Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 2 İÇİNDEKİLER Genel Bilgiler 3 A. İş Etüdü A.1) Metod Etüdü..4 A.2) Zaman Etüdü.5 B. Ergonomi ve İş Güvenliği B.1) Çalışma Ortamı Analizi..7 B.2) İş Güvenliği Teknikleri...9 B.3) İş Kazaları..13 B.4) İş Güvenliği İstatistikleri...15 C. Üretim C.1) Ürün Özellikleri...21 C.2) Üretim Teknolojisi...24 C.3) Makine/Teçhizat Yerleşimi ve Malzeme Taşıma Sistemleri... 31 C.4) Verimlilik Analizi...42 D. Üretim Planlama D.1) Üretim Tipi..45 D.2) Planlama Faaliyetleri...46 D.3) İş Yükleme...49 D.4) Stok ve Envanter Yönetimi..52 D.5) Kapasite Planlama...53 E. Kalite Sistemi E.1) Girdi ve Proses Kontrol 56 E.2) İstatistiksel Kalite Kontrol 57 E.3) Kalite Güvence Sistemleri 58 E.4) Toplam Kalite Yönetimi...61 F. Yönetimde Karar Verme F.1) Organizasyonel Yapı 62 F.2) Yönetimde Karar Verme ve Yöntemleri (Doğrusal Programlama, Oyun Teorisi, Simülasyon vs.) 66 F.3) Karar Destek Sistemleri 67 F.4) Yönetim Bilişim Sistemleri..69 G. Finansal Yönetim G.1) Maliyet Sistemleri.75 G.2) Bütçeleme..79 G.3) Yatırım Planlama...80 G.4) Satış Sistemleri..81 Genel Değerlendirme..89 Ekler.90
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 3 GENEL BİLGİLER KURULUŞUN ADI: TÜPRAŞ KIRIKKALE RAFİNERİSİ KURULUŞUN ADRESİ: Kırıkkale / TÜRKİYE Rafineri, Orta Anadolu Bölgesinin petrol ürünleri ihtiyacını karşılamak amacıyla TPAO ve Romanya Industrial Export Import firması arasında 14 Ağustos 1977 tarihinde imzalanan ticari sözleşme ve kredi anlaşması çerçevesinde kurulmuştur. Yılda 5.0 milyon ton, 36 API graviteli Kerkük hampetrolü işleme kapasitesine göre tasarlanmış olan Rafinerimizin kuruluş yeri, ürün pazar durumu, ham su temini ve ulaşım olanakları gibi ana kriterler ışığında Kırıkkale-Hacılar kasabası seçilmiştir. Rafinerinin hampetrol ikmali, BOTAŞ ın Ceyhan terminalinden, 447 km uzunluğundaki 24 lik boru hattı ile yapılmaktadır. Mevcut durumda maksimum hampetrol ikmal kapasitesi 7.5 milyon ton/yıl olup, tanklara hampetrolün ilk girişi 4 Ekim 1986 tarihinde gerçekleşmiş ve Rafineri 25 Ekim 1986 tarihinde işletmeye açılmıştır. Tüpraş rafinerileri arasında en büyük alana sahip olan Kırıkkale Rafinerisi, aynı zamanda Türkiye'nin ve Tüpraş'ın en büyük kara tanker dolum kapasitesine sahiptir. 1986 yılında başta Ankara olmak üzere Orta Anadolu, Doğu Akdeniz ve Doğu Karadeniz Bölgesi'ndeki birçok ilin petrol talebini karşılamak amacıyla kurulan Kırıkkale Rafinerisi, Hydrocracker ve İzomerizasyon Üniteleri ilaveleri ile genişletilerek Akdeniz standartlarına göre orta düzeyde kompleksiteye sahip bir rafineri haline getirilmiştir. Nelson Kompleksite Endeksine göre Rafineri'nin mevcut kompleksitesi 5,32'dir. Dizel kükürt giderme ve CCR Reformer Üniteleri'nin 2008 yılı ortasında devreye girmeleriyle Rafineri'nin kompleksitesi 6,32'ye yükselmiştir. Yıllık 5 milyon ton ham petrol işleme kapasitesine sahip olan Rafineri'nin ham petrol ikmali, BOTAŞ'ın Ceyhan Terminali'nden, Ceyhan-Kırıkkale boru hattı üzerinden gerçekleştirilmektedir. Tüpraş'ın ilk akredite laboratuvarı olan Kırıkkale Rafinerisi Laboratuvarı 2007 yılında merkezi ABD'de bulunan APG The Measure of Quality otoritesi, su ve atık su parametrelerinde 8 analize ilişkin başarılı performansları sonucunda çeşitli ülkelerden katılan 327 laboratuvar arasında Üstün Kalite Ödülü ne layık görülmüştür. Tüpraş'ın çevre ve iş sağlığına yönelik olarak titizlikle yürüttüğü çalışmalar sonucunda Kırıkkale Rafinerisi bu yıl da ISO 9001 Kalite, 14001 Çevre ve OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği belge yenileme denetimlerinden majör uygunsuzluk almadan başarıyla geçmiştir. 2007 yılında, demiryolu taşımacılığı canlandırılarak rafineri ürün satışlarının ve buna bağlı olarak kapasite kullanımının artırılması amacıyla Kırıkkale Rafinerisi'nde vagon dolum altyapısında iyileştirmeler yapılmış ve vagon dolum tartım sisteminde otomasyona geçilmiştir.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 4 A. İŞ ETÜDÜ A.1) METOD ETÜDÜ Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş.(TÜPRAŞ) Kırıkkale Rafinerisi, bünyesinde bulunan birimler ile üretim de verimliliği arttırmak amacı ile metot etüdü faaliyetlerini gerçekleştirmektedir. Kırıkkale Rafinerisi, metot etüdü faaliyetleri ile daha kolay ve etken yöntemlerin geliştirmeye çalışmaktadır. Rafineri, Maliyetlerin düşürülmesi amacı ile bir işin yapılışındaki mevcut ve önerilen yolları dizgesel olarak kayıt altına alır ve inceler. Rafineride Metot etüdü iş kapsamının azaltılmasında kullanılan temel tekniklerden biridir. İşletme, metot etüdü faaliyetleri ile özellikle malzeme ya da işçilere ilişkin gereksiz hareketlerin yok edilmesi ve yetersiz yöntemler yerine iyi yöntemlerin konmasıyla uğraşır. Kırıkkale Rafinerisi nde göz önüne alınan Metot Etüdünün konuları şunlardır: Süreçlerin ve yöntemlerin düzeltilmesi. Rafinerinin, bakım atölyesinin, işyeri düzeninin, tesisat ve donatım tasarımlarının düzeltilmesi. İnsan gücünde arttırım sağlanması ve aşırı yorgunluğun azaltılması. Malzeme, makine ve insan gücünün kullanılmasının düzeltilmesi. Daha iyi çalışma koşullarının geliştirilmesi. Kırıkkale Rafinerisi nde Metot Etüdünün uygulanırken kullanılan aşamalar şu şekildedir: Etüdü yapılacak işin seçilmesi Dolaysız gözlem yoluyla, mevcut yöntem hakkındaki bütün ilgili olayların kaydedilmesi. Amaca en uygun tekniği kullanarak bu olayların eleştirilerek düzenli bir sıra içinde incelenmesi. Bütün belkili koşullar göz önünde bulundurularak, en kolay, ekonomik ve etken yöntemin geliştirilmesi. Yeni yöntemin her zaman belirlenebilmesi için tanımlanması. Yeni yöntemin standart bir uygulama olacak şekilde yerleştirilmesi. Bu standart uygulamanın düzenli denetimlerle sürdürülmesi. İşletmede metot etüdü faaliyetleri genellikle Bakım-Onarım Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Rafineri Müdürlüğü ne bağlı Bakım Onarım Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmiş olan bir metot etüdü çalışması örnek olarak ekler kısmında verilmiştir.