ÜNĠVERSAL TAHIL EKĠM MAKĠNALARININ STANDARTLAR VE DENEYLER BAZINDA KARġILAġTIRILMASI

Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 396 ÜNĠVERSAL TAHIL EKĠM MAKĠNALARININ STANDARTLAR VE DENEYLER BAZINDA KARġILAġTIRILMASI Comperation of Universal Cereal Sowing Machines Depending on Standarts and Experiment Methods K. VURSAVUġ 2 F. DELĠGÖNÜL 1 ÖZET Bu çalışmada, yabancı ve yerli yapım olarak ele alınan iki üniversal tahıl ekim makinası ( ve ), standartlar (TS-569) ve deneyler (TS-6425) bazında karşılaştırılmıştır. Çalışmanın sonucunda, her iki ekim makinesinde depo tohum seviyesi, ilerleme hızı ve ekim normu ayaklardan atılan tohum miktarı üzerinde %1(P<.1) ve %5(P<.5) önem seviyesinde istatistiksel anlamda etkili bulunmuştur. Ayaklar arası tohum dağılım düzgünlüğü açısından depo tohum seviyesine bağlı olarak de elde edilen varyasyon katsayısı değerleri en düşük %3.8 ve en yüksek %4.5 olarak, de ise en düşük %6. ve en yüksek %15.8 olarak belirlenmiştir. İlerleme hızı ve ekim normuna bağlı olarak elde edilen varyasyon katsayısı değerleri için %3.6 ve %5.2 sınırları arasında, için ise %12.6 ve %24.8 sınırları arasında değişim göstermiştir. Bu yönden de ayaklar arası tohum dağılım düzgünlüğü en iyi olan makina, olarak bulunmuştur. Sıra üzeri tohum dağılım düzgünlüğü açısından ise en iyi düzgünlük de elde edilmiştir. Ayrıca, her iki tahıl ekim makinasında depo tohum seviyesi ve ilerleme hızındaki değişimin norm değişimi üzerinde kayda değer oranda etkili olmadığı sonucuna varılmıştır. ABSTRACT In this study, selected two machines were compared by depending on the standarts and experiment methods called TS-569 and TS-6425. According to result of this study, in each two machines seed height in the hopper, forward speed and seed rate affected significantly on seed amount flowed from furrow openers in 1%(P<.1) and 5%(P<.5) levels. Coefficient of variation values obtained in Machine-I were found between 3.8% and 4.5% values. In Machine-II, these values were determined as 6.% and 15.8% by depending on seed height in the hopper. By depending on forward speed and seed rate, coefficient of variation values obtained varied between 3.6% and 5.2% values for Machine-I. In addition, these values were found as 12.6% and 24.8% in Machine-II. From this reason, the best machine which is seed distribution evennes among furrow openers was found as Machine-I. However, longitudinal seed distribution uniformity on row in Machine-II was found better than Machine-I. Variation of seed height in the hopper and forward speed did not affect on variation of seed rate in each two sowing machines. 1 Prof. Dr., Ç.Ü. Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Adana 2 Arş. Gör., Ç.Ü. Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Adana

Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 397 1. GĠRĠġ Son otuz yıl öncesine kadar ülkemizde tarımsal üretimi arttırmanın başlıca yolu ve en kolayı, üretime sokulacak arazi miktarını genişletmek sayılmaktaydı. Oysa bugün tarıma elverişli alanların hemen hemen tamamı pulluk altına alındığından bu yolla verim artışı olanaksız duruma gelmiştir (1). Artan nüfusumuzun gereksinimlerini karşılayabilmek için, üretim artışlarını arazi dışındaki girdilerle sağlamanın yolları araştırılmalıdır. Bunun içinde birim alandan daha fazla ürün alınması zorunluluğuyla karşı karşıya kalınmıştır. Bu koşullar altında, buğday üretim bölgelerimiz için yüksek verimli tahıl çeşitlerini bulmak, uygun gübreyi yeteri kadar kullanmak, sulanabilir alanları genişletmek, en uygun toprak işleme, ekim ve yetiştirme tekniklerini saptamak ve bunların üreticilerimiz tarafından uygulanmasını