10. SINIF ANATOMİ VE FİZYOLOJİ SUNULARI Bu Sunu ya ait tüm Haklar Atlas Yayınevine aittir. Hiçbir şekilde üçüncü şahıslara verilemez
ÜNİTE 1 VÜCUDUN TEMEL YAPISI
KONULAR 1. Anatominin Bölümleri 2. Tıbbi Terimler 3. Anatomik Duruş, Anatomik Düzlemler, Eksenler, Vücudun Bölümleri, Vücut Boşlukları, Yönler
ANATOMİ NEDİR? ANATOMİ;vücudu oluşturan organların yerini, şeklini, yapısını ve bu organlar arasındaki yapısal ve görevsel ilişkileri inceleyen bilim dalıdır. Anatomi: Ana + Temnein (Yunanca) Ana: İçinden, ayrılmış Temnein: Kesmek, ayırmak Dissection: Kesmek (Latince)
Keserek ayırma, parçalama anlamına gelmektedir. Anatomi teriminin Latince deki karşılığı disseksiyondur. Disseksiyon terimi günümüzde, kadavranın bölgelere ayrılması ve bu bölgelerin kesilerek incelenmesi yöntemi için genel bir ifade olarak kullanılmaktadır.
FİZYOLOJİ İnsan vücudunu oluşturan organların işlevlerini bu işlevlerle ilgili vücutta oluşan olay ve değişiklikleri inceleyen bilim dalıdır.
NEDEN ANATOMİ??????? Anatomi bilmeyen doktorlar köstebekler gibi belirsiz mezarlar açarlar. Gemi kaptanı için pusula ve harita ne ise bir doktor içinde anatomi odur. Sağlık ordusu veya insan ile ilgilenen herkes insan anatomisini en iyi şekilde öğrenmeye mecburdur
ANATOMİ TARİHÇESİ En eski temel medikal bilimidir
Anatomiyle ilgili ilk yazılı kayıtlar eski Yunan da Hippocrates(M.Ö.460-377) ile başlar. Hippocrates in kafa kemikleri ile ilgili tanımlamaları günümüzde de geçerlidir.
Aynı dönemlerin bir başka hekimi olan Aristoteles de anatomi ile ilgili tanımlamalarda bulunmuştur. Ünlü Yunan hekimi Galenos (M.S. 130-200) ölü hayvan disseksiyonlarına ağırlık vermiştir. Daha sonra insanlarda da tanımlanmış olan periferik sinirler, eklemler ve kaslar üzerinde gözlemler yapmıştır. Galenos un anatomik oluşumları ve çeşitli hastalıkları tanımladığı eseri orta çağın sonlarına kadar kullanılmıştır.
M.S. 980-1037 yıllarında yaşayan ve Avrupalılar tarafından Avicenna ismi ile tanınan İbn-i Sina Tıp Kanunu kitabında anatomi ve fizyoloji ile ilgili konulara da yer vermiştir. İbn-i Sina eserlerinde Hippocrates ve Galenos un görüşlerinden de yararlanmıştır.
Anatominin kurucusu kabul edilen Andreas Vesalius (1514-1564) insan ölüsü incelemiş ve vücut yapısını araştırmıştır. 1543 yılında yazdığı De Humani Corporis Fabrica adlı eseri Avrupa ülkelerinde uzun yıllar anatomi ders kitabı olarak kullanılmıştır.
İlk fizyoloji kitabını XVII. yy. da Descartes yayınlamıştır. Fizyoloji, bir bilim dalı olarak XVIII yy. dan itibaren Abrech Von Haller tarafından tanımlanmıştır. William Harvey XVII yy. da kan dolaşımını tanımlamış, kalbin görevlerini açıklamıştır. MAZHAR PAŞA(1845-1920) ülkemizde modern anatominin kurucusudur. Ülkemizde fizyoloji alanında ilk bilim adamı DR. MEHMET ŞAKİR PAŞA dır.
ANATOMİNİN BÖLÜMLERİ MAKROSKOPİK ANATOMİ (GROSS ANATOMİ): İnsan vücudunu oluşturan yapıların ve organların herhangi bir mikroskoba ihtiyaç duymadan gözle görülebilen şekliyle inceleyen anatomi dalıdır. Bu amaçla kullanılan temel eğitim aracı, ilaçlanarak doku özelliklerinin uzun zaman kalıcılığı sağlanan ölü insan vücududur (kadavra).
