29 Irak taki ABD askerlerinin çekilme biçimi, başta Kürtler olmak üzere birçok aktörün durumunda köklü değişikliklere neden olabilir. (Obama, Irak ziyaretinde General Petraus ile görülüyor.) Bilgay DUMAN ORSAM Ortadoğu Uzmanı bilgayduman@orsam.org.tr BARACK OBAMA NIN IRAK POLİTİKASI VE TÜRKİYE-IRAK İLİŞKİLERİNE ETKİLERİ Iraq Policy of Barack Obama and Its Impacts over Turkish-Iraqi Relations Abstract Now that Barack Obama is elected as the President of USA, it wouldn t be wrong to say that the US foreign policy will undergo some changes. Most likely, these changes will influence the US policy in Iraq as well. Especially the security agreement, signed between Iraq and USA, is the indication of a new era in Iraq. This new era will not only effect the domestic political structure in Iraq. The withdrawal of US troops in Iraq, as stated in the security agreement, might influence the region in a positive or in a negative way. In this context, as an ally of USA and an important neigbour of Iraq, a dramatic change in Turkish-Iraqi relations is anticipated. OrtaDoğu Analiz Ocak 09 Cilt1 - Sayı 1
30 hızlı bir çekilmenin Irak ı nasıl etkileyeceği merak konusudur. Irak hükümeti ve ABD yönetimi arasındaki anlaşmaya ilişkin tartışmalar aşılsa bile, Irak tan çekilmenin zorlukları olduğu aşikârdır. Öncelikle İran ın Irak siyasetindeki ağırlığı düşünüldüğünde, ABD nin İran la anlaşmadan Irak tan çekilmesi mümkün görünmemektedir. Giriş Küresel ekonomide yaşanan kriz, ABD de yaşanan başkanlık seçimleri sürecinde ekonomik sorunları ön plana çıkarmış, ABD yeni başkanının dış politika eğilimleri konusu beklendiği kadar belirleyici olmamıştır. Başkanlık yarışının ilk dönemlerinde dış politika konuları daha çok tartışılırken, küresel krizin etkileri seçimleri de etkilemiş ve ekonomi politikaları konusunda ABD halkının kabul edebileceği çözümler öneren Barack Obama nın giderek popülaritesinin arttırmıştır. Nihayetinde ABD halkı Obama yı başkan olarak seçmiştir. Obama, ekonomik kriz ile Irak Savaşı arasındaki bağlantıyı kurmuş ve bu konudaki tespitleri başkan seçilmesinde etkili olmuştur. Öte yandan ABD de başkanlık seçimleri yapılırken, Irak ta merkezi hükümetin güçlenme ve halk ile siyasetçilerin gözünde meşruiyetini ispat çabası, bu doğrultuda Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetimle yaşanan gerginlikler, ABD ile Irak arasında yapılan, ABD askerlerinin Irak taki varlığına ilişkin anlaşma görüşmelerinde, Irak merkezi hükümetinin direnişi ve merkezi hükümetin güçlendirilmesi için anayasa değişikliği talepleri, Irak siyasetine son dönemde damgasını vuran gelişmeler olarak ön plana çıkmıştır. Diğer taraftan Ocak 2009 da Irak ta yapılması planlanan yerel seçimler, tartışılan petrol yasası, federalizmin nasıl uygulanacağı ve en önemlisi Kerkük sorunu hâlâ sıcaklığını korumaktadır. Bunlar bir araya getirildiğinde şu an karşımızda duran en büyük soru işareti, ABD Başkanı seçilen ve 20 Ocak 2009 da görevini resmen devralacak Barack Obama nın Beyaz Saray a çıkışından sonra Irak ın nasıl bir yola gireceğidir. Obama ve Irak Barak Obama 2002 yılında yaptığı konuşmada, Irak Savaşına karşı çıkmış ve bunun akılcı bir hareket tarzı olmayacağını söylemiştir. 