HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ BÖLÜMÜ LİSANS PROGRAMI DEĞİŞİKLİK ÖNERİSİNİN GEREKÇELERİ Genel Gerekçeler Bilgi Toplumunun en önemli özelliği günlük yaşamda bilgi nin yoğun olarak kullanılması, üretimin insan ya da makine gücüne oranla daha fazla bilginin gücü ne dayanması ve bilgi üretimi, bilginin işlenmesi ve yönetiminde bilgi ve iletişim teknolojilerinden (BİT) yararlanılmasıdır. Bilgi, gelişmiş ekonomilerin en önemli girdisini oluşturmakta ve giderek dijital olarak üretilmekte, yayılmakta ve kullanılmaktadır. Internet i ve sosyal ağları kullanarak büyüyen dijital yerliler eğitim, iş ve özel yaşamlarında gereksinim duydukları bilgilere etkin ve hızlı bir biçimde erişmek istemektedirler. Bu bakımdan bilginin keşfedilmesi, düzenlenmesi, yönetimi ve bilgi kullanımının bireyler, kurumlar ve toplum üzerindeki etkileri konusunda uzman kişilere giderek daha çok ihtiyaç duyulmaktadır. Bilgi ve Belge Yönetimi olarak adlandırılan bu uzmanlık alanının bilgi hizmetleri ve bilgi sistemleri tasarlama, işletme ve yönetmeyle ilgili hem teknik bir yönü hem de kullanıcıların bilgi arama, bulma, değerlendirme, sınıflama, kullanma ve paylaşma davranışları açısından sosyal bilimleri ilgilendiren bir yönü bulunmaktadır. Öte yandan, mevcut bilgi kaynaklarının dijital ortamlara aktarılması ve yeni bilgilerin çoğunlukla dijital olarak üretilmesi bilgi yönetimi ile ilgili uzmanlık alanlarının (bilgi araştırmaları, kütüphanecilik, arşivcilik, belge yönetimi, bilişim, bilgisayar mühendisliği, vb. gibi) da yakınsaması na neden olmaktadır. Kütüphane, arşiv, bilgi merkezi ve bilgi işlem merkezi gibi bellek kuruluşları nda bilgi yönetimiyle ilgili süreçler giderek birbirine benzemektedir. Metin, resim, ses, görüntü içeren her tür bilgi kaynağına ağ ortamından kolayca erişim sağlanması, geleneksel kütüphane materyallerinin dijitalleştirilerek ağ ortamına aktarılması bilgi hizmetlerinin de büyük bir dönüşüm geçirmesine ve yakınsamasına yol açmaktadır. Yakınsama kütüphane, arşiv ve müzelerin kendi bilgi kaynakları ve hizmetleriyle Web aracılığıyla erişilenlerin bütünleştirilmesini gerektirmektedir. Yakınsama bilgi yöneticilerini, kütüphanecileri ve arşivcileri de etkilediğinden bilgive belge yönetimi eğitimi veren bölümlerin de yakınsamaya hazır olmaları, bilgi profesyonellerinin hızla eskiyen bilgi ve becerilerini yenilemek için esnek ve disiplinler arası programlar sunmaları gerekmektedir. Öte yandan, Bilgi ve Belge Yönetimi bölümlerinde öğrenim gören öğrencilerin de beklentileri yükselmektedir. Bölümlerden mezun olan çok sayıda öğrenci bilgi mimarisi, web tasarımı, kullanılabilirlik uzmanlığı, etkileşim tasarımı gibi bilgi ve becerilere önem veren yeni iş alanlarında çalışmayı arzu etmektedirler. Mevcut Lisans Programıyla İlgili Bazı Gözlemler Gerek bilgi ve belge yönetimi alanındaki uluslararası gelişmeler gerekse ülkemize özgü koşullar lisans programımızın gözden geçirilmesini gerektirdi. Önce ayrıntılı bir sistem çalışması yapıldı. Mevcut programdaki dersler incelendi. Öğrenci ve mezunların değerlendirmeleri ve beklentileri anket uygulanarak saptandı. Paydaşlardan elde edilen geribildirim doğrultusunda staj programı gözden geçirildi. Erasmus programıyla ilgili sorunlar irdelendi. Bu çalışmaya dayanarak lisans programıyla ilgili bazı temel saptamalar yapıldı (seçmeli ders sayısının artırılması, bazı derslerin yeniden yapılandırılması, vb. gibi). (Bu çalışmalardan elde edilen bulgular Nasıl bir Bilgi ve Belge Yönetimi Eğitimi? adlı çalışma belgesinde sunuldu; bkz. http://www.bby.hacettepe.edu.tr/ek_1.pdf). Mevcut programla ilgili saptamalardan bazıları aşağıda verilmektedir: Programda zorunlu ders