DOĞU MARMARA BÖLGESİ OTOMOTİV VE OTOMOTİV YAN SANAYİ ÖN RAPORU Hazırlayan: Cem BAYRAK
İçindekiler Giriş... 2 Amaç... 2 Kapsam... 2 Mevcut Durum... 2 Sektör Tanımı... 2 İlişkili Sektörler... 3 Dünyadaki Durum... 3 Pazar... 4 Üretim... 4 Avrupa Birliği ndeki Durum... 4 Türkiye deki Durum... 5 Dış Ticaret... 5 Üst Ölçek Plan ve Politikalar... 8 Doğu Marmara Bölgesi nde Sektöre Genel Bakış... 12 Otomotiv Ana Sanayii... 14 Firmalar... 15 Otomotiv Yan Sanayii ve İlişkili Sektörler... 18 Üretim... 20 Dış Ticaret... 23 İstihdam... 23 Mesleki Yeterlilikler... 24 Sektörel Arge... 26 Sektörel Beklentiler ve Gereksinimler... 27 Sonuç ve Değerlendirmeler... 28 Alt Sektörler... 28 Güç ünitesi (motor, vites kutusu ve diferansiyel kutusu)... 28 Elektrik/elektronik kontrol sistemleri ve Yazılımlar... 29 Boya ve plastik hammaddeleri... 29 Döküm ve dövme parçalar... 29 1
Giriş Amaç Doğu Marmara Bölge Planı 2014-2023 mevcut durum analizi ve stratejilerine altlık teşkil etmek üzere hazırlanan bu rapor ile Düzey-2 Bölgesi bazında verilerin ve bilgilerin analiz edilmesini sektör profesyonellerinin katılımcılığı ile ele alarak doğru adımların ve destek enstrümanlarının şekillenmesi hedeflenmektedir. Otomotiv ve Otomotiv Yan Sanayi (sektörel sınıflandırması ile Motorlu Kara Taşıtları, Römork, Yarı Römork İmalatı) Doğu Marmara Bölgesi nde ve yakın çevresinde yığınlaşmış ve kümelenmiş bir sektördür. Bölge ekonomisinde önemli yer tutan bir sektör olması nedeniyle bölge için akıllı ihtisaslaşma alanlarından biri olarak görülmekte ve gelecekte bölgede yer alan sektör temsilcilerinin ve kamu ile akademinin nasıl şekillenmeleri gerektiğini değerlendirmek üzere kullanılması amaçlanmaktadır. Raporun özel amacı ise Doğu Marmara bölgesinde sektörün ithal ikamecilik ve katma değer artışının sağlanmasına yönelik olarak alt sektörlerin tespit edilmesidir. Kapsam Doğu Marmara Bölgesi (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu ve Yalova) sektör raporunun mekânsal çerçevesini oluşturmaktadır. Bu bölgede faaliyet gösteren otomotiv sanayii ile otomotiv yan sanayii ve bu sektörlere hizmet eden diğer sektörler değerlendirmeye alınmıştır. 34 NACE kodlu Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı römork imalatı ve bu faaliyetin altında yer alan, Motorlu kara taşıtlarının imalatı, Motorlu kara taşıtları karoseri imalatı; römork ve yarı römork imalatı ve Motorlu kara taşıtları ve bunların motorlarıyla ilgili parça ve aksesuarların imalatı raporun sektörel çerçevesini teşkil etmektedir. Mevcut Durum Sektör Tanımı Motorlu karayolu taşıtları, bir yanmalı veya patlamalı motorla tahrik edilen, yük veya yolcu taşımak ve karayolu trafiğinde seyretmek üzere belirli teknik mevzuata göre üretilmiş bulunan dört veya daha fazla lastik tekerlekli taşıt araçlarıdır 1. Motorlu karayolu taşıtları imalat sektörü pek çok kaynakta otomotiv sanayii ya da otomotiv Ana Sanayii olarak geçmektedir. Otomotiv Yan Sanayi ise, yurt içi ve dışındaki üretim ile yenileme pazarına doğrudan veya dolaylı olarak ana sanayi tarafından belirlenen teknik dokümanlarına uygun orijinal ve eşdeğer mamul, yarı mamul, modül ve sistem üreten sanayi koludur. Otomotiv sanayi deyimi, bu iki alt sektörün tümünü kapsamaktadır 2. Dokuzuncu Kalkınma Planı Otomotiv Özel İhtisas Komisyonu Raporu nda Motorlu karayolu taşıtları, aşağıdaki uluslararası sınıflandırmaya göre tanımlanmaktadır: (Tanımlarda kullanılan Azami Kütle ifadesi ile Teknik Açıdan İzin Verilen Azami Yüklü Kütle belirtilmektedir. Bu tanım daha önce kullanılan Gross Vehicle Weight (GVW)-Azami Yüklü Ağırlık (AYA) deyimleri karşılığıdır.) M Kategorisi: En Az Dört Tekerlekli, Motorlu Yolcu Taşıma Amaçlı Araçlar M1 Kategorisi: Sürücü dışında en fazla sekiz kişilik oturma yeri olan, yolcu taşımaya yönelik motorlu araçlar. Otomobil, SW (Station Wagen), MPV (Multipurpose Vehicle-Çok Amaçlı Araç), SUV (Special 1 Otomotiv Sanayi ÖİK Raporu, 2007. http://ekutup.dpt.gov.tr/imalatsa/otomotiv/oik687pdf 2 Otomotiv Sanayi ÖİK Raporu, 2007. http://ekutup.dpt.gov.tr/imalatsa/otomotiv/oik687pdf 2
Utility Vehicle-Özel Kullanım Amaçlı Araç) veya CDV (Car Derived Vehicle-Otomobil Platformundan Türetilmiş Pikap) tipi araçlar. M2 Kategorisi: Sürücü dışında sekizden fazla oturma yeri olan, yolcu taşımaya yönelik ve azami kütlesi 5 Ton'u aşmayan, motorlu araçlar. Minibüs bu sınıfta yer almaktadır. M3 Kategorisi: Sürücü dışında sekizden fazla oturma yeri olan, yolcu taşımaya yönelik ve azami kütlesi 5 Ton'u aşan, motorlu araçlar. Midibüs ve otobüsler bu sınıftadır. N Kategorisi: En Az Dört Tekerlekli, Motorlu Yük Taşıma Araçları N1 Kategorisi: Azami kütlesi 3,5 Ton'u aşmayan, motorlu yük taşıma araçları. Kamyonet ve van tipi araçlar bu sınıftadır. N2 Kategorisi: Azami kütlesi 3,5 Ton'u aşan, 12 Ton'u aşmayan, motorlu yük taşıma araçları. Orta kamyonlar bu sınıf içindedir. N3 Kategorisi: Azami kütlesi 12 Ton'u aşan, motorlu yük taşıma araçları. Ağır kamyonlar bu sınıfta yer almaktadır. O Kategorisi: Römorklar (Yarı Römorklar Dâhil) O1 Kategorisi: Azami kütlesi 0,75 Ton'u aşmayan römorklar. O2 Kategorisi: Azami kütlesi 0,75 Ton'u aşan, 3,5 Ton'u aşmayan römorklar. O3 Kategorisi: Azami kütlesi 3,5 Ton'u aşan, 10 Ton'u aşmayan römorklar. O4 Kategorisi: Azami kütlesi 10 Ton'u aşan römorklar. Motorlu taşıt araçları içinde M1, M2 ve N1 sınıflarında bulunan yolcu ve yük taşıma araçları genellikle Hafif Araçlar olarak da anılmaktadır 3. İlişkili Sektörler Otomotiv sektörü, pek çok farklı sektörle tedarik zinciri açısından doğrudan etkileşim halinde olan sektördür. Ana metal sanayii ile demir ve çelik, diğer metaller, elektronik, petro-kimya, cam, lastik ve plastik gibi sektörler, otomotiv sektörüne doğrudan ürün tedarik eden üretim dallarının başlıcalarıdır. Bu sektörler otomotiv sektörünün gelişmesine paralel olarak doğrudan gelişme eğilimi göstermektedir. Çıktı yönünden ise yolcu ve yük taşımacılığı başta olmak üzere tüm imalat dallarının yanı sıra turizm ve pek çok diğer hizmet sektörüne girdi sağlamaktadır. Ayrıca, sosyal anlamda da toplumun şekillenmesi ile şehircilik prensiplerini doğrudan etkileyen bir konumdadır. Dünyadaki Durum OICA verilerine göre 2011 yılında dünya genelinde 59.870.838 i binek, 20.163.824 ü ticari olmak üzere toplamda 79.989.155 adet motorlu kara taşıtı üretimi yapılmıştır. 2010 yılında 77.703.987 olan bu miktar yaklaşık %3,1 lik bir artış göstermiştir. 2008 yılında yaşanan kriz döneminde üretimde ciddi bir düşüş yaşanmış ancak kısa sürede yıllık %25,9 luk artışla eski oranlar yakalanmıştır. 3 Otomotiv Sanayi ÖİK Raporu, 2007. http://ekutup.dpt.gov.tr/imalatsa/otomotiv/oik687pdf 3