1 Demokrat Parti ye mensup olan Obama nın demokrat geleneğine hakim olan yumuşak güç taraftarı olması ve savaş karşıtı tavır göstermesi beklenen bir durumdur. Zira ABD Senato ve Kongresindeki Demokratların birçoğu bu savaşa başından beri karşı çıkmış, savaştan sonra da ABD askerlerinin Irak tan çekilmesi için George W. Bush yönetimine baskı yapmış ve çekilme takvimi ilan edilmesini istemiştir. Obama da kampanyası boyunca Irak tan 16 ayda çekileceği konusunda söz vermiş, Irak ta her ay harcanan yaklaşık 10 milyar doların iç piyasada ABD vatandaşlarının refahı için harcanabileceğini ifade etmiştir. 2 Bir yıl önce, Iraklı liderler için pek çekici gelmeyen kısa zamanda çekilme seçeneği ise şimdilerde Iraklı liderler tarafından kabul görmeye başlamış, hatta Iraklı güvenlik güçlerinin Irak taki tüm kentlerde sorumluluk üstelenebileceği yönünde açıklamalar yapılmış, Irak Ulusal Güvenlik Danışmanı Muvaffak El-Rubayi, 16 ay gibi bir sürenin ABD askerlerinin çekilmesi için yeterli olacağını belirtmiştir. Bu noktada ABD ile Irak arasında ABD askerlerinin Irak taki statüsünü belirleyen ve ABD askerleri için bir çekilme takvimi ortaya koyan SOFA (Status of Forces Agreement) anlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşmaya göre ABD askerlerinin 2009 Haziranına kadar Irak ın şehirlerinden, 2011 sonuna kadar ise Irak tan tamamen çekilmesi öngörülmektedir. 3 Öte yandan bu anlaşma 1 Ocak 2009 tarihiyle yürürlüğe girecek ve Temmuz 2009 da halk oylamasına sunulacaktır. Anlaşma Irak Parlamentosu tarafından kabul edildiği gibi, Irak Cumhurbaşkanlığı Divanı tarafından da kabul edilmiştir. Ancak yaklaşık 1 yıl süren anlaşma müzakereleri oldukça sıkıntılı geçmiş, anlaşma kabul edildikten sonra da anlaşmaya dair tartışmalar devam etmiştir. Anlaşmayla ilgili gizli maddeler olduğu, anlaşmanın
31 ABD işgali Irak Kürtleri için büyük bir rahatlık sağladı. Ancak Irak ın geleceği Kürtler için de belirsizlikler içeriyor. farklı metinleri bulunduğu iddiaları ortaya atılırken, anlaşmanın, yapılacak referandum sonrası kabul edilmemesi halinde durumunun ne olacağı tartışma konusudur. Ayrıca referandum tarihine kadar anlaşma dahilinde yapılacak düzenlemeler ve anlaşmanın referandumda kabul edilmemesi halinde yasal geçerlilik durumu da belirsizliğini korumaktadır. Yine de ABD askerlerinin Irak tan çekilmeye başlamasıyla birlikte, hızlı bir çekilmenin Irak ı nasıl etkileyeceği merak konusudur. Irak hükümeti ve ABD yönetimi arasındaki anlaşmaya ilişkin tartışmalar aşılsa bile, Irak tan çekilmenin zorlukları olduğu aşikârdır. Öncelikle İran ın Irak siyasetindeki ağırlığı düşünüldüğünde, ABD nin İran la anlaşmadan Irak tan çekilmesi mümkün görünmemektedir. Zira İran la yakın bağları olduğu bilinen Mukteda El-Sadr a bağlı Mehdi Ordusu faaliyetlerine son vermiş ve bu, Irak taki istikrar ortamının sağlanmasını olumlu ölçüde etkilemiştir. Yerel seçimler konusunda da girişimde bulunmayan Sadr Grubu nun, ABD ordusunun Irak tan çekilmeye başladığında farklı tavır gösterebileceği düşünülmektedir. Ayrıca Irak Başbakanı Nuri El-Maliki nin merkezi hükümeti güçlendirme çabalarının, yerel seçimlerde üyesi olduğu Dava Partisi nin diğer Şii partilerinin (özellikle Irak İslam Yüksek Konseyi ve Fazilet Partisi) hakim olduğu yerlerde etkinliğini arttırmak istemesinin ve doğal olarak İran ın etki alanında güçlü bir merkezi hükümet istemeyecek olmasının, yerel seçimlerde dengelerin bozulmasına yol açabileceği değerlendirilmekte-
