Esin HAZNECİ
GİRİŞ Organik tarım gelişmiş ülkelerde artan iç pazar talebini karşılamak için, Gelişmekte olan ülkelerde ise daha fazla ihracat gerçekleştirebilmek için yapılmaktadır.
Türkiye de organik tarım ve gıda ürünleri üretimi, Avrupa Birliğine (AB) üye ülkeler ve diğer ülkelerden gelen talebe göre şekillenmekte, yetiştirilen organik tarım ve gıda ürünlerinin çok büyük bölümü ihraç edilmektedir.
ÇALIŞMANIN AMACI : Avrupa Birliği ve Türkiye de organik tarım ürünlerinin pazarlama kanallarının mevcut durumunu ortaya koymak ve öneriler geliştirmektir.
MATERYAL ve METOT 2000-2011 yıllarını kapsayan, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü, Ege İhracatçı Birlikleri, yurt içi ve yurt dışı literatürden elde edilen ikincil veriler oluşturmaktadır.
AB ve TÜRKİYE DE ORGANİK ÜRÜNLERİN PAZARLAMA KANALLARI Ürünlerin nihai tüketicilere ulaştırılmasını sağlayan bağımsız kuruluşlara pazarlama kanalları denir (Cinemre, 2011). Ürünler, pazarlama kanalları içerisinde çeşitli aşamalarda ve pazarlarda farklı işlemler görmektedir.
Şekil 1: AB de Organik Tarım ve Gıda Ürünlerinin Pazarlama Kanalları Üretici Dış Pazar (Hazırlama Paketleme) İhracat İhracatçı İç Pazar Üretici İthalatçı İşleyici Toptancı Perakende Satış İşletme, Doğal Gıda Mağazası, Süpermarket vd. Son Kullanıcı
Avrupa da organik ürünlerin yaklaşık %50 si süpermarketler vasıtasıyla son tüketiciye ulaşmaktadır (Shota, 2011). AB ülkelerinde özel perakende satış mağazaları aracılığıyla organik tarım ve gıda ürünlerinin satışı da oldukça yaygındır.
Hollanda'da satılan organik ürünlerin %96'sı, Belçika'da %55'i, İspanya'da %49'u, İtalya'da %39'u, Almanya'da %38'i ve Fransa'da %28'i özellikli mağazalar aracılığı ile satılmaktadır (Erdem, 2006).
Şekil 2: Türkiye de Organik Tarım ve Gıda Ürünleri Pazarlama Yapısı A- DOĞRUDAN SATIŞ B- DOLAYLI SATIŞ A-DOĞRUDAN VE DOLAYLI SATIŞ ÜRETİCİ ÜRETİCİ ÜRETİCİ Sözleşme Semt Pazarı Üretim Alanı Süpermarket Gıda Sanayi İhracat Şti. / Diğer Org. Yerleşik Yabancı Anlaşmalı Ortaklık Özellikli Mağazalar İşleme / Paketleme İhracat Ege İhracatçı Birlikleri Anlaş.İhrc. Şti. Aracı İhrc. Şti. İç Pazardaki Tüketiciler Dış Pazardaki Tüketiciler
AB ülkeleri ile kıyaslandığında; Türkiye de pazarlama kanalları ağının yeterince gelişmediği ve AB ye göre perakende mağaza sayılarının ve doğrudan satış yollarının az sayıda olduğu dikkati çekmektedir. Örneğin; Almanya da yalnızca organik süpermarket sayısı 250 civarında, Fransa da yaklaşık 1,200 özel mağaza mevcut.
Türkiye de Organik Tarım ve Gıda Ürünlerinin Pazarlama Kanalları : 1- Organik Gıda ve Tarım Ürünlerinin Doğrudan Satışı - Organik Ürün Satan Açık Pazarlar 2- Organik Gıda ve Tarım Ürünlerinin Dolaylı Satışı - Organik Ürün Toptancıları - Organik Ürün Perakendecileri - Süpermarketler-Hipermarketler - Organik ürün mağazaları
1. Organik ürün satan açık pazarlar Ankara da 2011 yılında açılan pazarla birlikte %100 Ekolojik Halk Pazarlarının sayısının 13 e ulaştığı belirtilmiştir (Rehber, 2011). Türkiye de bu pazarlar en az süpermarketler ve hipermarketler kadar ön plandadır (Ersunve Arslan, 2010). Daha az taşıma, tüketici taleplerinin karşılanması, Tüketiciye yakınlık, yeni tüketicilere ulaşma ve maliyet avantajları var.
2. Organik Ürün Toptancıları Toptancılık faaliyetleri daha çok büyük firmalarca yürütülmektedir. Özellikle Ege bölgesinde ihracatçı niteliğindeki toptancılar daha yoğun (Aktürk, 2008).
3.Organik Ürün Perakendecileri - Süpermarketler- Hipermarketler Organik tarım ve gıda ürünlerinin satıldığı özel reyonlar mevcuttur. Fakat bu reyonlarda satılan ürünlerin toplam satış tutarı ve satış alanları çok az bir paya sahiptir (Ersunve Arslan, 2010). Migros, Tansaş, CarrefourSA, Kipa, Real ve Metro vb..
Türkiye de yapılan araştırmalara göre, organik ürünlerin fiyatlarının yüksekliği, tüketiciler arasında organik ürünler hakkındaki bilgi eksikliği, pazarda taze organik sebzelerin miktarların sınırlı olması, iç pazarda organik ürünlerin çoğalmasını ve yaygınlaşmasını sınırlandıran faktörlerdendir (Akgüngörve ark., 1999; Kayahan, 2001; Aksoy, 2001; Sayın ve ark., 2005; Akgüngörve ark., 2007: Demiryürekve ark., 2008).
- Organik ürün mağazaları Sayıları giderek artmaktadır. Örneğin; İstanbul da Eko Organik, Cityfarm, Kırkambar, Ambar, Ecolife; Ankara da Aggroland, Agrofood; İzmir de Naturel; Antalya da Rasayana; Erzurum da Daphan
SONUÇ ve ÖNERİLER Türkiye deki işletmelerin, dünya ticaretinde rol alan diğer ülkelerin organik satıcılarıyla rekabet edebilmesi ve avantaj sağlayabilmesi için; organik ürün çeşidini artırabilmesi, fiyat, kalite ve maliyet avantajı yaratabilmesi ve pazarlama sistemlerini organize etmelerinin gerektiğini göstermiştir.
Ancak tüm bunların yalnızca işletme bazında gerçekleştirilebilmesi mümkün görünmemektedir. Sistemin başarısını sağlayabilmek için, Bütüncül yaklaşımla, tüm aracıların karşılıklı etkileşimlerinin ve Paydaşlar arasında işbirliğinin artırılması önerilmektedir.
Üreticiler verimliliğini artırmalı ve maliyetlerini düşürmeye çalışmalı. Üreticiler piyasada örgütlenerek pazarlık güçlerini artırmalı. Aracılar sistemin başarısı için daha etkin çalışmalı. Devlet veri sistemini geliştirmeli. Organik üretimle ilgili daha net verilere ulaşılabilmeli.
Organik tarım ve gıda ürünleri yalnız yüksek gelir grubuna değil de daha orta gelir grubuna da hitap edebilecek hale getirilmeli. Tüketicilerin sağlık yönünden organik tarım ve gıda ürünlerine karşı farkındalığının oluşturulabilmesi ve satın almaya yönlendirilebilmesi Bu amaçla süper-hiper marketlerde stantlar oluşturulması ve personellerden bazılarının eğitilmesi yararlı olabilecektir. web üzerinden çeşitli portallar oluşturulması önerilebilir.