SOSYAL PROBLEMLER SOSYOLOJİSİ: Dünyadan ve Türkiye den Örnekler

SOSYAL PROBLEMLER SOSYOLOJİSİ: Dünyadan ve Türkiye den Örnekler

Sosyal Problemler Sosyolojisi Kapak ve Sayfa Düzeni: Leyla Çelik Baskı Desen Ofset A. Ş. Birlik Mah. 448. Cad. 476. Sk. No: 2 Çankaya / ANKARA Tel: (312) 496 43 43 Siyasal Kitabevi Tüm Hakları Saklıdır. Ağustos 2009, Ankara ISBN No: 9786055782115 Siyasal Yayın-Dağıtım Şehit Adem Yavuz Sok. Hitit Apt. 14/1 Kızılay-Ankara Tel: 0 (312) 419 97 81 pbx Faks: 0 (312) 419 16 11 Yerebatan Cad. Salkım Söğüt Sok. Keskinler İş Merkezi No: 8/505 Sultanahmet-Eminönü/İstanbul Tel-Faks: 0 (212) 528 86 00 e-posta: info@siyasalkitap.com http://www.siyasalkitap.com

İçindekiler Bölüm 1 Sosyoloji Ve Sosyal Problemler... Hata! Yer işareti GİRİŞ... Hata! Yer işareti SOSYOLOJİ VE SOSYAL PROBLEMLER... Hata! Yer işareti BİREYSEL VE SOSYAL PROBLEMLER... Hata! Yer işareti SOSYAL PROBLEM NEDİR?... Hata! Yer işareti SOSYAL PROBLEMLERLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR... Hata! Yer işareti Sapan Davranış... Hata! Yer işareti Değer Çatışması... Hata! Yer işareti Sosyal Çözülme... Hata! Yer işareti Kurumsal Krizler... Hata! Yer işareti SOSYAL PROBLEMLERE İLİŞKİN SOSYOLOJİK YAKLAŞIMLAR.. Hata! Yer işareti İşlevselci Yaklaşım... Hata! Yer işareti Çatışmacı Yaklaşım... Hata! Yer işareti Etkileşimci Yaklaşım... Hata! Yer işareti SOSYAL PROBLEMLERİN GELECEĞİ... Hata! Yer işareti SOSYAL PROBLEMLERİN ÇÖZÜMÜ... Hata! Yer işareti KAYNAKÇA... Hata! Yer işareti 3

Bölüm 2 Sosyal Problem Boyutuyla Aile... Hata! Yer işareti GİRİŞ... Hata! Yer işareti TOPLUMSAL BİR KURUM OLARAK AİLE Hata! Yer işareti AİLE TÜRLERİ... Hata! Yer işareti Geleneksel Geniş Aile... Hata! Yer işareti Çekirdek Aile... Hata! Yer işareti Çözülen Aile... Hata! Yer işareti Parçalanmış Aile... Hata! Yer işareti Tamamlanmamış Aile... Hata! Yer işareti AİLE KURUMUNA İLİŞKİN KAVRAMSAL ÇERÇEVELER.. Hata! Yer işareti İşlevselci Yaklaşım... Hata! Yer işareti Çatışmacı Yaklaşım... Hata! Yer işareti Etkileşimci Yaklaşım... Hata! Yer işareti AİLEYE İLİŞKİN SOSYAL PROBLEMLER... Hata! Yer işareti Boşanma... Hata! Yer işareti Tek-Ebeveynli Aileler... Hata! Yer işareti Aile İçi Şiddet Ve İstismar... Hata! Yer işareti Ailenin Yoksullaşması... Hata! Yer işareti Aile Planlaması... Hata! Yer işareti TÜRKİYE DE AİLE... Hata! Yer işareti Aile İle İlgili Sosyal Problemlere İlişkin Yapılmış Araştırmalar: Türkiye. Hata! Yer işareti ULUSLARARASI BAĞLAMDA AİLE... Hata! Yer işareti SONUÇ VE ÖNERİLER... Hata! Yer işareti KAYNAKÇA... Hata! Yer işareti Bölüm 3 Küresel Problem: Eğitim... Hata! Yer işareti GİRİŞ... Hata! Yer işareti SOSYO TARİHSEL SÜREÇ İÇİNDE EĞİTİM... Hata! Yer işareti Türkiye de Modern Eğitim Sisteminin Gelişmesi... Hata! Yer işareti EĞİTİM ALANINDA ORTAYA ÇIKAN PROBLEMLER... Hata! Yer işareti Eğitim Kademelerine Göre Eğitim Sistemi Sorunları... Hata! Yer işareti 4