32 Kerkük için en iyi çözüm yolunun, Irak parlamentosu tarafından kabul edilen ancak Irak Cumhurbaşkanlığı Divanı tarafından onaylanmayan, Kerkük için Irak merkezi hükümetine bağlı olarak özerk bir statüyü öngören ve yüzde 32 lik yönetim paylaşımı esası olduğu değerlendirilmektedir. dir. Diğer taraftan Maliki nin merkezi hükümeti güçlendirirken, kendi yetkisi dahilinde olmayan konulara müdahale etmesi hükümet ortaklarında huzursuzluk yaratmaktadır. Maliki nin daha radikal müdahalelerde bulunması, ileride Irak hükümetinde çatlaklara yol açabilecek, hükümeti dağılma noktasına getirebilecektir. Bu durum Irak ta emekleme sürecindeki siyasetin yeniden duraklamasına yol açabilir ve Irak ı yeniden bir iç savaş ortamına sokabileceği gibi, ABD nin çekilme sürecini oldukça etkileyebilir. Bir başka problemin ise yerel seçimler sürecinde Sünni Arap ve Kürt gruplar arasında çıkabileceği düşünülmektedir. Sünni Araplar, 2005 yılında yapılan yerel seçimlere katılmamış ve bu nedenle Musul, Diyala gibi birçok Sünni Arap bölgesinde il meclislerinde hâkimiyet Kürt grupların eline geçmiş, Kürt gruplar ise 2005 ten günümüze kadar gelen süreç içerisinde sahip oldukları yetkilerle bu bölgeleri Kürtleştirmeye çalışmış ve bu durum bölgede yaşayan diğer halklar üzerinde sıkıntı yaratmıştır. 4 Son dönemde Hanekin ve Musul da yaşanan olayları bu durumun kanıtı olarak göstermek mümkündür. Diyala vilayetine bağlı Hanekin, Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetimin sınırları dahilinde olmamasına rağmen, bu yönetimin güvenlik güçleri tarafından kontrol edilmektedir. Bu durum Sünni Araplar ile Kürtler arasında çatışmalara kadar varan olaylara neden olmuş, güçlenen ve meşruiyetini kanıtlamak isteyen merkezi hükümet de Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetimden peşmergelerini Hanekin den çekmesini talep etmiş, hatta Hanekin e Kürt olmayan Iraklılardan oluşan birlik göndermiştir. 5 Öte yandan Musul da da 2003 ten bu yana iki grup arasındaki gerginlik devam etmektedir. Özellikle 2005 yılında yapılan yerel seçimlere Sünni Arapların katılmaması ve seçimlerdeki hile ve usulsüzlükler neticesinde Musul vilayetinde yönetim çoğunluğunu ele geçiren Kürt gruplar, Musul u Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetimin sınırlarına dahil etmek amacıyla politik uygulamalara başvurmuş, ancak Musul da çoğunluğu oluşturan Sünni Araplar bu politikadan rahatsız olmuştur. Bu durumdan dolayı Musul da dönem dönem Sünni direnişçiler ve Kürt peşmergeler arasında çatışmalar yaşanmıştır ve bu çatışmalar devam etmektedir. 