Pazar Küresel toplam otomotiv Pazarı yüzde 5 oranında artarak 84,5 milyon adede yükselmiştir. 2012 yılında en fazla artış yüzde 6 ile otomobil pazarında gerçekleşmiş ve pazar 68,3 milyon adet düzeyinde ulaşmıştır. Hafif ticari araç pazarı ise yüzde 4 oranında artarak 12,7 milyon adet olmuştur. Ağır ticari araç pazarı da yüzde 1 oranında azalarak 3,5 milyon adede inmiştir. 2012 yılında bir önceki yıla göre, Doğu Avrupa da toplam motorlu araç pazarı yüzde 3 oranında artmış ve pazar 5,1 milyon adede yükselmiştir. Toplam pazar K. Amerika da yüzde 13 artarken, Asya/Pasifik Bölgesi yüzde 10 oranında artmıştır. Batı Avrupa da ise pazar yüzde 8 oranında daralmıştır. 2012 yılında Japon pazarı yüzde 19 oranında artmıştır Bu yılda, G. Kore pazarı yüzde 2 daralırken, Çin pazarı yüzde 7, Hindistan pazarı ise yüzde 9 oranlarda artmıştır. Rusya daki artış ise yüzde 8 oranında olmuştur. Gelişen pazarlar olarak adlandırılan Brezilya, Çin, Hindistan ve Rusya dan meydana gelen BRIC ülkelerinde ise talep artışı yüzde 6 ile Dünya ortalamasının da üstünde gerçekleşmiş ve bu Pazar toplam 31,1 milyon adet düzeyine ulaşmıştır. 4 Üretim LMC verilerine göre 2012 yılı dünya toplam motorlu araç üretimi, 2011 yılına göre yüzde 5 oranında artarak 86,5 milyon adet ile yeni bir rekora ulaşılmıştır. Toplam araç üretimi Batı Avrupa da 2011 yılına göre yüzde 10 oranında azalarak 12,9 milyon adet olmuş ve bölgenin dünya otomotiv üretimindeki payı 2012 yılında yüzde 15 düzeyinde gerçekleşmiştir. 2012 yılında K. Amerika bölgesinde 2011 yılına göre toplam motorlu araç üretimi yüzde 14, oranında artmış, Mercosur bölgesinde ise yüzde 2 oranında azalmıştır. Doğu Avrupa bölgesindeki üretim yüzde 4 artış ile 7 milyon adede yükselmiştir. Bu bölge, dünya üretimi içinde aldığı ve giderek artan yüzde 49 luk payı ile ilk sırada yer almaktadır. 2012 yılında Japonya da toplam araç üretimi yüzde 18, Çin de ise yüzde 7 oranında artmıştır. Öte yandan, Rusya nın üretimi yüzde 10, Hindistan ın üretimi ise yüzde 8 oranında artmış, G.Kore nin ise üretim artışı yüzde 1 oranında kalmıştır 5. Avrupa Birliği ndeki Durum 4 OSD 2012 yılı Değerlendirme Raporu, 2012 5 OSD 2012 yılı Değerlendirme Raporu, 2012 4
Dünya otomotiv sektörünün öncülerinden olan Avrupa Birliği ülkeleri tarafından otomotiv sektörü AB gelişimi için kilit sektör olarak ele alınmaktadır. Toplamda 12 milyon kişiye istihdam sağlayan sektör ticaret hacmine 90 milyar luk katkı sağlamaktadır. Dünya genelinde yeni eğilimlerin otomotiv sektörünü ve tedarik zincirini önemli ölçüde değiştireceği öngörüsüyle sektör için CARS 21 6 raporunu hazırlanmıştır. Söz konusu raporla Ufuk 2020 (Horizon 2020) kapsamında alınacak önlemler derlenmiştir. - Avrupa Birliği Otomotiv Sektörü İçin Stratejik Vizyon - Ticaret Ortamının Geliştirilmesi - Küresel Pazarlarda Rekabetçiliğin Geliştirilmesi - CO2 Emisyonlarının Azaltılması - Yeni Taşımacılık Çözümlerinin Geliştirilmesi - Kirleticilerin ve Ses Emisyonunun Azaltılması Başlıkları raporda benimsenmiş ve önceliklendirilmiştir. Türkiye deki Durum Türkiye de otomotiv sektörü 1960 lı yıllardan itibaren önemli gelişmeler kaydetmiştir. Sektör, 1990 lı yıllarda ihracata yönelik rekabetçi bir nitelik kazanmış ve 1990 lı yılların sonlarına doğru Türkiye de dünyanın önde gelen otomotiv firmalarının Türk ortaklarla kurdukları tesislerle birlikte önemli bir konum elde ederek bunlardan bazıları ortak oldukları yabancı otomotiv firmalarının ihracat üssü haline gelmiştir. 7 Dış Ticaret Türkiye genelinde ihracatı en yoğun yapılan yan sanayi ürünleri motor aksam ve parçaları, dış ve iç lastikler, Montaj Karoseri Aksamı, Jant ve Tekerlek Aksamı, Motorlu Taşıtlar için Kauçuk Parçalar, Dizel-Yarı Dizel Motorlar, Transmisyon Mili, Yatak, Kovan ve Fren ve Servo Frenler şeklindedir. 6 CARS 21 High Level Group on the Competitiveness and Sustainable Growth of the Automotive Industry in the EU, Final Report 2012 7 Otomotiv Sektör Raporu, Sanayi Genel Müdürlüğü, 2010. 5
Tablo 1 Otomotiv Yan Sanayi İhracatı Diğer Aksam ve Motorlu Araçların Parçalar Alet Tabloları İçin Motorların Metal Fren Kara Balataları Taşıtları Tabakalı Saatler için Yakıt, Direksiyon Contalar, Yağ, Tamponlar Egzozlar, Dikiz (8708.30 Motorlu Şasiler Soğutma Klimalar Aynaları Simitleri, Conta ve GTİP indekiler Kara Susturucular Kolonları, Ateşleme İçten Vites Takim Taşıtları Radyatörler Yanmalı Kutuları ve için Pompaları Parçaları ve Gruplar Kutuları hariç) Egzoz Karoserleri Boruları Cihazları Motorlar OTOMOTİV YAN SANAYİ İHRACATI Motor Aksam ve Parçaları Dış ve İç Lastikler Hava Yastıkları Oto Camları Akslar Bilyalı Rulmanlar Filtreler Motorlu Taşıtlarda Emniyet Kemerleri Oturmaya Mahsus Farlar Amortisörler Mobilyalar ve İşaret Debriyaj Cihazları ve Aksam- Parçaları Akümülatörler ve Aksam-Parçaları Fren ve Servo Frenler Transmisyon Mili, Dizel-Yarı Dizel Yatak, Kovan Motorlar Jant ve Tekerlek Motorlu Taşıtlar için Aksamı Kauçuk Parçalar Montaj Karoseri Aksamı Otomotiv Yan Sanayi İhracatı (1000 ABD $) Bileşen 2011 Motor Aksam ve Parçaları $1.413.449 Dış ve İç Lastikler $1.382.799 Montaj Karoseri Aksamı $691.482 Jant ve Tekerlek Aksamı $321.329 Motorlu Taşıtlar için Kauçuk Parçalar $495.110 Dizel-Yarı Dizel Motorlar $240.092 Transmisyon Mili, Yatak, Kovan $273.997 Fren ve Servo Frenler $283.573 Akümülatörler ve Aksam-Parçaları $227.564 Debriyaj ve Aksam-Parçaları $166.723 Farlar ve İşaret Cihazları $142.017 Amortisörler $131.363 Motorlu Taşıtlarda Oturmaya Mahsus Mobilyalar $143.119 Emniyet Kemerleri $103.834 Filtreler $103.497 Bilyalı Rulmanlar $116.062 Akslar $108.072 Oto Camları $78.248 Hava Yastıkları $74.025 İçten Yanmalı Motorlar $54.461 Radyatörler $53.013 Ateşleme Cihazları $86.970 Vites Kutuları $56.155 Kara Taşıtları için Karoserleri $52.958 Egzozlar, Susturucular ve Egzoz Boruları $60.276 Tamponlar ve Parçaları $39.194 6
