ÜNİVERSİTE-ENDÜSTRÎ-DEVLET BİLİMSEL İŞBİRLİĞİNİN TEMELLERİ

ÜNİVERSİTE-ENDÜSTRÎ-DEVLET BİLİMSEL İŞBİRLİĞİNİN TEMELLERİ (*) C. Ruhi KÂYKAYOĞLU İstanbul Üniversitesi O.ÖZET Günümüzde ve gelecekte üniversitelerimizin çalışmalarını yakından ilgilendiren çevreyi dört ana bölümde yansıtan biliriz; [1] çevredeki koşullar ve yöntemler değişmekte,(2) şimdi geçmişte olan değişimden daha hızlı bir değişim gerçekleşmekte 3 [3] değişim 21. yüzyılda daha da hızlanarak devam edecek ve [4] değişimlere karşı tedbirlerin alınması gerekmekte.bu nedenlerle üniversitelerimizin hedef oluşturmaya? yani vizyon geliştirmeye daha da önem vermeleri gerekmektedir.gelişmiş ülkelerde endüstrinin dünya pazarlarında rekabet edebilmesi ve pazar payını büyütme isteği üniversiteler üzerine yeni baskılar getirmektedir, Üniversite - Endüstri işbirliği; ders programı geliştirme,yönetim, kurumların vizyonlarının teşkil edilmesi,öğrenim ve araştırma geliştirme alanlarında baskın hale gelmiştir.üniversite - Endüstri işbirliğinin gerekliliği ülkemizde yıllardır kabul görmüş bir gerçektir.ancak bu İşbirliğinin ürünleri ve etkinliği henüz istenen düzeyde değildir. Bu yazıda işbirliğinin temelinde olan birçok nokta bir mühendisin bakış açısından gündeme getirilmiştir. İşbirliğinin temelindeki konular,değişik bilim disiplinlerinden insan kaynaklarının bir araya gelmesi gerektiğini göstermektedir.işbirliğinde daha çok imkan ve yasal düzenlemeleri sağlayıcı bir görevi olan devlet tarafının yönlendirici tedbirleri oluşturması gerekmektedir. 1, ÜNİVERSİTE - ENDÜSTRİ - DEVLET - İŞBİRLİĞİNİN GEREKLİLİĞİ 20001i yılların teknoloji toplumu olma arzusunda bir ülkeyiz. Dünya pazarlarında rekabet gücü yüksek, kaliteli, ucuz ve üstün nitelikli mamul üreten bir endüstri alt yapısı hedeflerken, insanlarımızın yaşam seviyesini artırmayı düşünen devlet mekanizmalarına ulaşmanın yolları siyasi motiflerimizi oluşturmaktadır. Teknoloji öngürümü, teknoloji planlaması ve teknoloji üretimi, ülkemizin sanayileşmiş ülkeler arasında sıralanması için gerekli önemli unsurlardır. Diğer taraftan araştırma ve geliştirmenin yaygınlaştırılması ve ülkemiz gündeminde bilimsel araştırma etkinliklerinin birinci sırayı alması, takım çalışmasını ve bilimsel araştırma sonuçları üretimini benimsemiş akademisyenlerimizin büyük bir özlemidir. Ülke olarak uluslararası rekabet avantajını elde etmemiz için bilimsel araştırma ve geliştirmenin tek yol olduğu bir gerçektir. Ancak bu amaçların gerçekleşmesi İçin neler yapılmalıdır? Hangi hedefler konmalıdır ve hangileri gerçekçidir?, Üriiversite-Endüstri-Devlet bilimsel işbirliği nasıl gerçekleştirmelidir? Sorularının yanıtlarında hemfikir bir modele henüz ulaşılamamıştır.bilimsel araştırmalardaki başarının enbüyük göstergesi olan bilimsel yayın miktarının ülkelerin teknolojik seviyelerine göre endekslendiği bir gerçektir. Buna rağmen bu durum ülkemiz siyasi motifleri tarafından hiçbir zaman kalkınmanın gereği olarak yorumlanamamış ve bu bazda planlamaya gidilememiştir. Sanayileşmiş ülkelerin dünya toplam bilimsel yayın tutarının hemen hemen hepsini ellerinde tuttukları ve bu yekünde hiçbir varlığı olmayan ülkemizin bu tutarda aldığı pay hissedildiği takdirde bilimsel rekabeti yakalayacağını ve 20001Ï yılların sanayiileşmiş ülkeler sınıfında olacağını söylememiz pek yanlış olmayacaktır. ' 203 ~

Ülkemizin artan ihracaat tutarı ile nasıl övünmek istiyorsak, aynı bilinci seneler içinde hızla artacak bilimsel yayın miktarında gösterilmesi gerçekçi bir yaklaşımdır. Ancak bilimsel yayın arttırımının ancak kesişen ve belirgin Üniversite - Endüstri hedefleri olduğu takdirde, ülkenin ekonomik kalkınmasına katkıda bulunacağının da altının çizmek isterim,bu anlayışı Şekil 1'de bulabiliriz. Şekil -1 - Kesişen ortak hedefii işbirliği Rekabet gücü yüksek.yenilik üretebilen insan kaynakları potansiyelinin geniş ve hizmet İçi eğitimlerle gelişim sürekliliğini sağlayabilmiş endüstri kurumlarımızın oluşturulmasijüniversitelerimizin işleyişi ile yakından ilgilidir, Arzulanan amaçların gerçekleşmesi için neler yapılmalıdır? Hangi hedefler konmalıdır ve hangileri gerçekçidir? Üniversite - Endüstri - Devlet bilimsel işbirliği nasıl gerçekleşmelidir? Soruların yanıtlarında hemfikir bir modele henüz ulaşılmamıştır, Teknoloji üretecek kadroların teşkili zaman alıcı olduğu kadar sabır isteyen bir konudur. Bu nedenle Üniversite -Endüstri- Devlet bilimsel işbirliğine olan ihtiyaç doruktadır. Batı ve bazı Pasifik ülkeleri üniversiteleri akademik örgütlenme düzeyinden hem nitelik s hem de nicelik olarak uzak olan üniversitelerimizin,eğitim ve öğretimde toplam kalite yönetimi (TKY) endüstri ile yapılacak İşbirliğinin sürücüsü niteliğindedir.tky konusunda belirli bir vizyon oluşturmayan Üniversitelerimizin çoğunluğunda,akademik performansların ve bununla ilişkili olan akademik yükseltmelerde kullanılan standartların tartışılır olması 5 öğretim üyeliği mesleğinin İtibarını ve çekiciliğini çeşitli nedenlere kaybetmesine sebep olmuştur.bunun yanı sıra üniversitelerimizin ve kamu araştırma merkezlerinin karar verme prosedürüne görünen siyasi motifler akademik düzeyin yitirilmesini, akademik üretkenliğin rekabete açık olmayan yüksek öğretim sistemimizde cezalandırılmasını ve içe dönük üniversiteler ve araştırma merkezleri olgusunu hazırlamıştır. Ülkemizde bilim politikası ve hedefler üzerine yapılan tartışmaların boyutları ve ortaya konan dokümanların çeşitliliği bilinmektedir (1,2,3). Son yıllarda etkin olarak toplanan Bilim Şuraları ve diğer bilim politikaları arayış toplantılarının sonuç bildirgeleri, ülkemizdeki üniversite, endüstri ve devlet taraflarının 2000 li yıllardaki bilimsel gelişim önlemini defalarca dile getirmektedir. Hatta her geçen sene siyasi motiflerce tekrarlanan ve yeniden konan 10 senelik hedefler bilimsel gelişime olan özlemi ülke gündeminde kısa süreli de olsa ön plana çıkarıp bu yolda atılacak adımlarda sabırsızlığı dile getirirken, maalesef Üniversite-Endüstri-Devlet bilimsel işbirliğinin 204

