BAfiKENT ÜN VERS TES KÜLTÜR YAYINI

BAfiKENT ÜN VERS TES KÜLTÜR YAYINI 1 KASIM 2014 192297 SAYI: 2014 / 11 F YATI: 4 TL Cengiz Özak nc : Atatürk'ün Adalet Bakan "Hilafet yok, Cumhuriyet Var!" diyor. Sh: 45 Konur Ertop: Bozk r'da Talip Apayd n Sh: 53 Bir Cumhuriyet Çiçe i: Heykel Sanatç s Esra Öztay Güraras Sh: 61 Sabriye Afl r: 9 Kas m 1989 Berlin Utanç Duvar Y k ld Sh: 81

Ölümü üzerine tüm dünyan n aya a kalkt insan Atatürk'ün Hastal ve ölümü sürecinin belgesel kronolojisi... lk hastal k haberlerinden Atatürk'ün nâfl n n An tkabir'e tafl nmas na dek 15 y ll k bir sürecin hikâyesi... BÜTÜN K TAPÇILARDA

BAfiKENT ÜN VERS TES KÜLTÜR YAYINI Bütün Dünya 1 KASIM 2014 2000 Baflkent Üniversitesi Ad na Sahibi: Prof. Dr. Mehmet Haberal Yay n Genel Yönetmeni Mete Akyol Görsel Yönetmen ve Yay n Genel Yönetmeni Yard mc s : Turgut Keskin Sorumlu Yaz flleri Müdürü: Gülçin Orkut Akyol Teknik Yap m Yönetmeni: Faruk Güney Yay n Dan flman : Yaflar Öztürk Türk Dili Dan flman : Haydar Göfer Sanat Dan flman : Süheyla Dinç E itim Dan flman : Dr. Fatma Ataman Düzeltme Sorumlusu: Nükhet Aliciko lu Baflkent Üniversitesi nin bir kültür hizmeti olan Bütün Dünya 2000, Baflkent Üniversitesi kurulufllar ndan 1. Cadde, No: 77, Bahçelievler, Ankara adresindeki Aküm Reklamc l k, Dan flmanl k ve Yay nc l k Ajans Sanayi ve Ticaret A. fi. nin 3. Cadde, No: 2, Yenimahalle, Ankara adresindeki tesislerinde bas lm flt r. Seçiciler Kurulu: Prof. Dr. Nevzat Bilgin (An sal Baflkan) Prof. Dr. Ahmet Mumcu Prof. Dr. Solmaz Do anca Prof. Dr. Sevil Öksüz Prof. Dr. Ender Varinlio lu, Prof. Dr. Okay Eroskay Prof. Dr. Fuat Çelebio lu, Prof. Dr. Sedefhan O uz, Prof. Dr. Levent Peflkircio lu, Gürbüz Atabek, Kaya Karan, Alaettin Giray, Ayhan Erten, lhan Banguo lu, Ahmet Aydede, Manuel Bilos, Cengiz Dolunay Sürekli Yazarlar: Yahya Aksoy, Yücel Aksoy, Pelin Hazar Aliabbasi, Sabriye Afl r, Dr. Sıtkı Aydınel, Nuray Bartoschek, Sadi Bülbül, Haluk Cans n, Haluk Erdemol, Sema Erdo an, Konur Ertop, Gürbüz Evren, Metin Gören, Mümtaz dil, Muzaffer zgü, Sinan Meydan, Filiz Lelo lu Oskay, Cengiz Önal, Sebahat Önen, Cengiz Özak nc, Saniye Özden, Tekin Özertem, Bekir Özgen, Nergis Öztürk, Yaflar Öztürk, Sezin San, Mete Tizer, zlen fien Toker, zmir Tolga, Suat Türker, Engin Ünsal, Mehmet Ünver, Dr. Mehmet Uhri, Orhan Velidedeo lu, Mustafa Y ld z Yönetim Merkezi: 10. Sokak No: 45, Bahçelievler, Ankara Tel: (0312) 215 51 27-313 Faks: (0312) 222 90 07 letiflim Adresi: Sedef Cad. 2446 Ada, 1. Parsel, A Blok, Kat: 3, Da: 16, Ataflehir, 34750 stanbul Tel: (0216) 456 27 27 (pbx) Faks: (0216) 456 27 29 Da t m: Yaysat Bas m Tarihi: 23 / 10 / 2014 www.butundunya.com.tr butundunya@butundunya.com.tr 1

BAfiKENT ÜN VERS TES KÜLTÜR YAYINI Bütün Dünya 2000 YIL:17 SAYI: 197 3 Çocuklu umun 10 Kas m lar na Özlem Mete Akyol 4 Mustafa Kemal Pafla n n Geçirdi i Kaza ve Gazilik Unvanı ile Mareflall k Rütbesi Dr. S tk Ayd nel 9Atatürk ün Ekonomi Politikası Yeni Türkiye ve Ulusal Ekonomi Dr. Ö üt Yazman 13 Atatürk ve Kitaplar Yahya Aksoy 16 Biliyorum. Yine, Yeniden... Neslihan Yaflar 17 Atatürk ngiliz Gizli Belgelerinde Cengiz Önal 22 Hakimiyeti Milliye Yazıları 25 Kasımpatıları Tekin Özertem 31 Cumhuriyet Döneminde Spor Metin Gören 35 Atatürk ün Ça dafllaflma, Uygarlaflma Modeli Sinan Meydan 41 24 Kasım Ö retmenler Günü Prof. Dr. Cengiz Kuday 45 Hilafet Yok, Cumhuriyet Var! Cengiz Özakıncı 53 Talip Apaydın Konur Ertop 58 Ve Son... Mustafa Tokyay 61 Esra Öztay Güraras O uz Han Öztay 66 Türk-Yahudi liflkilerinin Tarihsel Arka Planı Gürbüz Evren 71 Talihsiz Arachne nin Öyküsü Haluk Erdemol Ç NDEK LER 76 Yaza Veda Ederken Can Pulak 78 Uydurukça Orhan Velidedeo lu 81 Berlin Duvarı Sabriye Afl r 85. Petroviç Pavlov Mümtaz dil 88 Düfllerden Gerçeklere Nuray Bartoschek 90 Serhan Kelleözü Sema Erdo an 95 Bir Havva Hanım Vardı Bekir Özgen 99 Oylat zlen fien Toker 103 Kim Kimdi? Sabriye Afl r 107 Erol Akyavafl Mehmet Uhri 111 Doru Seni Hiç Unutmadım Muzaffer zgü 116 Bir Konakta Okumak Mehmet Ünver 120 Mektup Nergis Öztürk 122 Üniversitelerim Sadi Bülbül 125 Neler Olmuyor ki Dünyada Sezin San Sungunay 129 Ünlü Dahilerin Bilinmeyen Yönleri Gizay Temizsoylu 134 Kim Demifl Tarih S k c d r Diye? Deniz Bener 139 Oyuncak Hastanesi Zeynep Aburas 142 Silahlara Veda Saniye Özden 146 Playa Del Amor Nüket Aliciko lu 148 Joseph Pilates Melek Kurt 24 lk Dersimiz Türkçe 30 F rçalayarak 34 Bilginizi Denetleyin 132 Ufak Tefek Bilgiler 151 Çözümler 152 Yar n n Büyükleri 154 Bulmaca 156 Satranç 158 Ay n Kitaplar 160 Bir Fotograf Bin Sözcük 2