Direksiyon Simitleri, Kolonları, Kutuları $62.142 Motorların Yakıt, Yağ, Soğutma Pompaları $26.384 Klimalar $20.354 Metal Tabakalı Contalar, Conta Takim ve Gruplar $21.746 Dikiz Aynaları $13.800 Fren Balataları (8708.30 GTİP indekiler hariç) $4.866 Kara Taşıtları için Motorlu Şasiler $493.385 Motorlu Araçların Alet Tabloları İçin Saatler $156.184 Diğer Aksam ve Parçalar $947.034 Türkiye de ithal edilen bileşenlerin başlıcaları ise Dizel-Yarı Dizel Motorlar, Vites Kutuları, Dış ve İç Lastikler, Montaj Karoseri Aksamı, Diğer Aksam ve Parçalar, Motor Aksam ve Parçaları, Akslar ve Transmisyon Mili, Yatak, Kovanlardır. Tablo 2 Otomotiv Yan Sanayii İthalatı OTO YAN SANAYİ İTHALATI Debriyaj ve Aksam- Motorların Yakıt, Parçaları Farlar Yağ, ve Soğutma Filtreler İşaret Ateşleme Cihazları Pompaları Akümülatörler Cihazları ve Direksiyon Aksam-Parçaları Simitleri, Kolonları, Kutuları Diğer Dizel-Yarı Dizel Motorlar Bilyalı Rulmanlar İçten Yanmalı Motorlar Fren ve Servo Frenler Transmisyon Mili, Yatak, Kovan Akslar Motor Aksam ve Parçaları Diğer Aksam ve Parçalar Vites Kutuları Dış ve İç Lastikler Montaj Karoseri Aksamı Oto Yan Sanayi İthalatı (1000 ABD $) Ürünler 2011 Dizel-Yarı Dizel Motorlar $2.662.027 Vites Kutuları $1.092.582 Dış ve İç Lastikler $881.189 Montaj Karoseri Aksamı $808.090 Diğer Aksam ve Parçalar $801.797 7
Motor Aksam ve Parçaları $784.521 Akslar $624.582 Transmisyon Mili, Yatak, Kovan $618.570 Fren ve Servo Frenler $564.597 İçten Yanmalı Motorlar $451.884 Bilyalı Rulmanlar $420.872 Direksiyon Simitleri, Kolonları, Kutuları $285.464 Akümülatörler ve Aksam-Parçaları $275.231 Ateşleme Cihazları $247.677 Farlar ve İşaret Cihazları $246.024 Motorların Yakıt, Yağ, Soğutma Pompaları $216.326 Filtreler $200.262 Debriyaj ve Aksam-Parçaları $194.069 Amortisörler $180.018 Hava Yastıkları $170.776 Jant ve Tekerlek Aksamı $156.874 Motorlu Taşıtlar için Kauçuk Parçalar $156.805 Radyatörler $154.427 Egzoslar, Susturucular ve Egzos Boruları $77.642 Tamponlar ve Parçaları $71.791 Metal Tabakali Contalar, Conta Takım ve Gruplar $70.662 Oto Camları $51.859 Emniyet Kemerleri $47.559 Dikiz Aynaları $41.903 Fren Balataları (8708.30 GTİP indekiler hariç) $34.135 Kara Taşıtları için Karoserileri $24.472 Klimalar $19.596 Motorlu Taşıtlarda Oturmaya Mahsus Mobilyalar $17.930 Motorlu Araçların Alet Tabloları İçin Saatler $6.062 Kara Taşıtları için Motorlu Şasiler $1.967 Üst Ölçek Plan ve Politikalar Türkiye nin sanayi vizyonu olan Orta ve Yüksek Teknolojili Ürünlerde Avrasya nın Üretim Üssü Olmak için otomotiv sektörü önemli yer tutmaktadır. Otomotiv sektörü için Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Bakanlığı nca hazırlanan Türkiye Otomotiv Sektörü Stratejisi nde ise Bölgede Üretim Merkezi ve Ar-Ge Üssü Olmak vizyonu benimsenmiş ve genel amaç olarak Otomotiv Sektörünün Sürdürülebilir Küresel Rekabet Gücünü Artırmak ve İleri Teknoloji Kullanımının Ağırlıklı Olduğu Katma Değeri Yüksek Bir Yapıya Dönüşümünü Sağlamak belirlenmiştir. Sektör stratejisinin hedefleri aşağıdaki gibidir 8 : Hedef 1: AR-GE altyapısını iyileştirmek 1.1. Tasarım doğrulama, dayanım, yol ve araç testleri yapılması için test merkezleri ve rüzgâr tüneli kurulacak ve mevcut test merkezleri sanayinin ihtiyaçları doğrultusunda geliştirilecektir. 1.2. Otomotiv alanında yetkinliği olan üniversitelerin ve meslek liselerinin laboratuvar alt yapıları üniversitesanayi işbirliği çerçevesinde geliştirilecek ve desteklenecektir. 8 Türkiye Otomotiv Sektörü Stratejisi, BSTB, 2010 8
1.3. Otomotiv sanayiye verilecek AR-GE desteklerinin mevcut etkinliğinin değerlendirilmesi ile bu desteklerin çeşitlendirilmesi ve geliştirilmesi yönünde bir çalışma yapılacak; çalışma sonucu tespit edilen destekler uygulanacaktır. 1.4. AR-GE projelerinde Ulusal Odak Projeleri ile rekabet öncesi işbirliği projeleri öncelikle desteklenecektir. 1.5. KOBİ niteliğindeki şirketlerin rekabet gücünün geliştirilmesi ile AR-GE altyapısının kurulması için işletmelere bilgi, danışmanlık ve destek sağlanacaktır. Hedef 2: Şirketlerin tasarım, üretim, markalaşma beceri ve kapasitelerini artırmak 2.1. Araç konsept ve tasarım aşamasından başlayan uzun vadeli işbirlikleri ile ana ve yan sanayi arasındaki ilişkilerin ve buna yönelik destek mekanizmalarının tedarik zincirini de kapsayacak şekilde geliştirilmesi yönünde çalışmalar yapılacaktır. 2.2. Özgün teknoloji ve tasarıma dayalı üretimin geliştirilmesi için yeni teşvik mekanizmaları oluşturulması yönünde çalışma yapılacaktır. 2.3. Türkiye nin İklim Değişikliği kapsamındaki ulusal vizyonu doğrultusunda alternatif yakıt kullanımının yaygınlaştırılması sağlamak amacıyla elektrikli araçlarda kullanılan batarya ve alternatif yakıt kullanan araçların ana parçalarının üretimi desteklenecektir. 2.4. Tedarik zincirindeki işletmeler arasında işbirlikleri ile daha fazla katma değer üretimine yönelik yerlilik oranını artırıcı (kümelenme gibi) faaliyetler desteklenecektir. 2.5. Kamu koordinasyonunda üretime yönelik Ulusal Odak Projeleri oluşturulması ve desteklenmesi sağlanacaktır. 2.6. Sanayinin ihtiyaçlarına yönelik nitelikli insan kaynağı yetiştirilecektir. 2.7. Girdi Tedarik Stratejisi kapsamında yapılan çalışmalarla işbirliği ve koordinasyon sağlanacaktır. Hedef 3: Otomotiv sektöründe iç ve dış pazarları geliştirmek 3.1. Türkiye iç pazarını büyütecek faaliyetler geliştirilecek ve desteklenecektir. 3.2. Otomotiv sanayinin dış pazarlara açılımı dinamik bir biçimde desteklenecektir. 3.3. Kamu alımlarında ve kiralamalarında yerli araç kullanımı özendirilecektir. 3.4. Çevre dostu araçların kullanımının yaygınlaştırılması için toplumda farkındalık seviyesinin artırılmasına yönelik çalışmalar yapılacaktır. 3.5. Çevreye duyarlı araçların kullanımı özendirilecektir. 3.6. Kamu araç filoları oluşturulurken çevre dostu araçların tercih edilmesi sağlanacaktır. Hedef 4: Hukuki ve idari düzenlemeleri iyileştirmek 4.1. Düşük CO2 emisyonu olan çevre dostu araçların (elektrikli, hibrit ve emisyon seviyesi düşük diğer araçlar) kullanımını teşvik eden bir vergilendirme sistemi için çalışma yapılacaktır. 4.2. Ömrünü tamamlamış araçların hurdaya ayrılarak bertarafı için gerekli hukuki düzenlemelerin oluşturulması ve hurda işletmelerinin teşvik edilmesi yönünde çalışmalar yapılacaktır. 9
