, İstanbul 1

İÇERİK BÖLÜM I. GİRİŞ BÖLÜM II. KOBİLER HAKKINDA AB MEVZUATI 1. KOBİ Tanımı 2. KOBİ ler için Elverişli İş Ortamı Yaratma a) Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı b) KOBİ Paketi 3. Girişimciliği Destekleme a) İşletmeler ve Girişimcilik için Çok-yıllık Program (2001-2005) b) Girişimcilik hakkında Yeşil Belge 4. Farklı Politikaların KOBİ ler üzerindeki Etkileri a) Rekabet Kuralları ve KOBİ ler b) İstihdam, Sosyal Politikalar ve KOBİ ler c) Çevre Politikası ve KOBİ ler d) Enerji Politikası ve KOBİ ler e) Ulaştırma Politikası ve KOBİ ler f) Telekomünikasyon Politikası ve KOBİ ler g) Eğitim ve KOBİ ler h) Genişleme Politikası ve KOBİ ler BÖLÜM III. AB VE TÜRKİYE DE KOBİ LER İÇİN UYGUN FONLAR 1. AB de KOBİ ler için Uygun Fonlar a) KOBİ lerin Doğrudan Erişebildikleri Fon İmkanları b) Yapısal Fonlar c) Finansal Araçlar 2. Türkiye de KOBİ leri kapsayan Topluluk Programları BÖLÜM IV. KOBİ LER İÇİN FAYDALI WEB ADRESLERİ BÖLÜM V. AB KOBİ POLİTİKASI VE TÜRKİYE 2

BÖLÜM I. GİRİŞ Yasal Çerçeve: Avrupa Birliği KOBİ Politikası Avrupa Birliği (AB) Antlaşması nın 157. Maddesi ne dayanmaktadır. Küçük ve orta ölçekteki işletmeler (Buradan sonra KOBİ ler olarak bahsedilecektir) AB ekonomisinde çok önemli bir yer kaplamakta olup, AB genelinde işlerin %99 unu kapsamakta, yaklaşık olarak 95 milyon kişiyi istihdam etmekte ve özel sektördeki işlerin %55 ini sağlamaktadır 1. Bu çerçevede, Topluluğun KOBİ lere atfettiği özel önem, 1980 lere kadar uzanan KOBİ lere yönelik çeşitli politikalardan anlaşılmakta olup, bu alandaki ilk Topluluk eylemi 1983 yılındaki KOBİ ler için eylem planı dır. KOBİ lere yönelik ikinci program 1987 yılında başlatılmıştır. 1989 yılında ise, Avrupa Komisyonu dahilinde İşletmelerden Sorumlu Genel Müdürlük kurulmuştur. Komisyon, 1994 yılında KOBİ ler ve küçük işletmeler için entegre bir program kabul etmiştir. 1997 tarihli Amsterdam Antlaşması çerçevesinde, KOBİ ler için Üçüncü Çok-yıllık Program oluşturulmuştur. 1 Ocak 2000 tarihinde; İşletmeler Genel Müdürlüğü ile Endüstri Genel Müdürlüğü birleştirilip tek bir Genel Müdürlük haline getirilmiş olup, bu durum aynı zamanda Topluluğun işletme ile endüstri politikalarının da bir bütün halinde ele alınacağını göstermektedir. Kurumsal anlamdaki bu değişiklik, ilgili alanda AB çapında daha birleşik ve uyumlu, yeniden yapılanmaya yönelik politikalara vesile olmuştur.). KOBİ lere yönelik bahsi geçen politikaları takiben, Avrupa nın 2010 yılı itibarıyla en rekabetçi ve dinamik bilgi tabanlı ekonomisi olması amacının belirlendiği Lizbon Avrupa Konseyi (23-24 Mart 2000) ile Lizbon amaçlarını destekleyici nitelikteki Feira Avrupa Konseyi toplantıları (19-20 Haziran 2000) akabinde, KOBİ ler AB açısından daha da önem kazanmıştır. KOBİ lere atfedilen özel önem Avrupa Komisyonu tarafından şöyle açıklanmaktadır: Avrupa ekonomisinin motoru olan KOBİ ler, aynı zamanda önemli iş kaynakları olup, AB de girişimci ve yenilikçi bir ruh yaratarak, aynı zamanda rekabet ile istihdamı desteklemektedir. Buna karşın KOBİ ler sıklıkla piyasa sorunları ile karşılaşmaktadır. KOBİ ler özellikle kuruluş aşamasında sermaye ve kredi bulma zorlukları ile karsılaşmaktadır. Ayrıca KOBİ lerin kısıtlı kaynakları yeni teknolojilere ve yeniliklere erişimi de engellemektedir. Bunların sonucu olarak, KOBİ lere destek vermek Avrupa Komisyonu nun ekonomik büyüme, yeni işler yaratma ve ekonomik sosyal uyumu sağlama konularındaki önceliklerinden biri olarak belirlenmiştir. Avrupa nın rekabet gücü ve büyümesinin özelikle küçük işletmelere bağlı olduğu gerçeği ışığında, Lizbon Avrupa Konseyi Toplantısı sonrasında, Devlet ve Hükümet Başkanları ile Avrupa Komisyonu; KOBİ lere yönelik olarak önemli adımlar atmıştır. 1 2005 yılı verileri. 3

BÖLÜM II. KOBİ LER HAKKINDA AB MEVZUATI 1. KOBİ TANIMI Özet Mikro, küçük ve orta ölçekteki işletmelerin tanımına ilişkin 6 Mayıs 2003 tarihli Komisyon Tavsiyesi (Avrupa Ekonomik Alanı ile ilgili uyumlu metin (Belge numarası C (2003) 1422) (20/05/2003 tarihli ve L 124 sayılı Avrupa Topluluğu Resmi Gazetesi (ATRG), s. 36-41) Avrupa Komisyonu nun 3 Nisan 1996 tarihli 96/280/AT sayılı Tavsiye Kararı 2 ile düzenlenmiş olan KOBİ tanımı, 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, yeni bir tavsiye kararınca düzenlenmektedir. 6 Mayıs 2003 tarihli işbu Tavsiye Kararı na göre KOBİ tanımında yapılan değişiklik, genel olarak şunları hedeflemektedir: - Değişik kategorilerdeki KOBİ leri de kapsayan bir tanım oluşturmak. - İşletmeler arasındaki çeşitli ilişkileri daha iyi belirleyen bir tanım oluşturmak. - Destek kredilerinin gerçekten ihtiyacı olan işletmelere verilmesini sağlamak Değişik kategorilerdeki KOBİ lere daha uygun olmak hedefi ışığında, KOBİ lerle ilgili yeni Tavsiye Kararı, değişik nitelikteki işletmeleri, özerk, partner ve bağımlı olmak üzere üçe ayırmaktadır. Bu üç farklı grubun tanımı dışında kalan işletmeler ise KOBİ statüsü çerçevesinde değerlendirilmemektedir. Yeni tanım hakkında yararlı bilgile içeren KOBİ rehberi, özerk, partner ve bağımlı işletmeleri şu şekilde kategorize etmektedir: Özerk İşletme: Eğer işletmeniz başka bir işletmenin ve/veya başka bir işletme sizin şirketinizin sermaye veya oy hakkının %25 inden daha azına sahip ise 3, bu tarz işletmeler özerk statüsüne girmektedir. Ancak aşağıda örneği verilen belli durumlarda, %25 lik oran aşılsa dahi, işletme özerk olarak değerlendirilmeye devam edilmektedir: - Kamu Yatırım Şirketleri, Risk Sermaye Şirketleri, Business Angels (İş Melekleri). - Üniversiteler, kar amacı gütmeyen araştırma merkezleri. 2 30/04/1996 tarihli ve L 107 sayılı ATRG, s. 4 9 3 Birçok yatırımcı işletmenizde %25 ten az hisse sahibi olabilir. İşbu yatırımcıların birbirleri ile ilişkide, birbirlerine bağlı (linked) olmaması kaydı ile işletmenizin otonom/bağımsız kalması mümkündür. 4