nasıl kurulacağı konusunda hiçbir model önerilememiş ve modellerde süreklilik sağlanamamıştır. Ülkemizde bilimsel çalışmaların ve hedeflerin endüstri ve devletin plan ve programlarında öncelik kazanması bazı araştırıcılar tarafından da belirtildiği gibi yeni organizasyonnlarla mı sağlanacaktır? Bilim ve Teknoloji Bakanlığı tipinde bir örgütlenme, teknoloji üreten yüksek öğretim kurumlarını tasarlayabilecek midir? Yeni örgütlenmeler bilimsel yayın tutarımızı arttırıp endekste üst sıralarda yer almamızı sağlayabilecek midir? Daha çok akademisyenler tarafından önerilen bu yeni düzenlemelerde 2000 li yılların hedeflerinin nasıl sağlanacağı konusunda politik iradenin ve siyasi motiflerin İçinde olduğu model çalışmaları ile desteklenmektedir. Diğer taraftan ülkemizdeki yüksek öğretim sistemimizin şekillenmesine ve çağdaşlaşmasına katkıları son senelere kadar çok yetersiz olan Endüstri, lisans ve lisansüstü ders programlarında arzuladığı hedefleri üniversitelerle hala pâyiaşamamaktadır. Bilimsel araştırma; takım çalışmasını» yaratıcılığı ve rekabeti, ekip tasarımını ve kaynak integrasyonunu gerektirmektedir. Eğer yukarıda önerilen Bakanlık düzeyinde yapılacak bir organizasyon araştırıcılarımıza bu önemli hususları öğretebilecekse ve bilimsel üretimi arttıracaksa vakit geçirmeden üniversitelerimizin bu konuda forumlar oluşturmasında yarar vardır. Ancak, bu forumların oluşturulmasında ve devlet örgütlenmesinde doğru modelin seçilebilmesi için, tartışılması ve üzerinde yol gösterici çözümlerin getirilmesi gereken birçok çağdaş konu başlığı vardır. Bu konu başlıklarının yıllar içinde üniversite-endüstri-devlet tarafından gündeme getirildiğini pek söyleyemeyiz. Bu nedenle üçlü bilimsel işbirliğinde tarafların sorumluluklarını yerine getiremediğini ve özeldik üniversitenin siyasi motiflerde harekete dönüşecek bilimsel sıçramaları oluşturamadığını görmekteyiz. 2000*11 yıllarda uluslararası teknolojik rekabetin yetişmiş insan gücü İle sağlanacağı bilinen bir olgudur. İleri eğitim teknolojilerini sistemlerini entegre edebilmiş ve üniversite -sanayii bilimsel ilişkilerinde başarılı olmuş üniversitelerde mezun olacak kişilerin sayısındaki artış bize hem teknolojik hem de bilimsel rekabetin yollarını açabilecektir. Ulusların yeraltı kaynaklarının çeşitliliği ile mutlu olmalarının zamanı geçmekte, bunun yerine yer üstü yetişmiş potansiyel insan kaynağının niteliği ve niceliği önem kazanmaktadır. Küreselleşen ekonomik koşullar ve bilimsel araştırmaların doğasındaki değişiklikler Üniversite-Endüstri-Devlet bilimsel işbirliğine olan gereksinimi günümüzde daha da kuvvetlendirmektedir. Üniversite-Endüstri arasındaki işbirliği modellerinin araştırılması yeni jenerik teknolojilere pencere açmak isteyen yöneticiler için ana etkinlik kaynağı ol maktadır. (4) Bilim ve teknoloji toplumu olma yolunda bir hayli ilerlemiş ülkelerde, endüstri ve üniversitelerin dinamik ortamında araştırma ve geliştirmenin yönetimi uzun vadeli planlama gerektiren hassas bir yapılanmayı gerektirmektedir. Araştırma sonuçlarının ekonomik gelişmeye dönüştürülmesi, üniversitede çalışan akademisyenlere yeni yönetimsel sorumluluklar getirirken yeni inovasyon düşünceleri oluşmaktadır (5), Diğer taraftan endüstriyel kuruluşlardaki mühendislik yönetimi alanında başlatılan yeni aktiviteler, endüstrideki yöneticileri üniver- ^ ^^ _ ^ ^ ^ ^ _ 205 = ^ = ^ ^ _

site ve devlet araştırma laboratuvarları ile stratejik bağlantılar kurmaları yolunda pozitif yönde motive etmektedir. Araştırma-Geliştirme (Ar-Ge) ortamında stratejik planlamanın önemi, fırsatları gözlemekte ve teknoloji öngörümündedir. Ülkelerin teknolojik rekabet uçları ancak Üniversite-Endüstri-Devlet bilimsel işbirliğindeki yeni yöntemlerle olacaktır. Araştırma Merkezleri, Özel Araştırma Laboratuvarları, Teknoparklar, Endüstri Parkları ve Teknoloji Koridorları, Üniversite-Endüstri-Devlet işbirliğinin gelişmesine ve ülkelerin teknolojik gelişmelerinde önemli yerleri olmuştur [6,7]. Batıda ve pasifik kuşağında çoğu üniversiteler aktif olarak endüstri ile işbirliği için yeni yöntem modelleri ve politikaları geliştirirken,araştırma sonuçlarının pazarlanması için yeni formüller aranmaktadır, [8] Bu safhada öğretim ve araştırma yapmaya hazır geleneksel üniversite yapısından, ekonomik gelişmeye destek verecek üniversite yapısına bir dönüşüm söz konusu olmaktadır. Üniversite bazlı araştırma, bölgesel endüstrilerin yenilenmesini ve yeni yüksek teknoloji firmalarının kurulmasını sağlamaktadır. Sanayileşmiş ülkelerde çok hızlı gelişen yönetim (management) biliminin etkisinde oluşan yeni Üniversite-Endüstri-Devlet bilimsel işbirliği modellerinin ve gözlenen sonuçların ülkemizi ne derecede etkileyeceğini belirlemek bu alanda bir tartışma forumunun olmaması nedeni ile zordur, Ülkemizde Üniversite-Endüstri-Devlet bilimsel işbiriliğinin sağlıklı geliştiği ve bu konuda bir çok modelin denendiği ve tartışıldığını söylemek çok güç hatta imkansızdır. Buna neden olarak endüstri-üniversite ilişkisinin bireysel düzeylerden araştırma takım ilişkisine geçememesini gösterebilir. Diğer taraftan üniversite kaynağını, teknoloji üretmeye ve rekabete açık olmayan diğer alanlarda değerlendiren Endüstri-Devlet organizasyonları, bilimsel İşbirliğinin oluşumunu geciktirmiştir.hatta bazı kesimlerde hala bu üçlü işbirliğinin gereksiz olduğuna dahi inanmaktadır.kişisel görüşüm bu işbirliğinin "Niçin" değil "Nasıl" olacağı yönündedir. Aşağıda, 2000 li yıllarda bilimsel rekabeti gücü yüksek., avantajlı ve yaygın bilimsel araştırma geliştirmeye sahip bir ülke olmamız için gerekli olan Üniversite-Endüstri- Devlet bilimsel işbirliği üzerine birçok konu başlığı sunulmuştur, Başlıkların altında ise konuya belirginlik getirmesi açısından kısa açıklamalara yer verilmiştir, Amacım çok geniş ilgi alanı olan bu başlıkları sadece tanıtmak ve tarafların üzerinde tartışabileceği yeni forumlara yol göstermektir. Konu başlıkları birçok dal için geçerli olması nedeni ile ağırlıklı olarak mühendislik bilimine dönük olarak hazırlanmıştır. Diğer disiplinlerin kendilerine özgü karakterleri ile bu konu başlığı listesinin olgunlaştırılması hedeflenmelidir. Konu başlıklarına geçmeden önce bu üçlü işbirliği çerçevesinde tarafların son durumlarını kısa bir boyut analizi yaparak hatırlayalım, 2.İŞBİRÜĞİNDE İLGİLİ TARAFLAR VE ÖZELLİKLERİ Ülkemizde Üniversite-Endüstri-Devlet bilimsel işbirliğini ilgilendiren konuların daha iyi anlaşılması nedeni ile İlkönce tarafların bu ilişki ile ilgili durumlarının kısaca özetlemekte yarar vardır. Bu kısımda anlatılacak konuların kendi içersinde daha ayrıtılı ^ 206 > ^