4.3. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Sanayi Genel Müdürlüğünün otomotiv sektörüne hizmet veren biriminin kurumsal kapasitesi uluslararası onay kuruluşlarına benzer bir şekilde geliştirilecektir. 4.4. Otomotiv sanayine yönelik piyasa gözetim ve denetim faaliyetleri etkinleştirilecektir 4.5. Araçlarda geri dönüştürülmüş malzeme kullanımı artırılacak ve yeni araç tasarımlarında yeniden kullanım ve geri dönüşüm oranlarına ilişkin esaslar belirlenecektir. Hedef 5: Fiziki altyapıyı geliştirmek 5.1. Organize sanayi bölgelerinde yapılacak yatırımlar için uygun şartlarda arsa ve altyapı teminine yönelik gerekli çalışmalar yapılacaktır. 5.2. Otomotiv ürünlerine uygun oto-port nitelikli limanlar ve çevresindeki ulaştırma altyapısı geliştirilecektir. 5.3. Çevreye duyarlı elektrikli ve CNG li araçların kullanımının yaygınlaşması için gerekli altyapı çalışmaları yürütülecektir. 5.4. Sanayinin üretim ihtiyaçlarına yönelik ham madde üretimi geliştirilecektir. Kalkınma Bankası tarafından hazırlanan Motorlu Kara Taşıtı, Romörk ve Yarı Römork İmalatı Sektörü Raporu nda 9 yer alan değerlendirmede, motorlu kara taşıtı, römork ve yarı römork sektörü gelişen ve ülke ekonomisi içindeki önemi artan bir sektör olarak görülmektedir. Sektör üretim ve pazarlama alanlarında uluslararası pazara entegre olmuş, üretimde kalite ve verimlilikte sağladığı gelişmelerle gelişmiş pazarlarda tutunmuş ve önemli miktarlarda ihracat yapma şansını yakalamıştır. Yine de dünya ölçeğinde çok ciddi bir rekabet yaşanmaktadır. Günümüzde rekabet fiyat rekabetiyle birlikte kalite, ürün çeşitliliği, marka ve model yaratabilme, çevre normlarına uygun, alternatif yakıt kullanımı, yakıt tasarrufu vb. konularda yoğunlaşmıştır. Bu nedenle sektörün dünya ölçeğinde pazar payını arttırabilmek için sektörde faaliyet gösteren firmaların Ar-Ge yatırımlarına ve yeni teknoloji kullanımına yönelik yatırım yapmaları kaçınılmaz olmaktadır 10. Dokuzuncu Kalkınma Planı çalışmaları kapsamında hazırlanan Otomotiv Sektörü Özel İhtisas Komisyonu, dünya ve Avrupa ile Türkiye ölçeklerinde sektörü ele almaktadır. Güçlü Yönler Doymamış İç Pazar AB ile Gümrük Birliği ve Teknik Mevzuatta Uyum Rekabetçi Maliyetlerle, Esnek Üretim Yapabilme Yeteneği Rekabetçi Yan Sanayi Üretimde Yüksek Kalite Standartları İyi Eğitilmiş, Genç, Dinamik, İstekli ve Kalifiye İşgücü Esnek ve Uzun Süreli Çalışma Olanakları Teknik ve Ticari Beceri Düzeyi Uluslararası Yönetim Sistemleri Yaygınlığı (Kalite, Çevre, Güvenlik) Fırsatlar Ekonomideki Olumlu Gidişata Bağlı Olarak İç Talepte Artış Küresel Pazarlarda ve Komşu Ülkelerde Yeni Olanaklar - Yeni İhracat Pazarları Maliyetlerin Göreceli Olarak (AB ye Göre) Düşüklüğü Yeni Araç Projelerinde Yan Sanayimizin Proje Başlangıcında, Tasarıma Ortak Olması AB Mevzuatına Uyum Çalışmaları (Örneğin Grup Muafiyeti AB Yenileme Pazarındaki Gücümüzü ve Payımızı Arttırmak İçin Bir Fırsat Yaratmaktadır) Yeni Yatırımlar İçin Ülkenin Çekici Hale Gelmesi Konjonktür ve Standart Değişimlerine Uyum 9 Kalkınma Bankası. Mehmet Ali KAFALI, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Kıdemli Uzman, 2010 10 Kalkınma Bankası. Mehmet Ali KAFALI, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Kıdemli Uzman, 2010 10
Becerisi, Üretim ve Teslimatta (Düşük Miktarlara Da) Esneklik Yetkinliği Yabancı Firma Ortaklıkları İle Gelişmiş Yan Sanayi Know-How Düzeyi Girişimci Kadroları Varlığı Zayıf Yönler Taşıt Araçları Satışlarındaki Vergi Yükünün Yüksekliği Akaryakıt Üzerindeki vergi Yükünün yüksekliği MTV nin AB deki Genel Yaklaşımla Uyumlu Olmaması Vergi Oranlarında Yapılan Ani ve Yüksek Artışlar Sonucu Oluşan Talep İstikrarsızlığı Teşvik Mevzuatının Rakip Ülkelere Göre Rekabetçi Olmayışı Ar-Ge Teşvik Mevzuatının Rekabetçi ve Etkili Olmayışı Rakip Ülkelere Göre Yüksek İşgücü Maliyeti İhracat İthalat Prosedürlerindeki Gereksiz Bürokratik İşlemler /Giderler ve AB Prosedürlerinin Etkin Olarak Uygulanamaması Tehditler AB Yeni Grup Muafiyeti Mevzuatı Kullanılmış Motorlu Taşıtların AB de Serbest Dolaşımı: İkinci El Araç İthalatı Çalışma Barışının Bozulması Enerji Verimliliği ve Çevre Kanunu İle İlgili Yürütülen Yeni Mevzuat Çalışmalarındaki Belirsizlikler Hammadde Fiyatlarındaki Aşırı Artış YTL nin Aşırı Değerlenmesi Doğu Avrupa Ülkeleri, Çin Ve Hindistan Gibi Ülkelerin Yüksek Katma Değerli Parçaları İçeren Yeni Projelerde Yer Alabilme Yetkinliğinin Gelişmesi ve Düşük Maliyet Sunabilmeleri Kapasite Arttırıcı ve Teknolojik Yatırım Kararlarının Karar Vericilerce Geciktirilmesi Yüksek Enerji Maliyetleri Akaryakıt Kalitesinin Yetersizliği Taşımacılık Altyapısının Yetersizliği Sektörel Vizyon ve Strateji Belirsizliği Ana Yan Sanayi İlişkilerinin Yetersizliği Ve Yeterli Sinerji Yaratılamaması İhracat Teşviklerinin Yetersizliği Yüksek Reel Faiz ve Temel Girdi Maliyeti Yüksekliği Makro Ekonomik Konjonktürün, Olumsuz Etkisi Maliyet Artışları Satış Fiyatlarına Yansıtılamaması Ar-Ge Çalışmalarına Yeterli Kaynak Yaratılamaması Endüstriyel Tasarım Kabiliyeti Yetersizliği Co - Design Yetkinliğine Sahip Firma Azlığı Araçlardaki Katkı Payının Düşük Olması Yeterli Test Merkezlerinin Olmaması ÖİK raporuna göre dünya genelinde olduğu gibi yeni teknoloji kullanan ve çevreci motorlara ihtiyaç artmaktadır. Öte yandan donanım ağırlıklı sistemlerden ziyade yazılım ağırlıklı otomotiv teknolojileri öne çıkmaktadır. ABS, ESP, uyuklama algılayıcıları gibi sürücü kontrolünü azaltan uygulamalar önemsenmektedir. Elektronik yönetim uygulamaları, navigasyon, hız sınırlama, sese duyarlı internet uygulamaları, gece görüş sistemleri, parmak izine duyarlı araç güvenliği uygulamaları ve kablosuz ağ uygulamaları bu yazılım ve sistemler arasında yer almaktadır. 11
Ayrıca, alternatif yakıt teknolojileri öne çıkmaktadır. Hibrit (çift motorlu) teknolojiler bunların başında yer almaktadır. Bunun yanı sıra sıfır emisyonlu motorlar ileride talep görecektir. Yakıt hücreleri ile bu tarz motorların geliştirilmesi önemli olacaktır. Benzer şekilde yine yakıt tüketimini ve emisyonu azaltma amacı güden araç ağırlığı azaltıcı uygulamalar giderek önemsenmektedir. Çeliğe alternatif olarak magnezyum, alüminyum, titanyum ve diğer kompozit malzemeler bu alanda kullanılabilecektir. Öne çıkacağı öngörülen tahrik teknolojileri: 1. Değişken doğrudan püskürtmeli benzin motorları, 2. Doğrudan püskürtmeli benzin motorları, 3. Yeni entegre yanmalı motorlar, 4. CHHC (Combined Homogeneous/Heterogeneous Comb.) dizel motorları, 5. Doğrudan püskürtme dizel motorlar, 6. Sıkıştırılmış doğal gaz motorları, 7. Yakıt Pili ile çalışanlar, 8. Bunların hibridleri. Öne çıkacağı öngörülen kontrol teknolojileri ve bileşenleri: 1. Duyargalar (sensörler), hareket ettiriciler (actuatorlar) ve mekatronik komponentleri, 2. Mikrodalga teknolojileri, 3. Bilgisayar destekli tasarım, veri toplam ve deneme teknojileri, 4. Teşhis (diagnostics), 5. Araç radar uygulamaları, 6. Telematik teknolojisi, 7. Sürücüye yardımcı teknolojiler, 