- Bölgesel kalkınma fonlarını da içeren kurumsal yatırımcı şirketler - Yıllık 10 milyon Euro dan daha az bütçeli ve 5000 kişiden daha az nüfuslu özerk yerel otoriteler. Partner İşletmeler: Eğer işletmeniz, başka bir işletmenin %25 inden fazla ve %50 den az hissesine sahip ise ve/veya başka bir işletme sizin işletmenize bu oranlarda sahip ise, bu tip işletmeler partner statüsüne girmektedir. Eğer partner bir şirket iseniz, KOBİ statüsüne sahip olup olmadığınızın belirlenmesi için, partner olduğunuz işletmenin personel sayısını ve mali dökümünü kendi bilgilerinize eklemeniz gerekmektedir. Örneğin; başka bir şirketin %30 luk payına sahip olmanız halinde, işbu şirketin çalışan sayısının, cirosunun, bilançosunun %30 unu kendi hesaplarınıza eklemeniz gerekmektedir. Bağımlı Şirketler: Eğer şirketiniz başka bir şirketin oy hakkının veya hisselerinin %50 ve daha fazlasına sahip ise ve/veya başka bir şirket sizin şirketinizin oy hakkı veya hisselerine %50 oranında sahip ise, bu tip işletmeler bağımlı statüsüne girmektedir. Bilanço, ciro ve çalışan sayılarına ilişkin mali eşikler; yeni KOBİ tanımı için büyük önem taşımakta olup, yeni tanım dahilindeki mali eşikler fiyatlardaki gelişmelere ve geçmiş yıllardaki üretkenliğe göre revize edilmiştir. Yeni tanıma göre; bir işletme, ciro veya bilanço tavanı yükümlülüklerinden yalnızca birini yerine getirirse dahi (diğer limit aşılır ise), işbu işletmenin KOBİ statüsü kaybolmamaktadır. Bu detaylar ışığında, 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren kullanılan yeni KOBİ tanımı şu şekildedir: KOBİ tanımı; 250 çalışandan daha az sayıda çalışanı olan, yıllık bilançosu en fazla 43 Milyon Euro ve/veya yıllık cirosu ise 50 milyon Euro dan az olan işletmeleri içermektedir. Bu noktada küçük ve orta ölçekteki işletmeler için bir ayrım yapmak gerekmekte olup, "Küçük" işletmeler, 50 veya daha az çalışan bulunduran, yıllık ciro ve/veya bilançosu 10 milyon Euro yu geçmeyen işletmelere denmektedir. Mikro işletme ise 10 kişiden az çalışanı olan ve yıllık ciro ve/veya bilançosu 2 milyon Euro yu geçmeyen işletmelere denmektedir. Bir işletmenin sermayesi ya da oy haklarının %25 i veya daha fazlası direkt ya da doğrudan olarak bir veya birden fazla kamu kuruluşu tarafından, birlikte veya tek tek kontrol ediliyorsa, o işletme KOBİ olarak tanımlanamaz 4. 4 2002 tarihli Eurostat istatistiklerine göre; AB işletmelerinin %89.1 i mikro işletme, %11.3 ü ise KOBİ dir. Çalışan kişi sayısı hesabına göre, büyük işletmelerin oranı % 33.1, mikro işletmelerin oranı % 27.8 ve KOBİ lerin oranı % 38.9 dur. KOBİ ler tarafından yaratılan ekonomik katma değer %38.9 iken, bu değer mikro işletmeler için %20.8 ve büyük işletmeler için % 40.3 tür. 5

Bu noktada Komisyon tarafından yapılmış olan yukarıda bahsi geçen KOBİ tanımının, KOBİ lerle ilgili diğer politikalar gibi, Üye Devletler tarafından gönüllü olarak kullanıldığını netleştirmek gerekmektedir. Ancak, eğer bir Üye Devlet, Topluluk tanımını kabul etmezse; o ülkedeki KOBİ ler; AB programları dahilindeki KOBİ leri desteklemeye yönelik hibeler ve kredilere başvururken ve KOBİ ler için olan özel kanun hükümlerinden yararlanırken dezavantajlı durumda olacaktırlar. Bu açıdan, Üye Devletler in yanı sıra, aday ülkelerin de Komisyon tanımını bir an önce uygulamaya koyması gerekmektedir. (Bu konuda Türkiye nin gelişimini görmek için Bölüm IV e bakınız.) Yeni KOBİ tanımı ile ilgili detaylı bilgilere, aşağıdaki internet sitesinden ulaşmak mümkündür: http://www.europa.eu.int/comm/enterprise/enterprise_policy/sme_definition/sme_us er_guide.pdf 2. KOBİ LERİN GELİŞİMİ İÇİN ELVERİŞLİ İŞ ORTAMI YARATILMASI Avrupa Topluluğu nun önemli amaçları arasında; KOBİ lerin yeni teknolojilere ve Avrupa Birliği karar alma prosedürlerine ulaşmalarını desteklemek, girişimcilik programlarını desteklemek, şirket kurma prosedürlerini hızlandırmak, dolayısıyla KOBİ lerin gelişimine yardımcı olacak bir iş ortamı yaratmaktır. Bu bağlamdaki bazı önemli Avrupa Birliği politikaları şu şekildedir: a) KÜÇÜK İŞLETMELERE YÖNELİK AVRUPA ŞARTI 19-20 Haziran 2000 tarihlerinde düzenlenen Feira Avrupa Konseyi nde Avrupa Birliği liderleri tarafından onaylanan Küçük İşletmelere Yönelik Avrupa Şartı, Avrupa KOBİ politikasının temelini oluşturmaktadır. Bu belge aynı zamanda, Avrupa Birliği nin Lizbon hedeflerine paralel olarak, küçük işletmelerin çıkarlarını teşvik etmesinde önemli bir araç haline gelmiştir. Küçük İşletmelere Yönelik Avrupa Şartı na atıfta bulunmak kaydı ile, gerek AB gerek Üye Ülkeler, KOBİ ler için olabilecek en iyi ortamı yaratmak ve KOBİ lerin bilgi ekonomisinden tamamıyla yararlanması adına aşağıda özetlenmiş başlıca on alanda etkin olmalıdır. Ayrıca Avrupa Topluluğu nun, Üye Ülkeler in ve Sivil Toplum Kuruluşları nın (STK) aşağıda bahsi geçen on alana katılımını gösteren bazı örnekler de verilemektedir. 6

1. Girişimciliğe Yönelik Eğitim ve Öğretim: İşletmeler ve girişimcilikle ilgili genel bilgilerin AB Üye Ülkeleri ndeki tüm okul seviyelerinde öğretilmesine karar verilmiştir. Yaşam Boyu Öğrenim Konusundaki Tebliğ ve Avrupa daki eğitim ve staj sistemlerinin takibi konusundaki detaylı çalışma programının Avrupa Komisyonu tarafından kabul edilmesi. Avrupa girişimcilik eğitimi müfredatının Üye Ülkeler de geliştirilmesi ve uygulanması Özel öz kaynak ve risk sermayesi ile ilgili girişimcilik eğitimine yönelik araç setinin (Entrepreneurship Education Tool-kit) Avrupa Öz kaynak ve Risk Sermayesi Ortaklığı tarafından geliştirilmesi. Avrupa Komisyonu tarafından özellikle kadınlar arasındaki girişimciliği teşvik etmek amacıyla, Avrupa Birliği ndeki ve Orta ve Doğu Avrupa Ülkeleri ndeki genç girişimciler, kadın girişimciler, etnik azınlığa mensup girişimciler ve ortak teşebbüsler e dair bir çalışmanın gerçekleştirilmesi. 2. Daha düşük maliyetli ve hızlı şekilde iş kurma: Şirket kurulma aşamasında AB genelinde çeşitli ülkelerde var olan bürokrasi yükü, kayıt için internetin kullanılması gibi çeşitli yollarla azaltılmalıdır. 2001 yılında, Avrupa Komisyonu, her Üye Ülke deki ilgili süreçlerin açık bir biçimde görülebilmesi ve en iyi uygulamaları teşvik etmek 5 ve en iyi uygulamalardan başka ülkelerin ilham almasını teşvik etmek amacıyla, en iyi prosedür kıyaslama uygulaması nı oluşturmuştur. 3. Basitleştirilmiş mevzuat ve düzenlemeler: Ulusal mevzuatlar ile Avrupa Topluluğu mevzuat ve düzenlemeleri; KOBİ lere daha iyi bir çalışma ortamı sağlamak adına mümkün olduğu oranda basitleştirilmelidir. Daha İyi Düzenlemeler Paketi, 2002 yılı Haziran ayında Avrupa Birliği kurumlarına yönelik mevzuatı ve bu mevzuatın Üye Ülkeler deki uygulamasını değiştirmek amacıyla kabul edilmiştir 6. Avrupa Komisyonu nun çeşitli mevzuatların iş dünyasına etkilerinin değerlendirildiği etki değerlendirme prosedürüne yönelik reformu, Komisyon un yasama önerilerinin iç çevreleri ve KOBİ ler üzerindeki etkisini sistematik biçimde analiz etmeyi amaçlamaktadır. 4. İş becerilerinin geliştirilmesi: Avrupa Şartı, çalışanların iş becerilerini artırmak adına, yaşam boyu eğitim prensibini ve KOBİ lerde danışmanlığı teşvik etmektedir. 5 http://europa.eu.int/comm/enterprise/entrepreneurship/support_measures/start-ups/benchmarking.htm. 6 European Governance: Better lawmaking, COM(2002) 275 final, 05/06/2002. http://europa.eu.int/comm/governance/suivi_lb_en.htm 7