6 Böylece Sünni Arapların da yerel seçimlere katılmasıyla birlikte Sünni Araplar ve Kürtler arasındaki gerginliğin artabileceği öngörülmektedir. Obama ve yönetiminin Irak ta karşılaşacağı en büyük sorunlardan birinin de Kerkük ün statüsü olduğu düşünülmektedir. Zira Irak taki her problemde tartışmalı topraklar gündeme gelmekte ve bu olguda başı Kerkük çekmektedir. Irak ta çıkarılan yerel seçim yasasıyla birlikte Kerkük için özel bir madde hazırlanmış ve yeni bir süreç ortaya konmuştur. ABD nin Irak tan çekilirken bu süreci işler hale getirmesi gerektiği düşünülmektedir. Hassas dengeler kurulmadan yapılacak herhangi bir tek taraflı müdahalenin, Kerkük teki düğümü daha da karmaşık hale getirebileceği değerlendirilmektedir. Yaz aylarında Kerkük te Kürt asayişi tarafından Irak Türkmen Cephesi ne ve Aralık ayında 55 kişinin ölümüyle sonuçlanan Kerkük teki bir lokantaya yapılan saldırı, (klasik değimiyle) Kerkük ün nasıl patlamaya hazır bir bomba olduğunu göstermektedir. Kerkük te hassasiyetin sağlanmaması durumunda, Irak taki tüm kesimlerle birlikte, başta Türkiye olmak üzere, bölge ülkelerinin de olumsuz yönde etkileneceği düşünülmektedir. Irak tan çekilme konusunda ısrar eden Demokrat Parti ve Obama yönetimi, Irak tan çekilirken sorun istemeyecektir. Çekilme gerçekleşirken çıkabilecek sorunlar ya çekilme planının re-
33 Türkiye nin gerek ABD ile ilişkilerde gerek Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetime bakışında, PKK konusunda işbirliği sağlanması belirleyici öneme sahip. vize edilmesine ya da ertelenmesine yol açabilir. Ayrıca Obama nın yardımcı olarak belirlediği Joe Biden ın iki yıl önce hazırladığı ve ABD Kongresi tarafından kabul edilen Irak ın üçe bölünmesini ve ABD askerlerinin Irak ın kuzeyine konuşlandırılmasını öngören planın uygulanması da ihtimal dâhilindedir. Zira Irak ın kuzeyinde ve orta bölgelerindeki tartışmalı toprakların yanı sıra, Irak ın güneyindeki çoğu vilayette de Şii gruplar arasında anlaşmazlık mevcuttur. Özellikle Irak ın güneyinde oluşturulacak federal bir bölge konusunun ciddi sıkıntılar yaratabileceği ve Şii gruplar arasında çatışmaya kadar varabilecek durumlara yol açabileceği düşünülmektedir. Zira Irak ın güneyinde etkili olan Şii gruplardan bazılar 9 vilayeti kapsayan bir Şii bölgesi isterken, bazı gruplar 3 vilayeti kapsayan küçük bir Şii bölgesi istemekte, bazı gruplar da sadece Basra vilayetinin özerk bir statüsünün olması gerektiğini ifade etmektedir. Öte yandan Sadr Grubu ve bazı Şii partiler ise Irak ın güneyinde oluşturulacak herhangi bir federal bölgeye karşı çıkmaktadır. Diğer taraftan Irak ın güneyindeki Şii gruplar arasındaki sorunlar aşılsa bile, Irak ın kuzeyi ve güneyine nazaran daha az petrole sahip orta bölgesinde yaşayan Sünni grupların, Irak ın üçe bölünmesine itiraz edeceğini söylemek mümkündür. Irak ın üçe bölünmesi durumunda petrol gelirlerinden kuzey ve güney kadar yararlanamayacak olan orta bölgesi ile diğer bölgeler arasında sorunlar çıkabilecektir. Bu durumda ABD nin 2007 yılında başlattığı planla kurulan, silah ile maddi gelirinin ABD tarafından sağlandığı, Sünnilerden oluşan Uyanış Konseyleri ile direnişçilerin, diğer bölgelerle olan sorunları silahlı bir çatışmaya götürebileceğini söylemek yanlış olmayacaktır. Bu durum Irak iç siyasetini bir felakete doğru sürük-