8. Araçlar arası ve araç yol arası iletişim teknolojileri doğrultusunda gelişecektir. Yine ÖİK raporunda dünyada yoğun rekabet nedeni ile, hafif taşıt aracı üreticileri arasında yaşanan birleşmeler artarak devam edeceğinden her biri yaklaşık 10 milyon adet/yıl kapasiteli en çok 5 üretici şirketin oluşacağı öngörülmektedir. Üreticiler üretim alanlarını gelişmekte olan ülkelere daha fazla kaydırarak bunun yerine tasarım, Ar-Ge, teknoloji ve satış sonrası hizmet alanları gibi daha yüksek katma değer yaratan alanlarda yoğunlaşacakları beklenmektedir. Bu eğilimle benzer şekilde sektörel gelişmenin arttırılmasında küçük ve orta ölçekli otomotiv yan sanayii işletmelerinin birleşme ya da ortak hareket etme yoluyla sektörün ve pazarın gelişmesinde daha aktif olabilecekleri belirtilmektedir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Sanayi Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Otomotiv Sektörü raporunda ÖİK ve Otomotiv Stratejisi ile paralel değerlendirmeler yer almakta olup, sektörün Doğu Marmara Bölgesi nde yığınlaştığı belirtilmektedir. Kocaeli ve Sakarya nın yanı sıra Bursa ili de bu bölgede yer almaktadır. Doğu Marmara Bölgesi Otomotiv Kümesi nin bilgi ve teknoloji tabanlı bir yapıya kavuşması raporla yararlı olarak tanımlanmaktadır. Doğu Marmara Bölgesi nde Sektöre Genel Bakış 12
Otomotiv sektörü; Doğu Marmara bölgesinde yığınlaşmış sektörlerden demir-çelik, petro-kimya ve savunma sanayi gibi temel sanayi dallarında üretilen ürünlerin başlıca alıcısı ve bu sanayilerdeki teknolojik gelişme ve derinleşmenin sürükleyicisidir. Bölgeye genel olarak bakıldığında kümelenmiş denilebilecek belki de en temel sektördür. Otomotiv sektörü, bölgede yığınlaşmanın yüksek olduğu ikinci sektördür. 4,27 lik yığınlaşma katsayısı ve kişi başı 45.456 TL katma değer üretmesinin yanı sıra otomotiv sektörü, ayrıca bölgede ticaret sektörleri haricinde 28.000 çalışanı ile en yüksek istihdamı sağlayan sektördür. Tablo 3 Otomotiv Sanayi İlişkili Sektörleri Kaynak, Veri Yılı: Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Otomotiv Sanayii, 2007 Tablo 4 Sektörel İhracat Sektör Kocaeli Sakarya Düzce Bolu Yalova Doğu Marmara Taşıt Araçları ve 4.456.655.879 1.715.768.632 4.806.557 692.080 1.525.954 6.179.449.103 Yan Sanayi Kaynak: TİM, 2012 Doğu Marmara Bölgesi nde taşıt araçları ve yan sanayii en yüksek ihracatı yapan sektördür. Sektöre ait toplam 6.179.449.103TL ihracatın 4.456.655.879 TL si Kocaeli den gerçekleşmiştir. Ancak, resmi kayıtlarda merkezi İstanbul da bulunan büyük ölçekli işletmeler göz önünde bulundurulduğunda bu miktarın çok daha yüksek olduğu varsayılmaktadır. Her ne kadar ihracat Kocaeli ilinde yoğunlaşmış olsa da illerin kendi içlerindeki sektörel ihracat sıralamalarına göre Sakarya da 1., Düzce de 5. en yüksek ihracat yapılan sektör yine taşıt araçları ve yan sanayii sektörüdür. Sektörde Türkiye Avrupa da önemli bir ihracatçı konumundadır ve Avrupa nın en büyük otobüs, ikinci en büyük hafif ticari araç üreticisidir. Türkiye de toplam imalat sanayisi içerisindeki payı %5 civarında olan otomotiv ana ve yan sanayisi ihracatı 2008 yılında ülke toplam ihracatının %17 sini, 2009 yılında %15 ini oluşturmuştur. TR42 Düzey 2 Bölgesi ihracat rakamlarına bakıldığında; taşıt araçları ve yan sanayi alt sektöründe ülke ihracatının yaklaşık %25 inin bölgeden yapıldığı görülmektedir. Tablo 5 Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri Sektörler 2006 2007 2008 2009 2010 Toplam Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve 63 70 77 225 39 474 Yarı-Römork İmalatı Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, 2011 Bölgede 2006-2010 yılları arasında 474 doğrudan yabancı yatırım girişi otomotiv sektöründe gerçekleşmiştir. Yabancı sermayeli firmaların faaliyet kolları incelendiğinde ise sektörde toplam 43 yabancı sermayeli firmanın var olduğu görülmektedir. Ağırlıklı olarak Almanya, ABD, Avusturya, Belçika, BAE, Fransa, G.Kore, Hollanda, Irak, İngiltere, İspanya, İsveç, İtalya, Japonya ve Monako bu yatırımların geldiği ülkelerdir. 13
Otomotiv Ana Sanayii Otomotiv sanayi; gayri safi yurtiçi hasıla, imalat sanayi üretimindeki payı, ihracat, net döviz girdisi, istihdam, rekabet edebilirlik, yatırımlar, dışa açıklık ve makro ekonomik büyüklükler açısından da Türkiye için en önemli sanayilerin başında gelmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı nın 2009 yılındaki Türkiye Otomotiv Raporuna göre 2008 yılında otomotiv sektöründe gerçekleşen ihracat rakamının, Türkiye nin toplam ihracat gelirlerinin % 19,4 ünü temsil eden 24,7 milyar $ a ulaşmasıyla birlikte sektör, ülkenin ihracat açısından en büyük sektörü haline gelmiştir. Son on yıl içinde Gümrük Birliği uygulaması ile satın alma gücündeki artış, otomotiv sektörünün ticaret hacmini artıran temel unsurlardandır. Türkiye de otomotiv sektörü, 1950 li yıllarda fazlasıyla korumalı bir iç piyasada Renault ve Fiat lisansları altında Bursa da ve Ford lisansı altında İstanbul da çok sınırlı bir üretimle başlamıştır. Bölgede ise 1990 lı yılların başında Toyota ile Sakarya nın Arifiye ilçesinde başlayan yatırımlar, ilerleyen yıllarda Hyundai Assan fabrikasının Kocaeli İzmit ilçesi, Alikahya daki yatırımı ve Honda fabrikasının Kocaeli nin Gebze ilçesindeki yatırımına ilave olarak İstanbul da yer alan Ford Otosan fabrika yatırımının Kocaeli Gölcük ilçesine kaydırılmasıyla ivme kazanmıştır. Bölgede faaliyet gösteren diğer otomotiv ana sanayileri Arifiye de Otokar, Adapazarı nda Temsa, Gebze de Anadolu Isuzu fabrikalarıdır. Bunların dışında, Traktör üretimine yönelik Gebze de Bozok firması faaliyet göstermekte ve 2010 yılı Ağustos ayı itibariyle traktör üretimine geçmeyi planlamaktadır. İhlâs Motor ve Zahav tarafından hafif ticari araç ve SUV üretimi için Yalova da fabrika kurma çalışmaları devam etmektedir. Gebze de ana sanayi olarak kurulmuş olan ASKAM fabrikası ise üretimini durdurmuş ve yedek parça bazında faaliyetlerine devam etmektedir. Tablo 6 Bölgede Yer Alan Büyük Otomotiv Firmaları Kuruluş Adı İl Üretim Alanı Anadolu Isuzu Kocaeli Kamyon, Kamyonet, Minibüs Ford Otosan Kocaeli Kamyon, Kamyonet, Minibüs Honda Türkiye Kocaeli Otomobil Hyundai Assan Kocaeli Otomobil, Kamyonet, Minibüs Otokar Sakarya Kamyonet, Minibüs, Midibüs Toyota Sakarya Otomobil Askam Kocaeli Kamyon, Kamyonet, Minibüs Kaynak: TAYSAD Üretim Raporu, 2009 Türkiye deki otomotiv şirketlerinin toplam üretim kapasitesi 1,5 milyonun biraz üzerindedir ve bu oranın %50 ye yakını Doğu Marmara Bölgesi nde bulunmaktadır. 