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 5 A.2) ZAMAN ETÜDÜ TÜPRAŞ Kırıkkale Rafinerisi nde, nitelikli bir işçinin, belli bir işi, belli bir çalışma hızıyla(performansla) yapması için gereken zamanı saptamak amacıyla işletme bünyesinde Zaman Etüdü faaliyetleri yapılmaktadır. Rafineri, zaman etüdü faaliyetleri ile nedeni ne olursa olsun herhangi bir etken işin yapılmadığı sürenin yani etken olmayan sürenin araştırılması, azaltılması ve sonucunda da yok edilmesiyle uğraşır. İşletme, zaman etüdü ile sadece etken olmayan sürenin varlığını ortaya çıkarmakla kalmaz, aynı zamanda işin yapılması için standart zamanı da saptar. İşletmede zaman etüdünün uygulanırken aşağıdaki aşamalar izlenir: Etüt edilecek işin seçilmesi. İşin yapıldığı koşullarla ilgili bütün verilerin, yöntemlerin ve bunlardaki hareket öğelerinin kaydedilmesi. En etken yöntem ve hareketlerin kullanıldığına ve verimli olmayan yabancı öğelerin, verimli öğelerden ayrıldığına emin olmak için, kaydedilen verilerin ve en küçük öğelerin eleştirilerek incelenmesi. Her öğeye ait yapılan işin miktarının, en uygun iş ölçümü tekniği kullanılarak zaman cinsinden ölçülmesi. Zaman etüdünün kullanıldığı durumlar için ayrıca dinlenme, kişisel gereksinme ve rastlantısal durumları kapsayacak payları da ekleyerek işlem için standart bir zamanın bulunması. Belirlenen etkinlik ve yöntemlere ait zaman standartlarını saptayarak, bunlarla ilgili etkinlik ve dizilerin ve işlem yöntemlerinin açık ve seçik olarak tanımlanması. İşletmede zaman etüdü faaliyetleri genellikle Bakım-Onarım Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Rafineri Müdürlüğü ne bağlı Bakım Onarım Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmiş olan bir zaman etüdü çalışması örnek olarak ekler kısmında verilmiştir.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 6 Rafineri Bünyesinde Yapılan İyileştirmeler NHT ve DESULF ünitelerine sıcak şarj alınması ve filtre tesisinin yapılması, Rafineri yakıt gazından LPG kazanımı (Kasım 2007 itibariyle 2,13 milyon dolar getiri sağlanmıştır) Reformer ünitesi hidrojen fazlasının hidrojen ünitesine şarj olarak verilmesi, Antisurge kontrol sisteminin türbin tahrikli kompresörlere uygulanması ile önemli oranda stim tasarrufunun sağlanması, Aynı serviste çift çalışan türbin tahrikli pompaların tek pompaya düşürülmesi ile enerji tasarrufu sağlanması, Frekans konverter uygulaması(her VSD uygulamasında ortalama %50-70 arası elektrik tasarrufu sağlanmaktadır) Soğutma fanlarında yüksek verimli fan kullanımı(%20 oranında güç tasarrufu mümkündür) İzolasyon çalışmaları, Türbinli çeviriciden elektrikli çeviriciye dönüşüm(tek bir türbin değişiminin gerçekleşmesi halinde 4.249.696YTL ekonomik getiri hesaplanmıştır) Verimli aydınlatma sistemleri(led aydınlatmalarıyla %60 a kadar güç tasarrufu sağlanmıştır) Hat ısıtmalarında elektrikli ısıtıcı kullanımı, Atık ısı kazanımı(yılda 15-20 milyon dolar kazanç sağlanacaktır) Buhar trap izleme programı, Yüksek güçlü pistonlu kompresörlerde kademesiz yük kontrolü, Kazan ve fırınlarda devrede temizlik işlemi(60bin YTL tasarruf sağlanmıştır) Yüksek verimli elektrik motoru kullanımı, İyileştirmeler sonucu 2006 yılına göre yaklaşık 12bin ton fuel oil yakıt tasarrufu karşılığında 7 milyon dolar kazanç sağlanmıştır.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 7 B.1) ÇALIŞMA ORTAMI ANALİZİ B. ERGONOMİ VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜPRAŞ Kırıkkale Rafinerisi çalışma koşulları, uluslararası standartlara uygun, modern ve teknolojik imkânlarla donatılmış, ergonomik açıdan en iyi seviyeye getirilmeye çalışılmış bir konumdadır. Rafineri çok geniş bir sahaya kurulmuş ve tesis yerleşimi buna göre yapılmıştır. Rafineri içerisinde yaklaşık olarak 1000 kişinin çalışması, çalışma ortamının dikkatle incelenmesini gerektirmektedir. Rafineride ortaya çıkabilecek en ufak sorun çok büyük tehlikelere yol açabilmektedir. Bu yüzde işyeri çalışma ortamı tasarlanırken birçok ergonomi ve iş güvenliği kriteri göz önüne alınmıştır. TÜPRAŞ Kırıkkale Rafinerisi nde ICC-Golder-ENSR Konsorsiyumu tarafından hazırlanan rapora göre bazı tesislerin çalışma ortamı analizleri sonucu alınan kararlar aşağıdaki gibidir: Kuvvet Santrali: Rafineri, faaliyetlerine ilişkin bir emisyon izni henüz alamamıştır. Yönetmelik hükümlerine göre hampetrol ünitesi ve kuvvet santrali bacalarına sürekli emisyon izleme sistemi takılması gerekmektedir. Tesis, baca ve ortam kalitesi izleme sonuçlarının TÜBİTAK tarafından sağlanmasından hemen sonra, en kısa zamanda Emisyon İzni ne başvuracaktır. Atıksu Arıtma Tesisi, Dengeleme Havuzu: Tesiste belirgin uçucu organik emisyon vardır. ISO 14001 sisteminin bir uzun dönemli hedefi olarak bu kaçak emisyonlar düşürülecektir. Atıksu Arıtma Tesisi, API Seperatörleri: Arıtma tesisinde bulunan API seperatörlerine belirgin uçucu organik emisyonu vardır. ISO 14001 sisteminin bir uzun dönemli hedefi olarak bu kaçak emisyonlar düşürülecektir. Tanker Dolum Alanı, Buhar Geri Kazanımlı Alttan Dolum Adası: Dolum alanındaki dolum adaları buhar geri kazanımlı alttan dolum sistemine dönüştürülecektir. Atıksu Arıtma Tesisi, Durultucu Havuzlar Tesis Çıkışı: 2 saatlik ve 24 saatlik kompozit numunelerin alınması ve askıda katı madde, yağ/gres, amonyak azotu, hidrokarbonlar, kükürt, fenol, altı değerlikli krom, toplam siyanür ve ph analizlerinin yapılması kararlaştırılmıştır. Yağmursuyu Toplama Kanalları: Yağlı su toplama kanallarının bazı yerlerinde bütünlüğün bozulmuş, kanallarda çatlaklar meydana gelmiştir. Bu yüzden yağlı su kanallarının olabildiğince gözden geçirilmesi ve tespit edilecek çatlakların en kısa zamanda onarılması kararlaştırılmıştır. Yağmursuyu Toplama Sistemi, Kontrol Havuzları: Tesiste yağmursuyu kanallarının bağlı olduğu üç adet kontrol havuzu bulunmaktadır. Bu havuzlarda toplanan yağlı sular gerekli görülen hallerde atıksu arıtma tesisine yönlendirilebilmektedir. Yağmur kanallarına yağ yükü getiren kaynakların tespit edilmesi ve yağlı su kanallarına bağlanması kararlaştırılmıştır. Atık Çamur Havuzu: Rafinerinin batısında bulunan ve rafineride üretilen çeşitli çamurların depolandığı atık çamur havuzunda, çamur arıtımının tamamlanmasının ardından, yer altı toprak araştırmasının yapılması kararlaştırılmıştır. Geçici Atık Depolama Binası: Tehlikeli atıklar rafineride geçici olarak tehlikeli atık depolama binasında depolanmaktadır. Rafineri bu geçici atık depolama binasına ilişkin olarak tehlikeli atıkların atık bertaraf tesisine gönderecektir.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 8 Rafineride çalışma ortamı analizine örnek olarak atölye mekaniği incelenmiş ve elde edilen bulgular aşağıda verilmiştir. Atölye Mekaniğinin Ergonomik Açıdan İncelenmesi Sıcaklık: 18 19 derece olması gereken fabrika ortamında izolasyon sorununun olduğu belirlenmiştir. Bu yüzden ortam yazları çok sıcak, kışları ise soğuk olmaktadır. Metal bölümüyle atölye mekanik aynı ortamdadır ve bu iki bölümün ayrılması sorunun çözümüne yardım edecektir. Aydınlatma: Atölye pencereleri sol taraftadır. Çok hassas işler yapılmamakla beraber aydınlatma iş ortamına uygundur. Nem: Nemlilik oranı %70 75 arasındadır. Takımhanede bu seviye daha düşüktür. Gürültü: Gürültü seviyesi 70 80 db arasındadır. Fakat metal bölümünde kullanılan balyozun gürültüsünden atölye mekanik de etkilenmektedir. Titreşim: Titreşimin olduğu bölümlerde titreşim yalıtımı yapan eldivenler kullanılmaktadır. Toz Duman: Testere kullanımından çıkan tozların çekildiği havalandırma sistemi yoktur. Kaynaktan çıkan dumanı çeken aspiratörler mevcuttur. Atölyenin en büyük sorununun çalışma ortamı sıcaklığı olduğu gözlemlenmiştir. Atölye yazları çok sıcak kışları ise soğuktur. Diğer bir sorun da zeminin kötü olmasından kaynaklanan toz sorunudur. Zeminin temizlenmesi kolay, toz kaldırmayan, ayağa yapışmayan malzemeyle döşenmesi gerekmektedir.