Eğitimin Finansmanı... Hata! Yer işareti Eğitimde Fırsat Eşit(Siz)Liği... Hata! Yer işareti Okullarda Görülen Şiddet... Hata! Yer işareti Engellilerin Eğitimi... Hata! Yer işareti EĞİTİMLE İLGİLİ PROBLEMLERE SOSYOLOJİK YAKLAŞIMLAR. Hata! Yer işareti İşlevselci Yaklaşım... Hata! Yer işareti Çatışmacı Yaklaşım... Hata! Yer işareti Etkileşimcilik... Hata! Yer işareti Feminist Yaklaşım... Hata! Yer işareti SONUÇ: EĞİTİMİ GELİŞTİRMEYE YÖNELİK ÇÖZÜM ÖNERİLERİHata! Yer işareti KAYNAKÇA... Hata! Yer işareti Bölüm 4 Sağlıkta Sosyal Problemler... Hata! Yer işareti GİRİŞ... Hata! Yer işareti SAĞLIK VE HASTALIK KAVRAMLARI... Hata! Yer işareti SAĞLIKLA İLGİLİ PROBLEMLERE SOSYOLOJİK YAKLAŞIMLAR Hata! Yer işareti İşlevselci Yaklaşım... Hata! Yer işareti Çatışmacı Yaklaşım... Hata! Yer işareti Etkileşimci Yaklaşım... Hata! Yer işareti BİR PROBLEM ALANI OLARAK... Hata! Yer işareti SAĞLIĞIN SOSYAL ORGANİZASYONU... Hata! Yer işareti Dünyada Sağlık Hizmetlerinin Organizasyonu Ve Sorunlar... Hata! Yer işareti Türkiye de Sağlık Hizmetlerinin Organizasyonu Ve Sorunlar Hata! Yer işareti Artan Sağlık Harcamaları... Hata! Yer işareti Sosyal Güvenceden Yoksunluk... Hata! Yer işareti Sağlık Personeli Ve Dağılımı... Hata! Yer işareti SAĞLIKTA EŞİTSİZLİKLER... Hata! Yer işareti YARDIMLI İNTİHAR VE ÖTENAZİ... Hata! Yer işareti AIDS... Hata! Yer işareti Aids ve Damgalanma... Hata! Yer işareti Dünyada ve Türkiye de AIDS... Hata! Yer işareti YAŞAMIN MEDİKALİZASYONU... Hata! Yer işareti SONUÇ VE ÖNERİLER... Hata! Yer işareti KAYNAKÇA... Hata! Yer işareti 5