sağlamak önemli atılımlar olarak karşımıza çıkmaktadır (2). Tarımsal üretimin arttırılmasında, diğer etmenler yanında modern tarım araçlarının kullanılması da önemli bir rol oynamaktadır. Fakat tarımsal üretimi arttırmak için sadece modern gereçleri kullanmak yeterli değildir. Bunun yanında özellikle ülkemizde çok değişik olan iklim ve tarım koşullarına uygun gereçlerin seçimi ve standart tiplerin kullanılması da önemlidir. Halen ülkemizde ekim makinaları, Avrupa ve Amerika kökenli makinalardan kopye edilerek imal edilmektedir. Kopya edilen parçaların fonksiyonlarının bazılarının tam bilinmemesi makinaların pratikte başarılı çalışmalarına engel olmaktadır. Ülkemiz koşullarında ekim makinalarının ekim tekniğine uygun olarak çalışabilmesi, yapısal organların isteklere uygun bir şekilde projelenmesi ve bu şekilde imalata geçilmesiyle mümkün olmaktadır. Bu çalışmada; üniversal tahıl ekim makinalarının standartlar ve deneyler bazında karşılaştırılarak, kullanıcılara ve imalatçılara yönelik önerilerin getirilmesi amaçlanmıştır. 2. MATERYAL VE YÖNTEM 2.1. Materyal Araştırma materyali olarak, Alman yapımı Hassia DK-2 tahıl ekim makinası ve yörede geniş kullanım alanı olan Tek Tarım tahıl ekim makinası seçilmiştir. olarak adlandırılan Hassia DK-2 tahıl ekim makinası 15 sıralı, ekici ünitesi kombine dişli makaralı tipte olan ve bir çift lastik tekerlek üzerine bindirilmiş asılır tipte ekim makinasıdır. olarak adlandırılan Tek Tarım tahıl ekim makinası 17 sıralı, tohum ve gübre aktarma düzeni etken genişliği değiştirilebilen üstten akışlı helisel oluklu makara tipinde olan ve bir çift lastik tekerlek üzerine bindirilmiş asılır tipte kombine ekim makinasıdır. Denemeler, panda çeşidi buğday tohumluğu kullanılarak yapılmıştır. Kullanılan tohumluğun özellikleri Çizelge 1 de, denemelerde kullanılan makinalara ait bazı teknik özellikler Çizelge 2 de verilmiştir.

Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 398 Çizelge 1. Panda Çeşidi Buğday Tohumluğunun Bazı Özellikleri Tohum Dane Büyüklüğü (mm) Bin Dane Hacim Yığılma Cinsi Uzunluk Genişlik Kalınlık Ağırlığı Ağırlığı Açısı (g) (kg/dm 3 ) ( ) Buğday 5-8 1.4-4.6 1.5-3.5 38.3.797 32-38 Çizelge 2. ve ye Ait Bazı Teknik Özellikler BOYUTLAR ÖLÇÜLEBĠLEN DEĞERLER Boş ağırlık(kg) 485 53 Toplam boy(mm) 218 249 İz genişliği(mm) 195 226 Toplam yükseklik(mm) 127 135 Tohum deposu hacmi(dm 3 ) 17 178 Gübre deposu hacmi(dm 3 ) - 178 Ekici organ tipi Kombine dişli makara Helisel oluklu makara Ekici düzen oluk sayısı(adet) - 1 Ekici düzen oluk profil - 6 yarıçapı(mm) Ekici düzen makara boyu(mm) - 35 Tohum ve gübre borusu tipi Plastik, teleskop Plastik, teleskop Ekici ayaklar arası uzaklık(mm) 13 (Ayarlanabilir) 133 (Ayarlanabilir) Ekici ayak disk çapı(mm) 3 35 Ekici ayak yön açısı( ) 8 8 Tekerlek ölçüleri 6.-16 5.6x15 Değişik yapıya sahip tahıl ekim makinalarının hız, norm, materyal ve depo tohum seviyesi etkisindeki dağılım düzgünlüğü ve norm değişimlerini belirlemek amacıyla Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümünde bulunan ekim makinası deneme düzeninden yararlanılmıştır. Ekim makinalarının laboratuvar koşullarında sıra üzeri dağılım düzgünlüğünün belirlenmesi için sabit yapışkan bant kullanılmıştır. Denemelerde, ekim makinalarının tohum borularından dökülen tohumların toplanıp tartılma işlemi için ağırlıkları eşit, 12 cm yüksekliğinde ve 5 cm yarıçapında silindir şeklinde tohum toplama kutuları kullanılarak yapılmıştır. Denemelerde tartımlar için %1(.1g) hassasiyetle ölçüm yapan digital göstergeli terazi kullanılmıştır. Standartlara uygun hızların elde edilebilmesi için devir hesaplanmış ve bu ölçüm devir ölçer kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Tekerlek devri direkt olarak tekerlekten ölçüldüğü için kayma ortadan kalkmıştır. 