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 9 B.2) İŞ GÜVENLİĞİ TEKNİKLERİ TÜPRAŞ Kırıkkale Rafinerisi nde İş Güvenliği faaliyetlerini, Rafineri Müdürlüğü ne bağlı Emniyet, Çevre ve Kalite (EÇK) Müdürlüğü yürütmektedir. Emniyet, Çevre ve Kalite Müdürlüğü tarafından uygulanan iş güvenliği teknikleri ile rafineride karşılaşılabilecek olası uygunsuz durumlar ortadan kaldırılmaya çalışılmaktadır. Emniyet, Çevre ve Kalite Müdürlüğü, düzenli aralıklarla çalışanlara eğitimler vermektedir. Rafineriye müteahhit olarak gelen firma çalışanları ve stajyer öğrenciler işe başlamadan önce iş güvenliği ile ilgili bir eğitimden geçirilmektedir. İlkbahar ve sonbahar dönemlerinde birinci kademe yangınla mücadele personeline Tekrarlama Eğitimi, rafineride yeni işe başlayan personele Temel Eğitim, müteahhit personeline ve stajyer öğrencilere İş Emniyeti ve Yangınla Mücadele Eğitimleri ve rafineri personeline RDT eğitimi verilmektedir. Kırıkkale Rafinerisi, Emniyet, Çevre ve Kalite Müdürlüğü İş Güvenliği faaliyetlerini yürütmek için bir takım teknikler kullanmaktadır. Bunlardan en çok kullanılanlar OSAR (Olay Sınıflandırma, Araştırma ve Raporlama ) ve RDT (Risk Değerlendirme Tablosu) dur. OSAR, Tüpraş ın yeni Olay Sınıflandırma, Araştırma ve Raporlama Sistemi dir. Bu sistem SGS ile ortak yürütülen bir çalışma sonucunda Genel Müdürlük tarafından ha-zırlanmıştır ve üst yönetimin onayı ile hayata geçirilmiştir. OSAR amacı ve kapsamı itibariyle, SEÇ (Sağlık, Emniyet, Çevre) Politikasının gereği sorunlara sistemli yaklaşım ve iş veriminin sürekli performans iyileştirmesi ile artırılması öngörülmüştür. Bu sistemli yaklaşımın en önemli unsuru olayların raporlanmasıdır. Ancak bu şekilde deneyimlerden çıkarılan dersler verimi arttırabilir. OSAR ile rafineride uygulanmaya başlanılan yeni raporlama kuralları şunlardır: RDT Kullanılarak olaylar sınıflandırılır. Mavi (düşük) olaylar için ilgili birim sorumlusu gerekli danışmanlıkları alarak sorun yerinde çözülür. Orta riskli (sarı) olaylar Hata Ağacı Metodu kullanılarak araştırılır. Yüksek riskli (kırmızı) olaylar Tripod Metodu kullanılarak araştırılır. SEÇ Yönetim sistemini iyileştirmek için gerekli önlemler önerilir. Araştırma önemli bir öğrenme potansiyeli çıkardığı zaman rafineriler bulgu ve öğretileri paylaşır. Olaylardan Ders Çıkarma (ODÇ) Süreci. Olaylardan Ders Çıkarma Süreci: Olaylardan Ders Çıkarma Süreci (ODÇ) için rafineride Olay Koordinatörleri (OK), Genel Müdürlükte ise Genel Olay Koordinatörü (GOK) belirlenmiştir. Bu kişiler yaşanılan olaylardan edinilen tecrübelerin paylaşımı için koordinasyon sağlayacaklardır. Olayların Sınıflandırılması: Rafineride bir olayın İŞ ile ilgili olup olmadığına nasıl karar verilir? Tüpraş personeli tarafından yapılan tüm işler. Tüpraş sahasında Müteahhit / Taşeron personeli tarafından yapılan tüm işler, Tüpraşa ait olmayan bina ya da arazi içerisinde Risk Değerlendirmesi bazında, şirket ve müteahhidin denetiminin gerektiği, müteahhit personeli tarafından yapılan tüm işler. (Örn. İzaydaş a Atık Nakliyesi sırasında olabilecek olay)
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 10 Rafineri personeli için iş kapsamı: Fazla mesailer Eğitimler Konferanslar İş seyahati, saha ziyareti İşveren tarafından çalışandan yapılması için istenen her türlü faaliyet. Müteahhit/ taşeron personeli için iş kapsamı : Rafineri personeli için belirtilen kapsam, müteahhit personeli tarafından bir sözleşme dahilinde yapılıyorsa; Bütün alt taşeronların bu kapsamdaki çalışmaları. Müteahhit üzerinde yönetim denetimi mümkün değil ise rafineri yönetimi denetimi sürdürüp sürdürmeyeceğine olayları performans kayıtlarına alıp almayacağına dair risk bazlı, bilinçli ve dokümante edilmiş kararlar alırlar. Bu tür durumlara örnek : Üretimin başka bir tesiste diğer müşteriler için de yapılıyor olması, Müteahhidin diğer müşteriler için de montaj yaptığı alanlar, Malzeme ve ürünlerin aynı araçla, eş zamanlı başka yerlere de taşınması, Rafineri ürünlerinin müşteri tarafından, müşteri aracıyla taşınması Bir olayın potansiyel sonucu RDT üzerinde İnsan-Çevre-Varlık-İtibara farklı şiddetlerde etki edebilir. Bu durumda en yüksek RDT derecesi araştırma ve raporlama seviyesini belirler. Yüksek Riskli Olaylar (YRO) kırmızı bölgedeki olaylardır. Bunlar iş kazaları ya da ucuz atlatmalar olabilir. Titizlikle incelenmeli; çıkarılacak dersler gelecekte olabilecek ciddi olayları önlemede paylaşılmalı ve kullanılmalıdır (ODÇ Süreci). Ucuz Atlatma Tehlikeye maruz kalınıp yaralanma, hastalık, çevre kazası gibi sonuçları olmayan durumlar, Potansiyel Olay (Emniyetsiz Durum ya da Davranış) Bir olay olması muhtemel, tehlikeli davranış ya da durumlardır. Olayların Araştırılması Olayların olduktan hemen sonra raporlanması, daha sonra uygun bir şekilde araştırılması tamamıyla ilgili birim sorumluluğundadır. Birim müdürü bütün araştırmalara destek vermelidir. EÇK Yetkilileri veya diğer uzmanlar ihtiyaç duyulduğu zaman araştırmaya destek verirler. Ayrıntılı bir araştırma yapılırken, takımda 1 Hata Ağacı (Sarı) veya 1 Tripod (Kırmızı) Analisti bulunması gereklidir.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 11 Müteahhit / taşeron olaylarında, olayın gerçekleştiği sahanın yetkilisi (BAK,İŞL,PYM vb.), Olayın Raporlanması ve Araştırılmasından sorumludur. Önemli Adımlar : a) Tanıklar dinlenir, değerlendirme ve yorumları alınır. b) Olay yerindeki fiziksel deliller toplanır. c) Geçmiş bilgiler toplanır. d) (a),(b),(c) maddelerinde belirtilenlerin etkili olması için en kısa zamanda araştırmalara başlanmalıdır. e) Gerçek sebepler tespit edilir. f) Kayıtlar, yöntemler, prosedürler incelenir. g) Uzman kişiler çalışmaya katılır. h) Mevcut verilerdeki çelişkiler çözülür. Olayların araştırılması için tüm bu işleri organize ederek yapacak bir grup kurulması gerekir. - Düşük riskli olaylarda, ilgili sahanın başmühendisi; - Orta Riskli olaylarda ilgili birimin Müdürü - Yüksek Riskli Olaylarda Rafineri Müdürü/ Genel Müdür araştırma takımını kurarlar. Hata Ağacı takımlarında ; - Bağımsız Başmühendis (başkan), - Bağımsız Uzman (olayın olduğu sürece hakim bağımsız mühendis,şef vb.), - Hata Ağacı Analisti bulunur. Bir hata ağacı çalışması yaklaşık olarak 3-4 tam gün çalışmayı gerektirir. Tripod Analizi Takımlarında; - Bağımsız Müdür (başkan), - Bağımsız Uzman (olayın olduğu sürece hakim mühendis, şef vb.) - Tripod Analisti - Gerekirse dışarıdan uzmanlar bulunurlar. Bir Tripod araştırması yaklaşık olarak 2 hafta tam gün çalışma gerektirir. Olayların Raporlanması Daha önce anlatılan analiz metotlarından biri uygulanarak araştırılan olaylar için, görünür sebeplerin yanı sıra, kök sebepleri de içeren, aksaklıkların düzeltilmesi ve iyileştirilmesi için önerilerin yazıldığı bir rapor hazırlanır. Hata Ağacı Raporları : İlgili Müdür Tripod Raporları : Rafineri Müdürü ne raporlanır. Tüm raporlar Genel Müdürlüğe yollanır.