SİSTEMATİK ANATOMİ:Organizmayı organ topluluklarından oluşan sistemlere (Hareket sistemi, dolaşım sistemi gibi.) ayırıp, incelemeyi esas tutar. Bu öğretim modelinde bir sistem içindeki organlar ve doku grupları belirli bir sırayla öğretilir. BÖLGESEL ANATOMİ:Vücut bölgelere ( baş bölgesi, göğüs bölgesi gibi) ayrılarak buralarda yer alan doku ve organlar dıştan içe incelenir.
MİKROSKOPİK ANATOMİ:Vücudu oluşturan organlardan özel teknikler ile alınarak boyanan doku örneklerini mikroskop altında inceleyen bilim dalıdır. Histoloji; Dokuların yapısını inceleyen anatomi dalıdır. Sitoloji;Histolojinin bir bölümü olarak da kabul görmekte olan hücre bilimidir. Hücreyi oluşturan yapıların ayrıntılı olarak incelenmesini temel alır.
GELİŞİMSEL ANATOMİ:İnsan vücudunun şekillenmeye başladığı ilk andan ölümüne kadar geçirdiği evreleri ve normal yapısal değişiklikleri inceler. Doğum öncesi dönemi anatomisi, çocukluk dönemi anatomisi, erişkin dönemi anatomisi, yaşlılık dönemi anatomisi gibi alt dallara ayrılır. RADYOLOJİK ANATOMİ: İnsan vücudunun değişik radyolojik teknikler ile görüntülenerek incelenmesidir.
TIBBİ TERİMLER Terim Bir sözcüğün bilim, sanat, politika vb. alanlarda kullanıldığında aldığı anlamdır. Tıp alanında kullanılan sözcüklere tıbbi terimler denir. Tıp terimleri Yunanca ve Latincedir. Terimler kök halinde veya ön ekli ve son ekli olarak kullanılır.
TIBBİ TERİMLER Kök: Anlamlı en küçük dil birimidir. Köke ön ek, son ek getirilerek anlamlı sözcükler oluşturulur. Örneğin; Os kök sözcüktür ve kemik anlamındadır. Bu sözcüğe tologia son eki getirilerek ostologia yani kemik bilimi sözcüğünü oluşturabiliriz. Ön ek: Kökün önüne gelerek yeni sözcük oluşturan eklerdir. Son ek: Sözcüğün sonuna gelerek yeni sözcük oluşturan eklerdir.
Tıbbi-anatomik terimlerle ilgili düzenlemeler ilk olarak 1895 yılında Basel de (İsviçre) uluslar arası düzeyde yapılan bilimsel toplantılarla belirlenmiştir. Bu toplantılarda 30.000 den fazla sayıya ulaşan anatomi terimlerinde sadeleşmeye gidilmiş, Latince temel alınarak terim sayısı 4.500 dolayına indirilmiştir. Tüm dünyada ortak olarak kullanılan bu terimler Nomina Anatomica isimli kitaplarda toplanmıştır.
ANATOMİK DURUŞ, DÜZLEMLER, EKSENLER, VÜCUDUN BÖLÜMLERİ, VÜCUT BOŞLUKLARI YÖNLER
ANATOMİK DURUŞ (ANATOMİK POZİSYON) Ayakta dik duran, yüzü bize dönük, gözleri ile karşıya bakan, baş ve gövdesi dik, kolları yanlarda aşağıya sarkık, avuç içi öne bakan, ayakları birleşik bir şekilde duran kişinin pozisyonuna normal anatomik duruş denir
ANATOMİK DÜZLEMLER 1. Frontal (Alın) düzlem 2. Median (Orta) düzlem 3. Transvers (Enine) düzlem)
Orta düzlem (Median Sagittal düzlem): Vücudun uzun ekseni boyunca, yere dik olarak önden arkaya veya arkadan öne doğru geçirilen, vücudu sağ-sol iki eşit yarıma bölen düzlemdir.