2.2. Yöntem Denemelerde üniversal tahıl ekim makinalarının standartlara olan uygunluğunu belirlemek amacıyla TS-569 ve TS-6425 nolu standartlardan yararlanılmıştır. Depo tohum seviyesinin, ayaklardan atılan tohum miktarına etkisi; tohum deposu tam, yarı ve çeyrek dolu durumlarda iken tespit edilmiştir. Denemede ekim normu sabit tutulmuş ve denemeler kışlık tahıl ekimine uygun bir ekim normunda(22 kg/da) yapılmıştır. Denemeler, standartlara uygun olan 1.53, 2. ve 2.5 m/s ilerleme hızlarında gerçekleştirilmiştir (3). Bunun yanında ekim normunda depo tohum

Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 399 seviyesine bağlı olarak meydana gelen değişiklikler varyasyon katsayısı değerleri hesaplanarak bulunmuştur (4, 5). İlerleme hızı ve ekim normunun ayaklar arası tohum dağılım düzgünlüğüne etkisi, her iki ekim makinası için üç farklı ilerleme hızında(1.53, 2. ve 2.5 m/s) ve üç farklı norm kademesinde(min., ort. ve max) tespit edilmiştir. Ekim makinasının üç farklı ilerleme hızında elde edilen ekim normundaki değişimde incelenmiştir. Bu değişimi inceleyebilmek için her iki ekim makinasının her birinden üç farklı norm ayar kademesinde ve ilerleme hızında ekim normları belirlenmiş ve hıza bağlı olarak meydana gelen değişiklikler varyasyon katsayısı değerleri hesaplanarak bulunmuştur. Her iki koşul için elde edilen bu değerlerin varyans analizleri, tesadüf parsellerinde faktöriyel deneme planına göre yapılmıştır. İlerleme hızı ve ekim normunun, sıra üzeri tohum dağılım düzgünlüğüne etkisinin belirlenmesi amacıyla yapılan bu denemede, tohum dağılım düzgünlüğü deneyinden elde edilen değerlere bağlı olarak ortalamaya en yakın olan tek bir ekici ayak ile çalışılmıştır. Band boyu 3m olarak alınmıştır. Denemeler üç tekerrürlü olarak gerçekleştirilmiş ve toplam 9 m'lik bant uzunluğunda ölçüm yapılmıştır. Denemeler aynı şekilde üç farklı ilerleme hızı ve norm kademesinde yürütülmüş ve 1 mm'lik aralıklardaki tohumlar sayılarak ve ortalama değerleri hesaplanarak varyasyon katsayısı değerleri ortaya konmuş ve makinalar bu yönde karşılaştırılmaya çalışılmıştır. Denemeler sırasında lastik hava basıncının her iki ekim makinasında da değişmemesine dikkat edilmiştir (3). 3. BULGULAR VE TARTIġMA 3.1. Depo Tohum Seviyesinin, Ayaklar Arası Tohum Dağılım Düzgünlüğüne ve Ekim Normuna Etkisi Her iki ekim makinası için ortaya konan genel varyans analizi sonuçları ışığı altında, çalışmada ele alınan faktörlerin ve bunların interaksiyonlarının ayaklardan atılan tohum miktarı üzerindeki etkileri Çizelge 3'de verilmiştir. Çizelge 3'den de görüldüğü gibi, 'de çalışmada ele alınan ana faktörlerin ayaklardan atılan tohum miktarı üzerinde %1(P<.1) önem seviyesinde önemli bir etkiye sahip olduğu görülmüştür. Makine-II'de ise depo tohum seviyesinin ifade eden B faktörü dışındaki diğer ana faktörler %1(P<.1) önem seviyesinde atılan tohum miktarı üzerinde etkili olmuştur. İnteraksiyonlara ilişkin olarak; 'de AxB ve BxC interaksiyonunun ayaklardan atılan tohum miktarı üzerinde %1(P<.1) önem seviyesinde etkili olduğu, AxC ve AxBxC interaksiyonunun ise %1(P<.1) önem seviyesinde atılan tohum miktarı üzerinde etkili olmadığı görülmüştür. 'de ise, AxB, AxC ve AxBxC interaksiyonlarının %1(P<.1) önem seviyesinde ayaklardan atılan tohum miktarı üzerinde etkili olduğu, BxC interaksiyonun ise atılan tohum miktarı üzerinde istatistiki anlamda bir farklılık yaratmadığı görülmüştür. Ayrıca, metod bölümünde açıklandığı gibi varyasyon katsayısı değerleride her iki ekim makinası için hesaplanmış ve Şekil 1'de verilmiştir.