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 12 OSAR(Olay Sınıflandırma, Araştırma ve Raporlama ) la Gelen Değişiklikler Herhangi bir olay sonucunda araştırma yapılarak KÖK Sebebin bulunması esas olacaktır. Bu şekilde, kök sebebe yönelik tedbirler ve çalışmalarla benzer olayların, farklı yerlerde de olmaması sağlanacaktır. En iyisi olmak için Risk Bazlı Yaklaşımı benimseyerek, geleceğe dönük olayların engellenmesi amaçlanmaktadır. Risk bazlı yaklaşım ile kaynakların doğru aktarılması ve daha verimli kullanılması sağlanır. İş kazaları sonucu yapılan harcamalar uzun vadede azalacaktır. Proaktif yaklaşımı destekler. Yaşanmış Olaylardan Ders Çıkarma da, rafineriler arası paylaşma ve maksimum öğrenme potansiyeli yaratma ve geleceğe hazırlıklı olmak için geçmişi kullanma esastır. Gerçekleşen bir kazanın ilk bildirim raporunu tutma, araştırılması ve raporlanması görevi EÇK (Emniyet, Çevre ve Kalite) de değil; olayın olduğu birimdedir. Ucuz atlatma ve tehlikeli durum (Potansiyel Olay) raporu herkesin görevi olacaktır. Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi nde İş Güvenliği Teknikleri ile ilgili olan örnek belgeler ekler kısmında verilmiştir. Hay Hata Ayıklama Güvenilirlik programının ilk temel basamağı olan Hata Ayıklama, proseste kronikleflen sorunların, yüksek riskli olayların ve potansiyel tehditlerin kök sebeplerinin araştırılması ve bulunan kök sebeplerin elimine edilebilmesi için çözüm geliştirilmesini içeren bir takım çalışmasıdır. Bu yolla arızaların azaltılması hedeflenmektedir. Hata Ayıklama Çalışmaları arıza duruşları azaltmayı da beraberinde getirdiği için üretim istenilen düzeyde gerçekleştirilebilecek ve üretim kaybı en aza indirilecektir. Hata Ayıklama, düşük risk içeren olaylarda her çalışan seviyesinde uygulanabilecek bir 5 Neden Analizi, yüksek risk içeren ve/veya kompleks sorunlar için dört alfama ve 11 basamaktan oluşan ve ilgili kişilerin katıldığı bir grup çalışmasıyla yapılan kök sebep analiziyle gerçekleştiriliyor. Hata Ayıklama çalışmaları olay raporu ve risk değerlendirmesiyle başlar, kök sebep analiziyle sürer ve çözümleri içeren raporla sonlanır. Şu ana kadar rafinerilerde yüksek risk içeren 15 olay hakkında HAY çalışılması tamamlanarak bunların raporları yayınlanmıştır. 2009 yılı içersinde 20 civarında HAY çalışmasının yapılması hedeflenmektedir.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 13 B.3) İŞ KAZALARI TÜPRAŞ Kırıkkale Rafinerisi Müdürlüğü ne bağlı olarak faaliyetlerini sürdüren Emniyet, Çevre ve Kalite Müdürlüğü, rafineride gerçekleşen iş kazalarını düzenli olarak kayıt altına almakta ve yıllık olarak rapor hazırlamaktadır. Hazırlanan rapor her sene sonunda genel müdürlüğe gönderilmektedir. Kırıkkale Rafinerisi nde yaşanabilecek olası iş kazalarını ortadan kaldırabilmek için Emniyet, Çevre ve Kalite Müdürlüğü uluslararası standartları uygulamaktadır. Rafineri sahip olduğu uluslararası belgelerde belirtilen kuralları harfiyen uygulamaya çalışarak iş kazalarını en aza indirmeyi hedeflemektedir. Kırıkkale Rafinerisi Emniyet, Çevre ve Kalite Müdürlüğü tarafından hazırlanan 2007 yılına ait iş kazaları ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir. İş Kazalarının Müdürlüklere Göre Dağılımı: Müdürlük Zaman Kayıplı Kazalar Zaman Kayıpsız Kazalar TOPLAM İŞL. 4 0 4 BAK. 3 0 3 SAV. 1 0 1 TOPLAM 8 0 8 Kaza Oluş Şekilleri: Kaza Şekli Zaman Kayıplı Zaman Kayıpsız TOPLAM Kazalar Kazalar Ani Rahatsızlanma 1 0 1 Soğuk Yanığı (LPG) 1 0 1 Baygınlık 1 0 1 Ayak Burkulması 1 0 1 Nesne Düşmesi (Baş) 1 0 1 Elektrik Çarpması 1 0 1 Silahla Vurulma 1 0 1 Yüksekten Düşme (Merdiven) 1 0 1 TOPLAM 8 0 8
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 14 Kazaların ana sebepleri: Kaza Şekli Zaman Kayıplı Zaman Kayıpsız TOPLAM Kazalar Kazalar Dikkatsizlik vardır 3 0 3 Müteahhit müşteri veya üçüncü 1 0 1 şahısların sebep olduğu emniyetsiz şartlar Birikinti veya kirlilik 1 0 1 Diğer 3 0 3 TOPLAM 8 0 8 İş Kazalarının Yaş Gruplarına Göre Dağılımı: Yaş Grubu Zaman Kayıplı Zaman Kayıpsız TOPLAM Kazalar Kazalar 25-30 1 0 1 31-35 1 0 1 36-40 0 0 0 41-45 2 0 2 46-50 3 0 3 51-55 1 0 1 TOPLAM 8 0 8 Kaza Yapılmadan Geçen En Uzun Süre: Yıllar Gün 2003 454 2004 732 2005 157 2006 344 2007 89
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 15 B.4) İş Güvenliği İstatistikleri TÜPRAŞ Kırıkkale Rafinerisi, Emniyet, Çevre ve Kalite Müdürlüğü, İş Güvenliği ile ilgili bilgileri istatistiksel olarak kayıt altına almaktadır. 2007 yılına ait İş Güvenliği İstatistikleri aşağıda verilmiştir. KIRIKKALE RAFİNERİSİNDE İŞ KAZASI BAŞINA DÜŞEN KAYIP GÜN 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 0 13 37 14,5 2003 2004 2005 2006 2007 1503 KIRIKKALE RAFİNERİSİNDE BİR MİLYON SAATE DÜŞEN KAYIP GÜN 7000 6112,55 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 0 13,1 77,4 15,9 2003 2004 2005 2006 2007
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 16 KIRKKALE RAFİNERİSİNDE BİR MİLYON SAATE DÜŞEN KAZA SAYISI 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 4,07 2,1 1,1 1 0 2003 2004 2005 2006 2007 KIRIKKALE RAFİNERİSİNDE KAZA SAYISI 8 7 6 5 4 3 2 1 0 8 4 3 2 2 2 1 0 0 0 2003 2004 2005 2006 2007 ZAMAN KAYIPLI ZAMAN KAYIPSIZ
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 17 2007 İŞ KAZALARININ GÜN VE ZAMANLARI 2 2 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 00 0 0 0 0 00 Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi Pazar M.BAŞI M.ORTASI M.SONU KIRIKKALE RAFİNERİSİNDE İŞ KAZASI NEDENİYLE KAYIP GÜN 14000 12024 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 0 26 148 29 2003 2004 2005 2006 2007
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 18 2007 YILI İŞ KAZALARININ GÜNLERE DAĞILIMI VE KAYIP GÜN SAYILARI 7000 6000 5000 4000 3000 2000 6004 6009 1000 0 2 0 0 1 7 0 0 2 3 2 1 1 Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi Pazar KAZA SAYISI KAYIP GÜN BİN YTL 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 KIRIKKALE RAFİNERİSİNDE İŞ KAZALARI MAALİYETİ 0 2,8 20,49 4,61 99,67 2003 2004 2005 2006 2007 YIL
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 19 8 7 6 5 4 3 2 1 0 KIRIKKALE RAFİNERİSİNDE TRAFİK KAZALARI 8 2 1 1 0 2003 2004 2005 2006 2007 KIRIKKALE RAFİNERİSİNDE TRAFİK KAZALARI MAALİYETİ 100 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 10,2 3,5 1 0 2003 2004 2005 2006 2007