Yaşam boyu Öğrenim konusundaki Tebliğ, KOBİ lerdeki öğrenim ihtiyacının altını çizmektedir. Bruges Süreci 7 ; Avrupa Ekonomik Alanı ülkeleri, aday ülkeler ve Komisyon arasındaki dayanışmayı güçlendirmek için başlatılmış olup, Avrupa mesleki eğitim ve öğretim konusunda Üye Ülkeler in işbirliğini desteklemektedir. 5. Online Erişimin Desteklenmesi: Firmaların internet üzerinden, hızlı ve ucuz bir biçimde tavsiye almasına, başvurular yapmasına, vergi beyannamelerini dosyalamasına olanak tanınması amaçlanmıştır. İdari Veri Değişimi (IDA) internet ağı, Avrupa Birliği müktesebatının uygulanmasına katkıda bulunmak amacıyla, kamu yönetimleri arasındaki hızlı elektronik bilgi alışverişini desteklemektedir. 6. Tek Pazardan azami faydanın sağlanması: AB ülkeleri arasında 1993 yılından beri işleyen tek Pazar ortamında, kimi zaman işletmeler (özellikle de küçük işletmeler) ve vatandaşlar tek Pazar kurallarının yanlış uygulanmasından (Örneğin; rekabet kuralları) kaynaklanan problemler ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Bunun sonucunda; küçük işletmelerin yeni pazarlara girmesi ve tek pazarda adil koşullarla rekabet etmesi için gerekli şartların sağlanması gerekmektedir. KOBİ lerin diğer AB ülkelerinde planlanan mevzuatlar hakkında bilgi toplamalarını sağlamak amacıyla kabul edilen 98/34/AT sayılı Yönerge ile bir Üye Devlet te bütün ürün ve servisleri içeren teknik düzenlemeler ve mevzuat değişiklikleri kabule dilmeden önce, ilgili web sitesinden diğer Üye Devletler bilgi edinebilmektedir. 8 7. Vergilendirme ve finansal konular: Finansal kaynaklara erişim küçük işletmelerin kurulmasını ve büyümesini engelleyen önemli bariyerlerden biridir. 2001 yılı Ekim ayında, Komisyon Vergi engelleri olmayan bir İç Pazara doğru- AB seviyesinde faaliyet gösteren işletmeler için şirketlere konsolide kurumlar vergisi tabanı sağlama stratejisi ne ilişkin Tebliği yayımlamıştır. İşbu Tebliğin amacı AB pazarında faaliyet gösteren şirket vergileri ve KOBİ problemlerine çözmeye yöneliktir. Bu perspektifte, Katma Değer Vergisi (KDV) ve vergi engellerinin 7 Bruges Süreci, Bruge de 2001 yılı Ekim ayında düzenlenen Avrupa konferansında kararlaştırılmış olup Avrupa mesleki eğitim ve öğretim konusundaki artan dayanışmaya işaret etmektedir. Dolayısıyla, 2010 yılında mesleki eğitim için bir Avrupa çerçevesi, değişik meslekler, sektörler ve üye ülkeler arasındaki dolaşımları arttırma olanağını vatandaşlarına tanımak amacıyla, geliştirilecektir. 8 İlgili taslak teknik düzenlemeler için: http://europa.eu.int/comm/enterprise/tris 8

kaldırılması ile ilgili iki yönetmelik de yakın zamanda yeniden düzenlenmiştir. 9 Bankalar ve KOBİ ler arasında karşılıklı anlayışı geliştirmek amacıyla (Genellikle bankalar KOBİ lere kredi vermeyi riskli olarak görmektedir), Eurochambers, UEAPME, ve UNICE tarafından onaylanan Avrupa Banka ve KOBİ İdaresi Davranış Kuralları oluşturulmuştur. Komisyon; KOBİ ler, Euro Bilgi Merkezleri ve Üye Devletler arasında KOBİ leri Euro ya hazırlamak için toplantılar düzenlemiştir. 8. Küçük İşletmelerin teknolojik kapasitelerinin güçlendirilmesi: Küçük işletmeler arasında teknoloji kullanımının güçlendirilesi amaçlanmaktadır. Ayrıca küçük işletmelerin bu teknolojilere uygunluk kapasitelerinin attırılması da var olan amaçlar arasındadır. 5. ve 6. Çerçeve programları gibi Avrupa Araştırma ve Teknolojik Gelişim(RTD-Research and Technological Development) Programları; KOBİ lere yönelik araştırma ve gelişim araçları olarak kullanılmaktadır. 9. Başarılı e-işletme modellerinin kullanılması: e-işletme kavramı e-ticaret (online alışveriş gibi) ve dijital teknolojilerin en iyi şekilde kullanılması anlamına gelmektedir. eeurope Hareket Planı 10 dinamik bir e-işletme ortamı yaratmayı amaçlamakta olup, KOBİ lere özel atıfta bulunarak yasama, e- yetenekler, birlikte işlerlik ve güven konularında geniş bir eylem planı sunmaktadır. KOBİ ler için e-işletmeyi desteklemeye yönelik ulusal ve bölgesel politikaların iyi pratiklerini açığa çıkarmak; ilgili bilgi ve tecrübeleri paylaşmak amacıyla bu pratiklerin kıyaslanması yapılmaktadır. 10. Birlik seviyesinde ve ulusal seviyede küçük işletmelerin çıkarlarının daha verimli ve güçlü olarak temsil edilmesi: KOBİ lerin AB düzeyinde ve ulusal düzeyde karar alma süreçlerine katılımı, farklı ülkelerdeki KOBİ lerin çıkarları arasında bir köprü oluşturmak açısından önem taşımaktadır. 9 Topluluk genelinde KDV yi modernleştirme, uyumlaştırma ve basitleştirme amacı güden, 77/388/AT sayılı Yönerge yi tadil eden, 20 Aralık 2001 tarihli ve 2001/115/AT sayılı Konsey Yönergesi., (17/1/2002 tarihli ve L 15 sayılı ATRG, s. 24) ve KDV vergisine tabi kişilerin belirlenmesine yönelik 17 Ekim 2000 tarihli ve 2000/65/AT sayılı Konsey Yönergesi (21/10/2000 tarihli ve L 269 sayılı ATRG, s. 44). 10 2002 yılı Mayıs ayında, Komisyon eeurope takip planı adıyla 2003-2005 yılları arasında etkili olacak bir Eylem Planı oluşturmuştur. 9

Komisyon un Interaktif Politika Oluşturma adlı on-line girişimi çerçevesinde, Komisyon; KOBİ lerin iç pazarda yaşadıkları engeller hakkında bilgi alışverişi sağlamaktadır. Küçük İşletmelere Yönelik Avrupa Şart ında yer alan kriterlere Üye Devletler in uyumunu incelemek amacıyla her yıl yıllık raporlar yayımlanmaktadır. 2005 yılı Şubat ayında yayımlanan 5. Rapor, Üye Devletler ve aday ülkelerde Şart ın uygulanışı ile ilgili en son bilgileri içermektedir. İlgili Rapor da genel olarak; Küçük İşletmeler İçin Avrupa Şartı girişimi dahilinde bütün AB politikaları içerisinde KOBİ boyutunun zaman içerisinde güçlendirildiğinden bahsedilmektedir. Raporda ayrıca Girişimcilik Eylem Planı (Bölüm 3, Kısım 2 ye bakınız.) hakkındaki İlerleme Raporları nın da bundan sonra Şart için yapılan Raporlar ile ilişkilendirileceği belirtilmiştir. i) Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı ve Türkiye Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı, 2000 yılında 15 AB üyesi ülkede uygulanmaya başlanmış olup, Birliğe 1 Mayıs 2004 tarihi itibarı ile yeni üye olmuş ülkeler( Macaristan, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Slovakya, Estonya, Litvanya, Letonya, Kıbrıs, Malta) ve aday ülkeler (Türkiye, Bulgaristan ve Romanya); 2002 yılında Slovenya da (Maribor) düzenlenen toplantı çerçevesinde, Şart ı kabul ederek uygulamaya koymuşlardır. Komisyon, 21 Ocak 2003 tarihinde aday ülkelerde uygulamayı inceleyen ilk Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı Raporu nu yayımlamıştır. Bu bağlamda, Türkiye; Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı çerçevesinde yukarıda bahsedilen 10 eylem alanı açısından yıllık olarak incelenmeye başlanmıştır. Raporlar ile ilgili detaylı bilgi Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı 2004 Türkiye Raporu ile Aday Ülkelerde (Romanya, Bulgaristan, ve Türkiye) Küçük İsletmeler için Avrupa Şartı nın Uygulanışı Raporu nda bulunabilir. İlgili Raporlar da Türkiye ile ilgili temel olarak, Türkiye nin mikro ve makro düzeyde sosyal, siyasi ve ekonomik çerçevede ilerlemeler kaydettiği fakat KOBİ ler için özellikle teknoloji erişimi ve şirket kurma prosedürleri noktasında daha destekleyici bir ortamın yaratılması gerektiği belirtilmektedir. 10