2002 ile 2008 yılları arasında üretimde gözlenen %22,1 lik yıllık bileşik büyüme oranı sonucunda 2008 yılında üretim 1.171.917 adede ulaşmış, küresel mali krizle birlikte bu miktar %25 lik azalma ile 2009 yılında 884.466 adete düşmüştür. Doğu Marmara Bölgesi nde otomotiv sektöründe üretim küresel mali kriz nedeniyle %40 azalmıştır. Yığınlaşma Analizine göre; otomotiv sektörü, Doğu Marmara Bölgesi nde yığınlaşmanın en yüksek olduğu 2. sektördür. Sektör, bölgede ticaret sektörü haricinde en yüksek çalışan sayısını barındıran sektör olma niteliğini taşımaktadır. Otomotiv sektöründe Türkiye de gerçekleşecek yeni yatırımlar açısından Doğu Marmara Bölgesi en avantajlı bölge olarak görülmektedir. Öncelikle, bölgede otomotiv sektöründe belirgin bir yığınlaşma söz konusudur ve Türkiye de otomotiv yan sanayinin en düzgün kümelendiği bölgedir. Bu açıdan; ilk ve tek olan otomotiv parça sanayicilerinin faaliyet gösterdiği ve Gebze de yer alan TOSB (TAYSAD Organize Sanayi Bölgesi), Global İhtisas Organize Sanayi Bölgesi olma ayrıcalığına sahiptir ve otomotiv sektörüne parça üreten yerli ve yabancı sermayeli tüm firmaların Türkiye de gerçekleştirecekleri yatırımları için seçtikleri en önemli merkez özelliğini taşımaktadır. TOSB da halen üretim faaliyetinde bulunan 40 üye ve 7000 kişinin çalıştığı 40 fabrika bulunmaktadır. 14
Doğu Marmara Bölgesi; Türkiye de en fazla otomotiv ana sanayisinin yer aldığı ve en fazla araç tipinin üretildiği, aynı zamanda savunma sanayi için de merkez teşkil edebilecek şekilde yeni tank projesinin (Kore menşeli firma Rotem in teknik desteğiyle birlikte Otokar tarafından) geliştirildiği bölgedir. Doğu Marmara Bölgesi nin otomotiv sektöründeki gelişmişlik seviyesinin ileri olmasında; ulaşım ve lojistik imkânları açısından, Türkiye de kara, deniz ve demiryolu taşımacılığı entegrasyonunun en ileri düzeyde gerçekleştiği bölge olması da önemli rol oynamaktadır. Doğu Marmara Bölgesi, otomotiv parçalarının petrokimya, demir çelik ve bakır gibi hammaddeleri için en fazla üretim kaynağının güçlü olarak kümelendiği tek bölgedir. Firmalar Doğu Marmara illerinde faaliyet gösteren ana sanayi işletmeleri aşağıdaki gibidir: Ford Otosan Kocaeli Fabrikası Transit ve Transit Connect in üretildiği Kocaeli Fabrikası nın yıllık üretim kapasitesi 320 bin araçtır. 2001 yılında açılan Kocaeli Fabrikası, Türk işçisinin üretim kalitesi ve sahip olduğu yüksek üretim teknolojisi sayesinde 2004 yılından itibaren Transit in dünyadaki ana üretim merkezi olmuştur. Yıllardır sahip olduğu en üst kalite standartlarıyla Kocaeli Fabrikası, global Ford üretim tesisleri arasında öne çıkmaktadır. Kocaeli Fabrikası aynı zamanda çevre dostu üretimiyle yurt içi ve yurt dışında pekçok ödüle layık görülmüştür. 340.000 m2 si kapalı olmak üzere toplam 1.600.000 m2 alana sahip Kocaeli Fabrikası nın yan sanayi üretimine yakınlığı ve kendi limanına sahip olması Ford Otosan a lojistik üstünlük sağlamaktadır. 2012 yılında Kocaeli Fabrikası nda kurulan 3 üncü hatta 23 Temmuz dan itibaren Transit ailesine eklenen yepyeni modeller, Transit Custom ve Tourneo Custom üretilmeye başlanmıştır. Yeni Transit üretimi için Kocaeli Fabrikası na yapılan 630 milyon ABD doları tutarındaki yatırımın yaklaşık yarısı tamamlanmıştır. 2014 yılında yatırımların tamamlanması ve Yeniköy Fabrikası nın devreye alınmasıyla Kocaeli Fabrikası nın kapasitesi 400 bin adede yükselecektir. 11 Yeniköy Fabrikası Ford Otosan, 1 milyar ABD dolarına ulaşacak yatırım programı kapsamında, üçüncü fabrikası olan Yeniköy Fabrikası nın temelini 19 Mart 2012 de atmıştır. Kocaeli Fabrikası arazisi içinde inşaatı hızla süren Yeniköy Fabrikası, 70 bin m2 kapalı alana sahip olacaktır. Fabrika, Ford un 2014 yılında piyasaya sunulacak yeni hafif 11 Ford Otosan 2012 Faaliyet Raporu 15
ticari aracı Transit Courier ve Tourneo Courier modellerinin dünyadaki tek üretim merkezi olarak yıllık 110 bin adet üretim kapasitesiyle devreye alınacaktır. Ford un dünyadaki en önemli hafif ticari araç üretim üslerinden biri olacak bu yeni tesis, yüksek bir teknolojiyle ve çevre dostu uygulamalarla donatılacaktır. Türkiye de ilk kez kullanılacak 3wet boya sistemi sayesinde enerji kullanımı en aza indirilecek, Ford Avrupa da ilk kez kullanılacak Dry-Scrubber teknolojisi sayesinde de atık boyalar su gereksinimi olmadan ayrıştırılacak ve enerji kullanımı azaltılarak çevre dostu fabrika kimliğimiz daha da güçlenecektir. Verim ve araç kalitemizin devamı için üretim hatlarında yaklaşık 130 adet son teknoloji robot kullanılacaktır. Engelli dostu fabrika olarak anılacak fabrikada alanlar ve alanlarda kullanılacak olan tüm ekipmanlar işçi sağlığı ve çalışma ortamını destekleyecek şekilde ergonomik olarak tasarlanmıştır. Yeniköy Fabrikası, faaliyete geçtiğinde ek istihdam sağlayacak, beraberinde bölgeye yan sanayi yatırımını da getirerek, Ford Otosan ın bölge kalkınmasına katkısını daha da artırmış olacaktır. 12 Gebze Mühendislik Merkezi Gebze Mühendislik Merkezi, küresel rekabette üstünlük sağlamak için en yeni ürünleri ve ileri teknolojileri geliştirerek, Ford Otosan ın iç ve dış pazarlardaki başarısının artırılması amacıyla 2007 yılında kurulmuştur. Toyota Türkiye Toyota Otomotiv Sanayi Türkiye A.Ş., Toyota'nın Avrupa'daki üretim tesislerinden biridir. Verso modelini üreten Toyota Türkiye, Sakarya İli Arifiye İlçesinde kurulmuştur. Üretimin büyük bir kısmı, çoğunluğu Avrupa'da olmak üzere 30'dan fazla ülkeye ihraç edilmektedir. Toyota Türkiye hisselerinin %90'ı Toyota Motor Europe NV/SA (TME) şirketine, %10'u ise Mitsui & Co., Ltd. şirketine aittir. Toplamda 1,2 Milyar Euro'luk bir yatırıma sahip olan Toyota Türkiye, yaklaşık 3.000 kişilik istihdama da sahiptir. Bütün üyelerinin katkıda bulunmasıyla, en kaliteli üretimi gerçekleştirmeye kendini adamış olan Toyota Türkiye, Toyota Üretim Sistemini (TPS) kurulduğu ilk günden beri uygulamaktadır. Toyota Türkiye, bugün, yıllık 150,000 araçlık üretim kapasitesiyle, Toyota'nın Japonya dışındaki en büyük 10 fabrikasından biridir. Şirket aynı zamanda, Türkiye'nin en büyük üretim firmalarından biridir. 