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 20 KIRIKKALE RAFİNERİSİNDE YANGIN SAYISI 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 1 0 0 0 0 2003 2004 2005 2006 2007 KIRIKKALE RAFİNERİSİNDE YANGIN HASARI 400 350 300 250 200 150 100 50 0 400 0 0 0 0 2003 2004 2005 2006 2007
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 21 C. ÜRETİM C.1) ÜRÜN ÖZELLİKLERİ Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi nde farklı kaynaklardan gelen hampetrol işlenmekte ve ürün haline getirilmektedir. Aşağıda, rafineride üretilen ürünler ile ilgili bilgiler verilmiştir. LPG 1100, 1150, 1350, 1400, 1500 Üniteleri Run/Down hattından gelen mix LPG 1700 Ünitesi nde kükürdü giderildikten sonra, satış tanklarına alınır. Benzinler: Süper Benzin Normal Benzin Kurşunsuz Süper Benzin Askeri Benzin Normal ve süper benzin reformat ve Sweet LSRN in aşağıdaki oranlarda, hacimce paçallanması ile elde edilir. % 65-70 reformat % 35-30 Sweet LSRN Elde edilen ürüne gerek duyulursa, oktan sayısını artırmak için TEL (Kurşun Tetra Etil) ilave edilir. 91 oktanlı normal ve 95 oktanlı süper benzini birbirinden ayırt etmek için, normal benzine mavi, süper benzine de turuncu boya ilavesi yapılır. Kurşunsuz benzin ise direkt olarak, oktan sayısı yüksek olan Reformat tan elde edilir. Hiçbir katkı maddesi içermez. Gaz yağı 1100 Atmosferik Destilasyon ve 1350 Hydrocracker ünitelerinden elde edilen kerosin, 1600 desülfürizer ünitesine şarj olarak verilir. Burada kükürdü giderilen kerosin, gaz yağı olarak satış tanklarına alınır.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 22 Jet Yakıtları Jet A 1 Askeri Jet Yakıtı (JP 8 / F 34 ) Gazyağına, yakıtın statik elektriklenmesini engellemek için Statis Additive ve oksitlemeyi önleyici Anti-oksidant katkıları verilerek sivil jet yakıtı JP 1 hazırlanır. Bunların yanında, yakıt içerisindeki eser suyun donmasını önleyen Anti-icing, korozyonu önleyici HITEC Korozyon inhibitörü ve yakıtın metalle etkileşimini önlemek için Metal Deactivatör katkıları verilerek askeri jet yakıtı JP 8 hazırlanır. Motorinler Sivil Motorin Askeri Motorin Sivil motorin, Light Dizel, Heavy Dizel ve hydrocracker Dizel in paçallanmasıyla elde edilir. Soğuk filtre tıkanma noktasını düşürmek için (Kış şartlarında 10 o C olacak şekilde) CFPP düşürücü katkısı verilir. Askeri motorin ise Light Dizel içerisine korozyon inhibitörü ve Anti-Oksidant ilave edilerek hazırlanır. Kalorifer Yakıtı Kükürdü düşük olan ham petrollerin işlenmesiyle açığa çıkan Atmosferik + Vakum dip, kükürdü düşük olan motorinle maksimum % 1.5 kükürt içerecek şekilde yaklaşık hacimce; % 45 atmosferik dip + Vakum dip % 55 Mix. Dizel oranlarında paçallanarak elde edilir. Gerekirse viskozite ayarlaması da yapılır. Fuel Oil No:6 Atmosferik dip + Vakum dip karışımının viskozitesi maksimum, 300 SSF (122 o F) olacak şekilde Hydrocracker dip veya LVGO yada motorin verilerek hazırlanır.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 23 Asfaltlar Penetrasron ( 60-70, 75-100, 150-200 ) Cut-Back ( MC-30, MC-800 ) Vakum Destilasyon ünitesinin işletme şartlarında değişiklikler yapılarak 60/70, 75/100, 150/200 penetrasyon asfaltları üniteden direkt olarak elde edilir. Ayrıca bu asfaltlarda iki çeşit Cut-Back asfalt üretilebilir. MC-30; asfalt, kerosin ve light dizel in viskozitesi 75-150 SSF ( 77 o F) olacak şekilde yaklaşık hacimce; % 55 Asfalt % 25 Kerosin % 20 Light Dizel oranlarında paçallanarak elde edilir. MC-800; asfalt, kerosin ve light dizel in viskozitesi 100-200 SSF ( 77 o F) olacak şekilde yaklaşık hacimce; % 80 Asfalt % 10 Kerosin % 10 Light Dizel içerecek oranlarda paçallanmasıyla elde edilir. Kükürt 1700 ünitesinde MEA tarafından absorplanan H 2 S li gazlar, kükürt ünitesine şarj olarak verilip, şarj içerisindeki kükürt ( H 2 S ) clavs tipi prosesle elementel kükürde dönüştürülür.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 24 C.2) ÜRETİM TEKNOLOJİSİ TÜPRAŞ Kırıkkale Rafinerisi nde, son teknolojik gelişmelere göre üretim yapılmaktadır. Uygun görüldüğünde yenilenen teknoloji ile çağın gerektirdiği koşullarda üretim yapılmaktadır. TÜPRAŞ Kırıkkale Rafinerisi ne gelen hampetrol, aşağıda belirtilen ünitelerde işlenmekte ve piyasaya sunulmaktadır. Petrol üretim teknolojisi göz önüne alınarak hampetrol işlenmektedir.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 25 1100 ATMOSFERİK DİSTİLASYON ÜNİTESİ Kapasite: 5 milyon ton/yıl Boru hattı ile gelen hampetrol, 330-360 0C ye ısıtıldıktan sonra atmosferik distilasyon kolonuna gönderilerek; yakıt gazı, ham LPG, nafta (ham, benzin), kerosen (ham gazyağı) hafif dizel, ağır dizel ve atmosferik dip/resid gibi (ara/ham) ürünlere ayrıştırılır ve diğer proses ünitelerinde işlenerek, spesifikasyonlara uygun ürünlere dönüştürülüp piyasaya sunulur. Yakıt gazı ise rafinerideki proses fırınlarında yakılarak enerjisinden faydalanılır. Hampetrolün yaklaşık %40 ını teşkil eden atmosferik dip/residin bir kısmı fuel oil hazırlamada kullanılırken, diğer kısmı vakum distilasyon ünitesinde ikinci bir ayrıştırma işleminden geçirilir. 1200 VAKUM DİSTİLASYON ÜNİTESİ Kapasite: 1.5 milyon ton/yıl Ünitenin amacı, atmosferik basınç altında ayrıştırma yapılamayan atmosferik dip/resid i vakum şartlarında distilasyona tabi tutarak hafif ve ağır vakum gas oil ile asfalt üretmektir. Hafif vakum gas oil, dizel üretiminde, ağır vakum gas oil ise FCC ve Hydrocracker gibi dönüşüm ünitelerinin şarjı olarak kullanılmaktadır. Vakum dip/resid, piyasa ihtiyacına göre asfalt üretiminde kullanılmakta olup Rafineride işlenen hampetrolün cinsine bağlı olarak vakum dipten 50/70, 70/100 ve 160/220 penetrasyonlu asfalt ve MC-30 ile MC- 800 cut-back asfalt üretilmektedir.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 26 1950 ASFALT ÜNİTESİ Kapasite: 300 000 ton/yıl Bu ünitede vakum distilasyon ünitesi dip ürününün içinden hava geçirilerek oksidasyon yapılır. Ünitede aynı anda iki farklı penetrasyon asfalt üretmek mümkündür. Harmanlama tesislerinde farkı penetrasyon asfaltlar kendi aralarında harmanlanarak üç çesit penetrasyon asfalt (50/70, 70/100, 160/220) veya kerosen ve hafif dizel karıştırılarak iki çeşit cutback asfalt (MC 30, MC 800) üretilebilmektedir. 1600 DİZEL/KERO KÜKÜRT GİDERME (Desulfurizer) ÜNİTESİ Kapasite: Dizel: 450 000 ton/yıl Kero: 250 000 ton/yıl Bu ünitede, planlamaya uygun olarak, belirli günlerde ağır kero, belirli günlerde dizel karışımı, işlenerek kükürt miktarı, yüksek sıcaklık ve basınç altında, hidrojen ortamında katalitik reaksiyonlar sonucu (kükürtün hidrojen sülfüre dönüşümüyle) istenen seviyelere düşürülür. Oluşan hidrojen sülfür, içinde bulunduğu yakıt gazından GAZ/MEA ünitesinde ayrılır. Kükürtü giderilmiş kerosen, gazyağı olarak kullanılabileceği gibi, jet yakıtı olarak ta kullanılır. Hafif ve ağır dizel karışımının bu ünitede işlenmesiyle düşük kükürtlü (1000ppm.ağ), kırsalmotorin elde edilir.