Bölüm 5 Cinsiyet Eşitsizliği Sorunu... Hata! Yer işareti Arş Gör. Meral TİMURTURKAN... Hata! Yer işareti GİRİŞ... Hata! Yer işareti KAVRAMSAL ÇERÇEVE... Hata! Yer işareti Toplumsal Cinsiyet Ve Cinsiyet Kavramı... Hata! Yer işareti Cinsiyet Rolleri... Hata! Yer işareti Ataerkillik (Patriarka)... Hata! Yer işareti TEORİK YAKLAŞIMLAR... Hata! Yer işareti ĠĢlevselci yaklaģım. Feminist Yaklaşım... Hata! Yer işareti Çatışmacı Yaklaşım... Hata! Yer işareti CİNSİYET AYRIMCILIĞININ TARİHSEL GELİŞİMİ... Hata! Yer işareti ÖZEL VE KAMUSAL ALANDA CİNSİYETE DAYALI AYRIMCILIK... Hata! Yer işareti Siyaset... Hata! Yer işareti Eğitim... Hata! Yer işareti İstihdam... Hata! Yer işareti istihdamın sektörel dağılımı.mesleki dağılım. KADINA YÖNELİK ŞİDDET... Hata! Yer işareti SONUÇ... Hata! Yer işareti KAYNAKÇA... Hata! Yer işareti Bölüm 6 Cinsellik Ve Cinsel İfade... Hata! Yer işareti Arş. Gör. Cihan ERTAN... Hata! Yer işareti GİRİŞ... Hata! Yer işareti Cinselliğin Sosyal İnşası Ve Kontrolü... Hata! Yer işareti EŞCİNSELLİK... Hata! Yer işareti Antik Yunan da Eşcinsellik... Hata! Yer işareti Yakın Tarihte Ve Günümüzde Eşcinsellik... Hata! Yer işareti Türkiye de Eşcinsellik... Hata! Yer işareti Bir Sosyal Hareket Olarak Eşcinsel Hareket. Hata! Yer işareti PORNOGRAFİ... Hata! Yer işareti 6

Pornografi, Kadın Ve Feminizm... Hata! Yer işareti Pornografi, Şiddet Ve Toplumsal Değerler... Hata! Yer işareti FAHİŞELİK... Hata! Yer işareti Fahişelik, Çeşitlilik Ve Şiddet... Hata! Yer işareti SOSYOLOJİK YAKLAŞIMLAR... Hata! Yer işareti İşlevselci Yaklaşım... Hata! Yer işareti Çatışmacı Yaklaşım... Hata! Yer işareti SONUÇ... Hata! Yer işareti KAYNAKÇA... Hata! Yer işareti Bölüm 7 Kentsel Sosyal Problemler... Hata! Yer işareti Prof. Dr. Sevinç GÜÇLÜ... Hata! Yer işareti GİRİŞ... Hata! Yer işareti KENT KAVRAMI VE KENTLERİN DOĞUŞU... Hata! Yer işareti Kentleşme... Hata! Yer işareti KURAMSAL AÇIKLAMALAR... Hata! Yer işareti İşlevselci Yaklaşım... Hata! Yer işareti Çatışma Yaklaşımı... Hata! Yer işareti Feminist Yaklaşım... Hata! Yer işareti Etkileşimcilik... Hata! Yer işareti KENTLEŞMEYE İLİŞKİN SOSYOLOJİK KURAMLAR... Hata! Yer işareti Sosyal Kuram, Kapitalizmin Ortaya Çıkışı Ve Kent... Hata! Yer işareti Kentsel Ekoloji Kuramı... Hata! Yer işareti Kültürel Bir Form Ve Bir Yaşam Biçimi Olarak Kentleşme... Hata! Yer işareti Kentleşme Ve Yaratılmış Çevre Yaklaşımı... Hata! Yer işareti Küreselleşme Ve Kent... Hata! Yer işareti KÜRESELLEŞME VE KENTSEL PROBLEMLER... Hata! Yer işareti Gecekondu Sorunu Ve Gecekondulaşma... Hata! Yer işareti Slum Ve Gecekondu... Hata! Yer işareti Konut Ve Barınma Sorunu... Hata! Yer işareti Altyapı Ve Ulaşım Sorunu... Hata! Yer işareti Mekansal Kutuplaşma... Hata! Yer işareti Kentsel Yoksulluk... Hata! Yer işareti Kentsel İşsizlik... Hata! Yer işareti 7