% CV % CV % CV Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 4 Çizelge 3. ve İçin Belirlenen Genel Varyans Analizi Sonuçları değildir. MAKĠNA FAKTÖR ÖNEM DURUMU A ** B ** AxB ** C ** AxC - BxC ** AxBxC - A ** B - AxB ** C ** AxC ** BxC - AxBxC ** A: Ayak B: Depo Tohum seviyesi C: İlerleme Hızı **: Faktörler ayaklardan atılan tohum miktarı üzerinde %1(P<.1) önem seviyesinde etkili olmuştur. -: Faktörler %1(P<.1) önem seviyesinde istatistiksel anlamda önemli Şekil 1 incelendiğinde 'de ayaklar arası tohum dağılım düzgünlüğü üzerinde depo tohum seviyesi ve ilerleme hızının düzgünlüğü değiştirici yönde bir etkisinin olmadığı, 'de ise sabit depo tohum seviyesinde ilerleme hızındaki artışın dağılım düzgünlüğünü iyileştirici yönde bir etkisinin bulunduğu görülmüştür. Tam Dolu 16 14 12 1 8 6 4 2 İlerleme hızı (m/s) 16 14 12 1 8 6 4 2 Yarı Dolu 16 14 12 1 8 6 4 2 Çeyrek Dolu Şekil 1. Tam, yarı ve çeyrek dolu depo tohum seviyelerinde belirlenen varyasyon katsayıları değişimi Depo tohum seviyesinin ekim normuna etkisini ortaya koymak amacıyla tohum deposunun tam, yarı ve çeyrek dolu durumlarında çalıştırılan ekim makinasından alınan ekim normu değerleri arasındaki değişimin (%CV) %1'u aşmaması gerektiği TS-569 nolu standartta belirtilmektedir. Bu durumda bir değerlendirme yapılırsa, her iki ekim makinasında da depo tohum seviyesinin ekim normu değişimine etkili olmadığı görülmektedir(çizelge 4 ve 5). Çizelgelerden de görüldüğü gibi 'de

Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 41 en yüksek varyasyon katsayısı değeri %4.8, 'de de %2.4 değerleriyle %1 sınır değerinin çok aşağısında kalmıştır. Çizelge 4. İçin Ekim Normlarının Depo Tohum Seviyesine Bağlı Olarak Değişimi Depo Tohum Ekim Normu (22kg/da) Seviyesi 1.53 2. 2.5 Tam Dolu 21.4 22.5 22.25 Yarı Dolu 23.4 22.82 23.3 Çeyrek Dolu 23.4 22.4 21.52 Var. Katsayısı(%) 4.71 1.72 4.8 Çizelge 5. İçin Ekim Normlarının Depo Tohum Seviyesine Bağlı Olarak Değişimi Depo Tohum Ekim Normu (22kg/da) Seviyesi 1.53 2. 2.5 Tam Dolu 22.59 21.66 21.44 Yarı Dolu 23.46 22. 21.6 Çeyrek Dolu 22.73 22.6 21.31 Var. Katsayısı(%) 2.4.99.68 3.2. Ġlerleme Hızı ve Ekim Normunun, Ayaklar Arası Tohum Dağılım Düzgünlüğüne Etkisi Bu bölümde, araştırma materyali olarak seçilen ve denemeye alınan ve 'de makine tekerleğinin 2 devrinde atılan tohum miktarı üzerinde ele alınan faktörlerin gerek ayrı ayrı gerekse oluşturdukları interaksiyonlarla etkilerinin önemli olup olmadığını ortaya koyacak varyans analizi sonuçları elde edilmiş ve Çizelge 6'da verilmiştir. Çizelge 