34 Türkiye nin NATO nun olası bir Irak misyonunda Afganistan da alınan sorumluluk gibi bir görev almasının Irak halkının gözünde Türkiye nin itibarını arttırabileceği düşünülmektedir. Ayrıca NATO nun Irak ta görev alması halinde Türkiye nin, karar alma sürecinde etkili olabileceği beklenmektedir. leyebileceği gibi, Ortadoğu daki dengeleri de temelden sarsabilecektir. Bu nedenle değişim isteyen Obama nın, bölgeye dışarıdan monte edilmeye çalışılan çözümlerin işe yaramadığını görmesi ve ülkelerin iç dinamiklerini ve bölgenin hassasiyetlerini dikkate alan, bölge gerçeklerine uygun, barışçıl ve istikrar üreten politikalar izlemesi gerektiği düşünülmektedir. ABD nin Irak tan Çekilmesinin Türkiye-Irak İlişkilerine Etkileri ABD nin Irak tan çekilmesinin Türkiye-Irak ilişkilerini olumlu ve olumsuz yönde etkileme potansiyeline sahip olduğu söylenebilir. Türkiye son bir yılda Irak la ikili ilişkilerini oldukça geliştirmiş, Irak taki Kürtler dahil her grupla görüşmeye başlamış ve Irak siyasetinde etkin konuma gelmiştir. Terör örgütü PKK nın 7 Ekim 2008 de Aktütün Karakoluna yaptığı saldırı sonrasında Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetimle de görüşmeler yapmıştır. Bu süreçte ABD nin çekilme takviminin Türkiye yi nasıl etkileyeceğini değerlendirmek için Irak ta Türkiye nin ulusal çıkarlarına ilişkin konuları hangi yönde etkileme potansiyeline sahip olduğuna bakılmalıdır. Türkiye nin Irak a ilişkin önceliklerine bakıldığında, Irak ın kuzeyinde konuşlanan terör örgütü PKK nın Türkiye ye yönelik saldırıları ve bu saldırıları engellemek amacıyla oluşturulan ikili ve çok taraflı mekanizmalar, Irak ın kuzeyinden terör örgütü PKK ya sağlanan destek, Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetimle olan ilişkiler ve bu bağlamda Kerkük sorunu ve Türkmenlerin geleceği ön plana çıkmaktadır. Özellikle bu noktada Kerkük sorunu ve Irak ın kuzeyinden Türkiye ye yönelik terör örgütü PKK nın saldırılarını engellemek amacıyla yapılan işbirliği anlaşmalarına dikkat çekmekte fayda görülmektedir. Zira bu iki konu hem Türkiye nin Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetimle hem de Irak merkezi hükümetiyle olan ilişkileri etkileme potansiyeline sahiptir. Türkiye nin güvenliği açısından en önemli konu terör örgütü PKK nın varlığıdır. ABD nin çekilmesiyle birlikte, Irak ın hem iç hem de dış güvenliğinde değişimler yaşayacağı açıktır. Bu durumda, Irak taki tüm şehirlerde denetimin Irak güvenlik güçlerine geçmesi söz konusudur. Ayrıca Irak ın hava sahası da Iraklıların denetimine geçecektir. Türkiye, TBMM den alınan yetkiyle, Irak ın kuzeyindeki terör örgütü PKK kamplarına yönelik sınır ötesi operasyon düzenlemekte, sıklıkla bu noktalara hava taarruzu yapmaktadır. Bu operasyonlar, ABD nin Irak ın hava savasını kontrol etmesi nedeniyle onun izninde ve istihbarat paylaşımıyla gerçekleşmektedir. Bu noktada, ABD nin sağladığı bu kolaylıkların (her ne kadar Türkiye ve Irak arasında protokol olsa da) Irak hükümeti tarafından nasıl sağlanacağı tartışmalıdır. ABD nin elindeki teknolojik imkânların Irak ta olmaması bir engel olarak değerlendirilebilir. Irak ın kuzeyinden Türkiye ye yönelik yapılan saldırılarda artış olması veya bunların devam etmesi durumunda, Türkiye- Irak ilişkileri bozulabilecek ve Türkiye nin terör örgütü PKK yla mücadele kapsamındaki kararlılığı doğrultusunda sınır ötesi operasyonlar artabilecektir. Türkiye ile hem Irak hem de Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetim arasındaki yumuşamanın, ABD nin işine geldiği ve bu süreci desteklediği düşünülmektedir. ABD nin terör örgütü PKK nın Irak ın kuzeyindeki faaliyetlerine göz yumduğu bilinmektedir. ABD nin Irak taki en büyük müttefiki, kendine müzahir gördüğü ve bölgeden çekilirken menfaatlerini koruması için destek verdiği Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetim ise terör örgütü PKK yı hem muhafaza etmiş hem de destek vermiştir. Türkiye de