sayısı fazla, seçmeli ders sayısı azdır. Dersler yıllara göre dengeli dağılmamıştır. Öğrencilerin seçmeli derslerden aldıkları kredi, toplam kredinin %18 idir (bu oran diğer bazı bölümlerde iki katıdır). Bazı seçmeli dersler hemen hemen bütün öğrenciler tarafından seçilirken bazıları pek seçilmemektedir. Derslerin içerikleri zaman zaman örtüşebilmektedir. Staj kredisizdir. Bölüm dışından alınan derslerin bir kısmının istenen amaçları sağlayıp sağlamadığı açık değildir. H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Lisans Programı Değişiklik Önerisinin Gerekçeleri, 01 Ocak 2011 1
Öğrenciler ders içeriklerinin güncelleştirilmesini, bazı derslerin yeniden yapılandırılmasını, seçmeli ders sayısının artırılmasını, seçmeli derslerin ilişkili olarak düzenlenmesini ve bu derslerin seçiminde öğrencilerin yönlendirilmesini, kalabalık sınıflarda yapılan derslerin şubelere ayrılmasını istemektedirler. Öğrenciler ve stajyer öğrenci kabul eden kuruluşların temsilcileri staj süresinin artırılmasını ve staj yapılan kurumlarla daha yakın bir ilişkinin geliştirilmesini beklemektedirler. Yeni Program İçin Bilgi ve Belge Yönetimi Eğitimi Kavramsal Modeli Bu saptamalar ışığında gerek uluslararası gerekse ulusal gelişmeleri kapsayabilecek daha jenerik bir lisans programı hazırlanmasına karar verildi. Bir bilgi ve belge yönetimi eğitimi lisans programının kapsaması gereken temel konuları içeren bir kavramsal model geliştirildi (Şekil 1). Bu modelde temel konuların kapsamı ve birbirleriyle ilişkileri tanımlandı ve temel konuları kapsayan zorunlu ve seçmeli dersler geliştirildi. Kavramsal model aşağıda kısaca açıklanmaktadır. Şekil 1. Bilgi ve Belge Yönetimi Eğitimi Kavramsal Modeli (Not: Koyu renkli ders kodları zorunlu dersleri göstermektedir.) H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Lisans Programı Değişiklik Önerisinin Gerekçeleri, 01 Ocak 2011 2
Kavramsal model birbirini destekleyen yedi bileşenden oluşmakta, her bileşen lisans programında yer alan bir temel konuyu temsil etmektedir. Bu temel konular şunlardır: 1. Bilgi yönetiminin 1 temelleri 2. Kaynak merkezli bilgi yönetimi 3. İlişki merkezli bilgi yönetimi 4. Bilginin düzenlenmesi 5. Bilgi sistemleri tasarımı 6. Yönetim 7. Araştırma. Bilgi yönetiminin temelleri adlı ilk konu başlığı altında bilgi kuramı; bilgi yönetimi/bilgibilim kavramları; meslek etiği; toplumsal kuruluş olarak kütüphaneler, bilgi merkezleri, arşivler, müzeler, kültürel/bilimsel miras kurumları; bu kurumların kuruluş felsefesi ve tarihçesi ile ilgili dersler yer almakta ve bu dersler lisans programındaki diğer derslere temel oluşturmaktadır. Bilgi yönetiminin temelleri konu başlığı önce birbiriyle ilişkili iki temel konuyla, kaynak-merkezli bilgi yönetimi ve ilişki-merkezli bilgi yönetimi ile desteklenmekte, daha sonra bu iki temel konu ile ilişkili diğer temel konular arasında bağlantı kurulmaktadır. Kaynak-merkezli bilgi yönetimi temel konu başlığı bilgi taşıyan nesnelerin (basılı-elektronik bilgi kaynakları, yazma eserler, coğrafi bilgi kaynakları vd.) keşfi, bulunması, seçimi, derlenmesi, sağlanması, depolanması, düzenlenmesi, kullanılması, dijitalleştirilmesi, korunması, değerlendirilmesi, arşivlenmesi ve ayıklanması ile ilgili alt konuları kapsar. Bu alt konuların önemli bir kısmı uygulama ağırlıklı olup bu konu başlığı altında kaynak merkezli bilgi yönetimi için gereken teknolojilere de değinilmektedir. İlişki-merkezli bilgi yönetimi temel konu başlığı ise bilgi kullanımı, kullanıcıların bilgi gereksinimlerinin saptanması, bilgi arama davranışları, danışma hizmetleri, pazarlama, bilgi simsarlığı, kullanılabilirlik, sosyal ağlar gibi alt konuları kapsar. Kaynak merkezli