Çocuklu umun 10 Kas m lar na Özlem Atatürk ün ölümünün ulusumuz için ne denli büyük bir kay p oldu unun ay rd na, ilkokul ö rencili imin son iki y l nda vard m. O y llar n her 10 Kas m nda okuldaki büstünün karfl s nda yerimi ald mda, hasta bafl nda beklercesine bir özenle ve birkaç dakika sonra gelece ini bildi im sonunun peflin üzüntüsüyle bafl m önüme e er, çaresizlikten k p rdamadan dururdum. O y llar n 10 Kas m lar nda yelkovanlar n üflengeçli i tutar, 9 dan sonraki beflinci dakikaya galiba beflinci saatte var rlard. O süreyi hep, son anlar n yaflamakta olan hastam teselli edecek sözler söyleyerek, fakat üzüntüden bafl m yine öne e ik geçirirdim. Hiç kuflku duyma Atatürk, söz veriyorum; ölünceye kadar, her zaman Türk istiklalini, Türk Cumhuriyeti ni korumak ve savunmak, birinci vazifem olacakt r... derdim. Yaflad m her an, yurdumu, ulusumu özümden çok sevece ime de söz veriyorum derdim. Varl m, bugün de, yar n da, yaflad m her an, Türk varl na arma an olsun. Ona da söz veriyorum derdim. Gözün arkada kalmas n, gözün aç k gitme, Atam Bak, karfl nda Ben, sen, o demiyoruz, biz diyoruz hep Güven bize Koskoca biz var z derdim hep içimden. Sonra yelkovan befl dakikal k üflengeçli ini bitirmifl, befl saatlik yolculu unu tamamlam fl olmal yd ki, bizim zci oymakbafl Taflk n n nefesi, trompetin a z ndan ç l k ç l k f flk r r, onu Ordu nun o günlerdeki tek taksisi lyas n Ford u nun öksürüklü kornas ve elektrik santrali binas n n alarm düdü ü izlerdi. Atatürk ün son nefesini verdi i haberini, her y l n 10 Kas m - nda o seslerle yeniden duyard k. fiimdi, 70 y l aflk n bir süre gerilerde kalan o y llar n 10 Kas m lar n özlemle ar yorum, özlemle an yorum. A rl klar nedeniyle bafllar m z önümüze e diren, büyüklükleri nedeniyle yüreklerimize s d r lamayan üzüntülerimize karfl n, yine de çok ar yorum, yine de çok özlüyorum çocukluk y llar m n 10 Kas m lar n En çok da, An t Kabir e gitti imde, Atatürk ün huzuruna ç kt mda, karfl s nda sayg durufluna geçti imde flte 1940 l y llar m n 10 Kas m lar n en çok orada ve o zamanlarda ar yorum, en çok orada ve o zamanlarda özlüyorum flimdilerde, kendili inden önüme düfltü ünde bafl m, utanc mdan meteakyol@butundunya.com.tr 3

Y lmadan Yorulmadan Dr. S tk Ayd nel Mustafa Kemal Pafla n n Geçirdi i Kaza ve Gazilik Unvan ile, Mareflall k Rütbesinin Verilmesi Gazi ne demektir? Gazi, Osmanlıca Gazâ sözcü ünden gelir ve Hazreti Muhammet zamanında kullanılmaya bafllanan din u runa yap lan savafl anlam ndad r. Gazilik unvan din savafllarına katılan yaralanan veya yönetenlere Osmanlı fieyhülislam fetvasıyla verilirdi. Sonradan savafla katılmayan Osmanlı Padiflahlarına da bu unvan verildi. Yakın ça larda vatan u runa savaflan her er veya komutanın kahramanlıklarını gösteren bir unvan niteli- i kazandı. Türk Dil Kurumu 4 Hiç flüphesiz en büyük Gazi Baflkomutan Mustafa Kemal Pafla d r Sözlü ünde Gazi; 1- Düflmanla savaflan veya savafl yapmıfl kimse, 2- Ola anüstü yararlıklar göstererek düflmanı yenen komutanlara veya flehirlere devlet tarafından verilen onur unvanı, 3- Savafltan sa ve zafer kazanmıfl olarak dönenlere verilen unvan olarak yer almaktad r. Türk tarihinde gazilik unvanın hakeden pek çok kifli ve komutan vardır. Hiç flüphesiz en büyük Gazi Baflkomutan Mustafa Kemal Pafla dır.

Kendisine verilen Baflkomutanlık yetkisini anlatmadan Gazilik ve Mareflallık rütbesinin verilmesini ve geçirdi i kazaya de inmeliyiz. 5A ustos 1921 tarihinde TBMM de M. Kemal e oy birli iyle Baflkomutanlık yetkisinin verilmesi, yurdun düflman igalinden kurtulmasında tarihin seyrini de ifltiren çok önemli bir olaydır. Adeta Kurtulufl Savaflında bir dönüm noktasıdır. Meclis in savunma ile ilgili bütün yetkilerini almayı kendisi istemifltir. Aslında yetkilerden daha da büyü ü aldı ı sorumluluktur. Bu da onun sevk ve idare konusundaki büyük yetene ini kendisine ve ulusuna olan özgüvenini gösterir. Afla ıda yer alan belgeler bunun kanıtıdır. 16 Eylül1921 tarihinde Sakarya Zaferi ni ulusuna kutlarken ve ordunun büyük baflarısını överken flunlar söylemifltir: Gerçekten milletimiz düflmanın hazırlıklarına karflılık vermek için hiçbir fedakârlıktan çekinmedi. Ordumuzu takviye için para, insan, silah, hayvan, araba velhasıl ne lazımsa büyük olgunlukla ve özveriyle ba ıflta bulunmufllardır. Avrupa nın en mükemmel vasıtalarına sahip olan Konstantin ordusundan geri kalmaması ve ondan üstün olabilmesi mucizevi Anadolu halkının fedakârlı ına borçludur. Bu sözler Mustafa Kemal Pafla nın Baflkomutan oldu u zaman çıkardı ı on emrin (Tekâlifi Milliye Emirleri) ne kadar büyük flevkle halkımız tarafından uygulandı ını gösterir. Yukarıda Baflkomutanlı ın Kurtulufl Savaflımız için bir dönüm noktası oldu unu ifade etmifltik. flte smet Pafla nın gazilik ve müflirlik (Mareflallık Rütbesi) verilmesi için TBMM ne yaptı ı teklifteki flu cümle buna bir kanıttır: Bizim mukaddes davamızın içte ve dıflta temsili yüce kiflili inizin Türk Ordularının Baflkomutanlı ını üzerinize almanızın nasıl bir etki (Âmil-i Mustafa Kemal ve smet nönü müessir) oldu ise cümleleri ile bafllayan beyanatı (Afla da tam metin verilmifltir.) fiimdi Mustafa Kemal Pafla nın geçirdi i kazayı belgelerle gösterebiliriz. Yunan ordusunun Ankara yı ele geçirmek için bafllattı ı taarruz, ve Sakarya do usuna geçmesi Mustafa Kemal in kaçınılmaz olarak Sakarya 5

Savaflını bafllatmaktı. Bu amaçla 12 A ustos 1921 de Genelkurmay Baflkanı (Fevzi Çakmak Pafla) ile birlikte Ankara dan Polatlı yakınlarında bulunan Alagöz köyünde bulunan cephe karargâhına geldiler. Geldi i ilk üç gün cephede teftifllerini yaptı ı Yıldıztepe nler Katrancı bölgesinde bindi i at n n ürkmesiyle yere düflen Mustafa Kemal in kaburga kemi i kırılm flt. lk müdahalede adele ezi i teflhisi konmufl, Mustafa Kemâl o acılara ra men çalıflmalarına devam Y ld ztepe nler Katranc bölgesinde bindi i at n n ürkmesiyle yere düflen Mustafa Kemal in kaburga kemi i k r lm flt. etme kararı vermiflti.13 A ustos ta Yunan kuvvetlerinin iyice yaklafltı ı haberi alındı. 14 A ustos da Mustafa Kemal Ankara daki Milli Savunma Bakanı Refet (Bele) Pafla ya cepheden çekti i telgrafta Düflman ileri yürüyüfle bafllamıfltır. Üç-dört gün içinde meydan muharebesinin bafllamasını bekliyoruz buna göre ordunun istifadesine verilebilecek ne varsa hepsinin verilmesini rica ederim mesaj n ileterek son hazırlıklarını yapmaya çalıfltı. 15 Austos günü Yunanlar Sivrihisar ı iflgal ederek ilerlemeye devam etti, 16 A ustos da Mustafa 6 Kemal Pafla gö sündeki acılara dayanamayıp Ankara ya geldi. Dr. Mim Kemal, o günü flöyle anlatır: Atatürk ün cepheyi teftifl ederken hayvanın ürkmesiyle attan düflmüfl ve kaburga kemikleri kırılmıfltı, Murat Bey arkadaflımla birlikte Çankaya nın mütevazı bir odasında muayene ettik. Röntgeni alınmak üzere Cebeci Askeri Hastane sine birlikte gittik. Kazım Pafla, Adnan Bey oradaydılar. Atatürk çok ıstıraplıydı, kırılan kaburga kemiklerinden birinin ucu ci erini zedeliyor, nefes aldırmıyordu. Hemen güç halle tedarik edebildi imiz plâsterle kırık tarafı tespit ettik, rahat ettiler. Baflkumandanlık Kalem Reisi Kâzım durumu Genelkurmay Baflkanı Fevzi Pafla ya bir telgrafla bildirir ve Baflkomutan n yar n ö leye do ru Karargahta bulunaca n belirtir. 16.8.1921 Atatürk, bu sırada Allah Konstantin e yardım ediyor, fakat ben böyle de çalıflabilirim. demifl, istirahat tavsiyesine ra men cepheye koflmufltur. Orgeneral Kâzım Özalp anılarında o günleri flöyle anlat r: Düflmanın hareketlerinde bir yavafllama oldu unu gördüm ve durumu Batı Cephesi Komutanlı ı na telefonla bildirdim. M. Kemal a rılarına ramen, Fevzi Pafla ve smet Pafla ile beraber karargâhımın bulundu u Zafer tepesine geldiler. Birkaç saat dürbünle incelemede bulundu. (5.8.1921). Burada durumu tekrar muhakeme ettik.10 Eylül sabahı tekrar taarruza baflladık.13 Eylülde düflman