bir çalışma olarak sunulabileceğini hatırlatmak isterim. 2.1. ENDÜSTRİ TARAFI İleri teknoloji kullanan ve üreten, yeteri düzeyde ekipmanı, mamuller hakkında bilgi ve tecrübe sahibi, yetenekli yetişmiş insan gücü olan endüstri, dünya pazarlarında rekabet etme kabileyetine erişmiş ve seçkin bir yer kazanmış demektir Bu nedenledir ki Endüstri: teknolojinin ve beraberinde gelen hızlı değişimlere karşı koyma, *yeni teknolojileri geliştirme çalışmalarını sağlayabilecek ekibi sağlama ve koruma, *küresel rekabet İçinde ürünün üstünlüğünü koruma ve geliştirme, *teknoloji tabanlı diğer projeleri hızla sonuçlandırma, etkinliklerini vazgeçilmez bir amaç halin getirmiştir, Bu amacın oluşturulması için: *yüksek teknoloji üretmeye dönük temel ve uygulamalı bilim dallarında çalışan akademisyen ve araştırıcıların düşüncelerine, ^üniversite ve araştırma laboratuvarlarmda geliştirilmiş prototiplere, *pazar ile ilgili bilgilere, *esnek üretim sistemlerinin tasarımına ve uygulamasına, ihtiyaç olacaktır. Sanayide yenilik, yüksek kalite ve ucuzluk sağlayacak teknolojileri yaratacak mühendislik bilimleri yatırımlarının programlanması İçin Üniversite-Endüstri-Devlet bilimsel işbirliğine ihtiyaç vardır. Yukarıda bahsedilen koşullar bu işbirliğinin vazgeçilmez olduğunu bize göstermektedir, Sanayimiz geçtiğimiz 30 yıl müddetinde kuruluş dönemini tamamlamıştır, Kuruluş döneminde devlet ve onun siyasi motifleri tarafından sağlanan kapalı ekonomik sistemin getirdiği kolaylıklarla ürünlerini satabilmiştir. Ayrıca iç maliyetlerin Dünya standartlarından düşük ve dış satım için teşviklerin cömert olması nedenleri ile teknoloji taransferini yapabilecek maddi gücü kendinde bulabilmiştir. Teknoloji transferini başarı ile tamamlayan sanayii bu teknolojiyi değerlendirip, yeni teknoloji üretecek ve planlayacak hamleleri araştırma ve geliştirme alanlarındaki kaynak eksikliğinden dolayı yapamamıştır. Artık eski tekenolojiye dayalı ürünlerin iç ve dış pazarlarda rekabet gücü zayıflaması ve ömrü tükenmek üzeredir, Sanayiimizin ihracaat kapasitesi ile teknoloji gereksinimi birbirine doğrudan bağlıdır» Gelişen küresel ekonomik koşullar yeni teknolojilerin rakiplerden alınmasını maddi güce bakılmaksızın imkansızlaştırmaktadır. Pek yakın gelecekteki gümrük birliği koşulları ve oluşturulmasına çalışılan yeni ekonomik işbirliği kuşakları ülkemizin teknoloji satın almasını daha da güçleştirecektir. Çünkü bize teknoloji sağlayan yabancı firmalar bizim için teknoloji kaynağı olmaktan hızlı bir şekilde çıkmakta ve ülkemiz onlar İçin uygun bir pazar olmaktadır, Sanayiimizin rekabet gücüne erişmesi İçin geri kalan tek yol bilimsel Araştırma ve Geliştirme (Ar-Ge) dir. Sanayiimiz, devlet ve üniverkite işbiriliği ile eskisi gibi kısa _ 207

- ^ ^ ^ 2 0 8 - = = dönemli hedefleri terk edip, dünya pazarlarında sağlam ve uzun dönemli koruma kapasitesini hedefleyen koşulları yaratmaya amaçlamalıdır. Bunun için araştırma ve geliştirme harcamalarının sanayimizce arttırılmasına dönük çalışma ve uygulamaların derhal yapılması gerekmektedir. Sanayimiz maalesef geçtiğimiz yıllarda bilgi-teknoloji üretme becerisini sağlayamamış ve bunu sağlayacak kadrolar ile yönetim şekillerini oluşturamamıştır. Ülkemizin değişken ekonomik konjektürünü izleyip karşılaştığı problemlere kısa vadede çözümler aramıştır, Araştırma geliştirme harcamalarının riskli görüp yatırım yapmaktan çekinmiş ve bu alanda yetişmiş insan gücü de istihdam etmemiştir. Bu nedenlerden dolayıdır ki sanayimiz üniversite İle bilimsel ilişkilerin faydalı olabileceği bir teknolojik seviyeyi doğal olarak yakalayamamıştır. 2.2. ÜNİVERSİTE TARAFI Kitlesel eğitim yapma görevini yerine getirmeye çalışan üniversitelerimizin disiplinler arası eğitime dönük, standart akredite ve elit bir eğitim modelini yakalayamadığını görüyoruz. Yıllar içinde teknoloji üretip sanayimize teknoloji transferi yapma işlevini yerine getiremeyen üniversitelerimiz, teknoloji üretmeye dönüş kadroları da yetiştirememiş ve bünyesinde toplayamamıştır. Geçmişte değişen dünya koşullarında rekabet edecek motivasyonu bulamayan üniversitelerimiz, endüstri ile bilimsel işbirliği yapacak kadroları tasarımlayamamıştır. Üniversitelerimizin endüstrinin ihtiyaçlarına uygun Ar-Ge yaptıkları pek söylenemez s O halde bu yolda teşvik edilmeleri gerekmektedir. Endüstri ve Üniversite ortak çalışma grupları verimli modellere uygun olarak oluşturulmalıdır (5,9). Bu yapılanma devlet tarafından özendirilmelidir. Bu nedenle her iki tarafın birbirini tanıması ve ortak bir konuşma dilinin oluşturulması için karşılıklı kalıcı ve göstermelik olmayan envanterlerin oluşturulması yararlı olacaktır. Üniversitenin endüstrinin problemlerine çözüm bulacak yönetim bilimi açısından yapılanmada olmadığını görmekteyiz. Yapılanmadaki yetersizlikler idari ve teknik açılardandır. Üniversite yönetim birimleri bu bilimsel işbirliğini teşvik ve düzenleyecek şekilde tekrar oluşturulmalıdır.üniversitelerin sanayiinin ihtiyaçlarına cevap verebilecek seviyede laboratuvar düzeni ve bilgisayar yazılım-donanım alt yapısı hala mevcut değildir, Laboratuvarlarin belli teknolojilere yönlendirilmesi çalışmalarında çok geç kalınmış ve bir model tespit edilememiştir, Üniversite öğretim üyelerini ekonomik sıkıntılarını kısa vadede Ünlversite-Endüstri bilimsel ilişkisi ile çözümlenebilir düşüncesi, ilişkileri başlamadan koparabilecek önemli bir unsur olmuş ve olacaktır. Sanayici üniversiteden ve öğretim üyelerinden net ve de çabuk sonuçlar verecek etkinlikleri henüz beklememelidir. Ancak uzun vadede Üniversite net cevaplar sağlayabilecek düzeye gelecektir. Ve bu durumda verilen hizmet ekonomik katkıya dönüşebilecektir. Sanayii rekabet gücünü toplam kaliteye dayandırmaktadır. Toplam Kalite Kontrol kavramının Yüksek Öğretim ve Eğitim hizmet sektöründe uygulanması için gerekli

hazırlıkların başlatılması gerekmektedir, Üniversite ve Araştırma Merkezlerini ISO 9000 Serisi benzeri hizmet Kalite Belgesi almaları sağlanmalı ve bunun için gerekli denetim mekanizmaları geliştirilmelidir. Öğretim üyelerinin endüstri ile işbirlikleri henüz cazip hale getirilememiştir.bu yönde yasal düzenlemelerin oluşturulamaması sonucu üniversite ve endüstri sıhhatli bir İşbirliğine kavuşamamaktadır, Endüstrinin ihtiyacı olan teknik elamanların yetiştirimesinde Üniversite öncelik tespit edememiştir. Üniversitelerde yapılan Yüksek Lisans ve Doktora tezleri Endüstriyi ilgilendiren konulardan seçilememektedir. Tezlerin yaptırımında devlet teşvik edici, sanayii istekli ve üniversite ciddi olmak zorundadır, 2.3. DEVLET TARAF! Teknoloji transferinde sanayicinin yanında destek veren devlet, gerek sanayii gerekse üniversitelerde teknoloji üretimine dönük bilimsel modelleri uygulamakta yeterli olamamıştır. Modellerin oluşturulmasında devlet kademelerindeki insan kaynağındaki eksiklik yıllar içinde kendisini daha da göstermiştir, Nitelikli insan gücünden yoksun mekanizmalar, devlet kademelerinde politik iradenin pozitif aksiyona dönüşmesini engellemiştir, Değişen dünya koşulları Devlet-Üniversite bilimsel işbirliğindeyeni boyutları gündeme getirmiştir, Birçok ülkede yüksek öğrenime verilecek yönlendirme konusunda Devlet Üniversite bilimsel ilişkisi üzerine birçok model çalışması sürdürülmektedir, (10) sbu noktada devlet tarafından tartışılmaya açılması gereken noktaları şu şekilde sıralayabiliriz: * Pazara uygun eğitim standarlannm geliştirilmesi için, -Yeni bilimsel çalışmalara yön veren kanunlar ve düzenlemeler, -Değişken ve esnek Devlet-Üniversite bilimsel İşbirliği modelleri, ^Üniversitelerde yapılmış reformların başarısı ve başarısızlığı tartışılmalıdır * Kitle eğitiminde yeni boyutlar için tartışılacak konular ise, -Üniversitenin değişen rolü, -Öğretme ve öğrenmede yeni yaklaşımlar, -Gelecek için yeni mekanizmalardır. *Yüksek öğretimde kalite yönetimi ve kontrolünde yeni yaklaşımlar tartışılmalıdır. Bunlar, -Üniversitelerde kalite değerlendirmesi, -Üniversitelerde kalite oluşumu ve geliştirilmesi, -Üniversitelerde dış kaynaklı kalite değerlendirmesi, *Araştırma etkinlikierînîn desteklenmesi ve yeni yöntemlerin geliştirilmesi için tartışılması gereken konular ise, -Yeni destekleme mekanizmalarının. - 209