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 27 1400 NAFTA H2 İLE MUAMELE (Unifiner) ÜNİTESİ Kapasite: 900 000 ton/yıl Bu ünitede, atmosferik distilasyon ünitesinde üretilen ağır nafta kobalt/molibden katalizi ortamında, hidrojen gazı ile birlikte yüksek sıcaklık ve basınçta reaksiyona girerek kükürt, oksijen, azot gibi istenmeyen yabancı maddelerden arınır. Reaksiyonlar sonucunda açığa çıkan yakıt gazı, hidrojen sülfür ve LPG, LPG/MEA ünitesine, kükürtü giderilmiş temiz ağır nafta ise oktanı yükseltilmek üzere CC reformer ünitesine şarj olarak verilir. 1450 CCR ÜNİTESİ Kapasite: 900 000 ton/yıl Bu ünitede hidrojen ile muamele görmüş nafta şarjı reformer katalizi üzerinde uygun şartlarda reaksiyona sokularak yüksek oktanlı reformat, hidrojence zengin gaz (Net Gaz) ve LPG elde edilir. Reformat; içindeki benzenin siklohekzana çevrilmesi için 1550-Benzen Giderme ünitesine, Net Gaz; diğer proses ünitelerine make-up olarak ve 1850-Hidrojen ünitesine şarj olarak, LPG ise 1700-LPG/Gaz Aminle Muamele ünitesine gönderilir.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 28 1350 HYDROCRACKER ÜNİTESİ Kapasite: 694 000 ton/yıl Bu ünite, Vakum Distilasyon ünitesinde elde edilen HVGO in, hidrojen ortamında, çok yüksek basınçta (189 kg/cm2), kataliz ortamında parçalanarak (hydrocracking) düşük kükürtlü dizel üretimini maksimize edecek şekilde, sabit yatak (fixed bed) ve tek geçişli (single stage) olarak tasarlanmıştır. Ünitenin DÖNÜŞÜM (CONVERSION) oranı %88 dir. Şarj, hidrojenle birlikte kataliz üzerinden geçerken azotlu bileşikler amonyağa, kükürtlü bileşikler hirdojen sülfüre dönüşmekte, hidrokarbonlar ise daha düşük molekül ağırlıklı hidrokarbonlara parçalanmaktadır. 1850 HYDROGEN ÜNİTESİ Kapasite: 65 000 ton/yıl LSRN Şarj Hydrocracker ünitesi için gerekli hidrojenin LSR nafta, REFORMER GAZ ları ve DOĞAL GAZ dan STEAM REFORMING prosesi ile üretilip PS (pressure swing adsorption) prosesiyle %99.9 a kadar saflaştırıldığı ünitedir. Ünite, 18 500 ton/yıl (25 700 Nm3/h) saf hidrojen üretecek şekilde tasarlanmıştır. Üniteye alınan şarj (LSRN/Doğal Gaz/Reforme gazları), kataliz ortamında hidrojenasyon (hidrojenle kükürtlerin H2S haline dönüştürülmesi) desülfürizasyon (kükürt giderilmesi) ve stim reforming (stim ve sıcaklıkla hidrokarbonların hidrojene parçalanması) reaksiyonları sonucunda hidrojene dönüşür. Reaksiyonlar sonucu oluşan karbonmonoksi (CO) ise dönüşüm reaksiyonu (shift conversion) ile karbondioksite (CO2) dönüştürülür. Üretilen hidrojenin içerdiği safsızlıklar, PSA (pressure swing adsorption) ünitesinde giderilerek/tutularak %99.9 saflıkta hidrojen elde edilir.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 29 1150 İZOMERİZASYON ÜNİTESİ Kapasite: 308000 ton/yıl İzomerizasyon ünitesinde, 65 oktanlı hafif nafta (LSRN), içindeki kükürtgiderildikten sonra, düz zincirli C5-C6 karbonlu normal parafinler, katalitik reaksiyonlar sonucunda yüksek (86-88) oktanlı izomeratlara dönüştürülür. Üretilen izomerat, kurşunsuz benzin üretimi içinbenzin paçalına gönderilir. 1700 LPG/GAZ AMİNLE MUAMELE ÜNİTESİ Kapasite: 330 000 ton/yıl Bu ünite iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda (LPG/MEA), Atmosferik Distilasyon/İzomerizasyon/Nafta Hidrojenle Muamele/Katalitik Reformer/Hydrocracker ünitelerinden gelen LPG nin kükürtü giderilir ve gerekirse LPG, propan ve bütana ayrıştırılır. İkinci kısımd (GAZ/MEA) ise Nafta Hidrojenle Muamele ve Dizel/Kero Kükürt Giderme ünitelerinden gelen hidrojen sülfür ile yakıt gazı karışımı birbirinden ayrılır. Yakıt gazı proses fırınlarında kullanılırken, hidrojen sülfür Kükürt ünitesine gönderilir
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 30 1825 KÜKÜRT GERİ KAZANIM ÜNİTESİ Kapasite: 20 000 ton/yıl Hydrocracker ünitesinin şarjı olan HVGO içindeki kükürt, desulfurizasyon reaksiyonları sonucunda hidrojen sülfüre dönüşmekte ve büyük bölümü gazla birlikte çıkmaktadır. Bu gazlar Gaz/MEA ünitesine gönderilmekte, burada MEA tarafından absorplanan hidrojen sülfürlü gazlar (MEA rejeneratörünün tepesinden) Kükürt ünitesine şarj olarak verilmektedir. Şarj içindeki kükür (H2S), Claus prosesi ile elementel kükürte dönüştürülmektedir. Kükürt ünitesi, günde 60 ton kükürt üretecek şekilde tasarlanmıştır. 5400 KİRLİ SU SIYIRMA ÜNİTESİ Kapasite: 37 ton/saat Kirli su sıyırma ünitesi, proses ünitelerinden gelen kirli sulardaki yağ, H2S ve NH3 gibi bileşikleri ayırarak bu suların çevredeki su kaynaklarını kirletmesini önlemek amacıyla kurulmuştur. Ünite, saate 37 ton kirli suyu temizleyecek şekilde tasarlanmıştır.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 31 C.3) MAKİNE/TEÇHİZAT YERLEŞİMİ VE MALZEME TAŞIMA SİSTEMLERİ TÜPRAŞ Kırıkkale Rafinerisi nde kullanılan her türlü makine/teçhizat, araç ve gereçler belirli bir düzene göre yerleştirilmiştir. Belirli bir sisteme göre yerleştirilen makine/teçhizat ile rafineri içerisinde, yerleşim düzeni yüzünden ortaya çıkabilecek problemler en aza indirilmektedir. Rafineri içerisinde taşınan malzeme genellikle hampetrol ve onun işlenmiş durumu olduğundan dolayı, malzeme taşıma sistemleri boru hatları üzerine kurulmuştur. Tüpraş Kırıkkale Rafinerisinin hampetrol ikmali, BOTAŞ ın Yumurtalık/Ceyhan terminalinden, 447km uzunluğundaki 24 lik boru hattı ile yapılmaktadır. Mevcut durumda maksimum hampetrol ikmal kapasitesi 7.5 milyon ton/yıl, pompalama kapasitesi 3 x 825 m3/saat tir. Kırıkkale Rafinerisi içerisinde yer alan makine/teçhizat yerleşimi ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 32 1100 ATMOSFERİK DİSTİLASYON ÜNİTESİ 1200 VAKUM DİSTİLASYON ÜNİTESİ
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 33 1950 ASFALT ÜNİTESİ 1600 DİZEL/KERO KÜKÜRT GİDERME (Desulfurizer) ÜNİTESİ
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 34 1400 NAFTA H2 İLE MUAMELE (Unifiner) ÜNİTESİ 1450 CCR ÜNİTESİ
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 35 450 KATALİZ REJENERASYON ÜNİTESİ 1550 BENZEN GİDERME ÜNİTESİ
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 36 1350 HYDROCRACKER ÜNİTESİ 1850 HYDROGEN ÜNİTESİ
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 37 1150 İZOMERİZASYON ÜNİTESİ 1700 LPG/GAZ AMİNLE MUAMELE ÜNİTESİ
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 38 1750 AMİN REJENERASYON ÜNİTESİ 1650 DİZEL HYDRODESÜLFÜRİZASYON ÜNİTESİ
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 39 1825 KÜKÜRT GERİ KAZANIM ÜNİTESİ 1875 KÜKÜRT GERİ KAZANIM ÜNİTESİ
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 40 5400 KİRLİ SU SIYIRMA ÜNİTESİ 5425 KİRLİ SU SIYIRMA ÜNİTESİ
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 41 HAM SU SİSTEMİ 2100/2400/2800 HAM SU/SOĞUTMA SUYU SİSTEMLERİ