da ınık bir flekilde Sakarya nın batısına çekildi. Mustafa Kemal zaferin kazanıldı ını gördü ü zaman ' lk defa a rılarımın geçti ini hissettim.' demifltir. Mustafa Kemal Pafla nın bu tutumu onun vatan sevgisinin, istiklal ve özgürlü e ne kadar de er verdi inin, aldı ı sorumlulu u yerine getirmek için sa lı ını hiçe sayacak kadar özverili oldu unun en büyük delilidir. fiimdi de ona verilen Gazilik unvanı ve Mareflallik rütbesine ait belgeleri ortaya koyabiliriz. Bu konuda Meclise teklif verenler Fevzi Çakmak ve smet Pafla dır. Belge aynen flöyledir: Türkiye Büyük Millet Meclisi Riyaseti Celilesine: Bizzat muharebe meydanındaki tedabiriyle (tedbirleriyle) muzafferiyetin âmil ve müessiri olmufl olan Baflkumandan Mustafa Kemal Pafla Hazretlerine Müflirlik rütbesi ve Gazilik unvanı tevcihini teklif ve istirham ederiz. Türkiye Büyük Millet Meclisi nin bu tevcihinin milletimiz tarafından do rudan do ruya bütün orduya müteveccih bir eseri takdir ve taltif olaca ı kanaatında bulundu umuzu arzeyleriz. 14.7.1337 (1921) Edirne mebusu smet Kozan Mebusu Fevzi. Fevzi ve smet Pafla ların verdi i teklifler TBMM de oy birli i ile kabul edildi. Bu kabulden sonra Gazi ve Mareflal Mustafa Kemal Pafla orduya, kumandanlara, zabitlere (subaylara) ve erlere teflekkürlerini iletti. Orduya: Benim gibi ömrünü senelerden beri saflarınız yanında geçirmifl olan bir silah arkadaflınız, ezilmifl, kahredilmfli düflmanın geri çekilmesinden sonra hakkınızda duydu um takdiri ve hayreti ve minnet Fevzi Çakmak ve smet nönü ve flükranı ordunun her ferdi, memleketin her tarafından duyulabilecek bir sesle söylemeyi lüzum gördüm Mazlum milletimizi tarihinin en tehlikeli bir zamanında yeniden ıflı a ve kurtulufla kavuflturan bu muharebede sizin baflkumandanınız olmaktan dolayı bir insan kalbi için mukadder olabilecek en derin saadet ve iftiharı duydum. Kumandanlara: Tehlike büyüdükçe yükselen azim ve tedbiriniz, derin ve hassas zekalarınızla muharebenin baflarılı bir suretle sevk ve idaresinde gösterdi iniz harikulade 7

"Dünyan n hiç bir ordusunda yüre i seninkinden daha temiz daha sa lam bir askere rastgelinmemifltir. Her zaferin mayas sendedir. liyakat için... Zabitlere: Trablusgarp, Balkan ve Cihan harbinden henüz çıkmıflken bir ateflten di erine geçerek milletin istiklal mücadelesinde tuttu unuz mevki, genç ve aziz bafllarınızın üstünde dönen yeni ölüme karflı gösterdi iniz hiçe sayıfl ve kalplerinizde ıflıldayan ve bize zafer yolumuzu aydınlatan millet aflkı ve büyük bir heyecanla seyretti im sayısız kahramanlıklarınız için... Neferlere: Kurtulufl için yaptı ınız bu savafltan çok daha evvel sizi baflka muharebe meydanlarında da tanımıfltım. Dünyan n hiç bir ordusunda yüre i seninkinden daha temiz daha sa lam bir askere rastgelinmemifltir. Her zaferin mayas sendedir. Her zaferin en büyük pay sendedir. Kanaatinle, iman nla, itaatine hiç bir korkunun y ld rmad demir gibi pak kalbinle düflman nihayet alt eden büyük gayretin için, minnet ve flükran m söylemeyi nefsime borç bildim. 8 TBMM tarafından 19 Eylül 1921 tarihinde yeni bir rütbe ve unvan ile tecelli eden iltifat ve teveccühü do rudan do ruya size racidir." Bu konuflman n yap ld 19 Eylül 1921 tarihi Gaziler Günü olarak kabul edilmifl ve her y l kutlanm flt r. Daha sonra 5 Nisan 1925 tarihinde Marafl a Kırmızı fieritli Madalya ve 7 fiubat 1973 tarihinde de yine bu flehre Kahramanlık unvanı verilmifl ve bu ilimizin adı Kahramanmarafl olarak de ifltirilmifltir. nebolu mavnacılar loncasına bir Kıt a beyaz fleritli stiklal Madalyası 9 Nisan 1924 tarihinde Gazi Mustafa Kemal imzası ile verilmifltir. 15 Mayıs 1919 dan itibaren Milli mücadeleye ifltirak edenlerden üstün yararlıkları görülenlere stiklal Madalyası verilmesi kabul edilmifltir. Ayıntap livası merkezi olan Ayıntap kasabasının namı Gaziayıntab a tahvil olunmufltur. (3.11.1921) sitkiaydinel@butundunya.com.tr

Atatürk ün Ekonomi Politikas Yeni Türkiye ve Ulusal Ekonomi 1920 lerde TÜRK YE EKONOM S : Türk Milleti, Kurtulufl Savafl yla sonunda sinesinden ba ms z, zinde bir devlet ç karm flt ama uzun savafllarla yorulmufltu. Elveriflsiz koflullar içinde Türkiye, kalk nma hamlesine, çok a r koflullar alt nda girmiflti. Birinci Dünya Savafl 1918 y l nda bitti i halde Türkiye 1922 y l sonlar na kadar bir ölüm kal m savafl, bir istiklal savafl yaflam flt. Yeni Türk Devleti, Osmanl sisteminin yerine geçerken ülke, geri, fakir ve sermayesizdi. Yetersiz olan alt yap tesisleri de uzun savafl y llar boyunca harap olmufltu. Sanayi denilebilecek tesisler yoktu. stanbul, zmir Yazan: Dr. Ö ÜT YAZMAN ve Çukurova da enkaz haline gelmifl birkaç dokuma tesisi ile yine enkaz halindeki bir kaç askeri fabrikaya sanayi denilemezdi. Ad na flose denilebilecek hiçbir yol yoktu. Demiryollar 3.756 kilometreden ibaret ve tamam yabanc flirketlere aitti. Türk Ticaret Filosu nun bütün gemi hacmi 96 bin tonilatoydu. Ulafl m yetersizdi. Adapazar ndan stanbul a gönderilen patates, Marsilya dan ithal edilip stanbul a gelen patates-ten daha pahal oluyordu. Kiremitten toplu i neye kadar akla gelebilecek bütün sanayi ürünleri ithal ediliyordu. Fransa dan gelen oluklu kiremitlere Marsilya kiremidi deniliyordu. Kapitülasyonlar sonucu bankac l k, d fl ticaret, demiryollar, hep 9

yabanc lar n elindeydi. Ekonominin kilit noktalar, sanayi iflyerlerinin sermaye ve emek olarak % 85 i Türk olmayan unsurlar n elindeydi. Kurtulufl Savafl sonras durum daha çok kötüleflti. Nüfusun %90 okuma yazma bilmiyordu. htiyac karfl layacak elemanlar yetifltirecek okullar yoktu. Sanayide çal flacak vas fl ifl gücü, bankac l k, sigortac l k, gibi konularda bilgisi olan elemanlar n hemen hepsi, mübadele yoluyla ülkeden ayr lm flt.. Okuryazar gençlerin ço u ard ard na girilen savafllarda yitirilmiflti. Ekonominin en büyük parças olan tar m üretimi ise ilk ça metotlar yla yürütülüyordu. Gazi Mustafa Kemal, Yeni Türkiye Devleti nin devrald ekonomik yap y ve geri kalm fll Büyük Millet Meclisi nde yapt bir konuflmada Atatürk Dönemi Ulusal Ekonomi Politikalar (1923-1938) zmir ktisat Kongresi, Lozan Anlaflmas Aflar Vergisi nin kald r lmas, Yerli Mallar Kanunu E itimin Birlefltirilmesi Çiftçinin özendirilmesi, örnek çiftlikler ve Tar m kredi kooperatifleri kurulmas, Kabotaj Kanunu, Sanayi Teflvik Kanunu, Toprak Reformu, I. ve II. Kalk nma planlar, Üniversite reformu, Yüksek Ziraat Enstitüsün kurulmas, Ticaret ve Sanayi Odalar kurulmas Osmanl dan kalan borçlar n taksitli ödemeleri, Demiryollar, Limanlar ve Sular daresi nin yabanc lardan döviz karfl l sat n al n p millilefltirilmesi, 1929 Dünya Ekonomik krizinden korunma önlemleri. M. Kemal Aatürk Efendiler bize karfl yap lan rekabet, hakikaten çok gayrimeflru, hakikaten çok kahredici idi. flöyle aç kl yordu: "Tanzimat n açt serbest ticaret devri, Avrupa rekabetine karfl kendini müdafaa edemeyen iktisad m z bir de kapitülasyon zincirine ba lad. Efendiler bize karfl yap lan rekabet, hakikaten çok gayri-meflru, hakikaten çok kahredici idi. Rakiplerimiz bu flekilde geliflmeye uygun sanayimizi de mahvettiler. Ziraat m z da derinden yaralad lar. ktisadi ve mali geliflmemizin önüne geçtiler." (1 Mart 1922) Milletin ekonomik ihtiyac olan 10