bilgi yönetiminde bilgi taşıyan kaynaklara vurgu yapılırken, ilişki merkezli bilgi yönetiminde daha çok kullanıcıların özellikleri, kullanıcıların bilgi kaynaklarını kullanım biçimleri, kaynaklar üzerindeki tasarrufları (indirme, etiketleme, paylaşma, vb. gibi) üzerinde durulmaktadır. Bilgiyle ilgili toplumsal araştırmalar (social studies of information) da bu çerçevede değerlendirilmektedir. Kavramsal modelde yer alan Bilginin düzenlenmesi, Bilgi sistemleri tasarımı ve Yönetim başlıklı temel konular Bilgi yönetiminin temelleri nden beslenmekte ve Kaynak merkezli bilgi yönetimi yle İlişki merkezli bilgi yönetimi ni pekiştirmektedir. Bilginin düzenlenmesi konu başlığı altında bilgi analizi, bilgi düzenleme, kataloglama, sınıflama, dizinleme, folksonomi, kullanıcı içeriğinin düzenlenmesi ve tasarımı, kategorizasyon, üst veri, gömü (thesaurus) hazırlama gibi kuramsal alt konuların yanı sıra bilgi erişim, çevrimiçi veri tabanları, veri tabanı yönetim sistemleri, belge yönetim sistemleri, içerik yönetim sistemleri, öğrenim yönetim sistemleri gibi alt konular da yer almaktadır. Bilgi sistemleri tasarımı temel konu başlığı altında sistem analizi, (kataloglama-sınıflama-folksonomi sistemleri, üst veri şemaları tasarlamak da dahil) bilgi sistemleri tasarlama ve geliştirme, bilgi mimarisi, web tasarımı, kullanıcı arayüzü tasarlama ve geliştirme, yazılım geliştirme, programlama, otomasyon, otomatik metin analizi, dilbilim, veri/metin madenlemesi, görüntü işleme, belge mühendisliği, dijital kütüphane geliştirme yazılımları, bilgi sistemlerinin değerlendirilmesi gibi alt konulara yer verilmektedir. Yönetim temel konu başlığı altında ise kütüphane, arşiv, bilgi merkezi, müze gibi kültürel miras kurumlarının yönetimi, derme yönetimi, insan kaynakları yönetimi, örgüt yönetimi, stratejik bilgi yönetimi, örgütsel davranışlar, işbirliği, mevzuat, sözleşme hukuku, işletme bilgi ve becerileri, ekonomik, yasal, toplumsal, teknik politikalar, telif hakları, gizlilik, güvenlik, sansür, teknik standartlar, politikaların örgütsel etkileri, toplam kalite yönetimi, maliyet yarar analizi gibi alt konular yer almaktadır. 1 Bilgi ve belge yönetimi ve bilgi yönetimi terimleri bazen birlikte bazen ayrı ayrı kullanılmaktadır. Ancak bilgi yönetimi teriminin kullanıldığı her durumda belge yönetimi terimi de kastedilmektedir. H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Lisans Programı Değişiklik Önerisinin Gerekçeleri, 01 Ocak 2011 3
Bilginin düzenlenmesi, Bilgi sistemleri tasarımı ve Yönetim konu başlıkları altında yer alan alt konular kaynak merkezli bilgi yönetimiyle ilişki merkezli bilgi yönetimini birbirine yakınlaştıran ve daha güçlü bir bilgi yönetimi yaklaşımını destekleyen ve pekiştiren konulardır. Kataloglama, sınıflama, kategorizasyon gibi kuramsal konular kullanıcıların bilgi kaynaklarıyla ilişkileri de dikkate alınarak geliştirilmekte ya da geliştirilmiş olan bu tür sistemler kullanıcı odaklı bilgi yönetimiyle desteklenmektedir. Araştırma başlıklı temel konu ise tüm bileşenleri enlemesine kesmektedir. Yapılan kuramsal ve ampirik araştırmaların sonuçları tüm bileşenleri beslemektedir. Bu başlık altında araştırma yöntemleri, istatistik, bilimsel iletişim, bilgi okur yazarlığı, kaynak kullanma, rapor yazma, dipnot verme ile ilgili alt konular yer almaktadır. Lisans öğrencilerinin temel araştırma yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmaları, araştırma önerisi hazırlama, araştırma tasarlama, yürütme, veri toplama, veri analiz etme, rapor yazma becerileri edinmeleri amaçlanmaktadır. Yeni Ders Programının Temel Özellikleri Genel gerekçeleri ve mevcut programda gözlenen bazı eksiklikleri dikkate alarak