b) KOBİ PAKETİ KOBİ leri ve KOBİ lerin Lizbon hedefleri dahilindeki katkısını destekleyici nitelikteki Topluluk düzeyinde diğer bir önemli eylem de, Komisyon tarafından 21 Ocak 2003 tarihinde kabul edilen belgeler paketi dir. KOBİ Paketi olarak adlandırılan ve farklı belgeleri bir araya getiren bu eylem planı çerçevesinde; Üye Devletler, aday ülkeler ve Avrupa Komisyonu nun Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı nı uygulayışları analiz edilmektedir. KOBİ paketi 4 adet rapordan oluşmaktadır: - AB Üye Devletleri nde Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı nı İnceleme Raporu 2003. - Aday Ülkeler de Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı nı İnceleme Raporu 2003. - Küçük ve Orta Büyüklükte İşletmeler lehine AB Düzeyindeki Eylemleri İnceleme Raporu. - Avrupa Komisyonu KOBİ Elçilerine dair Eylem Raporu (Daha fazla detay için Bölöm 3, İşletme ve girişimcilik için Çok-yıllık Program a bakınız.) Genişleyen Avrupa da Küçük çapta Düşünmek adlı Tebliğ e göre KOBİ Paketi nin başlıca içeriği şu şekildedir: - Avrupa nın küçük işletmeleri daha iyi dinlemeli: Küçük işletmelerin AB düzeyinde kanun yapma ve karar alma süreçlerinde seslerini daha iyi duyurabilmelerine yönelik fırsatlar tanınmalıdır. - Üye Devletler arasında iyi uygulamaların paylaşılması prosedürü kuvvetlendirmeli: Avrupa ancak bu yolla özellikle son genişlemeden sonra AB Üye Ülkeleri arasında oluşan performans farklarını kapatabilir. - Girişimciliğin öğretilmesi: Avrupa daha girişimci olma yolunda adımlar atmaktadır. Girişimciliğin ilgili eğitimlere yönelik çabaların arttırılması ile desteklenmesi gerekmektedir. - Aday ülkelerde bir girişimcilik kültürü yaratılması: Aday ülkelerin tam üye olduktan sonra, iç pazardan en üst düzeyde verim alabilmesi için, Topluluk müktesebatının ilgili ülkelerde uygulanması ötesinde, bu ülkelerde daha rekabetçi girişimler ve daha uygun bir iş ortamı yaratılması gerekmektedir. - KOBİ lerin bütün Topluluk politikaları içinde en önemli yere konulması: Hemen hemen bütün AB politikalarının bir KOBİ boyutu içerdiği aşikardır. 11

3. GİRİŞİMCİLİĞİ DESTEKLEME AB deki olumsuz ekonomik göstergeler (küçük büyüme değerleri, artan işsizlik oranları, sarsılan sosyal güvenlik sistemleri) bağlamında, Girişimcilik ruhu AB nin ihtiyacı olan yeniden yapılanmanın önemli unsurlarından biridir. Bu sebeple, AB endüstri politikası paralelinde, topluluk çapında girişimcilik ruhu desteklemeli ve iş kurmaya yönelik prosedürler, işletmelerin büyümesini ve yenilikçi iş pratiklerini teşvik edecek koşulları sağlamalıdır. Girişimcilik ve Endüstri Genel Müdürlüğü ne göre, AB girişimcilik alanında şu maddeleri amaçlamaktadır: - Risk alanların ödüllendirilmesi ve desteklenmesi, - Finansal kaynaklara erişim yollarının gelişiminin özendirilmesi, - İş destek mekanizmalarının, network lerin ve servislerin sağlanması ile yeni işletmelerin kurulmasının önünün açılması, - Eğitim sistemlerinin girişimcilik alanında yeni beceri ve bilgi yaratacak şekilde yeniden düzenlenmesi. Buna karşın, bu hedeflerin uygulanışı bakımından AB uygulamaları ile AB nin global arenada rekabet ettiği ABD ve Japonya gibi ülkelerdeki uygulamalar karşılaştırıldığında, AB nin girişimcilik ile ilgili inisiyatifinin zayıf kaldığı görülmektedir. 11 Buna ilaveten, Lizbon Stratejisi paralelinde, 2010 yılına kadar 15 milyon yeni iş yaratma maddesinin gerçekleşmesi için, AB ekonomisinde köklü bir değişim hareketine ihtiyaç duyulduğu açıktır. AB nin karşı karşıya olduğu bahsi geçen zorluklar göz önüne alındığında, AB çapında ve Üye Devletler düzeyinde girişimciliği teşvik etmek ve desteklemek konusunda çeşitli eylemler bulunmakta olup, bu eylemlerden en önemlileri aşağıdaki gibidir: a) İŞLETME VE GİRİŞİMCİLİK İÇİN ÇOK YILLIK PROGRAM 20 Aralık 2000 tarihindeki Avrupa Konseyi toplantısında kabul edilen, 2001-2005 yılları arasını kapsayan İşletme ve Girişimcilik için Çok-yıllık Program, AB de girişimciliği ve KOBİ leri desteklemek için kullanılan ana araçtır. KOBİ politikasının önemli yapı taşlarından biri olan ve 1 Ocak 2001-31 Aralık 2005 tarihleri arasında uygulanacak olan 5 yıllık Program çerçevesinde, KOBİ lere 450 milyon Euro luk bir bütçe ayrılmıştır. İşbu bütçe çerçevesinde, Avrupa Ekonomik Alanı ve Türkiye yi de kapsayan aday ülkeleri içeren 30 değişik ülkede faaliyetler gerçekleştirilmektedir.. 11 2004 yılında gerçekleştirilmiş, girişimcilik hakkındaki Eurobarometer Araştırması na göre, Avrupalıların %45 i kendi kendilerinin patronu olmak isterken, Amerikalılar ın %61 oranı ile girişimciliğe daha yatkın oldukları belirtilmiştir. 12