mesela tren yapmak, mesela fabrika yapmak için devlet serbest de ildi... Devlet, istiklalini çoktan kaybetmiflti. Osmanl ülkesi, yabanc lar n serbest sömürgesinden baflka bir fley de ildi. Ve Osmanl halk içindeki Türk milleti de tamamen esir vaziyetine getirilmiflti. (Türkiye ktisat Kongresini aç fl konuflmas ndan-17.02.1923) Bütün bu güçlükleri Türkiye, yapayaln z, kendisine yard mc olmayan bir çevre içinde yenmek zorunda kalm flt r. M LL KT SAT S YASET N N DO UfiU ve M LL EKONOM N N KURULUfiU (1923-1938) Cumhuriyet döneminde ekonomiye yön verilmesi ve yüzy llar n ihmalleriyle geri kalm fl bir ülkenin kalk nmas gerekiyordu. Bu amaçla zmir de bir iktisat kongresi toplanmas kararlaflt r ld. (17 fiubat 1923) Tam ba ms zl k için flu temel flart var: Milletin egemenli i, ekonomik egemenlikle ile tamamlanmal d r. Milli ktisat Siyaseti ne olan ihtiyac n belirlenerek flekillendirildi i bu kongreye çiftçi, sanayici, tüccar ve iflçi temsilcilerinden oluflan 1135 delege ile befl yüzü kad n olmak üzere üç binden fazla dinleyici kat lm flt. Mustafa Kemal, Lozan görüflmelerinin ekonomik dayatmalar nedeni ile kesintiye u rad bir dönemde yap lan ve yabanc devlet temsilcilerinin de izledi i zmir ktisat Kongresi nde, görüfllerini aç kl yordu: Bir milletin do rudan do ruya hayat yla alakadar olan, o milletin iktisadiyat d r Tam ba ms zl k için flu temel flart var: Milletin egemenli i, ekonomik egemenlikle ile tamamlanmal d r. Esasl bir program tespit etmek, program üzerine bütün milleti hemahenk olarak çal flt rmak laz md r. Yeni Türkiye Devleti ayn zamanda bir ktisat Devleti de olacakt. Kongre de konuflan ktisat Bakan Mahmut Esat (Bozkurt) iktisat devletinin, dünyada mevcut iktisadi sistemlerden hiç birini kopya etmeyece ini, kendine özgü bir ekonomi politikas uygulayaca n belirtiyordu. Hükümete ve parlamentoya sunu- Mahmut Esat Bozkurt 11

lan dan flma niteli indeki kongrenin kararlar, Cumhuriyet in ulusal iktisat siyasetinin önemli temel tafllar ndan biridir. Bat n n kapitalizmi, Sovyet Rusya n n sosyalizmi temsil etti i 1920 ler dünyas nda Türkiye Cumhuriyeti, güttü ü millî iktisat siyaseti ile Dünya da Karma Ekonomi yi uygulayan ilk ülke olmufltu. Türkiye Cumhuriyeti, özel ve kamu ayr m yapmaks z n milli bir sanayi kurmak, ülkenin ekonomik bütünlü- ünü sa lamak amac na yönelmiflti. Bu uygulamas yla Türkiye, azgeliflmifl ülkelerin kalk nma gayretlerine de öncülük etmifltir. (Bkz Cumhuriyet in Evrensel De eri. Bütün Dünya, Ekim 2014) O kadar ki, emperyalizme karfl kazan lm fl bir Kurtulufl Savafl n n ard ndan, Yurtta bar fl, cihanda bar fl ilkesiyle Gazi Mustafa Kemal: Efendiler; (...) zannolunmas n ki ecnebi sermayesine has m z; hay r, (...) Kanunlar m za uymak flart yla ecnebi sermayelerine gerekli teminat vermeye her zaman haz r z. Ecnebi sermayesi bizim eme imize eklensin ve bizim ile onlar için faydal neticeler versin diyordu. (17 fiubat 1923) *** Türkiye, uygulad devletçili i birçok otoriter rejimlerin aksine bir siyasi doktrin olarak benimsememifltir. Türkiye nin devletçilik uygulamas, fertlerin yapamad ifller ve kamu yarar n n gerektirdi i ifllerin devlet taraf ndan yap lmas biçiminde geliflmifltir. Özel teflebbüsün ekonomik geliflmedeki rolü hiçbir zaman reddedilmemifltir. Laiklik ve ça dafl uygarl a yönelme temelinde siyaset, toplum, e itim, kültür ve hukuk alan ndaki devrimler yan s ra, Atatürk döneminde ekonomi alan nda da büyük at l mlar gerçekleflmifltir. 1923-1938 döneminde ulusal ekonomin kurulup yap land r lmas (inflas ) döneminde Türkiye nin ekonomik büyümesi (GSMH y ll k ortalamas olarak) yüzde 6,6 d r. E itimle, demiryollar ve sa l kla çok yönlü dengeli ve adaletli kalk nma bafllam fl ve gelir düzeyinin yükselmesi ve refah n halka yay lmas ile olumlu gerçek bir ekonomik transformasyon (de iflim) sa lanm flt r. *** Geçen yüzy lda dünyan n siyasal co rafyas n n birkaç kez de iflimine, Sovyetler Birli inin da l p çökmesine ve 21. Yüzy l n bafl nda küreselleflme furyas n n açt gediklerin karma ekonomiye yönelerek onar lmas na tan k olduk. Türkiye Cumhuriyeti, Atatürk ün yeniliklere aç k kurulufl felsefesi ile günümüzde de uluslararas toplumun önemli bir üyesidir ve dünyadaki en uzun ömürlü Cumhuriyet olman n onurunu tafl maktad r. Aram zdan ayr l fl n n 76. y ldönümünde Büyük Atatürk ü, ona özlemimiz ve minnet duygular m zla an yoruz. ogutyazman@butundunya.com.tr Bilelim ki milli benli ini bilmeyen milletler baflka milletlere yem olurlar. M. Kemal Atatürk 12

Atatürk ve Kitaplar nsanlar istedi i gibi kullanan kuvvet, düflünceler ve bu düflünceleri sezinleyen ve genellefltiren kimselerdir. M. Kemal Atatürk Düflüncenin özelli i de, hiç bir itiraz n bozamayaca bir kesin biçimle kendini kabul ettirmektir. Bu ise, düflüncenin yavafl yavafl sezifl biçiminde de iflerek inan fla dönüflmesi ile mümkündür. Ve öyle olduktan sonrad r ki onu sarsmak için bütün baflka mant klar n, baflka usavurumlar n hükmü olamaz. (Mustafa Kemal -Zabit ve Kumandan ile Hasbihal 1914 / 1918 kitab ndan) Mustafa Kemal in düflünce yap s - Yazan: YAHYA AKSOY n etkileyen olaylar, düflünürler, yazarlar ve kitaplar sözkonusu oldu u zaman, onun salt bir olay n ya da düflüncenin izleyicisi olmay p, de iflik görüfl ve düflüncelerden kendine özgü bir bileflke yaratarak yoluna devam etmifl oldu u görülür. Atatürk, çok okudu unu, her kitab ve görüflü elefltirerek okudu unu esin kayna n n Türk ulusundan baflkas olmad n her zaman ifade etmifltir. Düflüncenin kiflisel yönden oldu u kadar toplum yaflam nda ve insanlar n yönetiminde 13