tasarımı, -Sonuç ve ürüne dönük araştırmaların desteklenmesi için yeni mekanizmalar, -Mali özerklik ve girişimcilik konularıdır. Devlet ülkemizde yukarıdaki konuları yerli ve yabancı uzman kadrolar oluşturarak tartışmayı teşvik etmeli ve somut önerileri toplamalıdır, Ayrıca devlet mekanizmalarında her seviyede ki kişilere, ülkemizin 2000 li yıllarda teknoloji toplumu olması için gereken rekabetin, bilim ve teknolojiden geçtiği anlatılmalı, kişiler bu yönde İkna edilmeli ve aksiyon için özendirilmelidir. Bu özendirme düzenlenecek kurslar ve seminerlerle sağlanmalıdır. 3. ÜNİVERSİTE * ENDÜSTRİ İŞBİRLİĞİNİN SAĞLAYACAKLARININ KLASİK TAKDİMİ Bu bölümde klasik bir yaklaşımla, Üniversite - Endüstri işbirliğinin sağlayacağı bazı konular tablo halinde okuyucuya sunulacaktır. Klasikleşen konu başlıklarının nasılişlerlik kazanacağı İse bir sonraki bölümde sunacağım temel konuların çözümüne bağ» lıdır.aşağıda bu konu başlıkları bir bütün halinde sunulmuştur. Öğretim ve Eğitim Alanında iş Yeri Eğitimleri Danışmanlık Hizmetleri Test ve Ölçme Hizmetleri a) Ortak öğrenim ve eğitim programları b) Ortak öğrenim üyesi tayini c) Endüstri tarafından verilecek burslar d) Endüstri tarafından desteklenen konferanslar e) Endüstri tarafından desteklenen drş kaynaklı öğretim üyesi kaynağı a) İşyeri eğitimi ve kaliteli iş gücü b) Ar-Ge tekniklerinin oluşturulması c) Pazarlama stratejilerinin geliştirilmişi d) Finans yönetiminin geliştirilmesi e) İnsan kaynaklan yönetimi f) Lojistik yönetimin geliştirilmesi a) Ürün geliştirme danışmanlığı b) Yönetim danışmanlığı c) Ürün Ar-Ge danışmanlığı d) Servis teknikleri danışmanlığı e) Diğer servisler a) Teknik ve yöntemlerin sertifikasyonu b) Ürün sertifikasyonu : c) Malzeme sertifikasyonu d) Değişik ölçme işlemleri 210

Araştırma ve Geliştirme a) Öğretim üyelerine endüstriden araştırma desteğinin sağlanması b) Uzun dönemli araştırma projeleri c) Ortaklaşa kullanılan Ar-Ge merkezleri 4. ÜNİVER8İTE-ENDÜSTRİ-DEVLET BİLİMSEL İŞBİRLİĞİNDE TARTIŞILMASI GEREKEN KONU BAŞLIKLAR! Aşağıda ülkemiz gündeminin ilk sıralarında tartışılması arzulanan birçok konu başlığı yazarın kısa görüşleri ile sunulmuştur. Bilim politikaları üzerine yürütülen tartışmalar ve buna bağlı yoğun istatiksel verilerin tekrarı yerine, içinde somut önerilerinde bulunduğu bu konu başlıklarının işbirliğini arzulayan tarafları motive etmesi ve güdümlemesi hedeflenmiştir, Konuların sıralanmasında bir önem ölçeği kullanılmamıştır 4.1. Ünîversite-Endüstri-Devlet Kuruluşlarmı Teknoloji Yönetimi Üzerine Eğitim Programlarını Geliştirmesi Teknolojik gelişimini sağlamış ülke üniversitelerinde hem lisans hem de lisans üstü seviyelerde teknoloji yönetimi konusunda eğitim programları geliştirilmiştir (11), Bu programların amacı yeni teknolojilerin: yönetimsel etkinlikler, organizasyon yapıları, işçi işveren ilişkileri ve pazarlama unsurları üzerindeki etkilerini araştırmaktır. Bu yeni konular kendilerini ders programlarında hissettirirken, ders dışı etkinlikler destek olmaktadır, Bu tür eğitim programlarının felsefeleri, yaklaşımları ve içerikleri; özel endüstri şirketlerinin politikalarındaki teknolojik zorlukları göğüslemek üzere hazırlanmıştır (11,12). Programların içeriğindeki değişikliklerin teknoloji yönetimindeki hız ve amaçlar doğrultusunda olması beklenmektedir. Programlar mühendislik yönetiminde yeni bir forumun oluşumunu sağlamakta ve akademik dünya ile işbiriliğinin temellerini oluşturmaktadır. Ülkemiz yüksek öğrenim kurumlarında bu tür eğitim paketlerinin biran önce devreye alınmasında yarar vardı. Bu da temel hedef kurum yöneticilerini bu hedeflere alıştırılması için üst seviyede eğitilmesinden geçmektedir. Batı ve pasifik ülkelerinin bazıları ile yapılacak ortak işbirliği protokolleri ile yönetici grubun çağdaş teknoloji yönetimini öğrenmesi sağlanmalıdır. Bu tür programlara ayak uydurabilecek dinamik yöneticilerin göreve talip olması ile, teknoloji toplumu arzusundaki genç nüfusumuzun geleceği hazırlanacaktır, 4.2, Devlet Araştırma Laboratuvarlarında Stratejik Teknolojik Rekabet İç! Proje Yönetimi Esaslarının Uygulanması Günümüzde birçok gelişmekte olan ülkenin karşılaştığı önemli bir konuda devlet araştırma merkezlerinin değişen yapı*-

sidir. Devlet araştırma laboratuvarlarında teknoljik rekabeti sağlayacak yeni proje yönetim metodolojilerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu tür laboratuvarlarda yönetim ve çalışma oryantasyonunun endüstriyel müşteriler için gerekli olan projelere yönlendirilmesi önemli bir konudur (13), Teknoloji yönetimi sahasında önemli yer tutan teknolojik inovasyona dönük politikaların oluşturuması zamanı gelişmiştir. Ülkemizdeki,Devlet Araştırma kurumlarında yıllar içinde üretilen proje sayılarının kabarıklığı ve bu projelerde çıkan sonuçların teknoloji üretme konusunda çok cılız kaldığı önemli gerçekdir Teknoloji yönetiminden yoksun seçilen projeler Yüksek lisans ve doktora derecelerinin alınmasında, uzmanlık ve doçentlik tezlerinin hazırlanmasında kullanılmış, gelişmiş ülkelerde olduğu gibi endüstriyi müşteri haline getirip teknoji transferini sağlamaktan çok uzak kalmıştır. Ülkemizde elbetteki araştırma merkezi ve enstitülerinin çoğalmasına özen gösterilmelidir, Devlet, merkezlerin teknoji yönetimine uygun yönetimsel yapılara kavuşmasında bilimsel yönlendirici olmalıdır. Devlet, stratejik araştıma alanları hariç araştırma yapmamalı ve araştırıcı kadroları kurmamalıdır. Onun görevi araştırmayı teşvik etmek, yasal düzenlemeleri getirmek ve güdümlemek olmalıdır. Bu nedenle devlet araştırma merkezlerinin yeni bir teknolojik işletim sistemine dönüştürmenin tasarımı vakit geçirilmeden gerçekleştirilmelidir, 4.3* Toplum Yapısı ve Üniversİte-Endüstri-Devlet Bilimsel İşbirliği Arakesiti Üniversite-Endüstri İlişkilerinin, ülkenin sosyal-kültürel geçmişi ve teknik-ekonomik koşulları düşünülerek oluşturulması gerekmektedir. Bu koşullar çok karmaşık olup toplumun birçok kesimini yakından İlgilendirmektedir. Toplumun işbirliğinin yararına inandırılması ancak siyasi motiflerin bu işi ciddiye almalar! ile olacaktır. İşbirliğinin gerekliliği ülkemiz için hedef olmalıdır. İnsanlarımızın daha iyi koşullarda ve yüksek beklentilerinin bilimsel işbirliğinden ve teknoloji üretiminden geçtiği arakesitte iyi anlatılmalı ve anlaşımalıdır (14). Endüstri ile bilimsel ilişkiler kuran üniversitelerin yaklaşımda izledikileri yöntemler ülkeden ülkeye değişmekteder. Bu nedenle teknolojik rekabeti sağlamış ülkelerdeki modellerin ülkemiz koşulları için ne derece doğru olduğunu saptamak için uygun tartışma forumlarına İhtiyaç vardır, Ayrıca ülkemizin siyasi ve kültürel mozaiği, işbirilğindeki arakesitlerin özelliğini hazırlayacaktır. Batıdaki bir üniversitenin geliştireceği birmodel doğudaki bir üniversite için uygun olmayabilecektir. 4.4. Katılımcı ve İşbirlikçi Bir Üniversite-Endüstri Bilimsel İlişkisinin Oluşturulması İçin Yöntemler Ülkemizin bu konuda denenmiş yöntemlerden pek deneyimi olmamıştır, Üniversitelerimizin kuruluş anından beri batıdaki gibi bu işbirliğini öne çıkartacak kadrolarla yönetildiğini söylemek zor olacaktır, 1350 li yıllarda Amerika Birleşik Devletleri Massachusets Institut of Technology (MİT) de başlatılan program model örneklerine ülkemizde rastlanmamaktadır.yeni kurulan ^ 212 ^