ve bir kavramsal modele dayandırılarak geliştirilen yeni lisans programının temel özellikleri aşağıda sıralanmaktadır: Yeni programda mezuniyet için gereken toplam kredi miktarı 136, ders sayısı ise 41 dir. Bu derslerin 21 i zorunlu (toplam 76 kredi), 20 si seçmelidır (toplam 60 kredi). Yeni programda öğrenciler mezuniyet için gereken toplam kredinin %44 ünü seçmeli derslerden sağlamaktadırlar (mevcut programda bu oran %21 dir). Yeni programdaki derslerin 25 inin (%38) öğretim dili İngilizcedir. Bu derslerin 8 i zorunlu, 17 si seçmelidir. Yeni programda BBY kodlu zorunlu ders sayısı yarı yarıya azaltılmış (17), seçmeli ders sayısı ise yaklaşık iki kat artırılmıştır (45). Böylece öğrencilerin ilgi duydukları alanlara göre ders almalarına olanak sağlanmıştır. Son gelişmeler yeni programa yansıtılmış, mevcut programdaki derslerin yarısından fazlası yenilenmiş ve birçok yeni ders açılmıştır. Öğrencilerin yeni programdaki toplam 17 zorunlu dersin 12 sini ilk iki yılda yüklenmelerine olanak sağlanmış, seçmeli dersler dönemlere daha dengeli bir biçimde dağıtılmıştır. Staj kredili hale getirilmiş, staj süresi staj yapılan kuruluş temsilcilerinin olurları alınarak toplam 20 iş gününden 42 iş gününe çıkarılmış, öğrencilerin son sınıfın bahar döneminde haftada 3 iş günü staj yapmaları öngörülmüştür. Stajın son sınıfın bahar dönemine alınması, öğrenciler staj öncesinde hemen hemen bütün zorunlu ve seçmeli dersleri almış olacaklarından, stajdan daha fazla verim alınmasını sağlayacaktır. Stajın personelin genellikle izin kullandığı yaz döneminden bahar dönemine kaydırılması ve öğrencilerin haftada 3 gün 14 hafta boyunca çalışmalarının sağlanması öğrencilerin daha fazla uygulama yapmalarını ve staj yapılan kuruluşlarla öğrenciler arasında daha güçlü bir bağ kurulmasını sağlayacaktır. Stajın yönetimi yeniden düzenlenerek Bölüm ile staj yapılan kuruluşlar arasında staj yapan öğrencilerden sorumlu öğretim üyeleri ve personelin belirlenmesi kararlaştırılmıştır. Her öğretim üyesinin belirli sayıda öğrencinin denetiminden sorumlu olması planlanmıştır. Yeni lisans programının öğrencilerimizin Bilgi Toplumunun gerektirdiği bilgi ve becerileri edinmelerini ve yeni ortaya çıkan iş pazarlarında daha kolay iş bulmalarını sağlayacağı kanısındayız. Yeni Lisans Programının Yürütülmesi Bölüme her yıl 88 öğrenci kabul edilmektedir. Hazırlık sınıfının zorunlu olduğu ve %30 İngilizce eğitim verilen Bölümümüzde 8 i öğretim üyesi, 4 ü doktoralı öğretim elemanı olmak üzere toplam 17 personel bulunmaktadır. Yeni lisans programında yer alan derslerin büyük bir kısmı mevcut öğretim elemanları tarafından verilecektir. Ancak birkaç seçmeli ders için başka bölümlerden ya da dışarıdan saat başı ücretli yardım alınması gerekebilecektir. H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Lisans Programı Değişiklik Önerisinin Gerekçeleri, 01 Ocak 2011 4
Bölüme kabul edilen öğrenci kontenjanının giderek artırılması çoğu dersin şubeli olarak yapılmasını gerektirmektedir. Yeni programda seçmeli ders sayısı da arttığından Bölüm öğretim kadrosunun birkaç öğretim üyesi ve araştırma görevlisiyle desteklenmesinin uygun olacağı değerlendirilmektedir. Yeni lisans programındaki dersler için Bölüme ayrılan 4 derslik, ortak kullanılan 1 amfi ve 25 kişilik bir bilgisayar laboratuvarı kullanılacaktır. Bunun yanı sıra bazı dersler Yıldız Amfi de yapılacak, Edebiyat Fakültesi ve Bilişim Enstitüsünün laboratuvarlarından yararlanma yoluna gidilecektir. Gereği için önemle bilgilerinize sunarım. Saygılarımla. Prof. Dr. Yaşar Tonta Bölüm Başkanı H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Lisans Programı Değişiklik Önerisinin Gerekçeleri, 01 Ocak 2011 5