çok öncelikli ve önemli bir yer tuttu- una inanm flt r. Mustafa Kemal, de iflik kaynaklardan beslenerek, düflüncenin önce "sezifl"e, ard ndan da "inan fl"a ve uygulamaya dönüflerek yaflam boyu geliflmesi gerekti ine inan r. Tarihi geliflmeleri yak ndan de erlendiren Mustafa Kemal, çökmekte olan Osmanl mparatorlu u nun yerine ulusal de erlere ve ça dafl ilkelere dayanan yeni bir Türkiye nin kurulmas gerekti ine inanm fl ve düflünce mayas n n temelini oluflturmufltur. 20. yüzy l, dünya tarihinde iki evrensel savaflla, siyasal ve sosyal olaylar n yo unlu u ile tarih sayfalar nda yerini al rken, bu gerçekleri, derin sezifli ve öngörüflü ile gören ve de erlendiren Mustafa Kemal Atatürk, asr n ve as rlar ötesinin lideri olarak tarihin alt n sayfalar nda yerini ald. 14 ngiliz tarihçi ve yazar Lord Kinross, Atatürk, Bir Milletin Yeniden Do uflu eserinde ve Andrew Mango, Atatürk, Modern Türkiye nin Kurucusu adl eserinde, Mustafa Kemal Atatürk, Avrupa uygarl n n alt n ça nda do du ifadesine yer vermifltir. Dünyan n her taraf ndan düflünür, devlet adam, yazar ve komutan Atatürk e hayranl klar n ifade etmifllerdir. Daniel Dumoulin, Atatürk ten Düflünceler eserinde flunlar yazm flt r:...1933 sonunda, Türk ulusu bir mucize gerçeklefltirmifltir. Genç Türk Cumhuriyeti modern bir millet olmufltur ve herkesin g pta ile bakt ve örnek gösterdi i halk devleti olmufltur. Bu istisnai baflar n n fikir sahibi ve sanatkâr Atatürk idi. fievket Süreyya Aydemir, Tek Adam eserinde flöyle demekte: Ölümünün daha 25 nci y l nda kendisi hakk nda çeflitli dillerde 3.000 eser yay nlanan insan, üzerinde düflünülen insan demektir. Mustafa Kemal, yaflam süresince büyük dönemeçlerde karfl laflt (fiam da karfl laflt 'kavm-i necip' ve Belgrad istasyonunda yaflanan 'fes' gibi ) olaylar karfl s nda gelece e dönük yepyeni ve yarat c düflünceler oluflturmufl ve gelifltirmifltir. Atatürk 1924 y l nda, 'nereden esin ve kuvvet' ald yolunda yöneltilen bir soruya karfl flu yan t vermifltir: '... lk esin, ana-baba kuca ndan, sonra okuldaki e iticinin dilinden, vicadan ndan, e itiminden al n r." Atatürk, ailesinden, ö retmen-

Ölümünün daha 25. y l nda kendisi hakk nda çeflitli dillerde 3.000 eser yay nlanan insan, üzerinde düflünülen insan demektir. lerinden, Tevfik Fikret, Nam k Kemal, Ziya Gökalp, M. Emin Yurdakul, H. Cahit Yalç n ve J. J. Rousseau gibi flair, yazar ve düflünürlerden elefltirerek okudu u yerli ve yabanc yazarlara ait kitaplardan esinlenerek zengin düflünce dünyas n gelifltirmifl ve uygulamalar ile hayata geçirmifltir. Dünya tarihinde silinmez izler b rakan, kendine özgü ça dafl bir düflünce sistemi oluflturan, as l unsurlar n insan ve insanl k, kifli için özgürlük ve toplum için ba ms zl k oldu una inanan Atatürk, dünyan n sürekli bir bar fla kavuflmas gerekti ine inanarak Yurtta bar fl, dünyada bar fl ilkesini savunmufltur. Düflünceleriyle Atatürk (Ar nan), Atatürk ün Fikir ve Düflünceleri (Prof.Dr. Utkan Kocatürk), Atatürk Yolu (Prof.Dr. Turhan Feyzio lu koordinatörlü ünde, Prof. Dr. Mustafa Aysan, Prof. Dr. Hamza Ero lu, Prof. Dr. smet Giritli, Prof. Dr. Mehmet Gönlübol), Atatürk ün Düflünce Yap s n Etkileyen Olaylar, Düflünürler, Kitaplar (Prof. Dr. fierafettin Turan), Evrensel Yönüyle Atatürk (ATSE Baflkanl ), 100. y l Atatürk Könferanslar (ETKB) ve daha yüzlerce yerli ve yabanc kaynak kitap Atatürk ü bütün yönleriyle anlatmaktad r. Kitaplar vard r, kimileri yaln z ve yaln z özel kitapl klara girebilir/ Ola anüstü yaz larla yaz lm flt r kimileri. Andre Gide 15

B L YORUM. Y NE, YEN DEN Sen bendeyken fl l fl ld dört bir yan m Ne ben, beni k ranlar getiriyordum akl ma, Ne unuttuklar m geliyordu akl ma. Öylesine mutluydum ki ben, sen bendeyken. Çevremdekiler de mutlan yorlard seni bende, beni sende gördüklerinde Asl nda onlar da sendeydi, sen de onlardayd n... Hiç unutmad m seni ben... Bana en yak flan giysimdin, en düzgün ç kan sesimdin. Senle bakt mda önüme, çözüm hemen ç k yordu karfl ma. Kime gösterdiysem seni, onlar da seni gösterdiler bana. Anlad m ki, sen sadece bana de il, herkese yak fl rm fls n me er. Bir çocu un yüre indeki ilk oyunca n n sevinciydin, Bir genç k z n kalbindeki ilk delikanl ç rp nt s yd n Bir aç n midesine giren ilk lokma, Bir üflüyenin s rt n saran gocuktun. Sen ne güzel bir özetiydin herfleyin. Herkese, hepimize yak fl rd n da, En çok da dünyaya yak fl rd n sen. Yüzümdeki gülümsememi kaybett imde ay rd na vard m yoklu unun Sen de, gülümsemem de birlikte kayboldunuz. Sen nereye kayboldun? Yazan: NESL HAN YAfiAR Sesim nereye gitti? Sana seslendi im sesim, sen neredesin? Sesimi bulabilsem, sana seslenebilece im. Sesim de yok ki, sen olmay nca. Sen de, sesim de neredesiniz, bilmiyorum. Fakat senin birgün dönece ini biliyorum, O bir günün ne zaman gelece ini de biliyorum. Her vicdanda s z n n ad oldu unda ad n, Biliyorum o birgün duyacak herkes herfleyi, Biliyorum o birgün görecek herkes, her gerçe i. Silahlar n ac ç l klar sustu unda döneceksin, Kuru topraklarda çiçekler, su su diye inildediklerinde geleceksin. Ve biliyorum herkes yine, yeniden ö renecek seni... ste o zaman sen yine, yeniden geleceksin yüzlerimize Gülümsememiz olacaks n, yine, yeniden Neflemiz, sevincimiz olacaks n, yine yeniden Yitirdi imiz ama hiç unutmad m z mutlulu umuz olacaks n, Y pranan ama hep korudu umuz gururumuz olacaks n, Yine, yeniden Mustafa Kemal

Atatürk ün Dünyas Cengiz Önal Yapt m z ve yapmakta oldu umuz devrimlerin amac, Türk ulusunu tamamen yaflad ça a uygun ve gelece e haz rlanan, bütün anlam ve biçimiyle uygar bir toplum haline getirmektir. Gazi Mustafa Kemal Atatürk 57 Atatürk ngiliz Gizli Belgelerinde Atatürk ün aram zdan ayr l p, sonsuzlu a u urlan fl yla birlikte, öteden beri düflman olarak bilinen ngiltere, her f rsatta derin üzüntülerini bildirmifl ve ngiliz bas n da bu elim olaya genifl yer vermifltir. Özellikle ölüm haberi duyulunca ngiliz mparatorlu u nun hemen her taraf ndan taziye mesajlar gelmifl, sömürgelerinde bile bas n n olaya genifl yer ay rd görülmüfltür. lginç olabilecek bir örne i sunal m: ngiltere nin, 1934-1939 y llar aras nda önce stanbul da daha sonra da Ankara da Büyükelçi olarak görevlendirdi i diplomat Sir Percy Loraine 25 Kas m 1938 tarihinde ngiltere D fliflleri Bakan na gönderdi i 608 numaral bir mesajda, Atatürk hakk nda hayret edilecek derecede övgülerde bulunmaktad r. Gizli iflaretiyle gönderilen ve üzerine k rk y l aç lmamas notu konulan o telgraf, afla da sunuyorum: Aziz Lordum, Size Mustafa Kemal Atatürk'ün ölümü- XXX