yüksek teknoloji enstitüleri ve yeni üniversitelerin bu modelleri benimsemeleri ve İncelemelerinde yarar vardır, Devlet ve endüstri kurumları bu modelleri inceleyip doğru olanını tespit edebilmelidir. Yöntemler elbette ki bir endüstriden diğerine değişecektir. Endüstriyel yönetim kadrolarının işbirliği yolunda eğitilmeleri mühendislik yönetimi açısından önemli bir husustur Bu durum ülkemiz gibi serbest ekonomi kurallarının değişik adımlarla kurulduğu günümüzde daha da önem taşımaktadır, Bu konuda ileri safhalara gelmiş ülkelerin geçirdikileri deneyimlerden faydalanmak yerinde olacaktır, 4.5, Üniversite -Endüstri-Devlet Bilimsel İşbirliğini Desteklemek İçin Hükümet Politikaları ve Kanunlar Değişik üniversite-endüstri ilişkisinin oluşturulması için hükümetlere düşen büyük görevler mevcuttur. Devletin, halkın yaşam seviyesini ve kalitesini artırması için olan arzusu, Üniversite-Endüstri ilişkilerinin önemini en tepe noktasına taşıyacaktır. Ülkemizde maalesef yıllar içinde bu işbirliğini sağlayacak bir politik irade oluşturulamamıştır. Oluşturulan işbirliği modellerinin endüstriden de yeteri desteği bulamaması icraat eksikliği ile sonuçlanmıştır. Araştırma ve geliştirmeyi teşvik edici hükümet tedbirleri sanayide İstenen sıçramayı yaptıramamıştır. İhracaatı teşvik edici unsurlar aynı oranda araştırma ve geliştirmeyi teşvik etmekte kullanılamamıştır. Ülke bütçesinden araştırma ve geliştirmeye düşen payları tekrarlamayı klasik bir yazıya dönüşmesini istemediğim bu çalışmada vurgulamak istemiyorum. 2000'Iİ yıllarda teknoloji üretecek üniversitelerin bu kaynak miktarının arttırlması ile de olmayacağı kesindir, Çünkü kaynak harcaması ancak nitelikli insan kaynaklarının varlığı ile verimli olacaktır. 4.6, Dinamik Üniversite -Endüstri İlişkisi İçin Üniversitelerde Araştırma ve Mühendislik Yönetiminin Esasları Araştırma yönetimindeki çağdaş değişiklikler ve mühendislik eğitimi ve yönetiminde olan kimlik değişimleri, ülkemizde yeni bir oluşuma olan gereksinimi artırmaktadır. Ülkemizde araştırma konularının tespiti ve araştırma fon yönetimlerinde bilimsellikten uzak yöntemler uygulanabilmektedir. Teknoloji öngörümü ve planlaması araştırma projelerinin belirli esaslara göre seçimini ve gerektiğinde durdurulmasını gerektirmektedir(15) e Üniversitelerimizde bu alanda sistem ve metod geliştirdikten sonra proje seçimine gitmelerinde yarar vardır. Kişisel ilişki motiflerinin ağır bastığı durumlar dışında herkesi memnun etmeye dönük fon kullanımı kritik kütleye erişememiş bilgi birikimine sebep olmakta ve sonuçta yıllar İçinde erozyona uğrayan bilgi birikimi sağlanmaktadır. Araştırma fon yönetimlerini yabancı üniversite ve araştırma merkezleri ile beraber yapılması teşvik edilmelidir. Etkin, sürekli ve dünya standartlarında araştırma yapan ekiplerle yeni yöntemler geliştirilmeli ve üniversitelerde uygulanmaya konulmalıdır. Ülkemizde Mühendislik eğitimi imkansızlıklar ve içine kapalı bir üniversite yapısı nedeni İle çağın gerisinde kalmak üzeridir ve hatta yer yerde kalmıştır. 213

Disiplinler arası işbirliğini teşvik edici ve öğrenci motivasyonunun ön plana çıkartan mühendislik eğitim modelleri bir an önce uygulanmalıdır, 4.7. Ensdüstrldeki Özel Araştırma -Geliştirme (Ar-Ge) Bölümlerinin Beklentileri: Ar-Ge Yönetimi Özel araştırma bölümlerinin Üniversite-Endüstrİ İlişkisindeki rolü çok dikkatlice değerlendirilmelidir. Ayrıca bu laboratuvarlar, ekonomik kazanç için Ar-Ge yönetimi modellerine sahip olmalı, sanayimize uygun olarak geliştirilmelidir. Endüstrimiz çağdaş araştırmacı kaynağı bakımından çok fakir bir bünyeye sahiptir. Bu nedenle üniversitelerle işbirliği bu eksik kadroların tamamlanmasına yardımcı olacaktır. Üniversiteden danışman statüsünde bu özel araştırma laboratuvarlarında görev alacak kişilerin seçimi ve Ar-Ge çalışmaları için yönlendirilmesi endüstriyel alanları özelliklerini d içeren yeni modelleri uygulanmasını gerektirecektir. Danışmanın Endüstriyel ekiplerle çalışmasının modellenmesi ve istenen verimin elde edilmesi her zaman için tartışılması ve tasarımlanması gereken bir konudur. Araştırma bölümlerinde proje seçimi, teknojinin gereğine göre yapılmalıdır. Belirli değişkenlerin ağırlıklı puanı ve pazar öncelikleri araştırma projelerinin kapsamını oluşturacaktır (16,17,18), 4.8. Üniversitelerin Teknoloji Transferinde Rolleri Mühendislik ve teknoloji yönetimi açısından, teknoloji transferinde dikkate alınması gereken birçok model yaklaşımlar mevcuttur (19,20). İnsan kaynaklarının eğitimi, teknoloji transferi alanındaki çalışmalarda artan oranlarda ilgi çekmektedir. Teknoloji alıcı devlet İnsan gücünün eğitimi, teknoloji transferi için gerekli bilgi tabanının oluşturulması için en gerekli unsurdur, Teknoloji transferlerinin başarı teorik ve uygulamalı eğitimin etkisi altındadır. Teknoloji transferi yapan endüstriyel kurumların transfer safhasında üniversite işbirliğine ihtiyaçları vardır.geçtiğimiz yıllarda büyük teknoloyi transferleri gerçekleştiren Endüstri ve Devlet kurumlarının teknoloji transferi sonrası üniversitenin de içinde olduğu eğitim programlarına verdikleri önem son derece azdır, 4.9. Araştırma Sonuçlarının Transferi ve İletişim Sorunları Üniversite tarafından yapılan araştırma sonuçlarının Endüstri-Devlet kurumlarına transferi, aynı zamanda Endüstrl-Devlet kurumlarından elde edilecek bilgilerin üniversiteye İletimi için: açık, samimi ve ufku açık haberleşme sağlayabilecek İnsanlara ihtiyaç vardır.artan oranda daha karmaşık hale gelen araştırma sonuçlarının taraflara iletimi için yeni yöntemlerin geliştirilmesi ve uygulamaya konulması gerekmektedir. Mühendisleri, akademisyenleri ve teknik organizasyonların stratejik ve verimli işbirliği modellerine yönlendirilmesi, araştırma sonuçlarının etkin alışverişini sağlayacaktır (21). Araştırma sonuçlarının takdimi İleri görsel teknolojik ekipman kullanımının gerektirmektedir, Bu teknolojileri kullanacak kadroların eğitim ve üst yöneticilerin bu alanda özendirilmesi uzun ve sabırlı çalışmaları gerektirmektedir. 214