13 Hyundai Assan İzmit te 25 Eylül 1995 te temeli atılan ve rekor bir sürede tamamlanıp 1997 Temmuz unda seri üretime başlayan Hyundai Fabrikası, 20 Eylül 1997 de gerçekleştirilen törenle açıldı. Fabrika, İzmit Ali Kahya Beldesi nde 1 milyon m² lik mevcut alana, 233 bin m² lik fabrika sahasına ve 108 bin m² lik kapalı alana sahiptir. İlk etapta 180 milyon USD lik yatırımla kurulan fabrikanın, şu an 125 bin adetlik üretim kapasitesi bulunuyor. Hyundai İzmit Fabrikası, Türk işçilerin emeğiyle başta Türkiye ve Avrupa ülkeleri olmak üzere tüm bölge için üretilip ihraç edilen B segmentindeki i20 modeliyle Hyundai Motor Company nin Avrupa ya açılan kapısı olarak büyük bir önem taşımaktadır. Bugüne kadar 700 binin üzerinde araç üreten Hyundai Assan Fabrikası nda saatte ortalama 22 araç üretilmekte ve günlük toplam üretim yaklaşık 400 adedi bulmaktadır. Mayıs 2012'de yapılan açıklamayla Hyundai Assan İzmit Fabrikası ndaki yıllık üretim kapasitesi yepyeni bir yatırımla 200 bin adede çıkarılacak. Hyundai Assan, 382 milyon dolarlık bu yatırımla 2013 yılının sonunda yeni bir modeli daha üretim bandına dahil edecektir. 2013 yılı sonundan itibaren üretimine başlanacak ve tüm Avrupa ya ithal edilerek ülkemize katma değer kazandıracak yeni model ise Hyundai nin A Segmenti nde yer 12 Ford Otosan 2012 Faaliyet Raporu 13 http://www.toyotatr.com/?m=p&pid=6 16
alacak yeni modeli olacaktır. Hyundai, bu yatırımla fabrikada yaklaşık 750 kişilik ek istihdam yaratacak. Yan sanayi üreticileriyle birlikte toplam 607 milyon doları bulan bu yatırım sayesinde bölgede yaklaşık 2 bin 400 kişilik yeni iş imkanı yaratılmış olacak. Böylece Hyundai Assan Fabrikası, A ve B segmenti araçlarının üretimiyle bölgede daha da önemli bir üretim merkezi haline gelecektir. 14 Honda Türkiye Honda binek otomobillerinin üretim, ithalat ve pazarlaması ile Honda motosikletlerinin ithalat ve pazarlamasından sorumlu Honda Türkiye, 1992 yılında %50 - %50 ortaklıkla Anadolu Honda Otomobilcilik A.Ş. adı altında kurulmuştur. 21 Eylül 1996 da Gebze Şekerpınar da temeli atılan Honda Türkiye Fabrikası nın inşaatı 14 ay gibi kısa bir sürede tamamlandı ve deneme üretimine geçildi. 1997 yılı sonundan itibaren Honda nın Civic modelinin seri üretimine başlayan şirket Ocak 2003 tarihinden itibaren Honda Türkiye A.Ş. olarak %100 Honda Motor Co. sermayesi ile faaliyetlerini sürdürmektedir. Gebze Şekerpınar da bulunan fabrika, Honda nın Avrupa daki ikinci otomobil üretim tesisidir. Honda Gebze fabrikası toplam olarak 369.580 m2 alan üzerine kurulmuştur. 2007 yılı içinde üretim kapasite arttırma çalışmalarına başlayan fabrikanın üretim tesisleri ve ofisleri içeren kapalı alanlar toplamı 77.283 m2 ye ulaşmıştır. Araç sevkiyat sahası, motosiklet eğitim alanı ve yolların oluşturduğu açık alanlar ise 292.297 m2 dir. 15 Otokar Koç Topluluğu bünyesinde yer alan Otokar, 1963'ten bu yana kendi teknoloji, tasarım ve uygulamaları ile müşterilerinin ihtiyaçlarına uygun özel çözümler sunar. Toplu taşımacılık alanında minibüs, Sultan, Doruk ve Kent markalı otobüsler, Land Rover lisansı ile "Land Rover Defender" 4x4 taktik tekerlekli arazi tipi araçlar, savunma sanayii için tekerlekli hafif zırhlı araçlar; nakliye ve lojistik sektörü için Otokar ve "Otokar-Fruehauf" markası altında treyler ve semi-treyler üretir. Şirket, aynı zamanda Altay Milli İmkanlarla Modern Tank Üretimi Projesi nin ana yüklenicisidir. Otokar, Sakarya'da 552.000 m²'lik alana kurulu fabrikasında 1200'e yakın çalışanıyla faaliyet göstermektedir. 16 Anadolu Isuzu Anadolu Isuzu Otomotiv Sanayi ve Ticaret A.Ş. Anadolu Grubu, Isuzu Motors Limited ve Itochu ortaklığında halka açık bir anonim şirkettir. Ana faaliyet alanı ise hafif kamyon, kamyonet, küçük otobüs ve pick-up gibi ticari araçların üretimi ve pazarlanmasıdır. Anadolu Isuzu'nun deneyimi ve birikimi 1965 yılında kamyonet ve motosiklet üretimine başlayan Çelik Montaj'a dayanıyor. 1986 yılına dek Skoda kamyonet üretimini sürdüren şirket, 1983 yılında Isuzu Motors Ltd. ile lisans anlaşması yaparak Temmuz 1984'te İstanbul Kartal'da kurulu fabrikasında Isuzu araçlarının üretimine başlamıştır. Şirket Üretim faaliyetlerine Ağustos 1999'dan itibaren Çayırova Şekerpınar'da güncel teknoloji ile kurulmuş yeni fabrikasında devam etmektedir. 17 Bozok Traktör 14 http://www.hyundai.com/tr/tr/aboutus/localcompany/index.html 15 http://www.honda.com.tr/honda_turkiye.aspx 16 http://www.otokar.com.tr/tr/kurumsal/faaliyet_alani.aspx 17 http://www.anadoluisuzu.com.tr/anadolu-isuzu-hakkinda_1_4 17
Karacabay Turizm ve Motorlu Taşıtlar Tic. Ltd. Şti. Adem KARACABAY tarafından 1967 yılında kurulmuştur. 42 yıl süre içersinde Türk tarım sektörüne hizmet sunabilmek için ithalat, ihracat, finans ve serbest bölge şirketlerini kurarak Karacabay Şirketler Topluluğu'nu oluşturmuştur.. Karacabay Grup, Tafe Traktörlerini 2006-2008 yılları arasında Gebze/Türkiye deki montaj fabrikasında üreterek Türk tarım sektörüne hizmet vermeye başlamıştır. Askam İlk Türk kamyon üreticisi olan şirketim, 2002 yılında yapılan unvan değişikliği (eski unvanı Chrysler Kamyon), 2003 yılında gerçekleştirdiği organizasyonal değişimler ve 2004 yılında Fargo Hi-Ex serisi ile yaptığı yeni nesil ağır ticari araç atağının ardından, Türk - İngiliz işbirliği ile üretilen FARGO FORA ile hafif ticari araç pazarında üretim gerçekleştirmektedir. 18 Otomotiv Yan Sanayii ve İlişkili Sektörler Otomotiv yan sanayi yatırımlarının, ana sanayi yatırımları gibi son yıllarda Doğu Marmara Bölgesi ne kaydığı gözlenmektedir. Bölgedeki otomotiv ana sanayinin güçlü varlığı, İstanbul daki otomotiv yan sanayi şirketlerinin yeni tesislerini bölgeye kaydırmasına, Bursa daki yan sanayi şirketlerinin ise yeni yatırımlarını bölgede ana sanayiye yakın yerlerde kurmasına sebep olmaktadır. Bölgedeki otomotiv ana sanayilerinin tedarik zincirinde bulunan ve otomotiv yan sanayi bakımından güçlü olan Bursa ve İstanbul illerine bölgenin sınırı olması ve ulaşım bakımından bu illerin geçiş güzergâhında olması, bölgenin otomotiv bakımından coğrafi avantajını gösteren önemli bir özelliktir. Bu sayede bölgede kurulu otomotiv ana sanayi tedarik zincirinde lojistik açısından sıkıntı yaşamamakta ve söz konusu her iki ilden de parça tedarikini rahatlıkla gerçekleştirebilmektedir. Otomotiv yan sanayi olarak sektörlerin çoğunun, Doğu Marmara Bölgesi nde düzenli olarak bulunduğu ve bazı sektörlerde de bölgenin lider veya tekel konumunda olduğu görülmektedir. Bunların başında lastik sektörü gelmektedir. Türkiye de ilk olarak bölgede kurularak üretime başlayan sektör yıllar içinde gelişmiş ve bölgede Brisa (Bridgestone ortaklığı), Goodyear ve Pirelli gibi dünyanın en büyük lastik