Bu programın amaçları şu şekilde özetlenmektedir: - İşletmeler arası rekabetin arttırılması, - Düzenleyici, idaresel ve finansal çevrenin sadeleştirilip geliştirilmesi, - KOBİ ler için Topluluk hizmetleri ve programlarına daha kolay erişim olanağı sağlanması, - Girişimciliğin desteklenmesi. Programda, bu amaçlara ulaşmak için başlıca üç araç belirlendiği belirtilmekte olup, bu araçlar şöyledir: 1. Avrupa Bilgi Merkezleri Ağı : Avrupa Bilgi Merkezleri; Topluluk ve KOBİ ler arasında bilgi aktarımını sağlayan, AB ile ilgili konularda destek ve tavsiyede bulunan bir köprü görevindedir. Bu merkezler ayrıca Komisyon a KOBİ konuları ve çıkarları hakkında bilgi aktarımında bulunmaktadır. 2. 3. Finansal Araçlar: Avrupa Yatırım Fonu nun bünyesinde yönetilen planlar, özellikle KOBİ ler için finansal ortamı geliştirmeyi amaçlayan araçlardır. Böylelikle, KOBİ ler kuruluş aşamasında ve/veya yaşam süreleri boyunca büyüme ve istihdam yaratımı gibi konularda özel araçlardan yararlanabilmektedirler. Politika Gelişimi: Komisyon, Çok-yıllık Programı uygularken ve denetlerken Üye Devletler ile yakın bir koordinasyon içerisindedir. Bu bağlamda Komisyon, Avrupa Konseyi ve Avrupa Parlamentosu na düzenli raporlar sunmaktadır. Raporların yanı sıra, En iyi prosedürleri içeren projeler de diğer KOBİ leri özendirmek açısından faydalı olmaktadır. Çok-yıllık Strateji ve Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı Dahilinde, Komisyon tarafından İşletmeler ve Endüstri Genel Müdürlüğü nün yeni bir işlevi olarak atanan KOBİ Elçiliği (Sme Envoy), Komisyon ve KOBİ topluluğu arasında doğrudan ve daha yakın bir bağ kurulmasını amaçlamaktadır. Bu bağlamda, İşletmeler ve Endüstri Genel Müdürlüğü ne göre, KOBİ elçiliği bir koruyucu (watchdog) gibi hareket ederek, AB nin yasama politikaları ve küçük işletmeler için olan destek projeleri açısından KOBİ lerin daha iyi bilgi almasını sağlamaya çalışmaktadır. KOBİ Elçiliği, pratikte, çeşitli KOBİ lerin katılımı ile toplantılar ve geziler düzenleyerek, AB düzeyinde ve ulusal düzeyde bir diyalog oluşturmayı amaçlayacaktır. İlgili Program ın 2005 yılı Aralık ayı itibarı ile sona erecek olması ışığında, Komisyon, bir sonraki Çok-yıllık Program ı; bir önceki programa ilişkin değerlendirmeler ve edinilen tecrübelere dayandıracaktır. Komisyon ayrıca varolan Program dan edinilen tecrübelere dayanarak yeni eylem alanları da önerecektir. 13

b) GİRİŞİMCİLİK HAKKINDA YEŞİL BELGE Girişimciliğin, rekabeti ne ölçüde arttırdığını, ekonomik büyümeye katkılarını belirleyen ve böylelikle girişimciliği, AB nin Lizbon Stratejisi ni gerçekleştirmek için üstlendiği önemli rol açısından da ele alan Yeşil Belge, AB de girişimcilik nasıl uygulanıyor?, Girişimcilik, kalkınmaya ve istihdama nasıl katkı sağlıyor?, Girişimcilik rekabet için neden önemlidir? gibi sorulara cevap aramaktadır. Belge, girişimcilerin fikirlerini hangi ortamlarda oluştuğuna yönelik olarak da saptamalarda bulunmaktadır. Yeşil Belge de AB de girişimcilik nasıl uygulanıyor? başlığı altında; Avrupa da ABD ye kıyasla daha düşük bir girişimcilik ruhu ve dinamizmi olduğundan bahsedilmektedir. Bu koşullar altında Belge, Birliğin, girişimcilerin sayısını artırmak ve daha çok firmanın büyümesini sağlamak için, girişimciliğe yönelik daha fazla destekte bulunmasını önermektedir. Belge ye göre, girişimci sayısını artırmak, şirketlerin büyümesini sağlamak, yatırımcılık ruhunu geliştirmek ve mevcut zorlukları aşmak için yapılması gerekenler şöyle sıralanmıştır: - Şirketlerin kuruluş aşamasında karşılaştıkları bürokratik ve finansal konulardaki idari engelleri azaltmak. - Girişimciliğin riskleri ve girişimciliğin getireceği avantajlar arasında pozitif bir denge kurmak. - İş becerilerini, eğitim ve öğretim programları aracılığı ile geliştirmek. - Kadınlar ve etnik azınlıklar gibi toplumun az temsil edilen grupları dahil olmak üzere, toplumun bütününü girişimciliğe teşvik etmek. - AB nin KOBİ lere yönelik olarak oluşturduğu, ilk önce küçük çapta düşün mottosuna uygun düzenleyici ve mali bir ortam oluşturmak. - KOBİ lere kredi vermeyi riskli olarak değerlendiren banka kredi sistemlerine alternatif olarak, risk sermaye pazarını geliştirmek, yeni kaynaklar yaratmak ve KOBİ lerin bu kaynaklara erişimini kolaylaştırmak. - KOBİ lerin bilgiye erişimini kolaylaştırmak. - Girişimciliğin ekonomiye ve toplum için olan önemine daha çok yoğunlaşmak ve vatandaşlara bunu anlatmak. Mevcut zorluklar göz önünde bulundurularak, Belge de, AB içerisindeki yatırımcılık ruhunu kuvvetlendirmek için, kamu yetkilileri ve şirket sahipleri arasında eşgüdümlü bir yaklaşımın önemi vurgulanmaktadır. Buna ek olarak, bu amaçların eyleme dönüşmesi için en iyi uygulama aracı olarak, üye ülkeler arasında açık yöntem koordinasyonu gösterilmektedir. İşbu yöntem, AB seviyesinde alınan ve Üye Devletler de otomatik olarak geçerli olan mevzuata değil, Ulusal Devletler in iyi uygulamalarını paylaşmalarına, AB seviyesinde yayımlanan Tavsiye Belgeleri, Değerlendirme Raporları nı dikkate alarak ulusal politikalar geliştirmelerine dayanmaktadır. 2003 yılında yayımlanan girişimcilik hakkındaki Yeşil Belge nin ardından, Komisyon Yeşil Belge ye gelen tepki ve yorumlara dayanarak bir Eylem Planı yayımlamıştır. Bu 14

bağlamda, 2 Şubat 2004 tarihinde kabul edilen Eylem Planı, Avrupa nın girişimcilik gündemini belirlerken beş öncelikli alanı işaret etmektedir: - Genç insanların zihnindeki girişimcilik fikrini beslemek, - Başarısızlığın bedelini azaltmak, - Kadınlar ve etnik azınlıklar için destek sağlamak, - Vergi yasalarını basitleştirmek, - Ticari transferleri kolaylaştırmak. 4. FARKLI AB POLİTİKALARININ KOBİ LER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ KOBİ politikasının gelişimi, Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı nın yanında AB nin diğer politikaları ile de doğrudan bağlantılı bir konudur. Komisyon tarafından sunulan Girişimci bir Avrupa Yaratmak: Küçük ve Orta Büyüklükte İşletmeler (KOBİ) için Avrupa Birliği Aktiviteleri adlı Çalışma Belgesi nde de belirtildiği gibi, KOBİ ler hemen hemen bütün Topluluk politikalarından doğrudan ya da dolaylı olarak etkilenmektedir: a) Rekabet Politikası ve KOBİ ler Avrupa Komisyonu nun, özellikle 2000 yılından itibaren, Topluluk rekabet kurallarını modernleştirmek konusunda KOBİ leri de doğrudan etkileyen çabaları bulunmaktadır. Bu çerçevede, Komisyon rekabet kurallarını daha verimli ve şeffaf hale getirmeyi ve böylelikle de AB iç pazarında faaliyet gösteren KOBİ lerin konumuna destekte bulunmayı amaçlamaktadır. b) İstihdam, Sosyal Politikalar ve KOBİ ler AB nin İstihdam ve Sosyal Politikası; iş yerlerinde çalışma koşulları ve standartların iyileştirilmesi, sosyal bütünleşme ve sosyal korumanın sağlanması, kadın-erkek eşitliğinin sağlanması ve ortak sosyal sorumluluğun oluşması gibi açılardan KOBİ leri doğrudan etkileyen politika alanlarından biridir. Bununla birlikte, Avrupa İstihdam Stretejisi çerçevesinde yer alan girişimcilik sütunu da KOBİ lerin faaliyetlerini etkilemektedir. c) Çevre Politikası ve KOBİ ler AB seviyesinde çevre politikası dahilinde, Üye Devletler deki havaya karışan CO2 gazının kontrolünden, ambalaj ve ambalaj atıklarının geri dönüşüm oranlarının kontrolüne kadar pek çok alanda mevzuatlar bulunmaktadır ve AB çevre konusundaki düzenlemelerde son derece aktiftir. Bu çerçevede, KOBİ ler de diğer işletmeler gibi, 15