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 42 C.4) VERİMLİLİK ANALİZİ Türkiye Petrol Rafinerileri Anonim Şirketi (Tüpraş), enerji verimliliğinin daha yakından ve etkili yöntemlerle takip edilmesi için 2007 Şubat ayından itibaren şirket organizasyonunda enerji yönetim ile ilgili olarak Tüpraş Genel Müdürlüğü nde Enerji Yönetimi Müdürlüğü ve rafinerilerde de Enerji Yönetimi Baş Mühendislikleri kadroları ihdas etmiştir. Bu birimlerde çalışan tüm yönetici ve mühendisler EİEİ tarafından verilen enerji yöneticisi kurslarına katılmışlar ve bu katılımcıların enerji yöneticisi sertifikaları beklenilmektedir. Enerji verimliliği bilinçlendirmesini artırmak için enerji yönetimi birimlerinde çalışan elemanların dışında diğer birimlerde çalışan mühendis ve yöneticilerin de EİEİ tarafından düzenlenen enerji yöneticisi kursuna gönderilmeleri şirketin öncelikli hedefleri arasında yer almaktadır. Enerji verimliliği ile ilgili olarak yurt içi ve yurt dışı eğitim programları takip edilerek ilgili elemanların iştiraki sağlanmaktadır. Bu eğitimlerde edinilen bilgiler şirket içerisinde paylaşılmakta; görülen yeni teknolojiler yapılan fizibilite çalışmalarından sonra rafinerilerde ivedilikle uygulanmaktadırlar. Ölçümden kaynaklanan fazla enerji tüketimini önlemek; enerji verimliliğini etkin bir şekilde kontrol edebilmek ve de tüketilen enerjinin sağlıklı olarak ölçülmesini sağlamak için eksik/hatalı olan akış metrelerin, sayaçların ve aletlerin tamamlanması konusunda şirkette gerekli yatırımlar başarılı bir şekilde yapılmaktadır. Rafinerilerdeki fırın ve kazanlarda yanmanın çok iyi kontrol edilmesi için bu ünitelerde çalışan tüm personele yanma tekniği ile ilgili kurslar sürekli olarak verilmektedir. Fırın ve kazan baca gazı sıcaklıkları ile % O 2 miktarları yakından takip edilerek parasal kazanç ve kayıplar aylık olarak raporlanmaktadır. Kazan ve fırınların izolasyon, refrakter kontrolleri yakından takip edilmekte, yüksek sıcaklık tespit edilen kısımlar yenilenmektedir; stim traplar ile ilgili rafinerilerimizde oluşturulan ekipler sürekli olarak Trap Man cihazıyla bakımlara devam etmekte; mevcut tüm traplar için etiketler oluşturularak aylık olarak kondanse dönüşleri takip edilmektedir; buhar hatlarında izolasyon sıcaklıkları rutin olarak termal kameralarla ölçülerek farklı sıcaklık tespit edilen ve eski bölgeler yenilenmektedir; fırın, kazan ve hava soğutucularının kimyasal ve mekanik temizlikleri yapılarak enerji verimlilikleri hesaplanmaktadır. Bu çalışmalar sonucunda elde edilen verimlilik artışları parasal kazanç olarak raporlanmaktadır. Ayrıca proses açısından rafinerilerde benzer üniteler ve ekipmanlar arasında (benchmarking) karşılaştırmalar yapılmak suretiyle işletmelerde gerekli yeknesaklık sağlanmaktadır. Bu sayede elde edilen verimlilik artışları parasal kazanç olarak raporlanmaktadır. Rafinerilerde aynı serviste çift çalışan buhar tahrikli pompalarda birer adedinin elektrik tahrikli ve değişken hızlı sürücülü (VSD) yapılmalarıyla ilgili proje çalışmaları devam etmektedir. Ünitelerde ısının daha verimli kullanılmasıyla ilgili olan çalışmalar sürekli olarak devam etmektedir.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 43 EFF3 düşük verimli alçak gerilim elektrik motorlarının EFF1 yüksek verimli elektrik motorlarıyla değiştirilmesi konusunda dört rafineride de pilot projelere başlanmış ve gelecek sonuçlara göre sırayla düşük verimli elektrik motorlarının tümünün VSD li olarak değiştirilmesi planlanmaktadır. Ayrıca orta gerilim elektrik motorlarında VSD uygulaması ile ilgili pilot proje çalışması devam etmektedir. Buhar ve proses hatları ile transmitterlerin sıcak tutulması için kullanılan buharın elektrik rezistanslı sistemler ile değiştirilmesine başlanmıştır ve bu sistemin yaygınlaşması planlanmaktadır. Şirkette enerji verimliliğinin daha yakından takip edilmesiyle ilgili olarak EİEİ tarafından önerilen Enerji Yoğunluğu ile EII (energy intensity index) olarak ifade edilen uluslar arası indeks hesaplanarak birim ton ham petrol başına tüketilen enerjinin azaltılması konusunda yoğun çalışmalar devam etmektedir. Bağlı olunan Koç Holding kapsamında verimlilik projeleri için her yıl yarışma düzenlenerek başarılı seçilen projeler ödüllendirilmektedir. Tüpraş Rafinerileri nde yapılan iyileştirme, yenileme çalışmalarının her birinin sonucunda enerji verimliliğinde önemli kazançlar sağlanmakta ve bu kazançlar aylık olarak tüm detaylarıyla beraber raporlanmaktadır. 2008 yılında Enerji Verimliliği projelerimizin toplam kazancı 55.249.000 TL olarak gerçekleşmiştir. Aşağıda Nisan 2009 tarihinde uygulanmaya başlanılan örnek bir verimlilik analizi projesi yer almaktadır. PROJE BİLGİLERİ: EFF-3 MOTORLARININ EFF-1 YAPILMASI SOĞUTMA KULESİ FANLARINDA KONVERTÖR UYGULAMASI KUVVET SANTRALİ KAZAN HAVA FANLARI VE BACA GAZI FANINDA VERİMLİ FAN UYGULAMASI VE HAVA FANLARI İÇİN KONVERTÖR TESİSİ Bu proje üç (3) adet bileşenden meydana gelmekte olup, her bir bileşen rafinerimizdeki elektrik enerjisi kaynaklı enerji tüketimi azaltmayı amaçlamaktadır. Birincisi, verimliliği düşük (Eff.3 tip) motorların verimli (Eff.1 tip) motorlar ile değişimidir. İkincisi, yaz kış ve bahar aylarında atmosferik şartlara göre, soğutma havası ihtiyacı değişen proses üretim üniteleri soğutma kulesindeki EC-2410 hava fanlarının düşen kapasite talebine karşılık enerji tüketimi azaltmayı hedefleyen konverter uygulamasına geçiştir. Üçüncüsü, kuvvet santrali kazanlarından bir adedine ait iki(2) adet yanma havası fanının (K-2251 ve K-2252) ve bir(1) adet baca gazı fanının enerji tüketimlerinin yüksek olması dolayısıyla verimli fanlar ile değişimi ve bu uygulama sonrası voltaj seviyesi 6.3 kv dan, 0.4kv a düşebilen iki (2) adet yanma havası fanı için (kazan buhar üretim koşullarına göre düşen kapasite talebi durumunda enerji tüketimini azaltmak için) frekans konverter tesisidir.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 44 VAP Bileşenleri Elektrik Motorlarının Eff.3den Eff 1 e dönüştürülmesi Soğutma kulesi fanlarında frekans konvertör uygulaması Kuvvet santrali kazan hava fanları gücünün düşürülerek verimli hale getirilmesi ve konvertörlü olması ayrıca baca gazı fanının gücünün düşürülerek verimli hale getirilmesi Geri Harcama Yıllık Tasarruf Miktarı Ödeme Tutarı Süresi Enerji Orijinal Türü Birim TEP/Yıl TL/Yıl TL Ay MW/yı l Elektrik 441.72 37.98 114.847 230.000 24 Elektrik 639.36 54.98 166.233 120.000 9 Elektrik 1584 136.2 411.840 150.000 4.5 Toplam Tasarruf Orijinal Birim MW/yıl TEP/Yıl TL/Yıl Oran % Isı Elektrik 2665.08 229.16 692.920 18.79 Toplam 2665.08 229.16 692.920 Toplam Harcama TL 500.000 Toplam Geri Ödeme Süresi Ay 8,5