nü bildiren 194 say l telgraf çok derin üzüntüler içinde sunmufltum. Bu belgeye ek olarak, Büyükelçili imiz Müsteflar taraf ndan haz rlanan ve Atatürk'ün geçmiflteki kariyerini içeren belgeyi sizlere sunma onuru yan nda, bu yaz mda, Atatürk ün yapt iflleri övmekten çok, onun kiflili i ve bu ülke insan için neler ifade etti i konusuna de inmeye çal flaca m. belki de ayr cal kl bir konuma sahiptim. Her ne kadar, bugün için aram zda bulunmayan Türk Cumhurbaflkan ile çok nadir karfl laflm fl olsam da bu görüflmeler di er diplomatik temsilciliklerinkine nazaran daha s k ve daha uzun olmufltur. Bütün bunlar bir yana, görevimin ilk günlerinden itibaren Atatürk beni bir dost gibi görmüfl, benimle görüflmekten memnun olmufl, görüflme f rsat do du unda bundan hoflnut kalm fl, karfl l kl konuflmalar - m z esnas nda flahs ma karfl ilgi ve dikkati asla azalmam flt r. Atatürk'ün müstesna ve övgüye de er bir kiflilik oldu unu söylemek pek bir fley ifade etmeyebilir. Ancak gerçekten seçkin ve övgüye de er bir kifliydi. ngiltere nin Türkiye Büyükelçisi, Sir Percy Loraine Hiç flüphesiz toplumbilimciler ve tarihçiler onun çal flma hayat ve yapt klar yla ilgilenip ayr nt l bir çal flma yapacaklard r. Ancak bunlar n çok az, Atatürk ün gerçek kimli ini ö renmeden haz rlanacakt r ki, onu tan madan yap lacak de erlendirmeler kuflkusuz yanl fl olacak ve yanl fl yönlendirmelere sebebiyet verecektir. Bu bilginin toplanmas nda, ben Do rudan edinilen tecrübelerimi sa layan kiflisel görüflmelerimiz d fl nda, onu, çok yak n dostlar ndan ve hatta aram zdaki dostlu u gördükten sonra benimle onun hakk nda konuflmaya hiç çekinmeyen Kabine deki baz Bakanlardan da birçok kez dinleme f rsat m oldu. Atatürk'ün müstesna ve övgüye de er bir kiflilik oldu unu söylemek pek bir fley ifade etmeyebilir. Ancak gerçekten seçkin ve övgüye de er bir kifliydi. Neden bu niteliklere sahip bir flahsiyet oldu unu aç klamaya çal flmal y m. 18

San r m bunu temelde, bize göre, Çift karakterlilik olarak aç klayabiliriz. Bu ülkede nefret uyand ran ve yasaklanan H. C. Armstrong un Bozkurt adl kitab n okuyan ço u insan, çok yetenekli; inatç bir enerjiye sahip ancak insafs z, itici tav rlar olan, serkefl mizaçl, gem vurulmam fl zevkleri, ahlak d fl ihtiraslar olan; dahas, dostlu u tan mayan bir adam n portresiyle karfl laflmaktad r. Bu tespiti do rular nitelikte görünecek kan tlar toplamak hiç de zor olmayacakt r. Ancak flahsen ben, bir insan n bu flekilde tan t lmas n tamam yla yan lt c buluyorum. Gözle görülen bir dizi kurald fl l sadece ayr karakterlilikle anlatabilece ime inan yorum. Sadece flu veya bu savafl kazanarak, flu veya bu kanunu ç kararak, Harf Devrimi yaparak ya da fes giyilmesini yasaklayarak veya ülkeyi laik k larak de il yüzy llarca ac çekmifl, ruh karart c Atatürk, ngiltere Kral Edward, smet nönü ve Sir Percy Loraine yönetimler yaflam fl bir rk n dehas na güvenerek, sadece art k kölelik çekilmemesi gerekti ine inand için çok say da kuvveti harekete geçirip, on befl y l gibi k sa bir sürede bu insan birçok iyi fley yapm flt r. Gerisi ayr nt - dan ibarettir; sadece dedikoducu zihniyetin üzerinde duraca, ancak bir tarihçinin gerekti i kadar n verece i ayr nt lar bunlar... Atatürk'ün dinamik enerjisi üzerinde durmama gerek yok. Bu enerjinin dayan lmaz gücü, Türk ulusunun tarihinde flimdiden önemli bir sayfa olarak yer alm flt r. Ancak ben, pek bilinmeyen bir baflka özelli ine de inmek istiyorum: Bu da Atatürk ün do ufltan gelen, belki de fark nda olmadan t pk sütün kayma n hemen ay ran aletler gibi, 19

Kendisi zaten Ülkesi ve ulusu için yafl yor, onlar için düflünüp onlar için çal fl yordu. Di erleri bu flekilde davranm yorsa görevlerini yerine getiremedikleri kan s na var yordu. faydas z faydal dan ay rma yetene i oldu udur. Atatürk ün bütün kiflili inde veya en az ndan mevcut fleklinde, baz çeliflkilerle karfl lafl lmaktad r. ddia edilen ac mas zl, onu tan yanlar n çok iyi bildi i gibi, vatandafllar na duydu u sevgiyle uyuflmamaktad r. Geçici iliflkilere duydu u varsay - lan zevklere karfl n toplumda kad n n rolü kavram, halk devrimlerinde en çarp c savunmay ortaya koydu u kad n haklar ve önemiyle ba daflmaktad r. Zira bir iki sene içinde çok efllili i yasal olarak ortadan kald rm fl ve istedikleri takdirde harem kad nlar na bile devletin liberal mevkilerinin aç k oldu unu ortaya koymufltur. Atatürk, Bat 'da Yes-Men ve Türkiye'de Evet Efendimci olarak bilinen tarzdan hofllanm yor, bu tür insanlar afla l yordu. Ahmak ve dalkavuklara tahammülü yoktu. Asl nda belki de en çok sömürücüleri sevmez, açgözlüleri hor görürdü. Bir insan n onun için çal fl yor olmas fikrine hofl bakmazd. Kendisi zaten Ülkesi ve ulusu için yafl yor, onlar için düflünüp onlar için çal fl yordu. Di erleri bu flekilde davranm yorsa görevlerini yerine getiremedikleri kan s na var - yordu. Korkar m gelecek nesillere Atatürk bir diktatör olarak aktar lacak. Bunun yanl fl olaca kan s nday m. Hem savaflta, hem bar flta evet o büyük bir liderdi ancak bir diktatör de ildi. Ne yaz k ki ben, flimdiye kadar onu anlatabilecek diktatör kelimesine ait bir tan m m z oldu- una inanm yorum. Ancak Hitler ve Mussolini nin tersine, devlette idari veya yönetim fonksiyonu bulunmuyordu. Af ve mahkemelere emir yetkisi yoktu. Diplomatik temsilcileri reddetme hakk na sahip de ildi. Bütün bu hususlara teknik gözle bak p bir kenara iter ve bütün devlet meselelerinde onun isteklerinin hâkim oldu u konusunda srar edebilirsiniz. Do ru! Ancak bu de erlendirme daha çok o konudan sorumlu kiflilerin onay n n hâkimiyeti fleklinde karfl m za ç k yordu. Olaylar n gidifli, Atatürk'ün görüfl aç s n n do rulu unu, verdi i hükümlerin zekice oldu unu ve hata yapmad n göstermifltir. Dolay s yla s kça fikirlerine baflvurulmas ve memnuniyetle bu fikirlerin uygulanmas n görmek pek de flafl rt c de il. Ancak onu Mussolini ve Hitler gibi diktatörlerden ay ran belki de en büyük özellik, bafl n- 20