Kentsel Yenileme, Dönüşüm Ve Soylulaştırma... Hata! Yer işareti Kentleşme Olgusunun Suça Etkileri... Hata! Yer işareti Hızlı Kentleşme Ve Sokakta Çalışan Ve Yaşayan Çocuklar... Hata! Yer işareti SONUÇ... Hata! Yer işareti KAYNAKÇA... Hata! Yer işareti Bölüm 8 Sosyal Bir Problem Olarak Yoksulluk... Hata! Yer işareti Arş. Gör. Begüm KÖSE... Hata! Yer işareti GİRİŞ... Hata! Yer işareti YOKSULLUK KAVRAMI... Hata! Yer işareti SOSYO-TARİHSEL BAĞLAMDA YOKSULLAR VE YOKSULLUK... Hata! Yer işareti ULUSLARARASI BAĞLAMDA İNSANİ GELİŞME VE İNSANİ YOKSULLUK... Hata! Yer işareti YOKSULLUĞUN KÜRESELLEŞMESİ... Hata! Yer işareti YOKSULLUĞA ETKİ EDEN FAKTÖRLER.. Hata! Yer işareti Demografik Unsurlar: Nüfus Baskısı, Hanehalkı Büyüklüğü Ve Türü... Hata! Yer işareti Eğitim.... 229 Sağlık.....230 Gelir Dağılımı....232 Göç...232 İşsizlik...233 Ayrımcılık...234 YOKSULLUK PROBLEMİNE SOSYOLOJİK YAKLAŞIM... Hata! Yer işareti İşlevselci Yaklaşım... Hata! Yer işareti Çatışmacı Yaklaşım... Hata! Yer işareti Etkileşimci Yaklaşım... Hata! Yer işareti Feminist Yaklaşım... Hata! Yer işareti YOKSULLUKLA MÜCADELE... Hata! Yer işareti Dolaylı Politikalar... Hata! Yer işareti Dolaysız Politikalar... Hata! Yer işareti Uluslararası Politikalar... Hata! Yer işareti 8

SONUÇ... Hata! Yer işareti KAYNAKÇA... Hata! Yer işareti Bölüm 9 Alkol Ve Uyuşturucu Madde Bağımlılığı... Hata! Yer işareti Arş. Gör. Azize BAYGAL... Hata! Yer işareti GİRİŞ... Hata! Yer işareti UYUŞTURUCU MADDELER NELERDİR?.. Hata! Yer işareti Alkol... Hata! Yer işareti Afyon... Hata! Yer işareti Morfin... Hata! Yer işareti Eroin... Hata! Yer işareti Esrar... Hata! Yer işareti Kokain... Hata! Yer işareti Amfetaminler... Hata! Yer işareti Marihuana... Hata! Yer işareti Kafein... Hata! Yer işareti Tütün... Hata! Yer işareti Yatıştırıcılar... Hata! Yer işareti DÜNYADA VE TÜRKİYE DE ALKOL VE UYUŞTURUCU MADDE KULLANIMININ YAYGINLIĞI... Hata! Yer işareti Dünyada Alkol Ve Uyuşturucu Madde Kullanımı... Hata! Yer işareti Türkiye de Alkol Ve Uyuşturucu Madde Kullanımı... Hata! Yer işareti Türkiye de Sık Kullanılan Uyuşturucu Maddeler... Hata! Yer işareti Bu Maddeleri Kimler Kullanıyor?... Hata! Yer işareti BAĞIMLILIĞA YOL AÇAN ETKENLER Psikolojik Etkenler... Hata! Yer işareti Kalıtsal Etkenler Sosyokültürel Etkenler Elde Edilebilirlik Kabul Edilebilirlik Risk Alıcı DavranıĢlar Sorunlardan UzaklaĢmak 9