6'dan da görüldüğü gibi, her iki ekim makinasında da çalışmada ele alınan ana faktörlerin ayaklardan atılan tohum miktarı üzerinde %1(P<.1) ve %5(P<.5) önem seviyesinde önemli bir etkiye sahip olduğu görülmüştür. Minimum ve maksimum norm kademesinde DxE interaksiyonunun %1(P<.1) önem seviyesinde sadece 'de etkili olduğu görülürken diğer norm kademelerinde interaksiyonların istatistiksel anlamda hiçbir etkisinin olmadığı belirlenmiştir. Üç farklı ilerleme hızı ve norm kademesinde her iki ekim makinası için makina tekerleğinini 2 devrinde ayaklardan atılan ortalama tohum miktarına bağlı olarak hesaplanan varyasyon katsayısı değerleri Şekil 2 de verilmiştir. Şekil 2 incelendiğinde, de minimum ve maksimum ekim normunda ilerleme hızındaki artış varyasyon katsayısında artışa, ortalama ekim normunda ise azalmaya neden olmuş, fakat bu artış ve azalma dağılım düzgünlüğünü çok fazla değiştirici yönde gerçekleşmemiş ve ilerleme hızının ekim normuna bağlı olarak dağılım düzgünlüğü üzerinde bir etkisinin olmadığı belirlenmiştir. de ise, sabit norm kademesinde ilerleme hızında meydana gelen artış, varyasyon katsayısı değerlerinde düşüşe dolayısıyla dağılım düzgünlüğünde iyileşmeye neden olmuştur. Bu yönden de ilerleme hızının norm kademesine bağlı olarak ayaklar arası tohum dağılım düzgünlüğü üzerinde etkili olduğu belirlenmiştir.

Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 42 Çizelge 6. ve İçin Üç Farklı Norm Kademesinde Belirlenen Genel Varyans Analizi Sonuçları etkili MAKĠNA NORM KADEMESĠ FAKTÖR ÖNEM DURUMU D * Nmin E ** DxE - Nort E * DxE - Nmax E ** DxE - Nmin E ** DxE ** Nort E * DxE - Nmax E - DxE ** D : Ayak E : İlerleme Hızı ** : Faktörler, ayaklardan atılan tohum miktarı üzerinde %1 (P<.1) önen seviyesinde etkili olmuştur. * : Faktörler, ayaklardan atılan tohum miktarı üzerinde %5 (P<.5) önen seviyesinde olmuştur. -: Faktörler, %1(P<.1) ve %5(P<.5) önem seviyesinde istatistiksel anlamda önemli değildir Ayrıca, her iki ekim makinasında da üç farklı norm ayar kademesinde ilerleme hızına bağlı olarak meydana gelen norm değişimleri de incelenmiş ve Çizelge 7 ve 8 de verilmiştir. Ekim makinasının 1.5, 2. ve 2.5 m/s lik ilerleme hızlarında ekim ve gübre normlarındaki değişimin(%cv) %5 i geçmemesi gerektiği dikkate alınırsa(ts-569) Çizelge 7 ve 8 de görüldüğü gibi sadece de minimum norm kademesinde %7.37 lik bir varyasyon katsayısı değeri elde edilmiştir. Bunun dışında her iki ekim makinasında da ekim normlarının hıza bağlı olarak değişiminin istenen sınırlar içerisinde kaldığı görülmüştür.