Alın düzlemi (Frontal Koronal düzlem): Sağdan sola ve soldan sağa doğru sagital düzleme dik açı yapacak şekilde geçen düzlemdir. Vücudu ön-arka olarak eşit olmayan iki parçaya ayırır.
Enine düzlem (Transvers- Horizontal-Aksiyal düzlem): Vücudun herhangi bir yerinden, yere paralel olarak geçirilen düzlemdir. Vücudu üst ve alt olarak eşit olmayan iki parçaya ayırır.
TASARILI EKSENLER İnsan vücudundan geçen ve eklemler çevresinde oluşan hareketlerin tanımlanmasında kullanılan yönlerdir. Hareket esnasında yer değiştirmeyen noktaları birleştiren doğruya eksen (axis) denir. Üç temel anatomik eksen vardır. Dikey eksen (Vertikal eksen): Ön-arka enine eksen (Sagittal eksen Sağ-sol enine eksen (Transvers eksen)
Dikey eksen (Vertikal eksen): Vücutta baştan ayaklara doğru, yere dik olarak geçirilen eksendir. Ön-arka enine eksen (Sagittal eksen): Ok yönünde, vücudun önünden arkasına veya arkasından önüne doğru, yere paralel olarak geçirilen eksendir. Sağ-sol enine eksen (Transvers eksen): Vücudun sağından soluna veya solundan sağına yere paralel olarak geçirilen eksendir.
VÜCUDUN BÖLÜMLERİ İnsan vücudu 1. BAŞ, (CAPUT) 2. BOYUN, (COLLUM) 3. GÖVDE, (TRUNCUS), 4. ALT VE ÜST TARAFLAR (Ekstremiteler) Üst ekstremiteler Alt ekstremiteler
1-BAŞ (CAPUT-KAPUT):Vücudun en üst bölümünü oluşturur. Kafa ve yüz bölgelerinden oluşur. Solunum ve sindirim organlarının başlangıç kısımları, beyin, gözler, kulaklar, ağız ve burun u ihtiva eder. 2-BOYUN (COLLUM-KOLLUM) :Baş ve gövde arasında uzanan vücut bölümüdür. Boyunda tiroid ve paratiroid bezi, yutak, gırtlak, soluk borusu ve yemek borusu bulunur. 3-GÖVDE (TRUNCUS-TRUNKUS): Göğüs (thorax), karın (abdomen), leğen (pelvis) apış arası (perine), sırt-bel bölgelerinden oluşur.
Göğüs (Thorax): Boyun ve karın arasında yer alan üst gövde bölümüdür. Önde göğüs kemiği, arkada sırt omurları ve yanlarda kaburgaların sınırladığı bölümden oluşur. Karın (Abdomen): Göğüs ve pelvis arasında yer alır. Gövdenin en geniş kısmıdır. Önde ve yanlarda karın kasları; arkada, bel omurları ile çevrili bölümden oluşur.
Pelvis (Leğen):Gövdenin en alt kısmında bulunan bölümüdür. Ön ve yanlarda, kalça kemikleri; arkada kuyruk sokumu kemiği ile çevrili bölümdür.
4-ÜST TARAFLAR-ÜST YANLAR- EKSTREMİTELER; Üst ekstremiteler gövdeye her iki yandan omuz ile bağlıdır. Omuz Kol Ön kol El bölgelerinden oluşur.
5-ALT TARAFLAR-ALT YANLAR- EKSTREMİTELER; Alt extremiteler her iki alt yandan gövdeye bağlanırlar. o Kalça o Uyluk o Bacak o Ayak bölümlerinden oluşur.
VÜCUT BOŞLUKLARI Vücudumuzda kemik, kas ve zarlarla çevrili boşluklar (cavitycavum) vardır. Bu boşluklar vücudun ön tarafında ( ventral boşluk) ve arka tarafında (dorsal boşluk) konumlanmıştır.
DORSAL BOŞLUKLAR-ARKA 1-Kafatası boşluğu (Cavum cranii): Kafatası kemiklerinin çevrelediği, içerisinde beyin, beyincik, hipofiz ve epifiz bezinin yer aldığı boşluktur. 2-Spinal boşluk (Cavum spinalis- canalis vertebralis): Omurga içinde yer alan ve kafatası boşluğunun devamı şeklinde olan boşluktur. Bu boşlukta omurilik yer alır.