ALKOL VE UYUŞTURUCU MADDE BAĞIMLILIĞINA YÖNELİK SOSYOLOJİK YAKLAŞIMLAR... Hata! Yer işareti İşlevselci Yaklaşım... Hata! Yer işareti Çatışmacı Yaklaşım... Hata! Yer işareti Etkileşimci Yaklaşım... Hata! Yer işareti ALKOL VE UYUŞTURUCU MADDE KULLANIMININ TOPLUMSAL SONUÇLARI... Hata! Yer işareti Suç... Hata! Yer işareti Trafik Kazaları... Hata! Yer işareti Sağlık... Hata! Yer işareti Ekonomik Kayıplar... Hata! Yer işareti Ailesel Problemler... Hata! Yer işareti UYUŞTURUCU İLE MÜCADELE HAKKINDA GENEL BİLGİ... Hata! Yer işareti Türkiye de Yürütülmekte Olan Önleme Programları... Hata! Yer işareti SONUÇ... Hata! Yer işareti KAYNAKÇA... Hata! Yer işareti Bölüm 10 Sosyal Problem Görünümüyle Sapma Ve Suç... Hata! Yer işareti Arş. Gör. Senem BURKAY... Hata! Yer işareti GİRİŞ... Hata! Yer işareti SAPMA NEDİR?... Hata! Yer işareti SUÇ NEDİR?... Hata! Yer işareti SUÇ DAVRANIŞINI AÇIKLAMAYA YÖNELİK GELİŞTİRİLEN SOSYOLOJİK TEORİLER... Hata! Yer işareti Sosyal Yapı Teorileri... Hata! Yer işareti Suçun Olumlu Fonksiyonları... Hata! Yer işareti Çatışmacı Yaklaşım... Hata! Yer işareti Etkileşimci Yaklaşım... Hata! Yer işareti SOSYAL BİR PROBLEM OLARAK SUÇ... Hata! Yer işareti Suçun Maliyeti... Hata! Yer işareti Suçun Ekonomik Maliyeti... Hata! Yer işareti Suçun Sosyal Maliyeti: Suç Korkusu... Hata! Yer işareti SUÇ OLUŞUMUNDA ETKİLİ OLAN BAZI SOSYAL FAKTÖRLER. Hata! Yer işareti Kentleşme Ve Suç... Hata! Yer işareti İşsizlik Ve Suç... Hata! Yer işareti 10

Eğitim Ve Suç... Hata! Yer işareti Eşitsizlik Ve Suç... Hata! Yer işareti SUÇ TÜRLERİ... Hata! Yer işareti Şahsa Karşı İşlenen Suç Türleri... Hata! Yer işareti Mala Karşı İşlenen Suç Türleri... Hata! Yer işareti Kadın Suçluluğu... Hata! Yer işareti Çocuk Suçluluğu... Hata! Yer işareti Beyaz Yaka Suçları... Hata! Yer işareti Bilişim Suçları... Hata! Yer işareti POLİS TEŞKİLATI, ADLİ SİSTEM VE CEZAEVLERİNİN SUÇ OLUŞUMUNU ÖNLEMEDEKİ ROLLERİ... Hata! Yer işareti Polis Teşkilatı... Hata! Yer işareti Adli Sistem... Hata! Yer işareti Cezaevleri... Hata! Yer işareti SONUÇ... Hata! Yer işareti KAYNAKÇA... Hata! Yer işareti Bölüm 11 Toplumsal Bir Problem Olarak Şiddet... Hata! Yer işareti Arş. Gör. Cihan AKKAYA... Hata! Yer işareti GİRİŞ... Hata! Yer işareti ŞİDDET... Hata! Yer işareti Şiddet Türleri... Hata! Yer işareti Şiddetin Kültürel Boyutu Ve Türkiye... Hata! Yer işareti Sosyal Problem Olarak Şiddet... Hata! Yer işareti Şiddeti Haklı Çıkarmanın Üç Genel Tipi... Hata! Yer işareti Gerekli ġiddet.334 Görev ve Ġtaat.. Hafifletici Durumlar. ġiddetin Toplumlara Göre Dağılımı. ŞİDDETE SOSYOLOJİK YAKLAŞIMLAR... Hata! Yer işareti İşlevselci Yaklaşım... Hata! Yer işareti Çatışmacı Yaklaşım... Hata! Yer işareti Etkileşimcilik... Hata! Yer işareti SPOR VE ŞİDDET... Hata! Yer işareti Sporda Şiddetin Ortaya Çıkmasına Neden Olan Unsurlar... Hata! Yer işareti Futbolda Şiddet: Fanatizm Ve Holiganlık... Hata! Yer işareti Sporda Şiddet Olgusuna Medyanın Etkisi... Hata! Yer işareti 11