dan beri isteyerek ve çok emek sarf ederek, kendini yaflatacak bir sistem kurmaya çal flmas d r. Atatürk'ten sonraki Cumhurbaflkan seçiminin sessizce hallolmas ve ölümünden sonra kurdu u rejimin sakince sürmesi bir ölçüyse; evet baflar l olmufltur. Atatürk'ün idrak gücünde esrarengiz bir yön vard. Küçük fleylere önem vermeyifl veya sinsi olamay fl nda üstün bir yön bulunuyordu. Konsantrasyon gücü ola anüstüydü. fiefkat ve ilgi bekleyen bilinçalt n n etkileyici yan belki de fluurlu amac n n buz gibi dimdikli inin bir baflka parças yd. Müslüman olarak do mufl, ancak yobazl k karfl t bir kifli olmufltu. Do rulu u sevmifl, günahtan nefret etmiflti. flini iyi bilen, yetenekli bir askerdi. Savafltan nefret ederdi. Ba ms zl elde etti i andan itibaren bar fl n peflinde koflmufl ve bar fl ortam n sa lamay baflarm flt. Türkiye'nin kaderini elleri aras na ald ndan beri, Kemalist Cumhuriyet'in dostluk elini uzatmad ve aralar nda Osmanl mparatorlu u nun düflmanlar n n da bulundu u tek bir komflusu dahi yoktur. Uzat lan dostluk eli ço unlukla tutulmufl ve sarf edilen çabalar sonucunda ülkeleraras sürtüflme azalt larak, do unun bu bölgesinde daha genifl kapsaml bar fl, dikkat çekici bir biçimde sa lanm flt r. Mustafa Kemal Atatürk, yap lmas gerekti ine inand fleyleri korkusuzca yerine getirmekten asla vazgeçmemifltir. Hastal n n fliddetlendi i anlarda ölüme çok yak nlaflm fl olsa bile, korku asla ne yüre ine ne beynine Do rulu u sevmifl, günahtan nefret etmiflti. flini iyi bilen, yetenekli bir askerdi. yerleflmeyi baflaramam flt r. O, Türk ulusuna hizmet ederken öldü. Ölüm bile büyük zaferini ondan çalmay baflaramad. O, insanlara hayatlar n, onur ve flereflerini ve insanca yaflama yolunu vermifl, belki de bütün bunlardan daha önemlisi bu haklar na sahip ç kmalar n sa layacak ba ms zl tatt rm flt r. Sir Percy Loraine ngiltere Türkiye Büyükelçisi Böylesi ifadeler için söylenebilecek fazla bir fley olmad n düflünüyorum. ngiltere gibi, geçmifli tamamen Mustafa Kemal Atatürk ve Türk Ulusu na karfl savafl ve aleyhte olmak üzere çeflitli tezgâh ve entrikalarla geçmifl bir ülkenin böylesi düflüncelere sahip olmas üzerinde kafa yorulmas gereken bir husustur. ngiltere nin Türkiye deki Büyükelçisi taraf ndan kaleme al nm fl bu sat rlar n yaz lmas na neden olan gerçek sadece Mustafa Kemal Atatürk ün kiflili i, devrimcili i, Türk ulusunu ça dafl medeniyetler düzeyine ç - karma gayretleri, bar flç ve birlefltirici ve daha birçok karizmatik özelli idir. cengizonal@butundunya.com.tr (Gelecek Ay: Atatürk ve Nobel Bar fl Ödülü) 21

YAZILARI Sosyal Denge Toplum yaflam, sadece kiflilerin toplu yaflay fl ndan oluflan bir olgu de ildir. Bu toplanman n o kadar çeflitli flekilleri vard r ki; toplum yaflam nda en çok dikkat edilmesi ve önemsenmesi gereken de bu flekil konusudur. Kiflileri kendi bünyesinde bir araya getiren toplum, sadece kendine özgü özellikleriyle ayr bir kimlik ve nitelik sahibidir. Her canl organizmada oldu u gibi, toplum yaflam nda da istikrar ve devam n sa layabilecek bir denge, bu yaflam n en esasl temellerinden birini oluflturur. Güçlü bir denge kiflileri, millet yaflam içinde yerli yerine oturtmad kça, meydana gelen oluflum, sonuçta bir kuru kalabal ktan ibaret kal r Bir millette, iflçilere iliflkin dengesizli in zarar, fikir adamlar aras ndaki dengesizli in do urdu u sak ncalara nispeten daha hafiftir. Sosyal ve ekonomik krizler geçiren milletlerin yaflam n inceleyince gözümüze çarpan ilk illet bu dengesizlik noktas d r. Sözgelifli; Fransa, iflçi yetersizli inden flikâyetçidir. ngiltere fazla say daki iflçisinin iflsiz kalmas ndan s k nt çekmektedir. Japonya daha garip ve ilk bak flta insan flafl rtan di er bir çeflit sosyal dengesizlikten flikâyet etmektedir. Bu ülke de; tahsil görmüfllerin ve fikir iflçilerinin fazlal ndan rahats zm fl... Bir incelemede gördük; Japonya da iflçilerin %13 ünü üniversite, yüksek ve benzeri okul mezunlar oluflturuyormufl. Japonya n n 1916-1918 y llar ndaki seri geliflmesi birçok gençleri orta ve yüksek tahsile ihtiyaç gösteren ve çok para kazand ran meslek ve hizmetlere sevk etmifl, fakat savafl n sona ermesi üzerine ortaya ç kan ekonomik kriz bunlar n birço unu kald r m üzerine atm fl Bir millette, iflçilere iliflkin dengesizli in zarar, fikir adamlar aras ndaki dengesizli in do urdu u sak ncalara nispeten daha hafiftir. flçilerin zamanla di er bir ifl bulmas ve yaflamlar n yeni koflullara uydurmalar daha kolayd r. Fakat yozlaflm fl fikir iflçileri için durum bu merkezde de ildir. Günlük yaflam n zorluklar yüksek tahsil görmüflleri de, Japonya 22

da oldu u gibi, sonuçta vatmanl k ve floförlük gibi ifllere mecbur edebilir. Ancak, el ve beden mide için çal fl rken; fikir de baflka alanlarda meflgul olur. Bu itibarla, Japonya y son zamanlarda hayli endifleye düflüren komünizm cereyanlar, as l iflçi s n f ndan ziyade bu fikir proletaryas n n k flk rt lmas ndan ileri gelmektedir. Bir ülkede, Amerika da oldu u gibi, servet ve alt n n bile denge s n r n aflmas hofl karfl lanm - yor Ça dafll k yolunda ilerlemifl milletler I. Dünya Savafl n n bozdu u sosyal dengeyi yeniden kazanmaya, oluflturmaya çal fl rlarken; bu yola yeni girenler, onu her suretle sa lamaya zorunludurlar. Ülkede sadece flu veya bu s n f n geliflme ve gönenci, genel gönencin sa land anlam na gelmez. Vatandafllar n, ça dafl bir Ülkede sadece flu veya bu s n f n geliflme ve gönenci, genel gönencin sa land anlam na gelmez toplumun her tülü ihtiyac n karfl layacak hizmetlerle ilgili uygun ifllerde çal flmalar gereklidir. Bir hizmete hiç talep ç kmaz veya gere inden fazla talep olursa, dengesizlik bafl göstermifl demektir. Sosyal dengesizli in ilk belirtilerinden birisi hayat pahal l ve bundan kaynaklanan sak ncal benciliktir. Di er sosyal hastal klar bunlar izler. Toplum yaflam n n genel düzeninden sorumlu olan devlet, hiç kuflkusuz, böyle bir durum karfl s nda kay ts z kalamaz Hâkimiyeti Milliye Gazetesi 25 May s 1929 23

Haz rlayan: Y T EREN GÜNEY İlk Dersimiz: Türkçe Bu ay köflemizi dilimizde yer etmifl yabanc sözcüklerin karfl l klar na ay rd k. Bilginizi s nay n. 1 Paraf (Fr.) a-molekül yapısı b-kale çizgisi c-pervane d-kısa imza, imce 6 Vokal (Fr.) a-etkisiz b-gezegen c-yanardöner d-sesle ilgili 11 Optimist (Fr.) a-dedikodu yapan b-köktendinci c-mini gösterici d- yimser 2 Rantiye (Fr.) a-güçlü heyecan b-yönelteç c-getirimci d-gözleme dayalı 7 Kombine (Fr.) a-toplumsal b-esnek c-egemen d-birleflik, toplu 12 Optimal (Fr.) a-sabit fikir b-parçal sistem c-en uygun d-öndelik 3 Simetrik (Fr.) a-ayrıntı b-töretanımaz c-fizik bilimi d-mütenazır 8 Market ( ng.) a-yemek hizmeti b-bütünleflik c-stok, y m d-sat fl merkezi 13 Sirküler (Fr.) a-yeralt sanat b-yelpaze c-genelge d-oyma bask 4 Amblem (Fr.) a-metal niflan b-belirtke c-moda yaratan d-sunum 9 Sinerji (Fr.) a-bitki nakli b-efl zamanl c-görevdefllik d-eflitlemek 14 Etajer (Fr.) a-raflı dolap b-dil tutukluğu c-epilasyon d-işkence aleti 5 Aspiratör (Fr.) a-mutfak sobas b-emmeç c-a aç sak z d-yal t m 10 Episot (Fr.) a-üst düzey b- ntihal c-dilim d-eleme 15 (Fr.) Frans zca, ( ng.) ngilizce (Rum.) Rumca Evlek (Rum.) a-sırnaşık b-tarla bölümü c-bir hastalık d-niteliksiz Yan tlar: 151. sayfada