çevre ile ilgili önlem ve uygulamalara uymak zorundadırlar. Bunun yanı sıra, KOBİ ler Topluluk un LIFE-Programı ve çevre yönetimi denetim sistemi (EMAS) gibi çevre ile ilgili finansal fonlarından da önemli ölçüde faydalanmaktadır. d) Enerji Politikası ve KOBİ ler AB nin enerji politikası, alternatif enerji kaynaklarının gelişimini teşvik etmekte olup, bu durum KOBİ ler için enerji giderlerinin düşmesine ve rekabetin artmasına yol açabilmektedir. Bunun dışında, KOBİ ler; Topluluk un ALTENER (yenilenebilir enerji kaynakları için Topluluk Programı) ve SAVE (enerji verimliliği için Topluluk programı) programlarına da başvurabilmektedirler. e) Ulaştırma Politikası ve KOBİ ler AB nin ulaştırma politikası; Trans-Avrupa ağının oluşturulması bağlamında, özellikle de ulaştırma alt yapısında etkin olan KOBİ leri etkilemektedir. Ulaştırma politikası ayrıca önemli geçiş rotaları yaratıp, yeni pazarlara ulaşımı kolaylaştırması açısından da dolaylı olarak KOBİ leri etkilemektedir. f) Telekomünikasyon Politikası ve KOBİ ler 2002 yılında telekomünikasyon alanında Topluluk genelinde kabul edilen yeni düzenleyici çerçeve, telekomünikasyon piyasasını tamamen serbestleştirmeyi amaçlamaktadır. Bunun da KOBİ ler için daha ucuz ve hızlı internet erişimi sağlamak ve bilgiye daha kolay ulaşım açısından büyük önemi bulunmaktadır. g) Eğitim ve KOBİ ler Lizbon Stratejisi amaçları çerçevesinde, AB nin eğitim politikası çalışanların yeteneklerini geliştirme hedefi doğrultusunda yeniden düzenlenmiştir. Bu politika dahilindeki Topluluk Programları; Leonardo da Vinci (AB nin mesleki eğitim programı) gibi KOBİ lerin de aktif olarak dahil olduğu programlardır. Ayrıca, Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı nda belirtildiği üzere, KOBİ lerin girişim alanında eğitilmesi ve mesleki olarak yetiştirilmesi özendirilen bir konudur. h) Genişleme Politikası ve KOBİ ler Aday ülkeler, AB KOBİ politikasına Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı ve Çok-Yıllık Program (üyelik-öncesi stratejinin bir parçası olarak) altında dahil olmaktadır. Bunun yanı sıra, aday ülkelere yönelik Orta ve Doğu Avrupa için üyelik-öncesi stratejinin bir parçası olarak uygulanan Phare programı gibi fonlar da KOBİ lere yönelik destekler içermektedir (KOBİ Finans Kolaylığı, İşletme Destek Programı). 16

BÖLÜM III. AB VE TÜRKİYE DE KOBİ LER İÇİN UYGUN FONLAR AB, Üye Devletler de ve aday ülkelerde KOBİ lere ve KOBİ leri hedef alan projelere hibeler ve özel programlar yoluyla finansal destek sağlamaktadır. 1. AB DE KOBİ LER İÇİN UYGUN FONLAR İşletmeler ve Endüstri Müdürlüğü KOBİ ler için AB Destek Programları adı altında, AB genelinde KOBİ lerin yararlanabileceği çeşitli fonları özetleyen ve ayrıca fon imkanlarının bulunabileceği internet siteleri hakkına bilgiler içeren bir kılavuz hazırlamıştır. KOBİ ler için son derece yararlı olan işbu Kılavuz dahilinde, KOBİ lere yönelik fırsatlar aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır: a) KOBİ lerin doğrudan erişebildikleri fon imkanları. b) Yapısal Fonlar. c) Finansal Araçlar. a) KOBİ lerin Doğrudan Erişebildikleri Fon İmkanları: İlgili finansal kaynaklar, KOBİ ler tarafından doğrudan başvurulabilir niteliktedir ve bu programlar özellikle çevre, araştırma, eğitim gibi özel konulara yöneliktir. Öte yandan AB nin bu programlar ile projelerin masraflarının hepsini değil, yarısını finanse ettiğini belirtmekte fayda görülmektedir. Bu çerçevede özellikle KOBİ lerin başvurusuna açık olan bazı programlar aşağıda listelenmiştir: Çevre ve Enerji alanında; LIFE III 12 (AB nin temel çevre programı), Avrupa için Akıllı Enerji (2003-2006) 13 (Alternatif Enerjiler için uygulanan program) ve Marco Polo Programı (2003-2010) 14 (Verimli ve yeterli ulaştırma sistemleri programı) bu konudaki önemli Topluluk programlarıdır. Yenilik ve araştırma alanında: 12 Programın detayları ve proje teklifleri için: http://europa.eu.int/comm/life/home.htm 13 Programın detayları ve proje teklifleri için: http://europa.eu.int/comm/energy/intelligent/index_en.html 14 http://europa.eu.int/comm/transport/marcopolo/index_en.htm 17

Araştırma ve Teknolojik Gelişme için 6. Çerçeve Programı (2002-2006), 15 KOBİ leri yenilik ve araştırma açısından destekleyen en önemli Topluluk aracıdır. Program çerçevesinde, KOBİ ler yedi tematik araştırma alanında 16 özel destekler görmektedir (özel eğitim eylemleri, KOBİ leri hedefleyen teklif çağrıları vb.). İşletmeler ve Endüstri Genel Müdürlüğü ne göre, yedi tematik öncelik alanındaki 17.5 Euro luk bütçenin %15 i KOBİ ler için ayrılmış durumdadır. AB de bilgi toplumunu desteklemeyi amaçlayan, econtent (2002-2005) 17 programı (Avrupa dijital içeriğinin kullanımını ve dağıtımını desteklemek ve Bilgi Toplumu nda çok dilliliği özendirmek amacıyla yaratılmıştır.) ile eten 18 programıdır (Avrupa çapında bulunan telekomünikasyon ağları tabanlı hizmetlerin kullanımının kolaylaşması için yaratılmıştır). Bu alandaki diğer bir program da 34 ülkede yenilikçiliği desteklemek amacıyla network ler kurarak, Avrupa şirketlerinin rekabetini arttırmayı amaçlayan EUREKA 19 dır (Ar-Ge için piyasaya yönelik bir network ). Eğitim alanında; SOCRATES (2000-2006) 20 (KOBİ ler açık ve uzaktan eğitim gibi belirli alanlardaki ve lisan eğitimi ve öğrenimi alanındaki programlara katılabilmektedirler.) ve LEONARDO DA VINCI 21 (AB nin özel olarak mesleki eğitime yönelik programı.), KOBİ lerin katılabileceği eğitim ve staj konusundaki önemli Topluluk programlarıdır. Sağlık ve güvenlik alanında; İş yerlerinde Sağlık ve Güvenliğe dair Avrupa Ajansı, 22 KOBİ lere sağlık ve güvenlik standartlarını artırmaları için destek sağlamaktadır. b) Yapısal Fonlar 23 : Yapısal fonların başlıca amacı AB çapında ekonomik ve sosyal uyumu sağlamak ve bölgeler arasındaki gelişim farklılıklarını azaltmaktır. Bu bağlamda; tarım, bölgesel 15 Programın detayları ve proje teklifleri için: http://europa.eu.int/comm/research/fp6/index_en.html 16 Tematik alanlar; Gen bilimi ve sağlık biyo teknolojisi, Bilgi toplumu teknolojileri, nano-teknolojiler, Akıllı malzemeler ve yeni üretim süreçleri, havacılık ve uzay, Gıda güvenliği ve sağlık riskleri, Sürdürülebilir kalkınma, Avrupa açık bilgi toplumuna yurttaşlık ve yönetişim olarak belirlenmiştir. 17 http://www.cordis.lu/econtent 18 http://europa.eu.int/information_society/programmes/eten/index_en.htm 19 Detaylara ulaşmak için: http://www.eureka.be/ifs/files/ifs/jsp-bin/eureka/ifs/jsps/publicfinancing.jsp 20 Detaylara ulaşmak için: http://europa.eu.int/comm/education/socrates.html 21 Tekliflere ulaşmak için: http://europa.eu.int/comm/education/programmes/leonardo/new/leonardo2_en.html 22 Detaylara ulaşmak için: http://agency.osha.eu.int/ 23 http://europa.eu.int/comm/regional_policy/index_en.htm 18