VENTRAL BOŞLUKLAR-ÖN BOŞLUK Göğüs boşluğu, karın boşluğu ve pelvis boşluğudur. 1-Göğüs boşluğu (Cavum thoracica ): Ön tarafta göğüs kemiği, arkada sırt omurları, ön yan ve arkada kaburgaların çevrelediği boşluktur. Göğüs boşluğunu karın boşluğundan diyafragma kası ayırır. Göğüs boşluğunda; akciğerler, kalp, yemek borusu ve soluk borusu bulunur. Ana atardamar (aort), üst ana toplardamarı ve alt ana toplardamarın göğüs bölümü bu boşluktan geçer. Göğüs boşluğunun iç yüzeyi ve akciğerlerin üzeri plevra denilen zarla kaplıdır.
VENTRAL BOŞLUKLAR-ÖN BOŞLUKLAR 2-Karın boşluğu (Cavum abdominalis): Arkada bel omurları üstte diyafragma, ön arka ve yanlarda kasların çevrelediği boşluktur. Karın boşluğu içinde; karaciğer, safra kesesi, pankreas dalak, ince ve kalın bağırsaklar, böbrekler, böbrek üstü bezleri, aort ve alt ana toplardamarın karna ait bölümleri bulunur.
VENTRAL BOŞLUKLAR-ÖN BOŞLUKLAR 3-Leğen (Pelvis) Boşluğu Kalça kemikleri ile omurganın alt kısmı olan sakrum ve kuyruk kemiklerinin çevrelediği boşluğa pelvis boşluğu denir. Pelvis boşluğunda mesane (idrar torbası) rektum (sindirim borusunun dışa açılan bölümü), kadın ve erkek cinsiyet organları bulunur.
YÖNLER
YÖNLER
UYGULAMA ÇALIŞMALARI Aşağıda verilen çalışmaları yaparak konuyu tekrar ediniz. 1. Anatomi ve fizyoloji nedir? Tanımlayınız. 2. Vücudun bölümlerini çizdiğiniz resimde gösteriniz. 3. Vücut boşluklarını yazınız. 4. Anatomik düzlem ve eksenleri çizerek tanımlarını birer kez yazınız. 5. Yön ve yer bildiren terimleri tablodan ikişer kez yazınız.
BÖLÜM 2 HÜCRE Konular 1. Hücrenin Yapısı 2. Hücre Bölünmesi ve Çoğalması
Hücre, canlıların yapısını oluşturan en küçük canlı birimdir. Hücrenin yapısı ilk kez 1605 yılında Robert Hooke tarafından tespit edilmiştir. Hooke; kendi yaptığı mikroskopta şişe mantarından aldığı bir parçayı incelerken onun bal peteği şeklindeki odacıklardan oluştuğunu görmüştür. Bu odacıklara hücre (= cellula) adını vermiştir. Hücreyi inceleyen bilim dalı sitoloji(hücre bilimi) dir.
Hücrelerin şekilleri, boyları ve büyüklükleri birbirinden farklıdır. Yassı, yuvarlak, prizmatik, ipliksi, küpsü, yıldız, kirpiksi şekilde olanları vardır. Hücreler genellikle renksiz olup bazıları taşımış oldukları renk maddelerine göre farklı renklerde olabilirler. Örneğin, alyuvarlar kırmızı, yağ hücreleri sarıdır. İnsan vücudunda en küçük hücre, 2-4 mikron çapında beyindeki mikroglia hücresidir. En büyük hücre ise 150-200 mikron çapındaki kadın döl hücresi ovumdur.
HÜCRELERİN TEMEL ORTAK ÖZELLİKLERİ Besin maddelerine ve oksijene ihtiyaç duyarlar. Büyüyüp gelişirler. İç ve dış etkenlerle uyarılırlar. Hareket ederler. Bölünerek çoğalırlar.
Sayın Eğitimcilerimiz sunumların tamamına ulaşmak için yayınevimiz ile irtibata geçebilirsiniz. Atlas Sağlık Yayınları Gsm : 533 745 49 44/ bilgi@asmlyayin.com