Kültür ve Sanat Dünyas ndan Tekin Özertem Kas mpatlar zmir de do up büyüdü üm evin güzel bir bahçesi vard. Art k var olmayan o güzel evin o güzel bahçesinde her sonbahar kas mpatlar açard. Sonbahar n habercisiydi kas mpatlar. Sar, beyaz, eflatun, k rm z, mor, pembe Renk renk. Kimi top top, kimi papatya irisi, kimi dalya benzeri. 10 Kas mlarda evlerimizin bahçelerinden toplad - m z çiçeklerle süslerdik ilkokulda okulumuzun bahçesindeki mermer kaidesinde 1881-1938 yazan Atatürk büstünü. Ben de bahçemizden toplad m bir kucak kas mpat ile kat l rd m bu imeceye. Onun için o günlerden bugüne sonbahar gelip de kas mpatlar açt nda hep o 10 Kas m günlerini hat rlar m. Saat dokuzu befl geçe vapurlar n, fabrikalar n, Alsancak Gar ile Basmane Gar ndaki lokomotiflerin, otomobillerin otobüslerin, kamyonlar n düdük, korna ve sirenleri çalmaya bafllar, tüm zmir de hayat durur; bayrak, okulun bahçe kap s n n yan ndaki gönderin yar s na kadar çekilir; bahçede s n f s n f dizilmifl biz, befl derslikli Kemal Reis 25

lkokulu nun ö rencileri, bafl ö retmenimiz Recep Bilgin ve ö retmenlerimizle birlikte çiçeklerle bezedi imiz Atam z n büstünün karfl s nda, bafllar m z öne e ip onu sayg yla anard k. Okula bafllamadan önce de evimizde, çal flma odas ndaki küçük, sar mtrak yald zla boyal Atatürk büstünün önünde gerçeklefltirirdik bu anma törenlerini. Annem, babam ve ben lkokul y llar mda da orta okul ve lise y llar mda da adeta bir matem havas na bürünürdü 10 Kas mlarda Atatürk ü anma törenleri. Tutulamay p d fla vuran h çk r k sesleri duyulurdu, sirenler çalar, onun ile ilgili fliirler okunurken. Bir fleyler dü ümlenirdi bo azlar m za. Saat dokuzu befl geçe bafllayan sayg duruflu befl dakika sürer, sirenler de bu befl dakika boyunca sürekli çalard.. Sonraki y llarda kimi yerlerde bir, kimi yerlerde iki dakika çalar oldu sirenler Ve yine sonraki y llarda daha da artarak görülmeye baflland 10 Ve yine sonraki y llarda daha da artarak görülmeye baflland 10 Kas mlarda çalan sirenlere ald rmay p yollar na devam eden yayalar ile tafl tlar Kas mlarda çalan sirenlere ald rmay p yollar na devam eden yayalar ile tafl tlar. Okulumuzun bahçesindeki Atatürk büstünü rengârenk kas mpatlar ile bezedi imiz o y llar, dinimizde heykel günaht r diye Atatürk heykellerine sald r lar n bafllad, heykellerinin k r l p, tahrip edildi i; Atatürk ve devrim düflmanl n n aç k seçik ortal a saç ld y llar olarak geçti tarihe. Heykelleri ve an s yasa ile korunur oldu.1951 y l nda ç kar ld 5816 say l, Atatürk Aleyhine fllenen Suçlar Hakk nda Kanun. Laik Türkiye Cumhuriyeti nin kurucusu, stiklâl Savafl n n Baflkomutan ; ölümünden 13, Cumhuriyet Halk Partisi nin iktidar Demokrat Parti ye devretmesinden 1 y l sonra kanun gücü ile korunur oldu Küçük bir çocuktum Atatürk ü Koruma Kanunu yürürlü e girdi inde. Ne Kurtulufl Savafl s ras ndaki, ne de Cumhuriyetin ilk y llar ndaki Atatürk ve devrim karfl t isyanlar ile ayaklanmalardan haberdard m.(*) stiklal Savafl n n en büyük kahraman, ça dafl, laik Türkiye Cumhuriyeti nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk ün heykellerini ve an s n neden kanun gücü ile korunmak zorunda kald m z sorgulayacak yaflta de ildim. Sadece çocukluk y llar mda de il, ilk gençlik y llar mda da böyle bir bilgi ve birikime sahip de ildim. Bize sadece Atatürk ü sevmeyi ö retmifllerdi okulda. Kol k r l r yen içinde kal r misali düflmanlar ndan; ona, devrimlerine kimlerin neden karfl t ya da düflman olduklar ndan gere ince söz etmemifllerdi. Ellerinden 26

geldi ince üstünü örtmüfllerdi hep olup bitenlerin. Hep görmezden gelmifllerdi. Atatürk ün Gençli e Hitabesi ndeki ( ) stikbalde dahi seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dahili ve harici bedhahlar n olacakt r. ( ) öngörüsünü bu nedenle gere ince anlay p kavrayamad k. Sonunda da yen içinde saklanan k r k kol, kangren olup ç kt! Çocukken Cumhuriyet ve Devrimlere karfl tl k ad na bildi im: gözü dönmüfl din bezirgân befl on (!) derviflin yeflil bayrak açarak bafllatt klar Menemen isyan ve bu isyana kat lan Kemalist Devrim fiehidimiz Mustafa Fehmi Kubilay (1906-23 Aral k 1930) BD KASIM 2014 güruhun yedek subay olarak askerli ini yapan ö retmen Mustafa Fehmi Kubilay bafl n keserek katlettikleriydi. H er y l flehit edildi i 23 Aral k günü Menemen deki Kubilay an t nda düzenlenen, çok genç yaflta yitirdi imiz a abeyime Kubilay ad n koyan babam ve annemin ellerinden tutarak kat ld m anma törenleri nedeniyle duyup ö renmifltim Kubilay n bafl na gelenleri. Bir de Ö. Lütfi Akad n 1949 y l nda, Halide Edip Ad var n ayn adl roman ndan sinemaya uyarlad Vurun Kahpeye adl filmini izlemifltim yine annem ve babamla s cak bir yaz gecesi zmir in Çiçek Aç khava Sinemas nda. 23 Aral k 1930 günü Menemen de o gözü dönmüfl meczuplar n ve onlar n pefline tak lan güruhun Kubilay n de il de onun g yab nda Atatürk ün bafl n kestiklerinin ay rd na 27

ancak y llar sonra varabildim. Yukar da da de indi im gibi okul y llar nda ö renmemifltik Mustafa Kemal in askerlerinin Milli Mücadele karfl tlar nca nas l arkadan hançerlendiklerini. Cumhuriyetin nas l, hangi güçlüklerle kuruldu unu; devrimlerin nas l gerçeklefltirildi ini. Yurttafllar m z n tümünün Mustafa Kemal Atatürk ü yürekten sevdi ine, devrimlerini benimsedi ine inand r lm flt k. Oysa öyle de ilmifl. Bugün de öyle! Görülmemifl bir biçimde sürdürülüyor kimilerince cumhuriyet ve Atatürk düflmanl. Neden mi? Nedeni bir de il, çok: Düflman iflgaline karfl flahsi ç karlar n elinin tersi ile itip halk n n yan nda yer ald ; kar lar n n k zlar n n, analar n n bac lar n n rzlar n, ekip biçtikleri tarlalar n düflmandan kurtarmak için her türlü tehlikeyi göze ald Cumhuriyeti kurup halk n padiflah kullu undan kurtar p vatandafll k mertebesine yükseltti i Din ve vicdan özgürlü ü demek olan laikli i çok sevdi i halk na arma an etti i Kur an- Kerim i Türkçeye tercüme ettirip, Müslüman vatandafllar n n inand klar dinin kutsal kitab n okuyup, anlay p kavramalar n n yolunu açt Gerçeklefltirdi i devrimler ile ülkesini ve ulusunu ça dafl uluslar / medeniyetler düzeyine ulaflt rmak için gecesini gündüzüne katt Hayatta en hakiki mürflit / k lavuz, yol gösterici ilimdir, yurtta bar fl, dünyada bar fl dedi i Padiflaha damat olup, kimin ne hali varsa görsün diyerek çubu unu tüttürmedi i Evet, bütün bunlar için düflmanlar, Atatürk e düflman olanlar. Dahas da var, var ama yerimiz dar. Uzun y llar önce kendisine Atatürk ile ilgili bir kitap önermemi isteyen yabanc bir dostuma Lord Kinross un Atatürk: Bir Milletin Yeniden Do uflu (**) adl eserini önermifltim. Sadece o kitapla yetinmeyip Atatürk ile ilgili ngilizce yaz lm fl baflka kitap ve makaleleri okuduktan sonra Ankara daki ilk buluflmam zda bana ilk sözü Nas l, benzemifl miyim? olmufltu. fiafl rm fl, ne demek istedi ini kavrayamam flt m. Kime? diye sordu umda Atatürk e!