politika, istihdam ve sosyal konularda yürütülen pek çok programa Avrupa Komisyonu tarafından finansal destek verilmektedir. 2000-2006 yılları arası dönemde, KOBİ ler ile ilgili Yapısal Fon hedefleri, Komisyon tarafından aşağıdaki şekilde belirlenmiştir: - KOBİ destek yapılarını geliştirmek ve güçlendirmek, - Girişimciliği özendirmek ve geniş-çaplı geleneksel endüstrilerin etkinliğinin azaldığı yerlerde yeni iş fırsatları yaratmak, - Doğrudan KOBİ leri etkileyecek şekilde insan kaynakları gelişimini özendirmek. Bu görevler dört temel araç kullanılarak yürütülmektedir: Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu, Avrupa Sosyal Fonu 24, Balıkçılık Kılavuzu için Finansal Araç ve Avrupa Tarım Kılavuzu ve Garanti Fonu. c) Finansal Araçlar: KOBİ ler sadece doğrudan fonlar ve yapısal fonlardan değil, aynı zamanda bazı dolaylı finansal desteklerden de yaralanmaktadırlar. Avrupa Yatırım Fonu (EIF-European Investment Fund) 25 KOBİ leri risk sermaye araçları ve KOBİ lere kredi sağlayan garanti araçları yoluyla desteklemektedir. EIF ayrıca Avrupa Komisyonu adına, KOBİ ler için Çok Yıllık Program kapsamındaki özel planların finansal araçlarını da koordine etmektedir 26. Avrupa Birliği nin finans kurumu olan Avrupa Yatırım Bankası, 27 sadece büyük çaplı projeleri finanse etmektedir. KOBİ ler de sadece dolaylı yoldan Küresel krediler den (KOBİ ler küresel kredi sağlayan aracı finansal kurumlara başvurabilmektedirler) ve Yenilik 2010 İnisiyatifi 28 nden yararlanabilmektedir 29. 24 KOBİ ler 2000-2006 yılları arası dönem için, ESF desteğinin özel hedef grubu durumundadır. ESF, AB de girişimciliği desteklemek için 8 milyar Euro ya yakın katkıda bulunacaktır. Faaliyetler, girişimci yeteneklerin arttırılması, işletme başlangıçları ve girişimcilik ağlarının kurulması konularında olacaktır. 25 Daha fazla bilgi için: http://www.eif.org/ 26 EIF nin web sitesinde belirtildiği üzere KOBİ lere yönelik özel planlar şu şekildedir: Başlangıç Kolaylığı: İlgili özel girişim sermayesi fonlarındaki yatırımlar için KOBİ lere risk sermayesi sağlanması amaçlanmaktadır. Başlangıç sermayesi: Bu faaliyet, başlangıç kolaylığını destekleyici nitelikte olup, başlangıç sermayesi fonları ve kuluçka dönem giderleri konusunda katkıda bulunmaktadır. KOBİ Garanti Kolaylığı: Amaç, yeni kurulmuş küçük şirketlerin kredilere erişimini risk paylaşımı, ulusal garanti planları ve karşılıklı garanti planları ile artırmaktır. 27 http://www.eib.org/ 28 Bu çerçevede, her yıl ortalama olarak 6.5 milyar Euro; bilgi toplumu, Ar-Ge, yenilikçilik ve rekabet, insan sermayesi, KOBİ gelişimi ve girişimcilik konularındaki yatırım inisiyatiflerine aktarılmaktadır. 29 Türk Hükümeti, KOBİ leri desteklemek amacıyla EIB ile 250 milyon Euro luk, Dünya Bankası ile 300 milyon Euro luk kredi kolaylığı anlaşması imzalamıştır. 19

Avrupa Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Bankası (EBRD), 30 temel olarak bankaları desteklemekte olup, dolaylı olarak da Orta Avrupa dan Orta Asya ya kadar olan 27 ülkedeki endüstri ve işletmeleri piyasa ekonomisi ve demokrasilerini geliştirmek amacıyla desteklemektedir. EBDR bünyesindeki ülkeler ve sektörler bölümünde KOBİ lere yönelik bir ayrı bölüm de bulunmaktadır. Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri için AB-EBRD KOBİ finans kolaylığı, 31 yerel finansal aracılar aracılığıyla verilen krediler ve eşitlik operasyonları yoluyla, aday ülkelerde KOBİ lerin büyümesini ve gelişmesini amaçlamaktadır. Gate2Growth, 32 Avrupa Komisyonu tarafından girişimciler, yatırımcılar, hizmet sağlayıcıları arasında network yaratmak amacıyla oluşturulmuş bir portaldır. Aynı zamanda yatırımcılar ile girişimciler arasında iletişim kurmayı hedeflemektedir. Yukarıda özetlenen destek programları hakkında daha fazla bilgi için: http://europa.eu.int/comm/enterprise/entrepreneurship/sme_envoy/pdf/support_pro grammes_2004_en.pdf i) AB nin KOBİ ler hakkında blok muafiyet yönetmeliği Yukarıda bahsedilen KOBİ fonları ve programları dışında, bazı durumlarda KOBİ ler Avrupa Komisyonu na bildirimde bulunmaksızın ve Komisyon onayı olmaksızın devlet yardımı alabilmektedirler. Bu hak KOBİ lere AB müktesebatı tarafından verilmekte ve blok muafiyeti yönetmeliği ile düzenlenmektedir. (AT Kurucu Antlaşması nın 87(3). maddesi) Bu bağlamda, KOBİ ler Komisyon un Küçük ve orta büyüklükteki işletmelere yönelik devlet yardımlarına ilişkin, AT Antlaşması nın 87. ve 88. Maddeleri nin uygulanmasıyla ilgili, 12 Ocak 2001 tarihli, 70/2001 sayılı Komisyon Yönetmeliği(AT) 33 çerçvesinde, uygulamalara tabi tutulmaktadırlar. Buna göre; KOBİ ler aşağıda belirtilen özel durumlarda, normal devlet desteği prosedüründen muaf tutulabilmektedirler. - Tesis ve işletmelerdeki gayrimenkul yatırımları. 34 - Teknoloji transferleri ( patent hakkı ve lisans alma, teknik bilgi, patenti olmayan teknik bilgi, danışmanlık servisleri). - Fuarlara ve sergilere katılım. 30 http://www.ebrd.com/ 31 http://ebrd.com/country/index.htm 32 http://www.gate2growth.com 33 13/01/2001 tarihli ve L 010 sayılı ATRG, s.33. 34 Maddi yatırımlar; hisse senedi, tahvil veya gayrimenkulun aksine, genellikle yeni bir yapı oluşturmak için kullanılan sabit fiziksel değerlerdir. 20

- KOBİ sektöründe mümkün olan en geniş kesime verilen araştırma ve geliştirme destekleri. 2. TÜRKİYE DEKİ KOBİ LERİ KAPSAYAN TOPLULUK PROGRAMLARI Türkiye; 1999 yılı Aralık ayında gerçekleşmiş Helsinki Zirvesi nde, AB ye resmi aday ülke olduğundan beri, ülkenin dahil olduğu programlar ve fonların sayısı ve niteliğinde önemli bir gelişme olmuştur. Bu çerçevede, Türk şirketleri ve girişimciler aşağıdaki finansman programlarına başvurabilmektedirler: Girişimcilik ve İşletmeler için Çok-yıllık Program (2001-2005): Türkiye, 2003 yılından beri 450 milyon Euro bütçeli işbu programa katılmaktadır. Program çerçevesinde, Türkiye de AB hakkında KOBİ leri ilgilendiren konularla ilgili bilgi sağlayan sekiz adet Avrupa Bilgi Merkezi açılmıştır. Yenilik Aktarım Merkezi (IRC) ağı da, Türkiye deki etkinliğini iki tane şube ile genişletmiştir. Yenilik Aktarım Merkezleri, KOBİ lere; teknoloji transferinde, araştırma, geliştirme faaliyetlerinde itici güç olmayı hedeflemektedir. 6. Çerçeve Programı: Türkiye, 2003 yılı Ocak ayında araştırma ve teknolojik gelişiminin desteklenmesi için 6. Çerçeve Programı na dahil olmuştur. Türkiye deki KOBİ ler, ilgili projelere www.tubitak.org.tr sitesinden başvurabilmektedirler. LIFE Programı (Çevre Koruma için Mali Araç): AB genelinde geçerli olan mevcut Life III Programı, 2006 yılının sonunda sona erecektir. Program, AB ye Üye ve Aday Ülkeler de, hayvan ve bitki türlerinin korunması, topluluk mevzuatı ve politikalarının uygulanması için oluşturulan projelere mali destek vermektedir. Program ayrıca, Türkiye nin de dahil olduğu üçüncü ülkelerde sürdürülebilir kalkınmayı desteklemek amacıyla teknik yardım sağlamaktadır., econtent programı (Küresel ağlar için Avrupa sayısal içeriği programı): Avrupa Komisyonu ve Türkiye, 1 Temmuz 2003 tarihinde Türkiye nin, Topluluğun econtent Programı na katılımını onaylayan Mutabakat Zaptı nı imzalamışlardır. Socrates ve Leonardo da Vinci Programları: 1 Nisan 2004 tarihinde yürürlüğe giren, Topluluk ve Türkiye arasındaki Mutabakat Zaptı na göre; Türkiye 2004 yılından itibaren bu programlara katılacak niteliğe sahip olmuştur. Cinsiyet Eşitliği Programı: İş hayatında cinsiyet eşitliğini teşvik eden bu program Topluluğun öteki programlarını destekleyen bir niteliğe sahiptir. 21