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 45 D. ÜRETİM PLANLAMA D.1) ÜRETİM TİPİ Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi nde üretim tamamıyla hampetrolün işlenmesi üzerine kurulmuştur. 7 gün 24 saat hiç durmadan aralıksız üretim yapılmaktadır. Rafineride gerçekleşen üretimi sınıflamak gerekirse, sürekli üretim veya analitik üretim olarak sınıflandırabiliriz. Rafinerideki üretimin özellikleri; Mamul miktarı büyük, çeşit azdır. Çalışma hızı ve insan gücünden yararlanma oranı yüksektir. Programlar önceden titizlikle hazırlanmıştır. İş hazırlama faaliyeti yoğunluk olarak az, fakat karmaşıktır. Ara stok beklemesi yoktur. Bakım planlarının hazırlanması önemlidir. Arıza tüm hattı durdurabilir. Kapasitede değişiklik yapabilmek için tüm rafineriyi ilgilendiren büyük yatırımlar yapılmalıdır.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 46 D.2) PLANLAMA FAALİYETLERİ Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi nde planlama faaliyetlerini, rafineri müdürlüğü ne bağlı Planlama ve Satış Müdürlüğü, Operasyon Planlama kısmı gerçekleştirir. İşletmede üretim programları, Proses Endüstriyel Model Sistemi (PIMS) yazılımıyla üretim programları, lineer programlara tekniği kullanılarak ve sürecin akışına ihtiyaçlar doğrultusunda optimize ederek hazırlanır. PIMS ünitenin süreç ve ekonomik yönlerini temsil etmek üzere oluşturulan bir modeldir ve çok geniş durumlarda kullanılabilir. Bunlar: Alternatif şarjların değerlendirilmesi, Ünitelerin ölçeklendirilmesi, Verilen şarja göre ürün paçallarının optimizasyonu, Ünite şekillerinin değerlendirilmesi, Şarj ve ürün stoklarının planlanması. PIMS ile yapılan lineer planlama modellerinde planlanan periyodun süresi kullanıcıya bağlıdır. Bu dönem gün, hafta, ay veya yıl olabilir. Planlamaya Genel Müdürlük tarafından gönderilen liste ile gelecek üç ay içerisinde gönderilebilecek ham petrollerle 1100 Atmosferik Distilasyon Ünitesinin şarjı belirlenir. Buna göre var olan ham petrol stokları ve boru hattındaki ham petrollerin tespiti yapılır. Ayrıca Ticaret Müdürlüğünden de gelen taleplerle de bu üç ay içerisinde satılacak ürün miktarları belirlenir, bu veriler kullanılarak, PIMS modeline her ay itibariyle şarjlar ve talepler girilip program çalıştırılır. Model girilen verilere göre en uygun ürün üretim değerlerini (Ham petrol ünitesi haricindeki diğer ünitelerin şarjlarını, en uygun ürün özelliklerinde üretebilecek ürün miktarlarını vb.) belirler. Bu şekilde en az üç ay için çalışılır. Böylece ileri ki gün ve aylarda taleplerin karşılanıp karşılanmayacağı, ham petrol ünitesi haricindeki ünitelerin hangi şarjda ve moda ne kadar sürede çalıştırılması gerektiği saptanır. Rafineride planlama faaliyetleri yapılırken E&S(Economics&Schedule) isimli projelerden yararlanılır. E&S Projeleri iki kısma ayrılmaktadır. Birinci kısım üretim planlama denilen haftadan yıllara uzanan zaman aralığına odaklanan planlama faaliyetlerini kapsar. İkinci kısım ise operasyon planlama denilen saatten haftalara uzanan zaman aralığını içeren planlama faaliyetleridir. Genel müdürlük tamamen üretim planlamaya odaklanmışken, operasyon planlama sadece rafineriler tarafından yapılır. Bunun yanı sıra rafineriler üretim planlama süreçlerini destekler ve her türlü ekonomik analizi yaparlar. Rafineride üretim planı hazırlamak için AspenTech firmasının Aspen PIMS yazılımı kullanılır. Operasyon planı hazırlamak içinse kurulum çalışmaları devam eden Apsen Orion yazılımı kullanılacaktır. Shell Global Solutions, E&S Projeleri nin başında üç rafineride yaptığı çalışmayla iş süreçlerini ve Orion yazılımının da kullanacağı PIMS modellerinin kalitesini gözden geçirmiş ve bulduğu eksiklikler ve gelişime açık alanlarla birlikte her rafineri için bir Aksiyon Listesi oluşturmuştur.
Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi Sayfa No. 47 Bu tanımlara paralel olarak rafineri planlama bölümlerinde yeni görev tanımları ve fonksiyonları oluşturulmuştur. Bu yapıda Ekonomist, Genel Müdürlük Üretim Planlama Müdürlüğü ile aylık üretim planının çıkarılmasından ve iki haftada bir marjinal ekonomi çalışmasının gerçekleştirilmesinden sorumludur. Ekonomist, aylık PIMS planında kullanılacak kapasiteleri, işletme ile ayda bir kez bir araya gelerek belirler ve Genel Müdürlük Operasyon Planlama ya bildirir. Rafineride bir ürünün miktarının artırılması veya azaltılmasının rafineri karına etkisini, alternatif opsiyonları ve marjlarını doğru olarak söyleyebilecek tek kişi ekonomisttir. Ekonomist ay sonunda değerlendirmeyi yaparak, gelecek ayın hedefleriyle birlikte beraber rafineriye yaptığı bir sunum ile anlatır. Ayrıca aylık üretim planının operasyon planına dönüştürülmesini operasyon planlamacılarla koordine eder. Temel Veri Yöneticisi, PIMS modelinin ve aynı modelleri kullandığı için dolayısıyla Orion ünite modellerinin de yönetilmesinden sorumludur. Ham petrol dokümanları değiştikçe veya rafineriye yeni tür ham petrol geldikçe bu değişimleri modele yansıtır. Temel Veri Yöneticisi, ünite performansında oluşan değişiklikleri kesim noktalarına ve dönüşüme yansıtarak alt modelleri güncel tutar. Operasyon Planlama kısmından gelen geri bildirimlere göre fiili durumla teorik modelin ürün verimlerini birbirine yakın tutmaya çalışır. Temel Veri Yöneticisi, aynı zamanda aylık madde dengesinin kalitesinden sorumludur. Operasyon plancılar ise haftalık ham petrol tahliye, transfer ve şarjlarını, ünite operasyon talimatlarını, ürün yönlendirmelerini ve paçallama(karışım hazırlama) işlerini Orion yazılımını kullanarak programlarlar. Ekonomistin sağladığı yönlendirmelere göre aylık üretim planını haftalık operasyon planlarına çevirirler. Aylık planlama süreci Planlama ve Satış Müdürlüğü, Ham Petrol İkmal, Satış ve Pazarlama, Fiyatlandırma, Dış Ticaret Müdürlükleri ve rafineriler arasında hangi çalışmanın ne zamana kadar bitirilerek, hangi bilgilerin hangi müdürlüğe yollanacağı ve aylık planın en son hangi tarihe kadar hazırlanması gerektiği resmileştirilir ve aralara birkaç tane geri besleme döngüsü yerleştirilerek aylık planlama süreci yapılır. Bu sayede sürece dâhil olan paydaşların plan üzerinde daha iyi ve çabuk uzlaşmaya varmaları sağlanır. PIMS modellerinin güncellenmesi Aksiyon listesine göre PIMS modelleri sürekli geliştirilmektedir. Çalışmalar ham petrol assay leri ile başlamıştır. Üretimin hacim bazında maksimize edilebilmesi için PIMS modelinde değişiklikler yapılmıştır. Hacim bazında satışı yapılan ürünlerin hacim, ağırlık bazında satışı yapılan ürünlerin ağırlık bazında fiyat girişine geçilmiştir. Ham petrol assay çalışmalarına ek olarak Genel Müdürlük ÜPM Shell Crude Oil Monitoring Database e iştirak etmektedir. ÜPM bu veri tabanına hem bilgi sağlamakta hem de Shell in sağladığı bilgilere ulaşarak ham petrol kargolarında API, kükürt, viskozite gibi önemli ham petrol değişkenlerini izlemektedir.