4.10. Üniversite Eğitim-Öğretîm Programlarında Teknoloji Yönetimi Konusuda Yenilikler Üniversıte-Endüstri-Deviet işbirlliğinin gerçekleştirilmesi için ünivesite bünyelerinde yönetimsel modellere ihtiyaç duyulacaktır. Disiplinler arası araştırma ve yönetim ekiplerinin kurulması, takım tasarımı il etkin güç kazanımı bu modellerin başında gelecektir. Ayrıca, lisans, lisans üstü ve doktora ders programlarının bu yönde yeni» den şekillendirilmesi gerekmektedir [22,23], 4,11.Üniversitelerin Üçüncü Fonksiyonu: Ekonomik Gelişmeye Katkı Batı ve Pasifik ülkelerinin birçoğunda üniversiteler için yeni bir fonksiyon tanımlanmıştır, ekonomik gelişmeye katkı. Öğretim ve araştırma uygulamalarının yanısıra. profesörlerin rolü bireysel araştırıcılıktan, yönetimsel ve girişimcilik sorumluluğunun taşınması gereken araştırma gruplarının başkanlığına taşınmaktadır. Ülkemizde bu olgunun tartışılabileceği platformlar halen hazır değildir, 4 S 12, Araştirma-Geliştirme Yönetim ve Mühendislik Projeleri Etkileşimli bir Üniversite-Endüstri-Devlet İşbirliği İçin proje seçimi ve ön değerlendirmesi üniversiteleri yeni bilgi alışveriş çevre sistemlerinin kurulmasını gerektirecektir. Üniversite araştırma kaynaklarının verimli şekilde kullanımı için kapasitelerin ve sınırların kritik değerlendirmesi yapılmalıdır. Üniversitelerin kendi içlerinde optimum kaynak kullanımını modellemeleri endüstriye verilecek servis açısında hayati önem taşımaktadır, 4.13. Meslek Odalarının Üniversite -Endüstri-Deviet İşbirliğindeki Rolleri Üniversite-Endüstrİ-Devlet bilimsel işbirliği kapsamında meslek odalarının (MMÖ,EMO vs) rolleri çok büyüktür, Meslek Odalarının ofislerinin ve bu alanda çalışan komitelerinin, Üniversite-Endüstrİ-Devlet kurumlarında yapılan arştırmaları pazarlanabilecek seviyeye getirmeleri için sürekli etkinliklerin olduğu bilinmektedir. Ülkemizdeki meslek odalarının bilim ve teknolojiye daha fazla katkı sağlamaları için teşvik edilmeleri gerekmektedir. Meslek odalarının batıdaki örneklerini inceleyerek yeni bir yapılanmaya gitmeleri kaçınılmazdır. Meslek odalarının mali sorunları herzaman gündemdedir. Bu sorunların halledilmesinde Endüstriye sağlanabilecek daha teknoloji yoğun progralarmın oluşturulması sonucu meslek odalarının verimliliğini arttıracaktır, Meslek odalarının bünyesinde yapılacak yeni sistem modellemeleri etkin Meslek Odası -Üniversite-Devlet-Endüstri ilişkisini oluşturacaktır. 4.14, Teknoloji Yoğun Küçük ve Orta Ölçekli Şirketler İçin Araştırma-Gelîştirme İmkanları Küçük ve orta ölçekli bilimsel tabanlı ve yüksek teknoloji üretimi hedefleyen şirketler için destek fonlarının oluşturulması, _ 215 - -

araştırma sonuçlarının olumlu ve istenilen seviyede bitmesi sonucunda büyük ekonomik geri dönüşler sağlayacaktır. Bu sektöre yapılacak katkıların hangi model şartlarında daha verimli olacağının tespiti Üniversite-Endüstri Devlet işbirliğinin etkinliğine bağlıdır, Ülkemiz Devlet araştırma kurumlarının batıdaki benzeri yeni düzenlemeleri (24) getirmeleri, bu tür şirketleri daha verimli kılacaktır. Risk sermayesi düzenlemeleri bu alanda yapılacak çalışmaların başında gelmelidir. Bilim ve teknoloji üretmek için hazır sermayenin kullanılmasında devlet teşvik edici olmalıdır.ülkemizde büyük ve küçük sanayi sitelerinin her yerleşim bölgesi civarında oluşturulduğunu görüyoruz. Bu tesislerin birçok güncel sorunu yanında kanımca en büyük sıkıntıları gelecekte teknolojiye erişememek olacaktır. Bu konunun süratle tartışılması ve site sakinlerinin bu konuda eğitilmeleri gerekecektir. 4.15. Üniversitelerde Yeni Girişimci Bilim Dallarının Âçılmasr Devlet tarafından verilen araştırma destekleme fonlarındaki azalma, ekonomik kararsızlıklar ve etkisinde oluşan enflasyon ve devlet öncelikleri ile yapılanmadaki türbülans, araştırma desteğinin elde edilmesini her geçen gün zorlamaktadır. Bu nedenle Üniversite-Endüstri İlişkisinin sanayileşmiş toplumlarda (örneğin ABDJaponya,.) aşırı derecede özendirildiğini görmekteyiz, Bunun sonucu olarak üniversitelerde yeni bilim dalları oluşmakta ve dalların işleyişi endüstri ile iç içe olmaktadır, Ekonomik kazancın araştırmaya yatırılması ile araştırma desteğindeki eksiklik giderilmiş olacaktır, 4.16.Üniversite Girişimci Etkinliklerin Psikolojisi Akademik kesimin girişimci etkinliklere olan katılımını üniversite atmosferinde duyurulması ve tartışılmasında birçok model mevcuttur.çoğu kez gündeme gelmeyen ve gizli kalan girişimci etkinlikler model oluşumlarını etkilemektedir, Diğer taraftan girişimci etkinlikte olmayan akademisyen kısımının diğer kesim etkinliklerini bilimsel görmemesi sonucu, girişimci biran İçin bilimsel kariyerini tehlikeye attığını düşünebilmektedir. Sosyal bunalımlara sebep olabilecek bu konunun esaslı olarak değerlendirilmesi yararlı olacaktır, Üniversite-endüstrİ İlişkisini kurmuş akademisyenlerin problemleri, diğer akademisyenlerin araştırma problemlerinin yanında basit kalıp tenkitlere uğraması geçmişte çok olağan bir durumdu. Ancak günümüz endüstriyel problemlerinin niteliği ileri seviyede matematimizik, kimya gibi temel bilimlerin ana konularını ilgilendirmektedir. Endüstriyel problemlerin seviyesi yeni oluşan endüstriyel matematik bilimdalını, bilgisayar kullanımını ve hassas laboratuvar ekipmanlarını gerektirmektedir. Endüstriyel problemler batıda ve bazı pasifik üniversitelerinde başarılı ünlü teorîsyenlerin ilgi alanı olmaktadır. 216

4.17. Yeni Jenerik Teknolojilerin Üniversîtelerce Paraya Dönüştürülmesi; Patent Hakları Ülkemizde Üniversite-Endüstrİ-Devlet işbirliği ile oluşan araştırma etkinlikleri sonucunda ortaya çıkan verilen, teknolojik ürünlere dönüştürülüp, üniversitelere para kaynağı olarak geri dönüşü için taraflar arasında protokol oluşturma modelleri henüz daha geliştirme safhasındadır, Hukuk biliminin inceliklerini de içeren bu alanda Üniversite Endüstri Devlet işbiriliği kapsamında hukuksal bilgi tabanının oluşumu patent haklarının anlaşıması açısından önemli bir gerçektir. 4.18. İnovasyon Teknolojilerinin Üretimi İçin Ünivsrsite-Endüstrİ İlişkisi Yeni Jenerik ve inovasyon içeren teknolojilerin endüstri kurumları tarafından denemeye alınması için Üniversite-Endüstrİ işbirliğine her zamankinden daha fazla ihtiyaç duyulmaktadır, Yeni teknolojiler üretmek için gerekli olan insan gücünün bu işbirliği ile sağlanması en doğal yöntemdir [18,25]. 4.19. Yüksek Teknoloji Merkezleri ve Enstitüler, Yüksek Teknoloji Koridorları, Teknoporklar, Teknolojik Kuluçka Merkezleri ve Bilim Şehirlerinde Teknoloji Yönetimi, Ülkemiz için pek çok yeni terimin bahsedildiği bu konu başlığı teknoloji yönetimini yakından ilgilendiren bir alandır. Çok yakın bir zamanda yüksek teknoloji enstitüleri (Gebze ve İzmir) ile tanışan ülkemizde bu kurumların yönetimsel kadrolarının ve alt yapısının batıdaki ülkelerdeki örneklerle ortaklaşa şekillendirilmesi yerinde olacaktır. Ayrıca endüstrinin bu yönetimsel etkinliklerde etkin rol alması için gerekli iletişim kanallarının tasarımı sağlanmalıdır. Yüksek teknoloji enstitülerinin endüstrinin ihtiyacı olan teknolojileri üretmeleri, zaman ve nitelikli insan gücü istemektedir, Yüksek teknoloji üretmek, teknoloji değerlendirilmesini ve arkasından teknoloji öngörümünü içermektedir ki ülkemizin uluslararası rekabet gücü olan özel kuruluşları bile daha henüz bu olguları tam anlamı ile yerine getirememektedir. Hızla şehirleşen ülkemizde çarpık kentleşmenin getirdiği sorunlar yakından bilinmektedir. Diğer taraftan batıda ve pasifik ülkelerinde bilim adamlarının yaşadığı şehirler tasarımlanmaktadır [26]. Ülkemizin teknolojik sıçraması için Bilim Şehri projeleri akademisyenlerin birçok sorununu çözebileceği gibi 2000'Iİ yıllarda kaynak kullanımını optimize edecektir. Devlet tarafından tasarımlanacak teknoloji parklarına yabancı firmaların araştırma laboratuvarlarını kurmaları için çok özel düzenlemeler getirilmelidir, Bu konuda diğer ülkelerdeki çalışmalar yerinde incelenmelidir. 4.20. Endüstriyel Organizasyonlar Tarafından Desteklenen Araştırma Merkezleri ve Vakıfların Yönetimi Benzer ürün teknolojilerin sahip kurumların birleşip ortak araştırma merkezleri ve vakıf kurmaları pek denenmemiş bir *==^^ 217 _ ^ =