BÖLÜM IV. KOBİ LER İÇİN FAYDALI WEB ADRESLERİ Aşağıda KOBİ leri ilgilendiren, AB iç pazarına daha iyi erişim kolaylıklarından, AB de nasıl ortak bulunacağına dair farklı bilgiler içeren faydalı web adresleri sıralanmaktadır: http://europa.eu.int/comm/enterprise/index_en.htm Avrupa Komisyonu İşletmeler ve Endüstri Genel Müdürlüğü, AB içindeki KOBİ lerle ilgili tüm istatistik, program, topluluk kriterleri gibi bilgileri ilgili internet sitesinde yayınlamaktadır. www.cordis.lu Topluluk Araştırma ve Geliştirme Bilgi Servisi nin (CORDIS) ilgili portalı, yenilikçiliğe, Ar-Ge ye öenm verenler için çok faydalı bilgiler içermektedir. Portal, AB araştırma ve yenilikçilik politikaları konusunda, 6. Çerçeve Programı dahilinde proje teklifi vermenin püf noktaları, 6. Çerçeve Programı için KOBİ lere yönelik Ulusal İrtibat Noktaları gibi gibi farklı konularda çok yönlü ve zengin içerikli bilgiler sunmaktadır. http://europa.eu.int/comm/europeaid/cgi/frame12.pl AB İşbirliği Ofisi web sitesinde, KOBİ lerin başvurabileceği ihaleler ve dış ilişkiler programları (PHARE, ISPA, SAPARD, MEDA vs.) ile ilgili teklifler hakkında bilgi verilmektedir. http://europa.eu.int/youreurope Bu site bir işletmenin AB içinde nasıl ortak bulacağı, serbest piyasa ekonomisinde nasıl iş yapılacağı, ürünlere nasıl sertifika alınacağı, AB üyesi ülkelerin sosyal güvenlik sisteminin nasıl öğrenileceği gibi konularda tavsiyelerde bulunmakta ve bilgi sağlamaktadır. http://www.ipr-helpdesk.org/index.htm IPR (Uluslararası Telif Hakları) yardım masasının temel amacı, Topluluk dağıtım ve koruma kuralları hakkındaki bilgileri ilgili kişilere aktarmaktır. IPR yardım masasının diğer bir görevi de uluslararası araştırma projelerinde, Topluluğun finanse ettiği araştırma ve teknoloji geliştirme programlarında mevcut ve potansiyel tüm sözleşmecilere destek vermektir. 22

http://www.eban.org/ İlgili site, farklı iş melekleri ( Business angel) network lerini bir araya getirmekte ve böylelikle, meleklerin kendilerine daha uygun işletmeler bulma ihtimalini artırarak, melekler ile işletmelerin eşleştirmelerini daha verimli bir hale getirmeyi hedeflemektedir. Bu bağlamda, kar amacı gütmeyen bir dernek olan Avrupa İş Melekleri Network ünün web sitesinde, üyeler arasındaki tecrübe alışverişine ve en iyi uygulama yöntemleri hakkında bilgiye ulaşmak mümkündür. www.gate2growth.com Gate2Growth inisiyatifi, yenilikçi girişimcilere ve destekçilerine yönelik altyapı, araç ve yardım hizmetleri sunmaktadır. Gate2Growth grişimci arayan finans sektörüne, yatırımcılara, girişimcilik konusundaki akademik projelere, yenilik ve finansa, uzmanlık hizmeti isteyen yenilikçi şirketlere katkıda bulunmaktadır. http://www.ebusinesslex.net/ Bu portal KOBİ leri,yürürlükte olan AB mevzuatı hakkında bilgilendirerek, işletmelerin on-line işlemlerini kolaylaştırmayı hedeflemektedir. BÖLÜM V. TÜRKİYE VE AB KOBİ POLİTİKALARI KOBİ lerin AB ekonomisine ve Türk ekonomisine katkıları karşılaştırıldığında, AB deki toplam üretimin %27.4 ünün KOBİ ler tarafından sağlandığı, Türkiye de ise bu rakamın %20 civarında olduğu görülmektedir. Bu çerçevede, 3 Ekim 2005 te tam üyelik müzakerelerine başlayacak aday ülke Türkiye nin KOBİ ler konusunda gelişim düzeyini arttırması ve KOBİ politikalarını AB ile uyumlaştırması gerekmektedir. Bu bağlamda, (sosyal politika ve istihdamdan malların serbest dolaşımına kadar değişen bir yelpazede) diğer politika alanlarında olduğu gibi, belirli araçlar Türk mevzuatının AB müktesebatına uyumlaştırılmasının yol haritasını belirlemektedir. Bu araçlardan bir tanesi 16. başlık altında KOBİ lere yönelik AB müktesebatının uyumlaştırılmasına odaklanan Türkiye Ulusal Programı dır. 2003 yılı Temmuz ayından yenilenen Ulusal Program çerçevesinde, KOBİ ler konusunda Türkiye nin iki önceliği bulunmaktadır: ÖNCELİK 1: KOBİ tanımının uyumlaştırılması. ÖNCELİK 2: KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı nın uygulanması. 23

Türkiye nin Ulusal Programı nda bahsi geçen iki önceliği göz önünde bulunduran 2004 tarihli Türkiye Düzenli İlerleme Raporu incelendiğinde ise, Türkiye nin KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı nın benimsemesinin AB müktesebatına uyum yolunda ümit verici bir adım olduğunu ifade ettiği görülmektedir. Raporda; Strateji dokümanının, Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı ve İşletme ve Girişim Hakkında Çok-Yıllık Program ile olduğu gibi, Avrupa Topluluğu nun İşletme ve Girişimcilik politikası ile uyumlu bir genel çerçeve çizmekte olduğu ve bu stratejinin uygulanması için bir eylem planının yer aldığını belirtilmektedir. Yine Rapor da şart koşulduğu gibi Eylem Planı dahilinde yer alan Tavsiye Kurumu, özel sektörün katılımına daha açık olmalıdır. İlerleme Raporu nda görüldüğü üzere, Küçük İşletmeler için Avrupa Şartı na uygun biçimde, Türkiye deki KOBİ ler için iş ortamının elverişli hale getirilmesi konusunda KOSGEB in (Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi) yeniden yapılandırılması, TÜBİTAK ın (Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu) KOBİ destek programlarını basitleştirilmesi gibi ilerlemeler kaydedilmiştir. Öte yandan bu gelişmelere rağmen, Rapor!da görüldüğü üzere, Türkiye de şirket kurulması için gerekli dokümantasyon ve harcamalar hala AB standartlarının üstündedir.bu durum girişimcilik seviyesini ve/veya yeni şirketlerin kurulmasını olumsuz yönde etkilemektedir. Bu gelişmelerle beraber, daha önceki Türkiye Düzenli İlerleme Raporları nda da yer aldığı üzere, Türkiye de kullanılan KOBİ tanımı halen AB (Bölüm II, Kısım I e bakınız.) müktesebatıyla uyum halinde değildir. Nitekim Türkiye nin kendi içinde dahi KOBİ tanımı hakkında bir birlik sağlanamamış durumdadır ve toplam 11 KOBİ tanımı bulunmaktadır. KOBİ lerin gelişimi için kredi alımlarında kolaylık, düşük enflasyon oranı ve yüksek büyüme oranına sahip bir ekonomi büyük önem taşımaktadır. Fakat Rapor da Türkiye deki yüksek faiz oranlarının ve yüksek enerji giderlerinin KOBİ ler için önemli engeller teşkil ettiği belirtilmektedir. Türkiye nin ilerlemelerinin ve eksikliklerinin özetlenmesi ışığında; daha önceki AB müzakerelerinde yaşanan deneyimlere dayanarak, AB müzakere sürecinde KOBİ lere ilişkin müktesebat başlığının müzakerelerde ilk açılacak, nispeten kolay başlıklardan biri olduğu görülmektedir. bölümlerden biridir. Bu çerçevede, Türkiye Cumhuriyet Devleti nin ilgili alandaki eksiklikleri gidermesi gerek pozitif ekonomik konjonktür gerekse müzakerelerin başlaması açısından elzemdir. * * * 24