Futbolda Şiddetin Sunuluşu... Hata! Yer işareti Türkiye de Taraftarlık Ve Şiddet... Hata! Yer işareti TERÖRİZM... Hata! Yer işareti Terörizm Türleri... Hata! Yer işareti Terörizmin Nedenleri... Hata! Yer işareti SONUÇ VE DEĞERLENDİRME... Hata! Yer işareti 12

SUNUŞ Günümüz toplumları, geçmiş toplumlarla kıyaslandığında pek çok konuda daha şanslı gözükmektedir. Sağlık alanındaki yenilik ve gelişmeler anne ve bebek ölümlülüğünü düşürdüğü gibi ortalama yaşam süresini uzatmış, toplumların eğitim ve refah düzeyleri artmıştır. Ancak bu iyimser göstergeler günümüz toplumlarının baş etmek zorunda kaldıkları sosyal problemlerin azaldığı ya da önemini yitirdiği anlamını taşımamaktadır. Örneğin toplumların eğitim ve gelir düzeyleri artmasına karşın eğitim eşitsizlikleri, gelir dağılımındaki dengesizlikler sürmekte, çocuklar dünyanın pek çok ülkesinde açlık mücadelesi vermekte, kadın ve erkekler eşit hak ve özgürlüklere sahip olmadığı gibi kadınlar ikinci sınıf vatandaş muamelesi görmektedir. Birçok büyük kentte can ve mal güvenliği sağlanamamakta, insanlar sokaklarda saldırı ve şiddete maruz kalmakta, suç işleme oranları artmaktadır. Yoksulluk ve eşitsizlikler sürmektedir. Örnekleri çoğaltmak mümkün, ancak kısaca burada söylenmek istenen açlık, yoksulluk, eşitsizlik, şiddet ve artan suç oranlarının günümüz dünyasının önemli sosyal problemleri olduğu gerçeği ve sosyal problemlerin geçmişte var olduğu, değişse, farklılaşsa de gelecekte de var olacağıdır. Yüksek lisans eğitimim esnasında ilgi duymaya başladığım sosyal problemler alanı akademik çalışmalarıma da yansıdı. Yüksek lisans tezimi intiharlar, doktora tezimi de sağlıkla ilgili hazırladım. Daha sonra lisans ve yüksek lisans düzeyinde sosyal problemlerle ilgili dersler vermeye başladım. 1990 lı yılardan itibaren sosyoloji bölümlerinin sosyal problemlere artan ilgisi ve konuya ilişkin yabancı dilde zengin bir literatür olmasına karşın sosyolojik perspektifte hazırlanmış, yoksulluk, artan suç oranları, alkol ve madde ba- 13

ğımlılığı, kentsel, eğitsel, ailevi sosyal problemleri aynı eserde toplayan Türkçe kaynağın sınırlı sayıda olması Akdeniz Üniversitesi Sosyoloji Bölümü elemanları olarak bizleri böyle bir çalışmayı hazırlamaya motive etmiştir. Bölümde oluşan mevcut birikimin konuya ilgi duyan öğrenci, akademisyen ve toplumun ilgili kesimlerine ulaştırmak hedeflenmiştir. Kitapta günümüz toplumlarının önemli sosyal problemleri tanımlanıp, analiz edilerek toplumlararası kıyaslamalara yer verilecek, sosyolojik yaklaşımların incelenen problemi ele alış tarzı değerlendirilerek geleceğe ilişkin kestirimlere dayalı olarak olası çözümler önerilecektir. Kitabın hazırlanmasına katkı sağlayan tüm meslektaşlarıma ve kitabı okuyucu ile buluşturan Siyasal Kitabevine teşekkür ederim. Doç. Dr. Nurşen ADAK Editör 14