firmalarını ve bunların yan sanayilerinin üretimlerini içeren bir merkez haline gelmiştir. Lastik sektörünün bölgedeki kümelenmesi aynı zamanda otomotiv sektörünün buradaki yatırımları için de referans teşkil etmiş ve bölgede otomotivin güçlenmesinde önemli bir yere sahip olmuştur. Otomotiv yan sanayii üretiminin yapıldığı OSB ler Kocaeli de TOSB, Asım Kibar, Gebze OSB, Güzeller OSB, VI İmes OSB; Sakarya da I ve II OSB lerdir. Türkiye Kalkınma Bankası tarafından 2007 yılında hazırlanan Türkiye İmalat Sanayiinin Yapısal Analizi ve Sektörel Performans Değerlendirmesi raporuna göre ülkedeki pazarın %19 a varan ithalat kısmı ve Türkiye pazarının %80 ine yakını bölgedeki lastik imalatçılarından temin edilmektedir. Dünya ölçeğindeki bu firmalarda üretilen lastikler başta Avrupa ülkeleri olmak üzere dünyanın hemen her yerine ihraç edilmekte olup sektör üretim/ihracat oranının %60-65 seviyelerine tırmandığı ifade edilmektedir. Sektör, otomotiv yan sanayi olmanın ötesinde dünyada söz sahibi önemli üretici ve ihracatçılarından biri haline gelmiştir. Pirelli tarafından halihazırda Ralli araçlarının lastik teminine ilave olarak Formula 1 araçlarına da lastik üretimi yapılmaktadır. Türkiye deki lastik sektörü, Türkiye nin yol koşullarının bozuk olması, karayolu yük ve yolcu taşımacılığının toplam taşımacılığın %95 ine ulaşması, buna karşın araçların istiap hadlerinin üzerinde yüklenmesi gibi özel koşuları dolayısı ile lastikte Türkiye ye özgü, güçlü desen ve yapıda lastiklerin üretimi gündeme gelmiş, bu da Türk lastiklerini dünyada aranır konuma getirmiştir. Bölgedeki otomotiv yan sanayileri bakımından diğer öne çıkan sektörlerden biri emniyet parçalarıdır. Emniyet kemeri, hava yastığı ve direksiyon gibi emniyet parça üreticilerin yeterli sayıda bulunmadığı Türkiye de 18 http://www.askam.com.tr/v2/kurumsal_hakkimizda.aspx 18
dünya ölçeğinde sayılı firmalardan biri olan Autoliv firmasının bölgedeki tesisi, çarpma testlerinin yapıldığı bir merkez haline gelmiştir ve birçok ülkeye buradan ihracat gerçekleştirmektedir. Bir diğer önemli sektör olan ve otomotiv dışında birçok sektöre ürün sağlayan plastik sektörü, petrokimya sektörünün gelişmesiyle doğru orantılı olarak, otomotiv sektöründe kullanılan plastik malzeme miktarının çeşitlenmesi ve gelişmesiyle birlikte önem kazanmıştır. Tampon, Kokpit, kapı panoları, araç ve bagaj içi kaplamalar, motor kompartımanı yardımcı parçalarına kadar birçok parça artık plastik olarak üretilmektedir. Plastik hammaddesinin tercih nedenleri; ekonomik olması, geri dönüşümünün mümkün olması, ağırlık azaltıcı etkisinin olması, seri üretim teknikleri açısından hızlı üretime müsait olması, konvansiyonel hammaddelere göre tasarım bağımsızlığına olanak tanıması ve proses kolaylığı olarak sıralanabilir. Günümüzde toplam araç ağırlığının yaklaşık %10 u plastik olarak üretilmekte ve 1980 li yıllardan itibaren artan kullanımıyla plastik malzemelerin miktarı bir araçta 140 kg a kadar ulaşmıştır. Bölgede Kocaeli Yarımca da kurulmuş Petkim ile var olan petrokimya sektörünün gücü, plastik sektörünün bölgede daha da gelişmesi için uygun bir ortam sağlamaktadır. Sakarya bölgesinde Toyota nın varlığı nedeniyle, 1. OSB de plastik firma üreticileri faaliyet göstermektedir. Otomotiv sektörünün Doğu Marmara Bölgesi nde kümelenmiş olması; plastik parçaların taşınması sırasında önemli bir kalem olan lojistik maliyetini en aza indirgemek amacıyla, plastikçilerin de söz konusu bölgede kümelenmesi sonucunu doğurmuştur. Kocaeli ilindeki OSB lerde ve OSB dışı alanlarda ciddi anlamda plastik sektörü kümelenmişler ve üretimlerini ana sanayinin talepleri doğrultusunda yapmaktadırlar. Sakarya bölgesinde de Toyota nın varlığı nedeniyle, 1. OSB de plastik firma üreticileri mevcuttur. Pres ve şasi parça imalat aşamasında; otomotiv ana sanayileri, otomotiv yan sanayileri kadar yer almaktadır. Ana sanayiler araç panellerinin basımını bünyelerinde gerçekleştirme veya lojistik olarak kendilerine yakın bölgeye kurulu yan sanayiden tedarik etme yolunu tercih etmektedirler. Panellerle şasi parçalarının kaynağını da bünyelerinde gerçekleştiren ana sanayiler, şasi parçaların tedarikini bölgeden veya yakın illerden sağlamaktadırlar. Bölgedeki güçlü ana metal sanayinin varlığı ve ERDEMİR e olan coğrafi yakınlık, bölgedeki otomotiv pres ve şasi parça imalatçılarının gelişmesini ve artmasını cazip kılmaktadır. Araç içi izolasyon parçaları ve halı, tavan kaplaması gibi iç kaplamalarda (trim parçalarda) ise Bursa dan sonra, hem TOSB da hem de ana sanayi tedarikçi parkında veya lojistik açıdan ana sanayilerin yakınında kurulu tesislerle birlikte sektörün Doğu Marmara Bölgesi nde dikkate değer bir üretim kapasitesine ulaştığı görülmektedir. Otomotiv sektörünün genelinde yaşanan ham maddede dışa bağımlılığın bu sektörde halı, keçe vb. malzemelerin %100 Türkiye den tedarikine bağlı olarak nispeten daha az yaşandığı ve buna ilave olarak yerli tedarikçilerin daha etkin bir şekilde, ana sanayilerin yurtdışındaki tasarımından itibaren projelere dâhil olabildiği gözlenmektedir. Araç içinde önemli parçalardan birini teşkil eden koltukların üretiminde de Doğu Marmara Bölgesi, araç içi trim parçaları gibi Bursa dan sonra öne çıkmaktadır. Plastik, PU, kumaş ve metal aksamdan oluşan koltuklarda, ham madde temininin tamamı Türkiye den yapılabildiği gibi yerli tedarikçilerin koltuk tasarım ve test kapasitesine sahip olduğu görülmektedir. Hacimli bir parça olduğu için ana sanayiler tarafından mutlak suretle Türkiye de üretimi tercih edilen koltuklarda dikkate çarpan yabancı menşeli olmadığı sürece yerli tedarikçilerin üretimlerinin sadece yurtiçinde kaldığı ve koltukların ise onaylarının dayanım ve çarpma testlerine bağlı olarak ana sanayilerin yurtdışındaki Ar-Ge merkezlerinde sağlandığı gözlenmektedir. Araç içi elektrik tesisatında bölgede büyük ölçekli tek üretim tesisi göze çarpmakta ve üretim yerlerinin çoğunun İstanbul ve Bursa da olduğu görülmektedir. Ham madde olarak bakır tel, plastik ile küçük komponentlerin montajından oluşan araç içi elektrik tesisatında, bölgedeki bakır ve petrokimya sektörünün varlığı avantaj teşkil etmektedir. Bununla birlikte binek araçlardaki yurtdışı tasarımına bağlılık ve ülkedeki üretim miktarlarının rekabetçi fiyat sağlayamamasından dolayı binek araçlardaki küçük komponentlerin Türkiye de üretimi genel olarak fizibil çıkmamakta ve bu parçalarda ithalat yoğun olarak yaşanmaktadır. 19