35 bu yapıyı güvenliğine bir tehdit gördüğü için bu bölgesel yönetime kuşkuyla bakmıştır. ABD ise Türkiye yi bu yönetim için bir tehdit olarak algılamakta, Türkiye ve Irak ın kuzeyindeki yönetimin ilişki kurmasını ve barışık yaşamasını istemektedir. Bu nedenle PKK bahane edilerek Türkiye Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetimle yakınlaştırılmaktadır. Her ne kadar ilişki kurulması gerektiği ortada olsa da Irak ın kuzeyindeki yapının Türkiye ye ilişkin emelleri düşünüldüğünde, bu yapının şımartılmasının Türkiye nin aleyhine bir gelişme olacağı değerlendirilmektedir. ABD, Türkiye ile Irak ın kuzeyindeki yönetim arasındaki bu ilişkiyi geliştirerek, çekilme sırasında ve sonrasında Türkiye nin Irak ta aktif rol almasını isteyebilir. Bu noktada Türkiye ile Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetimin ilişkilerinin gelişmesinin, bu yönetimin terör örgütü PKK ya yönelik nasıl bir politika izleyeceğine bağlı olduğu düşünülmektedir. Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetimin, terör örgütü PKK ya lojistik destek sağlaması, Irak ın kuzeyinde rahat hareket etmesine imkân vermesi ve terör örgütünün sözde liderlerini bölgede barındırması, tedavi ettirmesi ve saklaması durumunda, Türkiye ile Irak ın kuzeyindeki yönetim arasındaki olumlu havanın bozulabileceği, terör örgütünün Irak ın kuzeyinden Türkiye ye yönelik saldırılarını önlemek amacıyla Türkiye nin daha sert ve ciddi önlemler alabileceği öngörülmektedir. Diğer taraftan Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetimin liderlerinin Türkiye nin iç işlerine yönelik siyasi açıklamalardan kaçınmaları, bu liderlerin sıkça telaffuz ettiği Türkiye yle ilişkilerin gelişmesi ve devam etmesi açısından önemli olduğu düşünülmektedir. ABD nin, Irak tan çekilmeye başladığı süre dahilinde Kerkük sorununun bu çekilmenin önündeki en büyük engellerden biri olduğuna daha önce değinilmiştir. Aynı zamanda bu sorun Türkiye-Irak ilişkilerini de etkileyecektir. Kerkük için klasik bir deyim haline gelen küçük Irak olgusu önemli bir noktadır. Kerkük sorunu çözülmeden çekilmeye başlanması ve bu noktada Kerkük te parlayacak küçük bir kıvılcımın Irak ın tümüne yayılabileceği sıkça dile getirilir olmuştur. Irak taki ister petrol yasası, ister yerel seçimler, ister federalizm tartışması isterse tartışmalı bölgeler sorunu olsun her problemin altında Kerkük ün olması meseleyi bir düğüm haline getirmiştir. Kerkük üzerindeki tartışmalar, Irak ta siyasi süreci etkilediği gibi, bölgede de çeşitli sorunlara yol açabilecektir. Özellikle Türkiye için Kerkük, bir beka sorunudur. Burada yaşanacak bir gelişme veya tek taraflı bir müdahale (mesela kentin Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetime katılması gibi) bölgedeki soydaşlarımız olan Türkmenleri etkileyeceği gibi Irak ın kuzeyindeki yapının gelecekte bağımsız bir devlet olma olasılığı, Türkiye