yöntemdir ülkemizde. Endüstri-Endüstri İlişkisinin tasarımı için yönetimsel kadroların eğitilmesi gerekmektedir. Batı da ortak kurulmuş birçok işletme modeli mevcuttur. Bu modellerin dikkatlice etüd edilip ülkemize uyarlanması, özellikle araştırma yapmak için kaynak bulamayan sanayici için önemli bir kaynak olacaktır. Bu tür yapılanmaların yönetimi için geliştirilecek modeller, bilimsel olarak üniversite ile ortaklaşa belirlenmelidir, Ülkemizde ilköğretime yapılan gönüllü desteklerin benzerinin, her organize sanayii bölgesine bir araştırma merkezi hedefinin konuşulması, ülkemizde bilimin yerleştirilmesi açısından ortamın hazırlanmasını sağlayacaktır, 4*21.Üniversite Sonrası Sürekli Eğitim İçin Üniversite-Endüstrl-Devlet İllîmsel İşbirliği Üniversitelerde öğretilen bilgilerin yarısından çoğu ilk on yılda geçerliliğini yitirmektedir. Bu kadar hızla gelişen teknolojiye ayak uydurmak sürekli eğitim ile mümkündür. Yaşam boyu eğitim üniversitelerin dışına taşarken, büyük endüstri şirketleri kendi mini üniversitelerini kurmaya başlamışlardır (11). Ülkemizde yüksek öğretim sonrası eğitim için organize bir modele rastlanmamaktadır, Üniversitelere bu konuda yapılan kurslar yeni yeni konunun öneminin anlaşıldığını göstermektedir. Öğrenilen bilginin erozyonu düşünülürse hayat boyu eğitim etkinlikleri için bilimsel işbirliği tartışılmalıdır, 4.22. Elit Eğitim İçin Üniversite-Endüstri «Devlet Bilimsel İşbirliği 20001i yıllarda teknoloji üretim hızı ve rekabeti daha da artacaktır. Bu üretim rekabetinin devletler arasında değil endüstriyel şirketler arasında olacağı öngörülmektedir, Bu rekabete uygun eğitim ve gelişmiş insan gücünün kitlesel eğitim yerine elit eğitime yönelmekle olacağı alternatif bir seçenektir. Elit eğitim, ülkelerin en seçkin öğrencilerini, en seçkin akademisyenlerini ve elemanlarını biraraya getirecektir. Elit eğitime örnekler çok sayıdadır, Korean Institute of Technology ve Technion araştırma kurumları bu elit eğitimin yapıldığı örnek kuruluşlardır. Ülkemizde bu görevi üstlenecek teknoloji enstitüleri olmadığı gibi, devlet araştırma enstitülerinin elit eğitime katkıları yok denecek kadar başarısızdır. 4.23. Üniversitelerde Bilimsel Araştırmaların Niteliği ve Üniversite-Endüstri İlişkisine Olan Etkisi Universite-Endüstri İlişkisinin kuvvetlendirilmesi İçin bilimsel araştırmalar alanında güçlü öğretim üyesine ihtiyaç duyulmaktadır, Uluslararası alanda rekabet gücünün artırılması için dış dünya ile sürekli iletişim içinde olan akademik düzeyi yüksek öğretim üyelerine ihtiyaç vardır, Ülkemizde yüksek öğrenim kurumlarında istenen bu akademik düzeye henüz erişilmemiştir, 218

Bu nedenle akademik düzeyin İstenilen standarta gelmesi İçin özendirici ve rekabeti teşvik edici önlemlerin alınmaı gerekecektir. Batıda Üniversite-Endüstri ilişkisini sürdüren kişilerin akademik olarakta çok kuvvetli kişiler olduğunun bilimesinde yarar vardır [8]. 4-24, Üniverslte-Endüstrî-Deviet İşbîriüğinl Sağlayacak Kadroların Tasarımı ve İntegrasyonu Sağlıklı bir Üniversite-Endüstri-Devlet işbirliğinin yürütülmesi ancak bilimsel davranış kurallarına hakim ve bu konuda deneyimi olan kişilerin varlığına bağlıdır. Bu ilişkileri kuracak kadroların uluslararası standartlara uygun olarak tasarımı gerekirken, bu kadroların birbirleri ile integrasyonu için sistem integratörlerine İhtiyaç vardır. 4-25, Sempozyum-Konferans gibi Bilimsel Toplantılara Endüstri ve Devlet Katılımlarının Sağlanması Ülkemizde gerçekleştirilen Ulusal ve Uluslararası düzeylerdeki toplantılara Endüstrinin ve bunun paralelinde İlgili devlet kurumlarının katılımları son derece az hatta yok denecek seviyededir. Akademisyenlerin ve araştırıcıların çalışma alanlarının belirlenmesi açısından katılım miktarının ve frekansının yüksek olması gereken bu etkinliklerin cazip hale getirilmesi için birçok model olmasına karşın» Üniversitelerin bu ilişkileri düzenlemekte pek başarılı oldukları söylenemez. Burada en büyük zorluğun organizasyon olduğu bilinmektedir. Profesyonel düzenleme yaklaşımlarının üniversitelerin ilgili birimlerine İletilmesinde yarar vardır. Daha çok ulusal toplantının tasarımlanması beklenirken, endüstrinin organizasyonda yer alması için gerekli özendirici koşullar sağlanmalıdır. 4,26, Millî Savunma Ağırlıklı Projelerde Üniversite- Endüstrî-Peviet İşbirliği: Silahlı Kuvvetlerin Konumu Askeri ağırlıklı teknolojiler gelişmiş endüstrilerde Ünİversite-Endüstri-Devlet işbirliğinin büyük bir kısmını kapsarken bu konuda ülkemizde uygulanmış ve sonuç alınmış ileri derecede model çalışmaları henüz mevcut değildir (28), Teknolojinin sürücüsü olan savunma teknolojilerini kullanan silahlı kuvvetler birimleri ile oluşturulacak İşbirliği teknolojik yapılanmamıza büyük katkılar sağlayacaktır. AGARD ve IEPG gibi uluslararası organizasyonlarda etkin proje çalışması yapabilecek olmamıza karşın bu platformlarda çok zayıf kalan etkinliklerimizin düzeyi tartışılmalı ve gerekli tedbirler alınmalıdır. Silahlı kuvvetlerimizin teknoloji tabanlı problemlerini çözebilecek üniversite kadroları tespit edilmeli ve bu kadrolara ödevler verilmelidir. 4.27.Ünivers!te-Yerel Yönetim İlişkisi Üniversitelerimizin bulundukları yöre ile etkileşimleri, yerel endüstri ve işçevrelerinin bilimsel ve teknik niteliklere sahip sorunları ile ilgilenmeleri endüstri ile bilimsel işbirliğini arttırıcı bir faktördür, ^ 219