% CV % CV Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 43 6 5 4 3 2 1 Nmin Nort Nmax 25 2 15 1 5 Nmin Nort Nmax Şekil 2. ve II için elde edilen varyasyon katsayıları değişimi Çizelge 7. İçin Ekim Normlarının Hıza Bağlı Olarak Değişimi Norm Kademesi Ekim Normu (kg/da) Var. Katsayısı 1.53(m/s) 2.(m/s) 2.5(m/s) (%) Nmin 1.8 1.84 2.6 7.37 Nort 21.41 22.5 22.25 2. Nmax 49.45 49.7 51.67 2.94 Çizelge 8. İçin Ekim Normlarının Hıza Bağlı Olarak Değişimi Norm Kademesi Ekim Normu (kg/da) Var. Katsayısı 1.53(m/s) 2.(m/s) 2.5(m/s) (%) Nmin 9.42 1.6 1.31 3.74 Nort 3.62 31.57 32.5 2.98 Nmax 77.56 77.89 79.4.99 3.3. Ġlerleme Hızı ve Ekim Normunun, Sıra Üzeri Tohum Dağılım Düzgünlüğüne Etkisi Üç farklı ilerleme hızı ve norm kademesinde yapılan denemeler sonucunda varyasyon katsayısı değerleri elde edilmiş ve bu değerler Şekil 3 de verilmiştir. Şeklin incelenmesinden de anlaşılacağı üzere, de sabit ilerleme hızında ekim normunda meydana gelen artış sıra üzeri tohum dağılım düzgünlüğünü olumlu yönde etkilemiştir. Sabit norm kademesi durumunda bir değerlendirme yapılacak olursa minimum norm kademesi için hızdaki artış sıra üzeri tohum dağılım düzgünlüğünde bozulmaya yol açarken, maksimum norm kademesinde ise ters yönde bir etkiye sahip olmuştur. Ortalama ekim normunda ise kararlı bir durum gözlenememiştir. de de sabit ilerleme hızında ekim normunda meydana gelen değişim, dağılım düzgünlüğünü olumlu yönde etkilemiş ve varyasyon katsayısı değerlerinde azalmaya neden olmuştur. Sabit norm kademesinde ise minimum ekim normunda hızdaki artış, düzgünlüğü olumlu yönde etkilerken ortalama ve maksimum norm kademelerinde dağılım düzgünlüğü bozulmuştur. Varyasyon katsayısı yönünden genel bir değerlendirme yapılacak olursa, en düşük varyasyon katsayısı değerleri

% CV % CV Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 44 de elde edilmiş ve sıra üzeri tohum dağılım düzgünlüğü daha iyi bulunmuştur. 6 5 4 3 2 1 Nmin Nort Nmax 7 6 5 4 3 2 1 Nmin Nort Nmax Şekil 3. ve II için elde edilen varyasyon katsayıları değişimi 4. SONUÇ Sonuç olarak, denemeye alınan makinalardan ayaklar arası tohum dağılım düzgünlüğü açısından istenen sonuçları vermiş ve ye göre çok daha iyi bir dağılım düzgünlüğü elde edilmiştir. Ayrıca, her iki ekim makinasında da normdaki değişim standartlarda belirtilen sınırlar içerisinde kalmış, depo tohum seviyesi ve hız değişiminin norm üzerinde bir etkisi olmamıştır. Sıra üzeri tohum dağılım düzgünlüğü açısından ise nin diğer makinaya kıyasla daha iyi sonuçlar verdiği ve sıra üzeri dağılımın daha iyi olduğu belirlenmiştir. KAYNAKLAR 1. Özsert, İ., Türkiye de Üretilen Bazı Tahıl Ekim Makinalarının Tahıl ve Gübre Dağıtım Düzenleri Üzerinde Bir araştırma. Doktora Tezi. A.Ü. ziraat Fakültesi Tarımsal Mekanizasyon Bölümü, Erzurum, 1984 2. Özmerzi, A., Tahıl Ekim Makinalarında Kullanılan Gömücü Ayaklara İlişkin Tohum dağılımları Üzerinde Bir araştırma. Türkiye Zirai Donatım Kurumu Mesleki Yayınları, Yayın No:44, Ankara, 1986. 3. TSE, Sıraya Ekim Makinaları Deney Metotları. TS-6425, Ankara, 1989 4. TSE. Sıraya Ekim Makinaları. TS-569, Ankara, 1988. 5. Asma, S., Sıraya Ekim Makinaları İçin Deney ve Değerlendirme Esasları ile Bazı Deney Rapor Özetleri. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarım Alet ve Makinaları Test Merkezi Müdürlüğü. Yayın No: 4, Ankara, 1996.