nin güvenliğini de tehdit edecek niteliktedir. Ayrıca Irak ın kuzeyindeki yönetimin Irak ın komşu ülkeleri olan Suriye ve İran topraklarını da içine alan büyük bir devlet kurma hayali olduğu çeşitli vesilelerle ortaya çıkmıştır. Zira Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetimin, kontrolü altında olmayan topraklara müdahale ettiği ve Musul, Diyala, Kerkük ve Telafer gibi il ve ilçeleri, sınırlarına dahil etmek istediği, böylece komşu ülkelerde yaşayan Kürt kökenli halkla irtibat kurmak istediği bilinmektedir. Büyük bir petrol rezervine sahip Kerkük ün Irak ın kuzeyindeki bölgeye katılması durumunda ise bu bölge, ülkedeki diğer bölgelere nazaran orantısız bir şekilde zenginleşecek ve siyasi gücünü pekiştirecektir. Böylece Kerkük ün Irak ın kuzeyindeki bölgesel yönetime katılmasının etkisi sadece Türkiye yle sınırlı kalmayabilir ve Suriye ile İran ı da etkileyebilir. Bu noktada Kerkük e adil ve barışçıl bir çözüm getirilmesi, hem Irak hem de Ortadoğu daki hassas dengeler için önemlidir. Kerkük için en iyi çözüm yolunun, Irak parlamentosu tarafından kabul edilen ancak Irak Cumhurbaşkanlığı Divanı tarafından onaylanmayan, Kerkük için Irak merkezi hükümetine bağlı olarak özerk bir statüyü öngören ve yüzde 32 lik yönetim paylaşımı esası olduğu değerlendirilmektedir. Böylece Kerkük te yaşayan ana gruplara (Türkmen, Arap ve Kürt) yönetimden yüzde 32 ve azınlıklara ise yüzde 4 oranından pay verilerek, Kerkük teki yönetim dengesinin sağlanacağı düşünülmektedir. Her gruba mensup halkın kendi yüzde 32 lik yönetimindeki temsilcilerini seçebileceği, böylece Kerkük te ne kadar demografik değişim olursa olsun yönetimi etkilemeyeceği öngörülmektedir. Bu statünün Irak Anayasasıyla uyuştuğunu söylemek mümkündür. Irak Yüksek Seçim Komisyonu nun Basra nın özerk statülü bir şehir olması için referandum yapılmasına halktan destek olup olmadığını tespit etmek için başlattığı kampanya
36 buna örnek teşkil etmektedir. Böylece Irak taki Kerkük, Bağdat ve Basra gibi politik mücadelenin had safhada olduğu tartışmalı bölgelere çözüm bulunabileceği değerlendirilmektedir. Öte yandan NATO nun Irak ta bir rol üstlenip üstlenmeyeceği ya da üstlenecekse bu rolün ne olacağının Obama döneminde Türkiye-Irak ilişkilerini etkileme potansiyeline sahip diğer bir faktör olabileceği düşünülmektedir. Obama seçim kampanyasında NATO yu ön plana çıkaracağını sıkça ifade etmiştir. Bu noktada güçlü bir NATO müttefiki olan Türkiye nin rol alması muhtemeldir. Türkiye nin NATO nun olası bir Irak misyonunda Afganistan da alınan sorumluluk gibi bir görev almasının Irak halkının gözünde Türkiye nin itibarını arttırabileceği düşünülmektedir. Ayrıca NATO nun Irak ta görev alması halinde Türkiye nin, karar alma sürecinde etkili olabileceği beklenmektedir. Bu doğrultuda Türkiye, NATO nun Irak ta olası bir görevinde avantaj sağlayabilecektir. Bu avantaj, Batı ile ilişkilerde algılama ve koordinasyon problemini ortadan kaldırabileceğinden, Türkiye nin Irak ta giriştiği eylemlerden dolayı, Batı ile ters düşme ihtimalinin azalacağı, belki de ortadan kalkabileceği değerlendirilmektedir. Diğer taraftan Türkiye nin uluslararası işbirliğinin yanında bölgesel işbirliği imkânlarını da kullanmasının, Türkiye-Irak ilişkilerine olumlu katkısının olacağı düşünülmektedir. Bu noktada Irak hükümet sözcüsü Ali El-Debbağ tarafından açıklanan, Türkiye dâhil komşu ülkelerle ekonomik güvenlik birliği kurulması önerisi önemlidir. Bu konuda Türkiye, İran, Kuveyt ve Suriye ile gayri resmi görüş alışverişine başladıklarını açıklayan Debbağ, Suudi Arabistan ve Ürdün ün de dâhil olmasını istediklerini belirtmiştir. 