Bilimsel araştırmaların toplumların yaşam seviyesine olacak faydalarını anlatmak, İspatlamak ve uygulamak için seri konferanslar, kurslar vetoplantılar üniversiteler tarafından düzenlenmelidir, Yerel yönetimlerin problem çözmekte yeni teknolojilere olan gereksinimleri doruktadır. Bu gereksinimlerin yerine getirilmesinde üniversite katkısı en büyük faktördür, 4.28. Endüstri Tarafından Düzenlenen Teknoloji Kampları ve Haftaları Yüksek teknoloji kullanan endüstri kuruluşlarının teknoloji yönetimi, teknoloji değerlendirmesi ve teknoloji planlaması gibi etkinlikleri yapma arzuları günümüzde daha da önemli bir husus olmuştur. Özellikle kullanılan teknolojinin tam olarak anlaşılması ve teknolojik planlamanın yapılabilmesi için bu tür etkinlikler birçok ülkede yaygınlaşmıştır [11,29]. 4.29. Üniversîte-Endüstrî Bilimsel İşbirliğinde Malî Hususlar Üniversitelerin çok küçük ölçekte endüstriye sağladığı hizmetin karşılığını almaları için kullanılan yasal düzenlemeler zaman içinde cazibesini ve güncelliğini kaybetmiştir. Hatta bu düzenlemeler işbiriliğini caydırıcı bir hal almıştır Düzenlemelerin başında gelen mali hususların tekrar gözden geçirilip günün şartlarınagöre şekliiendirilmesi gerekecektir, İlişkilerde temel unsur olan karşılıklı çıkarların savunulabileceği yeni mali düzenlemeler akademisyenleri motive edeceği gibi araştırma bütçelerinin daha küçük rakamlarla oluşumunu sağlayacaktır. Klasik Döner Sermaye mali sisteminin çağın gereklerine uygun olarak düzeltilmesi, Fakültelerin ülke ekonomisinin gelişimine bir özel şirket gibi katkı sağlamasını sağlayacaktır, Ancak bunun sağlanması için yeni akademik düzenlemelerin ve gerekli yaptırımların belirlenmesi ve bir model çerçevesinde konunun ele alınması gerekecektir. 4.3ö.ÜnIv rsîte-endü8trî-deviet Bilimsel İşbirliğinde Hukuki Hususlar İşbirliği protokollarmın hazırlanış safhasından, çıkan neticelerin nasıl kullanılacağına kadar birçok hususta hukuki düzenlemeler gerekmektedir. Bu hususlarda daha çok tecrübesiz olan tarafların bu konuda eğitilmeleri gerekmektedir. Yine bu konuda da en büyük kaynak batı üniversitelerindeki düzenlemeleri incelemek olacaktır, 4,31. Üniversîte-Endüstri-Devtet kesimlerinde Envanter Hazırlama İşbirliği yapacak kesimlerin birbirlerinin kaynaklarını anlamaları ve sonucunda verimli kaynak kullanımı için ayrıntılı envanterlere ihtiyaç vardır. Bu envanterler içinde en önemlisi teknolojik alanlarda uzman yetişmiş insan gücü doğasının şeffaflaştırılması gelmektedir. Laboratuvar imkanlarının ve özel teknoloji bazlı deney düzeneklerinin endüstrinin kullanımına açılması öz kaynakların tespiti ile olacaktır, 220

4.32. Ünivsrsite-Endüstri Devlet Haberleşme Bilgi Ağı Oluşturulması Günümüz iletişim teknolojisinin Üniversite-Endüstri-Devlet bilimsel işbirliğindeki önemi maalesef henüz ülkemizde anlaşılamamıştır. Tarafların birbirlerinden bağımsız olarak ürettikleri bilgilerin geçişi, ya tesadüflere ya da kişisel ilişkillere bağlıdır. Bu iletişimsizlik gecikmelere ve insan kaynaklarının verimsiz kullanımına sebep olmaktadır.ülkemizde kullanılan uluslararası bilgiağı INTERNET ile Ulusal TÜRDOG bilgi ağı sistemleri bu amaç İçin düzenlenerek kullanılacağı gibi, Yöresel İleri Teknoloji Bilgi Ağlarının (YİTBA) oluşturulması 2000'li yılların bilim şehirlerinin alt yapısının oluşturulmasına yardımcı olacaktır» 4.33. Üniversite ve Endüstrinin Yönetim Organlıasyonlarındaki Farklılıklar ve İşbirliğine Etkisi Üniversite-Endüstri işbirliğinde başarı getirici birçok mekanizmalar olduğu gibi başarısızlık sağlayacak birçok nedenle mevcuttur. Başarısızlık sebebi olabilecek unsurlar arasında taraflardaki bazı önemli karakteristikleri hatırlamakta yarar vardır, Üniversite-Endüstri Devlet taraflarında izlenen karar verme mekanizmalarındaki farklılıklar İşbirliğini ivmelendireblleceği gibi ters etkide oluşturacaktır, Karar verme zaman periyodu bir kesim için çok mantıklı olsa bile, diğer kesim için bu kabul edilemeyecek bir boyutta olabilecektir Tarafların karar verme ve iş üretmedeki sorumlulukları ve sorumsuzlukları farklıdır. Topyekün sorumluluk fikri bir özel işletme mantığından uzak bir organizasyona sahip üniversitede pek gelişememiştir. Diğer taraftan "müşteri her zaman haklıdır" prensibinden yola çıkan Endüstri aynı yaklaşımı Üniversiteden beklemektedir. Gizlilik ve şeffaflık kavramlarının boyutları farklıdır, Bir de bu kavrama, taraf insan karakterleri ve resmiyet anlayışı eklendiğinde işbirliği için gerekli ortak lisanın bulunmasının ne kadar zor olduğu ortaya çıkmaktadır. 4.34. Devlet -Endüstri İlişkisi Devlet sanayiinin doğuşuna ve gelişimine destek olmuştur. Gümrük koruması, ihracaat desteği ve teşvikleri bugünki yapılanmayı sağlamıştır. Yürürlükte olan Ar-Ge destekleri ile yavaş ve ağrılıda olsa Sanayilde de araştırma ozendirilmekte ve sıçramalar yaratılmaktadır. Teşviklerin daha cesur ve yaptırımlardan arınması sonucu sanayiimizin araştırma ve geliştirmede daha büyük hamleler yapması beklenmektedir. Sanayiinin rekabet gücünü geliştirecek Ar-Ge etkinlikleri ve teknolojik yatırımları daha çok teşvik edilmelidir. 5.SONUÇ Ülkemiz gündeminin hiçbir zaman ilk sıralarında yer almamış Üniversite -Endüstri- Devlet bilimsel işbirliği konusunun İlk sıraları tırmanması 2000 li yıllarda daha etkin ve üretken bilim yapmak isteyen kadroların umududur, Konu üzerinde yapılan çalışmaların son derece yetersiz olduğu bîr gerçektir. Bilim ve teknoloji toplumu olmanın yegane temeli de bu işbirliği sonucu insan kaynaklarının oluşturacağı bilimsel eserlerdir. _ ^^^ ^^ ^^ 221

Teknoloji üretmek arzusunda olan endüstrimiz, yukarıda değişik yanları sunulan işbirliğine uygun yapılanmaya hazırlanırken, devlette yönlendirici iradesini artık kullanmalıdır, Bilimsel İşbirliği İçin hedefleri bugünden tartışmalıyız çünkî belli prensipleri bile koymanın yıllar alacağı bu önemli alanda ileri teknolojileri yakalamak ülkemiz için hergün biraz daha zorlaşacaktır, Üniversite-Endüstri-Devlet bilimsel işbirliğinin anlatılması İçin taraflara birçok ödevler düşmektedir, Bu İşbiriliğinin ana hatlarını tanımlayacak dinamik takımların potansiyeli ülkemizde mevcuttur, Ancak birçok sorunda olduğu gibi çözüm oluşturacak kişilerin bu yönde ilerlemeler sağlayabilmesi için taraflara büyük sorumluluklar düşmektedir, Klasik ve böyle bir bilimsel işbirliğinde deneyimi olmayan eski kadrolarla hızlı ivmelenme beklemek bir hayaldir. 2000 f li yılların ekiplerinin biran önce ortaya çıkıp sistemi sırtlama zamanı gelmiştir ve hatta geçmektedir, Bu ödevlerin tanımı ve ciddiyet İçinde yapılması için gerekli koşullar biran evvel sağlanmalıdır, Koşulların oluşturulamaması sonucu nitelikli İnsan kaynaklarmında zamanla erozyona uğrayacağını söylememiz pek yanlış olmayacaktır, KAYNAKÇA [1], Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikası Raporu,OEGD, Paris 1996 [2]. Arıkan, C, " Industrial Research and Development Incentives in Turkey ",Pro sceedings of the International Conference on Technology Management : Uni versty/lndustry/government Collaboration,İstanbul Turkey, pp, 56-58,1996 [3]. TÜSİAD Raporu f 1994 [4], Snyder, D,R. and Blevins, D.E.," Business and University Technical Research Cooperation: Some Important Issues", J e Production Innovation Management, Vol. 3, pp 136-144,1986. [5]. Turnquist, M.A., "Universitiy-lndustry Cooperation of an Integrated Production Planning Software System", Proceedings of Portland International Conference on Management of Engineering and Technology» pp. 456-459,1991 [6] Geisler, E,, "Toward a Conceptual Model of Cooperative Research: Patterns of Development and Success in University - Industry Alliances", IEEE Transactions on Engineering Management, Vol,38,no, 2, pp 136-145, May 1991. [7]. Colton, R.M., "University-Industry Cooperative Research Centers are Proving Themselves", Research Management, "Research Management, Vol. 30, P. 34,1987, [8]. Etzkowitz, H., "Entrepreneurial Science in the Academy: A Case Of the Transformation of Norms", - - 222