8 Bu noktada 1937 de Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında kurulan Sadabat Paktı akıllara gelmektedir. Temel amacı bölgesel güvenliği ve istikrarı kalıcı biçimde temin etmek ve komşu ülkelerle işbirliğini geliştirmek olan Sadabat Paktı benzeri bir oluşum, Türkiye nin Irak a ilişkin temel politikası olan Irak ın toprak bütünlüğünü sağlayacağı gibi, paktın taraflarının birbirlerinin iç işlerine karışmaması, tarafların birbirlerinin aleyhinde eylemlerde bulunmaması ve tarafların topraklarından diğer ülkelere yönelik saldırılara izin verilmemesi gibi konularda karşılıklı bir anlayış geliştirecektir. Bunun da ötesinde, belirlenen ortak çıkar alanları çerçevesinde istişare mekanizmaları kurularak, tarafların ulusal çıkarlarına aykırı durumların gelişmesi önlenebilir ve böylece taraflar, birbirlerinin ulusal egemenlik hakları ve toprak bütünlüğünün korunmasına katkıda bulunabilir. Bu nedenle, özellikle Türkiye nin son dönemlerde ikili sorunlarda gösterdiği çaba da dikkate alındığında, bölgesel işbirliğine dayalı oluşumların hem Türkiye nin kendi güvenliği ve bölge politikası, hem de bölge ülkeleri için önemli olduğu değerlendirilmektedir. Sonuç olarak, ABD de Obama nın başkan seçilmesi, Irak ta yeni bir dönemin kapısını aralayacaktır. ABD ile Irak arasında imzalanan anlaşmayla başlayacak olan ABD askerlerinin Irak tan çekilme süreci ve bu sürecin tamamlanmasından sonraki durumun, Irak taki siyasi süreci etkileyeceği gibi, hem Ortadoğu da hem de uluslararası politikada yankı bulması muhtemeldir. Ancak beklenen, Irak tan çekilme sürecinde tüm aktörlerin bölgesel dengeleri ve gerçeklikleri gözeterek, güvenlik ve istikrar yaratan politikalar üretmesidir. DİPNOTLAR 1 Remarks of Illinois State Sen. Barack Obama Against Going to War with Iraq, 02 Ekim 2002, http://www.barackobama.com/2002/10/02/remarks_of_illinois_state_sen.php, (Erişim Tarihi: 18 Aralık 2008) 2 ABD Başkan Adayı Barack Obama nın Resmi Web Sitesi, Obama vs. McCain on War in Iraq,http://www. barackobama.com/issues/iraq/side_by_side_comparison/index.php, (Erişim Tarihi: 18 Aralık 2008) 3 Irak-ABD Güvenlik Anlaşması İmzalandı, 18 Kasım 2008, http://www.ntvmsnbc.com/news/466142.asp, (Erişim Tarihi: 19 Kasım 2008) 4 Amit R. PALEY, Strip of Iraq on the Verge of Exploding 13 Eylül 2008, http://www.washingtonpost.com/ wpdyn/content/article/2008/09/12/ar2008091203584.html?hpid=moreheadlines, (Erişim Tarihi: 15 Ekim 2008) 5 Mesrur Barzani ile Ropörtaj, 16 Eylül 2008, http://www.yakindoguhaber.com/haber_detay.php?haber_ id=5550, (Erişim Tarihi: 20 Kasım 2008. ) 6 Amit R. PALEY, Strip of Iraq 7 Ibid 8 Irak Bölgeye AB Benzeri Birlik Önerdi, 11 Aralık 2008, http://www.radikal.com.tr/radikal.aspx?atype=radika lhaberdetay&articleid=912280&date=12.12.2008&categoryid=100, (Erişim Tarihi: 15 Aralık 2008)